Odnosi Srbije i Sjedinjenih Američkih Država

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Odnosi Srbije i Sjedinjenih Američkih Država

Srbija
Sjedinjene Države
Diplomatska misija
Ambasada Srbije u Sjedinjenim Američkim DržavamaAmbasada Sjedinjenih Američkih Država u Srbiji
Izaslanik
Ambasador Marko ĐurićAmbasador Kristofer Hil

Odnosi Srbije i Sjedinjenih Američkih Država predstavljaju bilateralne odnose između Republike Srbije i Sjedinjenih Američkih Država. Godine 1882. godine uspostavljeni su prvi put diplomatski odnosi između Kraljevine Srbije i Sjedinjenih Američkih Država.[1] Po drugim izvorima odnosi su uspostavljeni 14. oktobra 1881. godine.[2] Od 1918. do 2006, Sjedinjene Države su održavale odnose sa Kraljevinom Jugoslavijom, Socijalističkom Federativnom Republikom Jugoslavijom i sa Saveznom Republikom Jugoslavijom (kasnije Srbijom i Crnom Gorom) čijom se Srbija smatra pravnom naslednicom.

Krajem devetnaestog veka, Sjedinjene Države su nastojale da iskoriste povlačenje Osmanskog carstva sa Balkana tako što bi uspostavile diplomatske odnose sa novonastalim zemljama na tom prostoru, među kojim i sa Srbijom. Pomenute dve zemlje su bile saveznice tokom Prvog svetskog rata. Nakon rata, Srbija se ujedinila sa Crnom Gorom i sa teritorijama koje su prethodno bile pod austrougarskom vlašću kako bi stvorile jedinstvenu južnoslovensku državu koja će kasnije nositi naziv Jugoslavija. Država je imala diplomatske odnose sa Sjedinjenim Državama sve do početka Drugog svetskog rata. Tokom Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, Sjedinjene Države su podržavale srpske četničke monarhiste u borbi protiv partizanskih komunista. Četnici su na kraju izgubili od Partizana i Jugoslavija je postala jednopartijska komunistička država sa partizanskim vođom Josipom Brozom Titom na čelu.

Po samom svršetku rata, Jugoslavija i Sjedinjene Države su imale slabo uspostavljene diplomatske odnose. Kraj rata je doveo do masovne emigracije izbeglica iz Jugoslavije od kojih su mnogi bili Srbi koji su se preselili u Sjedinjene Države. Ovo je pomoglo stvaranju prve značajnije dijaspore Srba u Sjedinjenim Državama. Neki od tih izbeglica koji su se nastanili u Sjedinjenim Državama nakon rata bili su anti-komunistički disidenti koji su pokušavali da miniraju Tita tokom Hladnog rata koristeći Sjedinjene Države kao mesto svog delovanja radi sprovođenja anti-komunističkih ciljeva.

Tokom raspada Jugoslavije, Sjedinjene Države su se angažovale kako u borbenom tako i u ekonomskom sukobu, naročito sa Srbijom, u to vreme poznatoj kao Savezna Republika Jugoslavija (jedna od država naslednica socijalističke Jugoslavije). Sjedinjene Države su nametnule sankcije i inicirale NATO bombardovanje Jugoslavije 1999. godine. Tokom ovog perioda, još jedan talas srpske emigracije je proistekao i mnoge izbeglice iz Srbije su prešle u Sjedinjene Države. Tokom 2000-ih godina, diplomatski odnosi između Sjedinjenih Država i Jugoslavije su obnovljeni. Nakon 2006. godine i otcepljenja Crne Gore, Srbija kao država naslednica nastavlja prethodne odnose koje je imala Savezna Republika Jugoslavija. Privremene vlasti u južnoj srpskoj pokrajini, Kosovo i Metohija, pod imenom Kosovo, jednostrano su proglasile nezavisnost od Srbije u februaru 2008. što su Sjedinjene Države priznale.

Istorija odnosa[uredi | uredi izvor]

Prvi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Prvi svetski rat, 14 tačaka i Američka pomoć Srbiji u Velikom ratu
Srpska delegacija na istočnom izlazu Bele kuće, 1917. Na fotografiji su: dr Sima Lozanić, poslanik Ljuba Mihajlović, Jelena Lozanić, dr Milenko Vesnić, pukovnik Mihailo Nenadović, dr Mihajlo Pupin, general Mihailo Rašić i kapetan Milan Jovičić

Dana 28. jula 1918 na četvrtu godišnjicu objave rata Austrougarske Srbiji, Predsednik Vudro Vilson izdao je saopštenje američkom narodu koja je pročitana u crkvama širom zemlje i objavljeno u skoro svim uticajnim dnevnim novinama. Srpska zastava je podignuta iznad Bele Kuće kao i svim zgradama javnih institucija u glavnom gradu SAD.[3][4]

Odnosi Jugoslavije i Sjedinjenih Američkih Država[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pariska mirovna konferencija 1919.

Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Drugi svetski rat, Antihitlerovska koalicija, Atlantska povelja, Bombardovanje Beograda (1944), Operacija Vazdušni most, Niški incident i Tršćanska kriza

Kralj Petar II Karađorđević je posetio SAD 1942.[5]

Posle Drugog svetskog rata do pada komunizma[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Tršćanska kriza, Obaranje američkih aviona 1946. i Raskol Tito-Staljin

Poseta ministra inostranih poslova SAD Džona Forstera Dalsa Jugoslaviji, 6. novembar 1955.[6]

Tito i Ajzenhauer susreli su se 22. septembra 1960. u njujorškom hotelu Valdorf-Astorija za vreme 15. zasedanja Generalne skupštine UN. To je bio prvi susret predsednika dve zemlje.[7]

Tito je primljen u Beloj kući od strane američkog predsednika Džona Kenedija 1963. četiri nedelje pre nego što je Kenedi ubijen.[8]

Nikson i Tito
u Beogradu
1970. 		Tito i Nikson,
prijem u
Beloj kući 1971. 		Tito i Karter
u Beloj kući
1978.

Prvi američki predsednik koji je posetio Jugoslaviju bio je Ričard Nikson od 30. septembra do 2. oktobra 1970.[7]

Petar II Karađorđević je umro 3. novembra 1970. u Denveru i sahranjen je u Crkvi Svetog Save u Libertivilu (Njegovi posmrtni ostaci su ekshumirani i preneti u otadžbinu 2013).

Tito je posetio SAD od 26. oktobra do 2. novembra 1971. na poziv Niksona.

Jugoslaviju je posetio Džerald Ford 3. i 4. avgusta 1975. u čijoj pratnji je bio i državni sekretar Henri Kisindžer.

Tito je posetio SAD od 6. do 9. marta 1978. na poziv Džimija Kartera.

Titovoj sahrani 1980. je prisustvovao potpredsednik SAD Volter Mondejl.

Džimi Karter je posetio Jugoslaviju 1980. nekoliko meseci posle Titove smrti.

Razbijanje SFRJ i agresija na SRJ[uredi | uredi izvor]

F-117 najthok SAD pre uzletanja iz Italije, u martu 1999, kao deo operacija NATO protiv Jugoslavije
Glavni članci: Razbijanje SFRJ, Sankcije SRJ, Dejtonski mirovni sporazum, Sporazum Holbruk-Milošević, NATO bombardovanje SRJ i Rezolucija Saveta bezbednosti OUN 1244

SAD su bila vodeća država zagovornik bombardovanja (u Srbiji - agresije) NATO pakta 1999. godine, za koju nije postojala legalna osnova. Pojedini zvaničnici, poput Džoa Bajdena, zalagali su se i za kopnenu invaziju.[9] Bajden je u vreme izjavio: „Treba da odemo u Beograd i da okupiramo tu zemlju u japansko-nemačkom stilu" te dodao „I trebalo je da imamo javna suđenja da bismo uklonili ovu masku ove srpske viktimizacije kako bi ljudi u Srbiji znali šta se događa. To je je jedina stvar koja će na kraju uspeti".[9]

Aprila 2001. predsednik SRJ Vojislav Koštunica se sastao sa američkim predsednikom Džordžom Bušem (mlađim), a novembra 2001. američki predsednik se sastao sa predsednikom vlade Republike Srbije Zoranom Đinđićem.[10]

Nezavisna Srbija[uredi | uredi izvor]

Ambasada SAD u Srbiji je tokom 2022. pokrenula reklamnu kampanju Vi ste svet u kojoj predstavlja znamenite Srbe i njihova dostignuća.[11][12] Potencijalno subverzivni cilj kampanje kritikovao je deo srpske javnosti, uključujući predsednika SANU dr Vladimira Kostića.[13][14]

U februaru 2022. Srbija je u Vašingtonu postala vlasnik nove zgrade ambasade u centru grada.[15][16] U januaru 2023. Srbija je u Njujorku kupila vilu koja će služiti kao sedište stalne misije Srbije pri UN.[17]

Ambasador SAD Kristofer Hil izvestio je rukovodstvo Srbije da je Stejt department odobrio prodaju Kosovu raketa Javelin i opreme za 75 miliona dolara, što je predsednik republike Aleksandar Vučić ocenio kao „veliko razočarenje”.[18]

Bilateralni odnosi[uredi | uredi izvor]

Srpski državljani - vezista u srpskoj ambasadi u Libiji Slađana Stanković i vozač Jovica Stepić, koji su oteti krajem 2015. ubijeni su februara 2016. u vazdušnim napadima američkih snaga protiv Islamske države kod libijskog grada Sabrata.

Posete[uredi | uredi izvor]

  • Potpredsednik SAD Džozef Bajden posetio je R. Srbiju 16. avgusta 2016.
  • Državni sekretar Džon Keri predvodio je delegaciju SAD na Ministarskom sastanku OEBS u Beogradu decembra 2015.
  • Predsednik Vlade R. Srbije Aleksandar Vučić je tokom 2015. dva puta boravio u poseti Vašingtonu, u periodu od 2. do 4. juna i od 15. do 17. septembra.
  • Državno-privredna delegacija, predvođena premijerom Ivicom Dačićem, boravila je u SAD u periodu 9-16. maja 2013. kada su realizovani susreti Premijera sa potpredsednikom Dž. Bajdenom i zamenikom državnog sekretara V. Bernsom.
  • Državni sekretar SAD Hilari Klinton (Hillary Clinton) je posetila Beograd oktobra 2010. i oktobra 2012.
  • Bivši ministar spoljnih poslova R. Srbije Vuk Jeremić je bio u poseti SAD decembra 2009.
  • Potpredsednik SAD Džozef Bajden je posetio R. Srbiju maja 2009.[1]

Ekonomski odnosi[uredi | uredi izvor]

  • Za 2020. spoljno-trgovinska razmena iznosila je ukupno 811 miliona USD (izvoz 369 miliona, a uvoz 442 miliona USD).
  • U 2019. godini ukupna robna razmena iznosila je 859 miliona USD (izvoz 305 miliona, a uvoz 554 miliona dolara).
  • Za 2018. godinu izvoz iz RS je iznosio 266 miliona USD, a uvoz 474 miliona USD.
  • U 2012. robna razmena je ukupno iznosila 415, 4 USD (izvoz iz RS je iznosio 98,4 miliona USD, a uvoz 317 miliona USD).
  • U 2007. godini obim trgovinske razmene sa SAD je iznosio 457 mil. dolara (izvoz $80 mil. a uvoz $377 mil.).[19][20]

SAD su među najvećim stranim investitorima u R. Srbiji.[21]

Međunarodne organizacije[uredi | uredi izvor]

Organizacije u kojima su obe države imaju članstvo:

Diplomatski predstavnici[uredi | uredi izvor]

U Beogradu[uredi | uredi izvor]

Kajl Skot, ambasador SAD u Beogradu
Prijem kod ambasadora SAD u Jugoslaviji Džordža Alena, Bled 3. jul 1950.
  • Sjedinjene Američke Države Kevendiš Kenon, ambasador, 1947—1949.
  • Sjedinjene Američke Države Ričard Paterson, ambasador, 1944—1946.
  • Sjedinjene Američke Države Lincoln MacVeagh, ambasador, 1943—1944.
  • Sjedinjene Američke Države Anthony J. Drexel Biddle, Jr., ambasador, 1942—1943.
  • Sjedinjene Američke Države Anthony J. Drexel Biddle, Jr., poslanik, 1941—1942.
  • Sjedinjene Američke Države Artur Blis Lejn, poslanik, 1937—1941.
  • Sjedinjene Američke Države Čarls S. Vilson, poslanik, 1933—1937.
  • Sjedinjene Američke Države Džon Dajnili Prins, poslanik, 1926—1932.
  • Sjedinjene Američke Države Henri Persival Dodž, poslanik, 1919—1926.

U Vašingtonu[uredi | uredi izvor]

Konstantin Fotić ambasador Kraljevine Jugoslavije u Vašingtonu za vreme Drugog svetskog rata.

Ambasada Republike Srbije u Vašingtonu (S. A. D.) radno pokriva Kolumbiju,[24] Trinidad i Tobago,[25] Gvajanu,[26] Surinam,[27] Bahame,[28] Belize,[29] Barbados,[30] Svetu Luciju,[31] Sent Vinsent i Grenadini,[32] Grenadu,[33] Antigvu i Barbudu,[34] Dominiku[35] i Sent Kits i Nevis.[36]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b „Bilateralni odnosi sa Sjedinjenim Američkim Državama”. Arhivirano iz originala 31. 12. 2014. g. Pristupljeno 30. 12. 2014. 
  2. ^ „Sto četrdeset godina srpsko-američkih diplomatskih odnosa”. Politika. 1. 11. 2021. Pristupljeno 2. 11. 2021. 
  3. ^ Dan kada se iznad Bele kuće vijorila srpska zastava - B92.net
  4. ^ „Američka ambasada: Na današnji dan nad Belom kućom 1918. vijorila se srpska zastava”. Politika. 28. 7. 2022. Pristupljeno 29. 7. 2022. 
  5. ^ Poseta Kralja Petra II Karađorđevića Americi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. decembar 2016), Ministarstvo spoljnih poslova Republike Srbije
  6. ^ „JUGOSLAVIJA U MEĐUNARODNIM ODNOSIMA 1918–1992” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 15. 11. 2016. g. Pristupljeno 13. 1. 2017. 
  7. ^ a b Yugopapir: Kako je izgledala prva poseta američkog predsednika Jugoslaviji: Nikson u gostima kod Tita (1970)
  8. ^ Šta je nama bio Kenedi, RTS, 22. novembar 2013.
  9. ^ a b „Šta jeste, a šta nije o Srbiji govorio Džo Bajden”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). 2020-11-10. Pristupljeno 2023-01-06. 
  10. ^ http://www.telegraf.rs/vesti/politika/1593373-tito-im-je-utabao-put-ovo-su-svi-srpski-lideri-koji-su-videli-belu-kucu-iznenadice-vas-ko-nikada-nije-bio-u-njoj-video
  11. ^ Aranđelović, V. „Izražavamo divljenje Srbiji i njenom narodu”. Politika Online. Приступљено 2022-11-02. 
  12. ^ Prelević, Marko. „“Srbi imaju jako dobar detektor da li ih neko laže i vara”: Ambasador Godfri o vlasti i opoziciji, o srpskoj hrani i kampanji “Vi ste svet”… – “Oproštajni” intervju u novom Nedeljniku | Nedeljnik” (на језику: енглески). Приступљено 2022-11-02. 
  13. ^ Luković, Danijela. „BURA ZBOG SPOTA "VI STE SVET" Posle ocene predsednika SANU da je spot o Pekiću "medijska dresura", oglasila se Ambasada SAD! Evo šta su nam rekli”. Blic.rs (на језику: српски). Приступљено 2022-11-02. 
  14. ^ Jovanović, Radomir (2020-12-09). „I. Smolović: Šta je cilj kampanje „Vi ste svet“ ambasade SAD”. Нови Стандард (на језику: српски). Приступљено 2022-11-02. 
  15. ^ „Србија власник нове зграде амбасаде у Вашингтону”. Политика. 19. 2. 2022. Приступљено 2. 3. 2022. 
  16. ^ www.bizjournals.com https://www.bizjournals.com/washington/news/2022/02/28/serbian-embassy-moving.html. Pristupljeno 2023-01-06.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  17. ^ Archive, View Author; Author, Email the; Twitter, Follow on; feed, Get author RSS (2023-01-04). „The Republic of Serbia spends $8M for NYC townhouse” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-01-06. 
  18. ^ Vojvodine, Javna medijska ustanova JMU Radio-televizija. „SAD: Prodaja raketa Prištini neće uticati na vojni balans; Vučić: Odluka veliko razočarenje, ali će Srbija nastaviti da se ponaša odgovorno”. JMU Radio-televizija Vojvodine (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-12. 
  19. ^ „Serbia exports to United States”. Trading Economics. Pristupljeno 18. 7. 2021. 
  20. ^ „Serbia imports from United States”. Trading Economics. Pristupljeno 18. 7. 2021. 
  21. ^ „Sjedinjene Američke Države-Bilateralni odnosi”. Pristupljeno 18. 7. 2021. 
  22. ^ Stevanović, Jelena (20. 3. 2022). „Svedok i učesnik balkanskih kriza”. Politika. Pristupljeno 21. 3. 2022. 
  23. ^ „Vučić primio akreditivna pisma novog ambasadora SAD”. Politika. 24. 10. 2019. Pristupljeno 25. 10. 2019. 
  24. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Kolumbija
  25. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Trinidad i Tobago
  26. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Gvajana
  27. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. septembar 2016), Surinam
  28. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Bahami
  29. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Belize
  30. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Barbados
  31. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Sveta Lucija
  32. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Sent Vinsent i Grenadini
  33. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Grenada
  34. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Antigva i Barbuda
  35. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Dominika
  36. ^ Države pokrivene na nerezidencijalnoj osnovi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. februar 2015), Sent Kits i Nevis
  37. ^ „Diplomatic Corps Order of Precedence and Dates of Presentation of Credentials”. U.S. DEPARTMENT of STATE. Pristupljeno 15. 2. 2022. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Односи_Србије_и_Сједињених_Америчких_Држава&oldid=27725801”