Hefestov hram

Hefestov hram

Hefestov hram je najbolje očuvani hram u Grčkoj iz antičkog perioda na prostoru Atinske Agore. Posvećen je Hefestu, drevnom bogu vatre i kovačkog zanata, jednom od sinova Zevsa i Here i Atini, boginji civilizacije, mudrosti, tkanja, zanata i trezvenije strane rata u grčkoj mitologiji.

Položaj

Hram je smešten unutar četvrti Tisio, blizu Akropolja i pijace Monastiraki, neposredno iznad atinske Agore i Atalosove stoe.

Položaj Hafestovog hrama (označeno brojem 13) na planu atinske Agore iz 5. veka p. n. e.

Istorija

Prema arheolozima, hram je sagrađen na zapadnom obodu grada, u atinskoj Agori, na brdu Agoreos Koronos sredinom petog veka p. n. e. (460—448 godine p. n. e.). Mada su radovi na njegovim gornjim delovima i arhitektonskim skulpturama okončani 420. godine p. n. e., kao klasičan primer Dorskog stila u antičkoj arhitekturi.

Istorijski okviri u kojima je nastao hram

Istorijska zbivanja prve polovine 5. veka p. n. e. umnogome su uticale na grčku klasičnu umetnost. Umetnici tumače bitke, pobede i patnje, na jedan dinamičan i slobodan način. Tragovi arhaične skulpture se lagano i u potpunosti gube. Odlučujući 5. vek p. n.e. je bio borba oslobođenja naroda od tiranije aristokratske manjine nad ostatkom grčkog društva i isto toliko sudbonosan je bio u naporima i pobedama koje su izvojevane u ratu protiv Persijanaca. Zahvaljujući pobedi građanske demokratije i novom društvenom poretku stvoreni su uslovi za glorifikaciju slobode, ratničkoj slavi grčkih heroja i zahvalnosti bogovima. Tako su nastali mnogi hramovi u atinskoj Agori među kojima je bio i Hefestov. Posle bitke kod Plateje, Grci su se zakleli da nikad više ne obnove svetinje uništene od strane Persijanaca tokom njihove invazije, već da ih ostave u ruševinama kao stalni podsetnik varvarske svireposti neprijaatelja.

Kada je Kimon 468. godine p. n. e. odneo pobedu u bitki na reci Eurimedionu završeni su grčko-persijski ratovi. U narednim godinama Atinjani su koncentrisali svoje aktivnosti pre svega na obnovu ekonomiju i jačanju svog uticaj u Delskom savezu, a tek u narednim decenijama nastupa prvo uklanjanje ruševina a potom i obnavljanje Akropolisa.

Kimonovo obnavljanje Atine nastaviće Perikle, ujedinitelj, jedan od uticajnijnijih građana koji su se okupili i organizovali opšte snage iz kojih je stvorena energija i polet kojima je ispunjen skoro čitav vek grčke istorije. Perikle je jedan od osnivača atinske demokratije i imao je veoma veliki uticaj na političkom i društvenom nivou. Naime kada je Perikle došao na vlast, on je osmislio ogromni projekat da se Atina osnuje kao veliki centar moći i grčke kulture. U tom periodu započeta je i izgradnja Hafestovog hrama u atinskoj Agori kao dao dokaz o tradicionalnom atinskom bogatstvu, o čemu svedoči korišćenje Dorskog stila, skupih metopa i mnogobrojnih vajarskih dela.

Izgradnja hrama

Arheološka iskopavanja ukazuju na to da je pre ovog hrama postojala mali hram na vrhu brda Kolonos Agoraios, koji je spaljen, kada su Persijanci zauzeli Atinu u 480. godine p. n. e.

Izgradnja hrama koja je počela je 449. godine p. n. e. nije završen do 415 godine p. n. e., verovatno zato što je akcenat bio stavljen na izgradnju spomenika na Akropolju. Zapadna friz je završen između 445. i 440. godine p. n. e. dok se istočni, zapadni pediment i razne modifikacije unutar hrama datiraju na period od 435. do 430. godine p. n. e. Do vremena Nikijinog mira, od 421. do 415. godine p. n. e. na hramu nije stavljen krov i nisu podignute statue božanstava, tako da hram zvanično otvoren 416. ili 415. godine p. n. e.

Hram je projektovan i izgrađen najverovatnije po nacrtima Iktinosa, jednog od talentovanijih grčkih arhitekata koji je učestvovao i u gradnji Partenona, zajedno sa mnogim drugim zanatlija koji su radili na ovom prelepom i najbolje očuvanom hramu u Grčkoj. Ovaj antičkih arhitekata zapravo je radio po idejnim tvorevinama velikog Fidije, pa se smatra da je bogata dekorativna plastika u hramu predstavlja autentičan Fidijin izraz, dok je na samoj izradi iste angažovano mnoštvo umešnih antičkih vajara. Spekuliše se da je na hramu radio kao učenik Fidijin, jedan deo vajane plastike i veliki grčki mislilac Sokrat (tačnije grupa „Gracija”).

U trećem veku, oko hrama obrazovana je mali vrt u kome je posađeno drveće i žbunje (nar, lovori i mirte).

Prenamena hrama

Od 7. veka do 1834. godine, hram je bio pravoslavna crkva posvećena Sv. Georgiju Akamatu. Poslednja Sveta Misa u njemu je održana u februaru 1833. godine, kada je Kralj Oto stigao u Grčku.

Izgled hrama u periodu od 1852. do 1930.

Zgrada duguje svoju izuzetnu očuvanosst sledećim faktorima:

• Atina nije u zoni jakih zemljotresa,
• Hram je pretvoren u hrišćansku crkvu u 7. veku što je uticalo da kamenje sa nje nije korišćeno za građevinski materijal,

Međutim pretvaranje u crkvu dovela je do određenih oštećenja zbog:

• Namernog sakaćenja skulptura, iz verskih razloga, izuzev minotaura u jugoistočnom uglu koji je zadržao glavu.
• Pretvaranja u groblje. Naime u ranom 19. veku, hram je korišćen kao protestantsko groblje, na kome su sahranjeni mnogi evropski helenisti koji su umirali u ratu za nezavisnost Grčke, što potvrđuju arheološka iskopavanja ​​nakon kojih su otkriveni brojni grobovi.

Dalja devastacija hrama prekinuta je 1834. godine nakon što je kralj Oto naredio da se građevina koristi kao muzej, Hafestov hram je ovu funkciju imao sve do 1934. godine.

Danas je hram jedan od najvećih i najbolje sačuvanih drevnih (antičkih) spomenika kulture u Grčkoj izuzetno posećen od strane mnogobrojnih turista iz celog sveta.

Izgled

Arhitektura

Po svojoj arhitektonskoj formi hram je periferni, sa 38 stubova koji okružuju središnje i unutrašnje delove ukrašene frizovima.

Načelna šema hrama

Hram je izgrađen od Penteli mermera, dok su njegove skulpture izrađene od parskog mermera u Dorskom stilu.

Pravougaonog je oblika sa užom istočnom i zapadnom stranom hrama (širine po 13,708 m), i dužom južnom i severnom stranom (dužine po 31,769 m).

Unutrašnjost hrama se sastoji od:

• pronaosa, portika ili predvorja,
• naosa ili cele, unutrašnjeg dela i glavnog prostora hrama — svetilišta u kome se nalazio kip božanstva kojem je posvećen hram.
• opistodoma, zadnjeg (unutrašnjeg) dela hrama odvojenog od naos zidom i sa posebanim izlazom — na zapadnoj fasadi.

Po svojoj arhitektonskoj formi hram je periferni, sa stubovima koji okružuju središnje i unutrašnje delove ukrašene frizovima. Hram ima po šest stubova na istočnoj i zapadnoj strani i po 13 na severnoj i južnoj, koji su visine 5,713 m.

Dekorativna plastika

U dekorativnoj plastici hrama dominira mešanje dva umetnička stila doskog i jonskog. U pronaos i opistodomos ukrašeni su jonskim frizovima, umesto više tipičnih dorskih triglipisa koji generalno dopunj skulpture u delove i metopa. Mešanje stilova najverovatnije je bilo inspirisano dekorativnom plastikom atinskog Partenona.

Njegov friz i drugi ukrasi su dosta oštećeni nakon zemljotresa i invazija neprijatelja tokom vekova.

Na istočnoj strani hrama su skulpture koje prikazuju Herkulesa i bitku Tezeja i Palantidesa, i pedesetero dece palasa. Na zapadnoj strani skulpture prikazan je pad Troje.

Delovi friza

Istočni i zapadni jonski friz sa figurom, možda Tezja, predstavljenog u ulozi tiranina (levo)

Ukrasni vrt

Oko hrama, istraživanjem su otkriveni tragovi postojanja malog vrta zasađenog u 3. veku p. n. e. Od posađene vegetacije u vrtu je dominiralo drveće i žbunje (nar, lovori i mirte).

Literatura

• Barringer, J.M. (2009) ‘A New Approach to the Hephaisteion: Heroic Models in the Athenian Agora’, in P. Schultz and R. von den Hoff (eds) Structure, Image, Ornament: Architectural Sculpture in the Greek world, 121—132. Oxford and Oakville: Oxbow Books.
• Boardman, J. (1985) Greek Sculpture: The Classical Period. London and New York: Thames and Hudson.
• Camp, J.M. (1986) The Athenian Agora: Excavations in the Heart of Classical Athens. London: Thames and Hudson.
• Camp, J.M. (2001) The Archaeology of Athens. New Haven and London: Yale University Press.