Antiohijska patrijaršija

Antiohijska patrijaršija بطريركيّة أنطاكية وسائر المشرق للرّوم الأرثوذكس
Saborni hram Svete Djeve Marije u Damasku
Osnovni podaci
Osnivanje	oko 37. godine
Kanonsko priznanje	kanonski priznata
Predstojatelj	patrijarh Antiohije i čitavog Istoka Jovan
Sjedište	Damask
Kanonska jurisdikcija	Sirija Liban Turska Irak Kuvajt
Dijaspora	Sjedinjene Američke Države
Kalendar	Novojulijanski kalendar
Zvanični veb-sajt
Statistika
Eparhija	22
Vjernika	oko 2,5 miliona

Antiohijska patrijaršija (arap. بطريركيّة أنطاكية وسائر المشرق للرّوم الأرثوذكس) jeste pomesna i autokefalna crkva. Nalazi se na trećem mestu u diptihu.

Pregled

U Pravoslavnoj crkvi, zauzima treće mesto, odmah posle Carigradske i Aleksandrijske patrijaršije. Antiohijska patrijaršija se smatra jednom od četiri drevnih patrijaršija Vaseljenske crkve. Prema predanju, osnovali su je apostoli Petar i Pavle oko 37. godine u Antiohiji. Od 451. godine dobija status patrijaršije.

Iz Antiohijske crkve potiču mnogi sveti podvižnici i predvodnici pravoslavlja: Sveti Jovan Zlatousti, koji je rođen u Antiohiji, veliki Jovan Damaskin i Ilarion Veliki osnivač monaštva u Palestini i mnogi drugi.

Nadležnost Antiohijske patrijaršije obuhvata: Siriju, Liban Irak, Kuvajt, brojne eparhije u Evropi, Americi i Australiji.

Puna istorijska titula poglavara Antiohijske crkve glasi: „Njegovo blaženstvo patrijarh Velike Antiohije, Sirije, Kilikije, Mesopotamije, i sveg Istoka“.

Antiohijska patrijaršija

Antiohijska patrijaršija (grč. Πατριαρχείο Αντιοχείας) se nalazi u Antiohiji gradu na reci Oronto u današnjoj Turskoj. U Rimskom carstvu ovaj grad je bio jedan od najvećih i najznačajnijih na Istoku. Hrišćanstvo je ovde veoma rano bilo prisutno. Jedan od sedam đakona crkve u Jerusalimu bio je Nikola iz Antiohije. U ovom gradu su prvi put nazvani hrišćanima oni koji su poverovali u Gospoda Isusa Hrista (Dap 11,26). Antiohija je zbog svog geografskog položaja kao i velikog broja hrišćana postala misionarsko središte. Odavde je Sveti Pavle sa svojim saradnicima i učenicima pošao na svoja tri misionarska putovanja. Hrišćanstvo je iz ovoga grada šireno u prvom veku nove ere u celoj Maloj Aziji i na Bliskom istoku, zatim na Balkanskom poluostrvu i u južnoj Italiji. U Antiohiji su bili poznati episkopi i rani hrišćanski pisci kao što je Sveti Ignjatije (oko 110), Sveti Teofilo (185), episkop Serapion (212).

Period prvih hiljadu godina

U vreme održavanja Prvog vaseljenskog sabora, iz oblasti Antiohije bilo je prisutno oko 80 episkopa. Antiohijci su među prvima osudili jeretika Pavla Samosatskog na saborima 264. i 268. godine. U Antiohiji je nekoliko vekova delovala poznata Antiohijska bogoslovska škola čiji je osnivač bio sveštenik Lukijan (312). Pored znamenitih svetih otaca, učenici ove škole bili su i jeretici Arije i Nestorije. Jedan od znamenitih episkopa u ovom gradu u vreme arijanske krize bio je Sveti Meletije (381). U 5. veku, Antiohijska crkva je doživela velike potrese zbog nestorijanstva i monofizitstva. Sabor u Efesu (431) od Antiohijske crkve odvojio je Kiparsku crkvu (kanon 6). Na Saboru u Halkidonu (451), iz Antiohije bilo je 130 episkopa. Na ovom Saboru je izvršeno razgraničenje Antiohijske i Jerusalimske crkve: Antiohiji su pripale Fenikija i Arabija. U 7. veku Antiohijska crkva je pretrpela invaziju Persijanaca. Na Šestom vaseljenskom saboru u Carigradu zbog monotelitske jeresi osuđen je antiohijski patrijarh Makarije. U vreme ikonoboračke krize u 8. veku, car Lav Isavrijanac je od Antiohije izuzeo oblast Isavriju i priključio je Carigradu.

Period drugog milenijuma

U vreme vizantijske uprave u oblasti Antiohije (970—1084), hrišćanska Crkva je bila slobodna, osnovane su nove eparhije. U vreme Krstaških ratova koje su vodili latinski jeretici, ovaj napredak je prekinut. Krstaši su od muhamedanaca preuzeli delove Male Azije. Boemund Normandijski je okupirao Antiohiju 1098. godine, i stvorena je latinska jeretička Antiohijska kraljevina. Latinski jeretici su onda postavili na čelo Antiohijske crkve svog jeretika Bernara, a pravoslavni patrijarh Jovan III Oksit, bio je primoran da napusti svoj presto. Antiohijski pravoslavni patrijarsi morali su da budu u izbeglištvu sve do 1260. godine kada su Mameluci od krstaša preoteli ovaj grad. Sedište patrijarha je premešteno (1268) u Damask. Na Unionističkom saboru u Lionu (1274), Antiohijska crkva nije imala svog predstavnika, niti je prihvatila saborske odluke. Na saboru u Ferari i Firenci (1438—1439), ovu crkvu zastupao je Marko Evgenik, mitropolit iz grada Efesa u Maloj Aziji. Odluke i ovog unionističkog sabora od strane pravoslavnih Antiohije, odmah su bile odbačene. Sve do pada Vizantije, vizantijski carevi su pomagali Antiohijsku crkvu.

Krajem 17. veka, dogodile su se izvesne promene u upravljanju Antiohijskom patrijaršijom. Od 1672. do 1850. godine, antiohijski patrijarsi su birani u Carigradu od strane Vaseljenske patrijaršije. U to vreme dolazi do znatnog opadanja broja eparhija. Polovinom 19. veka, pod uticajem pravoslavne Rusije, otvara se „arapsko pitanje“ u Antiohiji. Otvorio ga je oktobra 1843. godine episkop Kijeva, Porfirije Uspenski. Arabljansko većinsko stanovništvo se ne slaže sa dominacijom Grka, koji su na tim prostorima u manjini, a drže ključna crkvena mesta. Pravoslavni Arabljani sa prostora Antiohijske patrijaršije, 1833. godine u manastiru Balamandu otvaraju Bogosloviju, a počeli su od tada da uživaju i rusku pomoć. Do sukoba sa Grcima dolazi i krajem 19. veka i početkom 20. veka. Sem toga, Antiohijska crkva je posle 1908. godine, usled pokreta mladoturaka imala teške trenutke. U toku Prvog svetskog rata, Sirija je bila poprište velikih ratnih sukoba i obračuna, tako da je Crkva i tada mnogo pretrpela. Kraj turskoj vladavini u Siriji učinili su Francuzi 1918. godine.

Patrijaršija danas

Danas Antiohijska patrijaršija u Pravoslavnoj crkvi zauzima po časti treće mesto, posle Aleksandrijske, a pre Jerusalimske patrijaršije. Sedište joj je u Damasku. Sveti sinod ove Crkve čine svi njeni mitropoliti. Sedišta episkopa su sledeći gradovi: Damask, Pariz, Sidnej, Alepo, Basra, Homs, Hama, Laodikija, Arkadija, Tir, Zahle, Tripoli, Ibail i Bejrut, a u Turskoj — Amida, Teodosiopolj i Tars. U Americi episkope imaju: Sao Paolo, Inglvud, Buenos Ajres, Meksiko, Čile, Njujork. Bogoslovski fakultet radi u manastiru Balamand, a Bogoslovija u Tripoliju.

Antiohijska patrijaršija izdaje pet časopisa i listova, i ima veoma razvijenu haritativnu delatnost. Ima dobro organizovane i uređene organizacije pravoslavne omladine na svim nivoima, od osnovne škole do univerziteta.

Vidi još

• Spisak antiohijskih patrijarha
• Jerusalimska patrijaršija
• Aleksandrijska patrijaršija
• Hrišćanstvo u Siriji
• Patrijarh antiohijski i sveg Istoka

Literatura

• Meyendorff, John (1989). Imperial unity and Christian divisions: The Church 450-680 A.D. The Church in history. 2. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 
• Majendorf, Džon (1997). Imperijalno jedinstvo i hrišćanske deobe: Crkva od 450. do 680. godine. Kragujevac: Kalenić. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Puzović, Vladislav; Nikolić, Bogdana (2014). „Antiohijski patrijarh Petar III (1052–1056) i crkvena kriza 1054. godine”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 51: 71—92. 

Spoljašnje veze

• Zvanični veb-sajt
• Antiohijska Pravoslavna Crkva (SPC, 10. oktobar 2018) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. oktobar 2018)