Korisnik:Pinki/Pesak/Pesak 2

Pesak 1 Pesak 2 Pesak 3 Pesak 5 Pesak 9 Pesak 10

Komunistička partija Jugoslavije
Simbol Komunističke partije Jugoslavije
Generalni sekretar CK SKJ	Josip Broz Tito (1937—1980)
Osnivač	Prof. Filip Filipović
Osnovana	20. aprila 1919.
Raspuštena	7. novembra 1952.
Prethodnik	Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista)
Naslednik	Savez komunista Jugoslavije
Sedište	Beograd FNR Jugoslavija (1945—1952) ranije: Kraljevina Jugoslavija (1919—1945)
Novine	Borba
Omladinski ogranak	Savez komunističke omladine Jugoslavije
Ideologija	Komunizam Marksizam-lenjinizam Antifašizam Levičarski nacionalizam Jugoslovenstvo
Politička pozicija	Levica ka krajnjoj levici
Međunarodno članstvo	Kominterna
Slogan	Proleteri svih zemalja, ujedinite se!
Himna	Internacionala
Zastava stranke

Komunistička partija Jugoslavije (skraćeno KPJ; mkd. Комунистичка партија на Југославија, sloven. Komunistična partija Jugoslavije) bila je komunistička partija boljševičkog tipa u Jugoslaviji, koja je postojala od 1919. do 1952. godine.

Osnovana je aprila 1919. u Beogradu pod nazivom Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista), a na Drugom kongresu održanom juna 1920. usvojen je novi revolucionarni program i tada je promenila naziv. Nakon početnog uspeha na izborima 1920, kraljevska vlada joj je zabranila rad i tada je ostala ilegalna revolucionarna organizacija sve do početka Drugog svetskog rata, 1941. godine. U toku rata, od juna 1941. do maja 1945, predvodila je Narodnoooslobodilački partizanski pokret, koji je bio jedan on najjačih pokreta otpora u okupiranoj Evropi. Nakon oslobođenja zemlje, uz pomoć Crvene armije, poraza svih kvislinških pokreta i pobede u građanskom ratu, učvrstila je svoju moć, promenila iz temelja državno uređenje i uvela jednopartijski sistem u novoj Jugoslaviji.

Od 1937. na njenom čelu nalazio se Josip Broz Tito, harizmatični vođa koji je nakon godina frakcijskih borbi uspeo da formira novo rukovodstvo, koje je partiju predvodilo tokom Narodnooslobodilačkog rata. Bila je prva komunistička partija, u istoriji komunističkog pokreta, koja se tokom 1948. otvoreno suprotstavila politici koju je diktirao Sovjetski Savez, zbog čega je izbačena iz Informbiroa. Josif Staljin optužio je tada Tita i jugoslovensko rukovodstvo za nacionalizam i skretanje udesno. Nakon unutrašnjih čistki prosovjetskih kadrova i nekoliko godina izolacije, KPJ i njeno rukovodstvo počeli su da se otvaraju prema Zapadu, usvojivši politiku radničkog samoupravljanja i nezavisnog puta u komunizam, poznatu kao Titoizam. Na Šestom kongresu, novembra 1952. promenila je naziv u Savez komunista Jugoslavije (SKJ), po ugledu na Savez komunista, prvu komunističku organizaciju formiranu 1847, pod rukovodstvom Marksa i Engelsa.

1919—1921.

Formiranje partije i jačanje revolucionarnog pokreta

Glavni članak: Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista)

Krajem XIX i početkom XX veka, usled sve većeg broja radnika, u svim jugoslovenskim zemljama došlo je do osnivanja socijaldemokratskih i radničkih partija. Pobeda Oktobarske revolucije 1917, kao i početak ruskog građanskog rata bili su jak podsticaj za dublja revolucionarna kretanja. Revolucionarno buđenje masa proširilo se pod uticajem povratnika iz Oktobarske revolucije iz Rusije i revolucije u Mađarskoj 1919. godine. Nakon stvaranja zajedničke jugoslovenske države Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, decembra 1918. javila se ideja za ujedinjenje svih socijaldemokratskih stranaka koje su do tada delovale u različitim državama. Na inicijativu rukovodstva Srpske socijaldemokratske partije i Socijaldemokratska stranka Bosne i Hercegovine, koju su prihvatile leve grupe Socijaldemokratske stranke Hrvatske i Slavonije, kao i socijaldemokratske organizacije Crne Gore, Makedonije, Vojvodine i Socijaldemokratska stranka Dalmacije, u Beogradu je od 20. do 23. aprila 1919. održan Kongres na kome je formirana Socijalistička radnička partija (komunista). Kongresu ujedinjenja prisustvovalo je 432 delegata koji su zastupali 130.000 organizovanih pripadnika radničkog pokreta iz svih delova Jugoslavije.

Delegati Prvog kongresa SRPJ(k), aprila 1919. u Beogradu

Na Kongresu je usvojena Podloga ujedinjenja, dokument kojim je određeno ime Partije i usvojen privremeni teorijski program, u koji je uključen opšti deo programa Srpske socijaldemokratske stranke, preuzet iz programa nemačke socijaldemokratije. Politička strategija nove partije zasnivala se na opredeljenju za klasnu borbu i jugoslovensku socijalističku revolucije. U Podlozi je ocenjeno da je Druga internacionala nije dorasla zahtevima istorijske situacije i odlučeno je da se SRPJ(k) učlani u Komunističku internacionalu. Osuđen je socijalpatriotizam i ministerijalizam, odlučeno da se ne prizna Privremeno narodno predstavništvo i da se zahteva raspisivanje izbora za Ustavotvornu skupštinu sa opštim, jednakim i neposrednim pravom glasa za oba pola. Posebnom Rezolucijom zahtevana je agrarna reforma, kojom bi se uklonili svi još postojeći feudalni odnosi na selu. U organizacionom pogledu SRPJ(k) zadržala je načela socijaldemokratije i bila jedinstvena partija, a ne savez partija. Najviši rukovodeći organ između dva kongresa bilo je Centralno partijsko veće sa Izvršnim odborom, a bilo je predviđeno i stvaranje pokrajinskih organizacija za Srbiju i Makedoniju, Vojvodinu, Hrvatsku i Slavoniju, Sloveniju, Dalmaciju i Bosnu, Hercegovinu i Crnu Goru. Tajnim glasanjem izabrano je Partijsko veće od 31 člana i Centralni izvršni odbor od devet članova, za sekretare su imenovani Filip Filipović i Živko Topalović, a za organizacionog sekretara Vladimir Ćopić.

Istovremeno sa Kongresom ujedinjenja, uz učešće istih delegata, održan je 20. i 23. aprila i Kongres sindikalnog ujedinjenja, koji se izjasnio za jedinstvo sindikalnog pokreta i izabrao Centralno radničko sindikalno veće Jugoslavije (CRSVJ). Na kraju prvog dana Kongresa ujedinjenja, 20. aprila održana je i Konferencija žena socijalistka (komunista) na kojoj je izvršeno ujedinjenje ženskih socijalističkih pokreta u jedinstveni pokret žena. Uz podršku pojedinih članova Centralnog izvršnog odbora SRPJ(k) studenti komunisti održali su u Zagrebu 10. oktobra 1919. Osnivačku konferenciju Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ), potpuno samostalnu i nezavisnu organizaciju, povezanu sa SRPJ(k) preko delegata u partijskim većima.

Filip Filipović

U ratom osiromašenoj zemlji, sa dosta siromašnih i obespravljenih stanovnika, a posebno industrijskih i najamnih radnika, revolucionarni komunistički pokret bio je u stalnom usponu. Tokom čitave 1919. godine uticaj SRPJ(k) naglo je jačao i ona je izrasla u značajan politički faktor u zemlji. Pod pritiskom revolucionarnih kretanja u Evropi, a posebno revolucije u Mađarskoj, vladajući buržoaski režim činio je razne ustupke radnicima — prihvaćeno je osmočasovno radno vreme, priznato je pravo na štrajk, kolektivne ugovore i dr. U praksi se pokušavalo izbegavanje ovih obaveza, a istovremeno je primenjivan progon radničkih i sindikalnih vođa. Već prilikom proslave Praznika rada 1. maja 1919. većina članova Centralnog partijskog veća bila je pohapšena. Uprkos progonu, SRPJ(k) je uspela da 21. jula 1919. organizuje generalni štrajk u znak solidarnosti sa sovjetskim republikama u Mađarskoj i Rusiji, koji je uticao na to da Vlada Kraljevine SHS odustane od slanja svojih trupa radi intervencije u Mađarskoj.

Na opštinskim izborima, održanim u martu i avgustu 1920. SRPJ(k) osvojila je najviše glasova u mnogim gradovima poput Beograda, Zagreba, Osijeka, Skoplja, Niša i dr. Filip Filipović bio je izabran za predsednika Beogradske opštine, a Svetozar Delić za predsednika Zagrebačke opštine, ali su vlasti Kraljevine SHS sprečile njihovo preuzimanje dužnosti. Na izborima za Ustavotvornu skupštinu, novembra 1920, dobila je 59 mandata i zauzela treće mesto po broju poslanika u skupštini. Tokom leta 1920. godine SRPJ(k) je imala preko 65.000, a ujedinjeni sindikati oko 210.000 članova. Aprila 1920. pristalice klasne borbe odneli su pobedu u Jugoslovenskoj socijaldemokratskoj stranci, nakon čega su doneli odluku da se priključe SRPJ(k). Polovinom istog meseca održan je štrajk oko 50.000 železničara, što je bila jedna od najvećih radničkih akcija toga vremena. Protekao je u znaku odlučnosti režima da se obračuna s revolucionarnim pokretom oličenom u zabrani proslave 1. maja, pojačane cenzure, hapšenja rukovodilaca SRPJ(k), suspendovanje komunističkih odbornika u opštinama i raspuštanje komunističkih opštinskih uprava, proglašenje militarizacije železničara, oružanim napadima na štrajkače i dr.

Podele na Drugom kongresu i zabrana rada KPJ

U vreme jačanja revolucionarnog pokreta, sve više su u rukovodstvu SRPJ(k) izbijale razlike između revolucionarne i reformističke struje. Reformisti-centrumaši, predvođeni Živkom Topalovićem i Dragišom Lapčevićem, sve otvorenije su istupali protiv revolucionarno-komunističke orijentacije partije. Pripreme za Drugi kongres, kao i sam rad Kongresa u Vukovaru, od 20. do 25. juna 1920, protekli su u otvorenom sukobu dve struje oko ključnih pitanja na koja je trebalo dati odgovor u novom programu partije. Delegati Kongresa su se velikom većinom izjasnili za predlog komunističkog programa i odlučili da se naziv partije promeni u Komunistička partija Jugoslavije (KPJ). Tada su usvojeni akcioni program i statut partije i izabrano novo rukovodstvo — predsednici Centralnog partijskog veća bili su Pavle Pavlović i Jakov Lastrić, a za sekretare KPJ Sima Marković i Filip Filipović. Bila je ovo odlučujuća pobeda revolucionarne orijentacije u jugoslovenskom radničkom pokretu. Nedugo nakon Kongresa reformisti-centrumaši napustili su Komunističku partiju i u decembru 1921. osnovali Socijalističku partiju Jugoslavije.

Delegati na Drugom kongresu KPJ, u Vukovaru 1920.

Smirivanje revolucionarnih kretanja u Evropi i delimična unutrašnja stabilizacija, omogućili su vladajućem režimu Kraljevine SHS odlučnije nastupanje protiv revolucionarnog radničkog pokreta u Jugoslaviji. Pošto je oktobra 1920. grupa članova KPJ, okupljenih oko grupe „centrumaša”, objavila je Manifest opozicije KPJ, vlast je računala na eventualni rascep u Partiji, koji je ovo trebalo da pokrene. Decembra 1920. došlo je do velikog štrajka rudara, koji je najpre zahvatio oko 10.000 rudara u Sloveniji, a potom oko 7.000 rudara u Bosni i Hercegovini. Kako je u toku štrajka došlo do oružanih sukoba rudara sa žandarmima u Husinu, kod Tuzle, poznatih kao Husinska buna, vlasti su ovo iskoristile za obračun sa radničkim pokretom i Komunističkom partijom. Najpre su doneli Uredbu o militarizaciji rudnika, a potom je 29. decembra 1920. ministar unutrašnjih dela Milorad Drašković optužio KPJ da priprema revolucionarni prevrat i doneo Obznanu kojom je zabranjena svaka komunistička aktivnost do donošenja Ustava. Odmah potom usledila su zatvaranja partijskih organizacija, kao i masovna hapšenja i progon njenih članova, tokom koga su pale i prve žrtve „belog terora”, među kojima je Stjepan Supanac.

Rukovodstvo KPJ tada se orijentisalo na proteste kod Vlade i u Ustavotvornoj skupštini, ističući protivzakoniti karakter Obznane. Ovakav stav nije zadovoljio deo revolucionarno raspoloženih članova KPJ, posebno mlađih, koji su počeli da se odlučuju za individualni teror. Radnik Spasoje Stejić je 28. juna 1921. u Beogradu izvršio neuspeli atentat na regenta Aleksandra, a omladinac Alija Alijagić, član organizacije Crvena pravda je 21. jula 1921. u Delnicama ubio ministra Milorada Draškovića, autora Obznane. Iako KPJ nije stajala iza njih, ovi događaji znatno su uticali da Narodna skupština 2. avgusta 1921. donese Zakon o zaštiti države, kojim je svaka komunistička aktivnost okvalifikovana kao protivzakonita i čime je definitivno zabranjen rad Komunističke partije. Većina rukovodećih ličnosti KPJ, uključujući i komunističke narodne poslanike, bila je tada uhapšena i Potom su izvedeni na sud, a februara 1922. na Vidovdanskom procesu osuđena na dvogodišnje zatvorske kazne. Zabranom rada, završen je period rada Komunističke partije u kome je delovala kao legalna partija.

Skoncentrisano uglavnom na probleme radničke klase i siromašnih gradskih slojeva, rukovodstvo KPJ nije sagledalo sve stvarne društvene protivrečnosti u novoj državi. Nije pokazalo interes za nacionalno pitanje, koje je politički bilo najaktuelnije, kao ni za suštinu seljačkih pokreta u zemlji. Ono je perspektivu pobede socijalističke revolucije u Jugoslaviji zasnivalo na konceptu evropske i svetske revolucije, koji je tada prevlađivao u međunarodnom komunističkom pokretu, kao i među svim članicama Komunističke internacionale. Ovaj koncept odbačen je na Trećem i Četvrtom kongresu Kominterne, 1921. i 1922. nakon čega je glavni cilj postao borba za stvaranje „jedinstvenog fronta radničke klase“. Društveno-političke prilike u Kraljevini SHS uticale su na produbljivanje klasnih suprotnosti i stvaranje povoljnih mogućnosti za širenje revolucionarnog radničkog pokreta. Politički život, nakon odstranjivanja Komunističke partije, postao je obeležen sve oštrijim suprotnostima i borbama između nacionalnih buržoaskih partija, što je uzrokovalo sve dublje političke krize. Takvi uslovi nametnuli su kao nužno stvaranje ilegalne revolucionarne partije, koja je zastupala program radikalnih društvenih preobražaja.

1921—1929.

Sima Marković

Počeci ilegalnog partijskog rada

Zabrana legalnog rada, hapšenje članova rukovodstva, kao i oseka revolucionarnog raspoloženja, doveli su naglog pada, ali i nove etape u radu Komunističke partije. Tada je započeo period prilagođavanja novim uslovima ilegalnog rada. Kako bi se prevazišao problem u rukovođenju, rukovodstvo je još juna 1921. izabralo Zamenički izvršni odbor, u sastavu Moša Pijade, Triša Kaclerović i Kosta Novaković, sa zadatkom da u slučaju hapšenja zvaničnog rukovodstva nastavi sa rukovođenjem partije. Kako je deo oportunista pružio jak otpor ovom rukovodstvu, u Beču je septembra 1921, pod uticajem Sime Markovića, formiran Zagranični komitet, odnosno paralelno rukovodstvo Partije koje se nalazilo u inostranstvu. Pojava dvojnog rukovodstva dovela je do novih podela, s obzirom da su se pojavila različita gledišta o putevima obnove Partije, kao i pravcu i metodama njene akcije. Tada je došlo do borbe između idejno i politički još nezrelih revolucionarnih snaga i onih koji su bili opterećeni reformističkim, socijaldemokratskim i anarhosindikalističkim idejnim nasleđem, a iz ovih sukoba u vrhovima KPJ nastale su „leva i desna frakcija”.

Zamenički izvršni odbor smatrao je kao najvažniju, uz obnavljanje rada partijskih organizacija, obnovu rada sindikalnih organizacija, pa je krajem oktobra 1921. osnovan Međusavezni sindikalni odbor kao najviša instanca Nezavisnih sindikata, koji je predstavljao legalni nastavak rada Obznanom zabranjenog Centralnog radničkog sindikalnog veća. Ubrzo potom počela je da izlazi i sindikalna štampa. Iako u ilegalnim uslovima, Partija se posebno angažovala u akciji prikupljanja pomoći gladnima u Rusiji, koju je organizovao Odbor pod rukovodstvom Ivana Ribara i Moše Pijade. Inicijativom Zameničkog odbora zabranjeni Savez komunističke omladine (SKOJ) osnovao je 23. avgusta 1921. legalnu organizaciju Savez radničke omladine Jugoslavije (SROJ). Jula 1922. u Beču je održana Prva zemaljska konferencija KPJ, na kojoj je došlo do sukoba između Zameničkog odora, koji se nalazio u zemlji i Zagraničnog komiteta, koji je bio u inostranstvu, ali su prevagu u rukovodstvu odneli stavovi „desne frakcije” predvođene Simom Markovićem.

Nakon hapšenja Sime Markovića, na partijskom Plenumu decembra 1922. prevagu u rukovodstvu odnela je „leva frakcija”. Tada usvojeni stavovi ogledali su se u donošenju odluke o osnivanju legalne Nezavisne radničke partije Jugoslavije (NRPJ), kao i na planovima o osvajanju pozicija u sindikalnim i drugim legalnim organizacijama i otvaranju diskusije u KPJ o nacionalnom pitanju. Osnivačka konferencija NRPJ održana je januara 1923. u Beogradu i na njoj su usvojeni Program, Statut i Akcioni program, kao i upućen Proglas radičkoj klasi Jugoslavije. Na Drugoj zemaljskoj konferenciji KPJ održanoj maja 1923. pobedila je „leva frakcija”, nakon čega je izabrano novo rukovodstvo na čelu sa Trišom Kaclerovićem. Tada je raspravljano o izgradnji KPJ kao ilegalne kadrovske partije, kao i o nacionalnom pitanju, političkoj situaciji, o sindikalnoj politici i o agrarnom pitanju. Ubrzo potom juna 1923. održan je Drugi kongres Saveza komunističke omladine.

Vladimir Lenjin ruski revolucionar i teoretičar, tvorac ideologije marksizma-lenjinizma na kojoj je KPJ temeljila svoj ideološki rad

Krajem maja 1923. preko štampe Nezavisne radničke partije počela je javna diskusija o nacionalnom pitanju kako bi se dobili što pravilniji stavovi. Avgusta iste godine NRPJ je u Beogradu pokrenula marksistički časopis Borba, dok je u Ljubljani izlazio Glas slobode, a u Zagrebu i Beogradu omladinski listovi Iskra i Mladi radnik. Uz podršku partijskog rukovodstva u okviru NPRJ avgusta 1923. u Beogradu je formiran Centralni sekretarijat žena sa zadatkom da razvije politički, kulturno-prosvetni i sindikalni rad među ženama. Iako znatno oslabljena, KPJ je preko sindikata nastavila odlučnu borbu. U toku 1923. vođeno je više uspešnih radničkih štrajkova, od kojih su najznačajniji bili generalni štrajk rudara u Hrvatskoj, generalni štrajk železničara u Sloveniji, štrajk 10.000 rudara u slovenačkim rudnicima u Trbovlju, Zagorju i Hrastniku, generalni štrajk pomoraca obalne plovidbe i dr. Nakon poraza bugarskih komunističkih snaga u Septembarskom ustanku, KPJ je organizovala akcije za pomoć i prihvat bugarskih revolucionara.

Januara 1924. u Beogradu je održana Treća zemaljska konferencija KPJ na kojoj su odbačena shvatanja Sime Markovića o nacionalnom pitanju, a KPJ se orijentisala na borbu za ravnopravnost jugoslovenskih naroda. Pored ovoga, usvojene su rezolucije o organizacionom i agrarnom pitanju, kao i o političkoj situaciji. U vreme Treće konferencije, KPJ je imala 1.000 članova, koji su se nakon Konferencije na referendumu izjašnjavali o potvrdi donetih rezolucija. Početkom februara bio je održan i Prvi kongres Saveza radničke omladine, koja je bila legalan oblik rada Saveza komunističke omladine. Pojačana aktivnost Komunističke partije, preko NRPJ i SROJ nije protekla bez odgovora vlasti koja je decembra 1924. donela odluku o zabrani daljeg rada NRPJ i SROJ čime su i onako teški uslovi rada KPJ bili pogoršani. Pored zastoja u organizacionom radu, ovo je dovelo i do zastoja u ideološkom i političkom razvoju.

Posebno negativne posledice po KPJ imali su stavovi o jugoslovenskom nacionalnom pitanju koje je zauzela Kominterna na svom Petom kongresu, održanom jula 1924. u Moskvi. Rezolucijom o jugoslovenskom pitanju Kominterna je Jugoslaviju ocenila kao imerijalističku državu, koju treba razbiti i stvoriti nezavisne nacionalne države, koje bi se ujedinile u okviru federacije radničko-seljačkih republika na Balkanu. Ovime se u potpunosti isključivala mogućnost rešenja nacionalnog pitanja u okviru Jugoslavije. Prihvativši stav Kominterne, KPJ se našla izvan tekućih političkih zbivanja u zemlji koja su nosila pečat borbe između vladajuće srpske buržoazije i buržoazija ostalih naroda. Upravo krajem 1924. odvijao se sukob između vladajuće Narodne radikalne stranke i Hrvatske republikanske seljačke stranke (HRSS) izazvavši duboku političku krizu, koju je režim pokušao da reši zabranom HRSS.

Sekretari KP Jugoslavije 1919—1952.

Ime	Trajanje mandata	Funkcija, napomene
Filip Filipović Živko Topalović	april 1919 — jun 1920.	politički sekretari
Vladimir Ćopić		organizacioni sekretar
Pavle Pavlović Jakob Lastrić	jun 1920 — avgust 1921.	Predsednici Centralnog partijskog veća
Filip Filipović Sima Marković		politički sekretari
Vladimir Ćopić		organizacioni sekretar
Nakon zabrane legalnog delovanja 1921, vođstvo nad Partijom preuzelo je Alternativno centralno partijsko rukovodstvo
Kosta Novaković Triša Kaclerović Moša Pijade	avgust 1921 — jul 1922.	Alternativno centralno partijsko rukovodstvo
Raskol u rukovodstvu odveo je do formiranja Izvršnog komiteta Komunističke partije u emigraciji, odnosno opozicije rukovodstvu KPJ
Sima Marković	septembar 1921 — jul 1922.	Izvršni komitet Komunističke partije u emigraciji
frakcije su ujedinjene na Prvoj zemaljskoj konferenciji KPJ održanoj u Beču jula 1922.
Sima Marković	jul 1922 — maj 1923.	sekretar
Triša Kaclerović	maj 1923 — maj 1926.	sekretar
Sima Marković	maj 1926 — april 1928.	politički sekretar
Radomir Vujović		organizacioni sekretar
Kominterna je aprila 1928. smenila dotadašnji sastav Centralnog komiteta i imenovala privremeno rukovodstvo
privremeno rukovodstvo pod Đurom Đakovićem	april — novembar 1928.
Jovan Mališić	novembar 1928 — pre 1934.	politički sekretar
Đuro Đaković	novembar 1928 — april 1929	organizacioni sekretar
Partijsko rukovodstvo je od 1930. bilo u izgnanstvu u Beču, bez kontakta sa Jugoslavijom do 1934.
Milan Gorkić	decembar 1934 — novembar 1936.	politički sekretar
	novembar 1936 — 23. oktobar 1937.	generalni sekretar; smaknut u Moskvi 1. novembra 1937.
Josip Broz Tito	novembar 1936 — maj 1938.	organizacioni sekretar; od decembra 1936. nalazio se u Jugoslaviji
privremeno rukovodstvo pod Josipom Brozom Titom	maj 1938 — mart 1939.
Josip Broz Tito	mart 1939 — 7. novembar 1952.	generalni sekretar