Vizantijska mornarica

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vizantijska mornarica
Vizantijska flota odbija Ruse 941.
Rani period (395-610)
Dromon
Srednji period (610-1081)
Karavisijani
Grčka vatra
Veliki Drungarij
Kasni period (1081-1453)
Veliki Admiral

Ratna mornarica Istočnog rimskog carstva bila je sve do pada Zapadnog rimskog carstva (476) deo imperijalne ratne mornarice, sa jedinstvenom organizacijom. Njeno formiranje počelo je sa prenošenjem glavne pomorske baze u Zlatni Rog u Carigradu 330.[1]

Rani period (395-610)[uredi | uredi izvor]

Propašću Zapadnog rimskog carstva (476) Vizantija je nasledila flotu od preko 1.100 ratnih i trgovačkih brodova, sposobnu za prevoženje oko 100.000 vojnika. Povoljan strategijski položaj Carigrada, na čvoru glavnih strategijskih pomorskih komunikacija između Evrope i Azije, Crnog i Sredozemnog mora, omogućavao je vizantijskoj mornarici u doba Justinijana (518-565) sadejstvo sa kopnenom vojskom u operacijama severnoj Africi, Italiji i Španiji, radi povratka teritorija Rimske Imperije od zauzetih od varvarskih naroda, i olakšao joj kontrolu pomorskih komunikacija. Prema podacima vizantijskog istoričara Prokopija, Velizarovu ekspediciju (10.000 pešaka, 5.000 konjanika i ličnu gardu) za uništenje Vandalskog Kraljevstva, koja je 533. krenula iz Carigrada za Kartaginu, prevozilo je 500 transportnih brodova prosečne nosivosti od 120 t (sa oko 20.000 mornara i veslača), i obezbeđivala flota od 92 ratna broda tipa dromon.[1]

Dromon[uredi | uredi izvor]

Moderna rekonstrukcija dromona (5) i bireme (levo) u muzeju u Majncu.

Dromon (δρόμων, trkač) je bio najpoznatiji vizantijski ratni brod na vesla. Razvio se iz rimske bireme. Prvi put se pominje u Prokopijevom delu Istorija ratova, u opisu vizantijskog pomorskog desanta na obalu severne Afrike 533.[2]

Prema opisu vizantijskog cara Lava VI Mudrog u Taktici iz 9. veka, bio je dug oko 40, širok 5, a visok 5 m. Imao je u 2 reda po 25 vesala, a na svako veslo obično po 2 veslača. Gornji veslači, ujedno i borci, nalazili su se na palubi, a donji pod njom. Jedan do dva jarbola, postavljena u sredini broda, nosila su kose križeve sa latinskim (trouglastim) jedrima. Visok i zatvoren pramac završavao se četvrtastim kaštelom[a], na čijoj su se platformi nalazili sifoni (nagnute cevi ili figura životinjske glave) kroz koje se uz veliku buku i dim sipala na neprijateljski brod zapaljiva tečnost - grčka vatra.[2]

U sredini broda bila je smeštena drvena kula na kojoj su se nalazili naoružani vojnici i bacačke sprave. Pramčana statva[b] imala je ugrađen masivan kljun u visini vodene linije. Visoko uzvijena krma nosila je na bokovima po jedno kratko i široko veslo za kormilarenje. Od udara kljunom brodski trup je bio zaštićen gredama koje su ga opasivale u visini vodene linije. Za zaštitu od strela i vatre korišćeni su mokri pokrivači od debele kože.[2]

Po veličini i broju veslača car Lav Mudri (886-912) deli dromone u veliki, srednji i mali tip. Prva dva (sa 2 reda vesala) predstavljala su kapitalni brod vizantijske flote, a male pokretljive galeae sa jednim redom vesala služile su za borbeno obezbeđenje. Veliki dromon imao je oko 200 veslača i 60 vojnika, a srednji 100 veslača i 35 vojnika.[2]

Starešine i činovi[uredi | uredi izvor]

Vizantijskom mornaricom zapovedala je složena hijerarhija oficira. Na čelu carske flote nalazio se veliki drungar, eskadrama provincija upravljali su komiti, a niža zvanja bila su identična rimskim: zapovednik broda bio je trijerarh, njegov zamenik turenarh, a manevarski oficir bio je navarh. Kormilar je bio kibernet, njegov pomoćnik - prorej, a zapovednik veslača - keleust.[4]

Tematsko uređenje (610-1081)[uredi | uredi izvor]

Pomorske snage države sastojale su se iz carske flote pod komandom drungarija lađa (ό δρονγγάριος τώυ πλοίμωυ) i brodovlja pomorskih tema pod komandom lokalnih stratega. Upadljivo je da drungarije carske flote u 9. pa i dvadesetim godinama 10. veka ima niži rang no ma koji tematski strateg. Međutim, već sredinom 10. veka drungarije flote zauzima, pored domestika Shola (vrhovnog zapovednika celokupne vojske), najviši položaj u vizantijskoj vojsci. To jasno pokazuje kako je porastao značaj flote.[5]

U početnom periodu tematskog uređenja vizantijske pomorske snage (nazvane Karabisianoi, pod komandom stratega) podeljene su u dve provincijske eskadre, (svaka po komandom drungarija). Pod carevima makedonske dinastije (867-1056) RM doživljava najveći uspon. Pored carske flote, koja je imala oko 100 ratnih brodova - dromona, u temama postoje samostalne provincijske (tematske) flote i eskadre, ukupne jačine oko 77 dromona. Carska flota opremana je, prvenstveno, u ratu, a provincijske, održavane i opremane sredstvima dotične teme, bile u u stalnoj spremnosti, uglavnom, za borbu protiv gusara. U zajedničkim dejstvima carskom flotom komandovao je Veliki Drungarij.[1]

U borbama protiv Avara i Slovena, koji su 626. napali Carigrad, pobeda vizantijske flote nad slovenskom doprinela je porazu napadača. U borbama s Arabljanima, vizantijska flota sprečila je zauzimanje Carigrada s mora, i time onemogućila njihov pohod na zapad, preko Balkana. U tim borbama, koristeći se grčkom vatrom, ratna mornarica odbijala je napade arabljanske flote na Carigrad od 672. do 678, zatim 717, 782. i 922, kada je arabljanska flota sadejstvovala snagama bugarskog cara Simeona. Zajedno sa savezničkim venecijanskim, franačkim i hrvatskim pomorskim snagama, učestvovala je u proterivanju Arabljana iz Jadranskog mora, kao 871. pri napadu na Bari, i zajedno sa kopnenom vojskom u preotimanju arabljanskih pomorskih uporišta. Vizantijska flota učestvovala je i u odbijanju ruskih pohoda na Carigrad: 907, 941, 944. i 1043. Ona je sadejstvovala sa mletačkom ratnom mornaricom u obezbeđenju pomorskog saobraćaja između Evrope i Azije, kontrolisanjem Egejskog i Jonskog (mletačka Jadranskog) mora i u borbama protiv normansko-hrvatske flote kod Drača (1081), Krfa (1084) i Sazana (1085).[1]

Kasni period (1081-1453)[uredi | uredi izvor]

Slabljenje tematskog uređenja slabi i pomorska moć Vizantije, Time se koriste italijanske pomorske republike Venecija i Đenova za sticanje prevlasti u trgovini i vojnoj kontroli na Sredozemlju.[1]

Zbog jačanja feudalnog plemstva i krstaških pohoda, postepenog smanjenja Vizantijskog carstva, a naročito posle zauzimanja Carigrada od krstaša 1204, carska flota iz godine u godinu slabi, a provincijske flote nestaju. Vrhovni zapovednik flote je od vremena Aleksija Komnina (1081-1118) sve do propasti Vizantijskog carstva nosio titulu veliki duks[6] ili Veliki Admiral (megas dux).[1]

Opadanje je počelo već u 11. veku. Već je Aleksije I Komnin bio prinuđen da unajmljuje mletačku flotu u ratu protiv Normana (1081-1085). U težnji da osvoji istočne obale Jadranskog mora i potom preduzme pohod na Carigrad, Robert Giskar, normanski vojvoda Apulije, Kalabrije i Sicilije, se 1081. sa oko 150-160 brodova i oko 30.000 ljudi iskrcao se u Albaniji i osvojio Drač, veći deo zapadne Makedonije (sa gradovima Skopljem, Ohridom i Bitoljem) i delove Epira i Tesalije (1083-84), dok je vizantijska flota razbijena kod Krfa (1084) i Sazana (1085). Giskar je 1085. osvojio Krf[7] i prodro da Larise, ali ga je mletačka flota primorala na povlačenje.[8] U zamenu za pomoć protiv Normana, Mlečani su dobili od cara Aleksija I Komnina Dalmaciju,[7] carinske privilegije i sopstvenu četvrt u Carigradu.[9]

Za odbranu Carigrada poslednji vizantijski car je 1453. raspolagao samo se nekoliko ratnih brodova.[1]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Drvenom kulom.
  2. ^ Okvir kojim završava konstrukcija brodskog trupa spreda (pramčana statva) ili pozadi (krmena statva). Pramčana ili prednja statva seče valove i ostale prepreke; na njoj završavaju krivine spoljašnje oplate, a njen je profil u skladu s oblikom pramca broda. S obzirom na njenu izvodnicu u ravni simetrije, može biti vertikalna ili kosa, pravolinijska ili konkavna, ređe konveksna ili drukčija. Krmena ili zadnja statva nosi kormilo, a na modernim brodovima i propelernu cev s osovinom.[3]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e Gažević, Nikola (1976). Vojna enciklopedija (knjiga 10). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 522—523. 
  2. ^ a b v g Gažević, Nikola (1971). Vojna enciklopedija (knjiga 2). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 543. 
  3. ^ „Hrvatska enciklopedija”. Pristupljeno 7. 4. 2020. 
  4. ^ Gažević, Nikola (1971). Vojna enciklopedija (knjiga 2). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 289. 
  5. ^ Ostrogorski, Georgije (1998). Istorija Vizantije. Beograd: Narodna knjiga. str. 242—246. 
  6. ^ Ostrogorski, Georgije (1998). Istorija Vizantije. Beograd: Narodna knjiga. str. 347. 
  7. ^ a b Gažević, Nikola (1973). Vojna enciklopedija (knjiga 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 134—135. 
  8. ^ Gažević, Nikola (1972). Vojna enciklopedija (knjiga 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 217. 
  9. ^ Peinter, Sidni (1997). Istorija srednjeg veka (284-1500). Banjaluka: Glas Srpski. str. 59—61. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Gažević, Nikola (1976). Vojna enciklopedija (knjiga 10). Beograd: Vojnoizdavački zavod. 
  • Peinter, Sidni (1997). Istorija srednjeg veka (284-1500). Banjaluka: Glas Srpski. 
  • Ostrogorski, Georgije (1998). Istorija Vizantije. Beograd: Narodna knjiga. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Византијска_морнарица&oldid=27820584”