Marijupolj

Uredi veze
Koordinate: 47° 05′ 50″ S; 37° 32′ 56″ I / 47.09726° S; 37.54877° I / 47.09726; 37.54877
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Marijupolj
ukr. Маріуполь, rus. Мариуполь
Oblasni teatar
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Ukrajina
OblastDonjecka oblast
Osnovan1778.
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2012.464.457 (procena)
 — gustina2.900 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate47° 05′ 50″ S; 37° 32′ 56″ I / 47.09726° S; 37.54877° I / 47.09726; 37.54877
Vremenska zonaUTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST)
Aps. visina22 m
Površina243,9 km2
Marijupolj na karti Ukrajine
Marijupolj
Marijupolj
Marijupolj na karti Ukrajine
Ostali podaci
GradonačelnikVadim Bojčenko
Registarska oznakaAM
Veb-sajt
mariupolrada.gov.ua

Marijupolj (ukr. Маріуполь, rus. Мариуполь, grč. Μαριούπολη) je grad u Ukrajini, u Donjeckoj oblasti. Prema proceni iz 2012. u gradu je živelo 464.457 stanovnika. Grad se od 2022. godine nalazi pod upravom Donjecke Narodne Republike (DNR).

Marijupolj je važna luka na Azovskom moru.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Pre naseljavanja[uredi | uredi izvor]

Prva gimnazija u Marijupolju osnovana je 1876.
Bivši hotel Kontinental

Od 12. do 16. veka, oblast oko Mariupolja je bila u velikoj meri devastirana i depopulisana intenzivnim sukobom između Krimskih Tatara, Nogajske horde, Velike kneževine Litvanije i Velike moskovske kneževine. Do sredine 15. veka veći deo regiona severno od Crnog i Azovskog mora je pripojen Krimskom kanatu, vazalu Osmanskog carstva. Istočno od reke Dnjepar pusta stepa protezala se do Azovskog mora, gde je nedostatak vode činio rano naseljavanje nesigurnim.[1]

Budući da se nalazio u blizini Muravskog puta, bio je izložen čestim napadima krimsko-nogajskih robova i pljački tatarskih plemena, što je sprečavalo trajno naseljavanje i održavalo ga slabo naseljenim, ili čak potpuno nenaseljenim, pod tatarskom vlašću. Otuda je bio poznat kao Divlje polje ili 'Puste ravnice' (na latinskom Campi Deserti).[2][3]

U ovom regionu evroazijskih stepa, Kozaci su se pojavili kao poseban narod krajem petnaestog i početkom šesnaestog veka. Ispod Dnjeparskih brzaka nalazili su se Zaporoški kozaci, slobodnjaci organizovani u male, labavo povezane i veoma pokretne grupe koji su bili stočari nomadi. Kozaci su redovno prodirali u stepu radi ribolova i lova, kao i radi seobe i stoke. Njihova nezavisnost od državne i zemljoposedničke vlasti privukla je da im se pridruže mnogi seljaci i kmetovi koji su bežali iz Državne zajednice Poljske i Litvanije i Velike moskovske kneževine.

Carigradski ugovor iz 1700. dodatno je izolovao region, jer je predviđao da na obali Azovskog mora do ušća reke Mijus ne sme biti naselja ili utvrđenja. Godine 1709, kao odgovor na kozački savez sa Švedskom protiv Rusije, car Petar Veliki je naredio likvidaciju Zaporoškog Siča, i njihovo potpuno i trajno proterivanje sa te oblasti.[4] Rusija se 1733. spremala za novi vojni pohod protiv Osmanskog carstva i zbog toga je dozvolila povratak Zaporožana, iako je teritorija zvanično pripadala Osmanskom carstvu.[5]

Prema sporazumu iz Lubnija iz 1734. Zaporožani su povratili sve svoje nekadašnje zemlje. Zauzvrat, bili su primorani da služe u ruskoj vojsci tokom rata. Takođe im je bilo dozvoljeno da izgrade novo utvrđenje na Dnjepru pod nazivom Novi Sič, iako su im uslovi zabranjivali podizanje utvrđenja. Ovi uslovi su dozvoljeni samo za stambene prostore, na ukrajinskom kureni.[5]

Po povratku, zaporoško stanovništvo u ovim krajevima bilo je izuzetno retko, pa su u nastojanju da uspostave meru kontrole uveli strukturu okruga ili palanki.[6] Najbliži okrug modernom Mariupolju bio je okrug Kalmijus, ali njegova granica se nije prostirala do ušća reke Kaljmijus,[7] iako je ova oblast bila deo njene migratorne teritorije. Posle 1736. godine, Zaporoški kozaci i Donski kozaci (čiji je glavni grad bio u obližnjem Novoazovsku) došli su u sukob oko tog područja, što je dovelo do toga da je carica Jelisaveta izdala dekret 1746. kojim se reka Kaljmijus označava kao granica između dve kozačke vojske.[8]

Nešto posle 1738,[9][10] Beogradski i Niški sporazumi iz 1739, pored Rusko-turske konvencije iz 1741,[11] kao i sledeći verovatno istovremeni premer zemljišta 1743–1746 (što je rezultiralo dekretom o razgraničenju iz 1746. godine), Zaporoškki kozaci su uspostavili vojnu ispostavu na visokom rtu na desnoj obali reke Kaljmijus.[12] Iako su detalji o njegovoj izgradnji i istoriji nejasni, iskopavanja su otkrila kozačke artefakte, uključujući i druge predmete, u okviru ograđenog prostora površine oko 120 kvadratnih metara u obliku kvadrata.[13] Predstraža je verovatno bila skromna građevina po tome što je ležala na teritoriji Osmanskog carstva, a podizanje utvrđenja na Azovskom moru bilo je zabranjeno Niškim ugovorom.

Poslednji tatarski napad, pokrenut 1769. godine, pokrio je ogromnu oblast, pregazivši Novu rusku provinciju sa ogromnom vojskom u teškim zimskim vremenskim uslovima.[14][15] U prepadu su uništena Kalmiusova utvrđenja i spaljeni svi kozački zimovnici.[12] Godine 1770. ruska vlada je tokom rata sa Turskom, pomerila svoju granicu sa Krimskim kanatom na jugozapad za više od dve stotine kilometara. Ovom akcijom pokrenuta je utvrđena linija Dnjepra (od današnjeg Zaporožja do Novopetrovke),[16] čime se polaže pravo na region, uključujući mesto budućeg Marijupolja, od Osmanskog carstva.

Nakon pobede ruskih snaga, Kučukkainardžijskim mirom eliminisana je endemska pretnja sa Krima, tako da Ukrajina više nije bila pogranično područje (okrajina).[17][18] Godine 1775. Zaporožje je uključeno u Novorosijsku guberniju, a deo zemlje na koju se polagalo pravo iza utvrđene linije Dnjepra, uključujući savremeni Marijupolj, uključen je u novouspostavljenu Azovsku guberniju.

Naseljavanje[uredi | uredi izvor]

Marijupolj, 1910. godina
Kuća izgrađena početkom 1900-ih

Posle rusko-turskog rata od 1768. do 1774. godine, gubernator Azovske gubernije Vasilij A. Čertkov je 23. februara 1776. izvestio Grigorija Potemkina da su u toj oblasti pronađene ruševine drevnih kuća, a 1778. je planirao da izgradi novi grad 'Pavlovsk.[19] Međutim, 29. septembra 1779. na tom mestu je osnovan grad Marijanopolj (grč. Μαριανόπολη) u okrugu Kaljmijus. Ruske vlasti su grad imenovale po ruskoj carici Mariji Fjodorovnoj; njegov defakto naziv vuče poreklo od naziva grčkog naselja Marijampola, predgrađu Bahčisaraja na Krimu. Ime je nastalo od ikone Odigitrije i Bogorodice.[20][21] Nakon toga, 1780. godine, ruske vlasti su nasilno preselile mnoge pravoslavne Grke sa Krima u oblast Marijupolja.[22]

Godine 1782. Mariupolj je bio administrativno sedište svog okruga u Azovskoj guberniji Ruske Imperije, sa 2.948 stanovnika. Početkom 19. veka izgrađena je carinarnica, crkveno-parohijska škola, zgrada lučke kapetanije, sreska verska škola i dve privatne ženske škole. Do 1850-ih broj stanovnika je narastao na 4.600, a grad je imao 120 prodavnica i 15 vinskih podruma. 1869. godine, konzuli i vicekonzuli Pruske, Švedske, Norveške, Austrougarske, Rimskih država, Italije i Francuske osnovali su svoja predstavništva u Marijupolju.[23][24]

Nakon izgradnje železničke pruge od Juzovke do Marijupolja 1882. godine, veliki deo pšenice uzgajane u Jekaterinoslavskoj guberniji i ugalj iz Donjeckog basena izvozili su se preko luke Marijupolj (druge po veličini u južnom delu Ruske Imperije posle Odese), koja je služio je kao ključni izvor finansiranja za otvaranje bolnice, narodne biblioteke, elektrane i gradskog vodovoda.

Marijupolj je ostao lokalni trgovački centar sve do 1898. godine, kada je belgijska podružnica SA Providence Russe otvorila čeličanu u Sartani, selu u blizini Marijupolja (danas Ilyich Steel & Iron Works). Kompanija je pretrpela velike gubitke i do 1902. je bankrotirala, jer je dugovala 6 miliona franaka kompaniji Providens i morala je da bude refinansirana od strane banke l'Union Parisienne.[25] Mlinovi su doneli kulturnu raznolikost u Marijupolj pošto su se imigranti, uglavnom seljaci iz celog carstva, preselili u grad tražeći posao i bolji život. Broj radnika porastao je na 5.400.

Godine 1914. stanovništvo Mariupolja dostiglo je 58.000. Međutim, u periodu od 1917. pa nadalje dolazi do kontinuiranog opadanja stanovništva i industrije usled Februarske revolucije i građanskog rata. Godine 1933. izgrađena je nova čeličana (Azovstal) duž reke Kaljmius.

Tokom Drugog svetskog rata, grad je bio pod nemačkom okupacijom od 8. oktobra 1941. do 10. septembra 1943. Za to vreme grad je pretrpeo ogromnu materijalnu štetu i velike gubitke. U oktobru 1941. jevrejska populacija je skoro uništena u dve operacije posebno osmišljene da ih ubiju. Marijupolj je oslobodila sovjetska Crvene armije 10. septembra 1943. godine.[26]

Godine 1948. Marijupolj je preimenovan u Ždanov, po sovjetskom političaru Andreju Ždanovu, koji je tamo rođen 1896. godine. Ime grada vraćeno je u Marijupolj 1989. godine.

Rusko-ukrajinski rat[uredi | uredi izvor]

Rat od 2014. i razvoj događaja do 2023.[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Bitka za Marijupolj (maj–jun 2014)

Posle Revolucije dostojanstva (2014), proruski i antirevolucioni protesti izbili su širom istočne Ukrajine. Ovaj nemir je kasnije prerastao u rat između ukrajinske vlade i separatističkih snaga Donjecke Narodne Republike ili DNR. U maju te godine izbila je bitka između dve strane u Marijupolju nakon što je on nakratko došao pod kontrolu DNR-a.[27] Vladine snage su na kraju ponovo zauzele grad i u junu 2015. Marijupolj je proglašen za privremenu prestonicu Donjecke oblasti dok grad Donjeck ne bude ponovo zauzet.[28]

Grad je ostao miran do kraja avgusta, kada je ofanziva proruskih snaga sa istoka došla na 16 kilometara od Marijupolja.[29] U septembru je dogovoreno primirje između dve strane, čime je ta ofanziva zaustavljena. Uprkos ovom prekidu vatre, manji okršaji su nastavljeni na periferiji Marijupolja i narednih meseci. Da bi zaštitile grad, vladine snage su uspostavile tri odbrambene linije na njegovoj periferiji, rasporedile tešku artiljeriju i velike količine vojske i trupa nacionalne garde.[29]

Napad na Mariupolj pokrenule su 24. januara 2015. pobunjeničke snage Donjecke Narodne Republike. Grad su branile snage ukrajinske vlade.

Nakon otvaranja Krimskog mosta, u maju 2018. godine, teretni brodovi koji su išli za Marijupolj našli su se pod inspekcijama ruskih vlasti što je dovelo do kašnjenja do nedelju dana.[30] Zbog toga su lučki radnici stavljeni na četvorodnevni raspored.[30] Dana 26. oktobra 2018, The Globe and Mail je izvestio da je most smanjio ukrajinski brodski promet iz njegovih luka u Azovskom moru uključujući Marijupolj) za oko 25%.[31]

Krajem septembra 2018. godine, dva broda ukrajinske mornarice su isplovila iz crnomorske luke Odese, prošla ispod Krimskog mosta i stigla u Marijupolj.[32] Ali 25. novembra 2018, tri broda ukrajinske mornarice koja su pokušala da urade isto zaplenila je ruska služba bezbednosti FSB tokom incidenta u Kerčkom moreuzu 2018.[33][34]

Ruska invazija i uništenje grada[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Bitka za Marijupolj (2022)
Posledice borbi na ulicama Marijupolja

Nakon ruske invazije na Ukrajinu 2022., Marijupolj je bio strateška meta ruskih i proruskih snaga. Od 25. februara grad je pod opsadom. Crveni krst je 13. marta upozorio da je opsada postala humanitarna kriza.[35] Mesec dana nakon sukoba, ukrajinske vlasti su saopštile da je oko 90% zgrada u Marijupolju oštećeno ili uništeno.[36] Humanitarni radnik iz Crvenog krsta opisao je tamošnje uslove kao apokaliptične, uz zabrinutost za humanitarnu situaciju uzrokovanu velikim oštećenjem infrastrukture, pristupom kanalizaciji i nestašicom hrane.[37]

Do 18. marta, Marijupolj je bio potpuno opkoljen i borbe su stigle do centra grada, ometajući napore za evakuaciju civila.[38] Dana 20. marta, u ruskom bombardovanju uništena je umetnička škola u gradu, u kojoj je bilo sklonište oko 400 ljudi.[39] Istog dana, dok su ruske snage nastavile sa opsadom grada, ruska vlada je zahtevala potpunu predaju, što je nekoliko ukrajinskih vladinih zvaničnika odbilo.[40][41] Ruske snage su 24. marta ušle u centar Mariupolja u okviru druge faze invazije.[42] Gradska uprava je tvrdila da su Rusi pokušavali da demorališu stanovnike javno uzvikujući tvrdnje o ruskim pobedama, uključujući izjave da je Odesa zauzeta.[43] U telefonskom razgovoru između ruskog predsednika Vladimira Putina i francuskog predsednika Emanuela Makrona 29. marta, Putin je izjavio da će se bombardovanje Marijupolja okončati tek kada ukrajinske trupe u potpunosti predaju Marijupolj s obzirom na napredno stanje razaranja u skoro zauzetom gradu.[44]

Grad se i u 2023. godini nalazi pod kontrolom ruskih snaga, a u samom gradu je obnovljen trolejbuski saobraćaj.[45]

Geografija i ekologija[uredi | uredi izvor]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Homutovska stepa u maju

Marijupolj se nalazi na jugu Donjecke oblasti, na obali Azovskog mora i na ušću reke Kaljmijus. Nalazi se u oblasti Azovske nizije koja je produžetak Ukrajinske crnomorske nizije. Istočno od Marijupolja je Homutovska stepa, koja je takođe deo Azovske nizije, koja se nalazi na granici sa Rusijom.

Grad zauzima površinu od 166 km², ili 244 km² uključujući predgrađa kojima upravlja gradsko veće. Površina centra grada iznosi 106 km², dok je površina parkova i vrtova 80,6 km².

Grad je uglavnom izgrađen na zemljištu koje je sastavljeno od solonjecke (natrijumom obogaćenom) crnice, sa značajnom količinom podzemnih voda koja često dovodi do klizišta.

Klima[uredi | uredi izvor]

Marijupolj ima umerenokontinentalnu klimu (Kepenova klasifikacija klime: Dfa) sa toplim letima i hladnim zimama. Prosečna godišnja količina padavina je 511 milimetara. Agroklimatski uslovi omogućavaju gajenje poljoprivrednih kultura koje vole toplinu sa dugim vegetativnim periodima (suncokret, dinje, grožđe itd.). Međutim, vodni resursi u regionu su nedovoljni, pa se bare i bazeni koriste za potrebe stanovništva i industrije.

Zimi vetar duva uglavnom sa istoka, a leti sa severa.

Klima Marijupolj (1991–2020, ekstremi 1955–danas)
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 10,0
(50) 		15,0
(59) 		19,6
(67,3) 		30,0
(86) 		33,9
(93) 		37,0
(98,6) 		37,8
(100) 		38,0
(100,4) 		34,4
(93,9) 		27,1
(80,8) 		18,0
(64,4) 		14,1
(57,4) 		38,0
(100,4)
Maksimum, °C (°F) 0,0
(32) 		0,7
(33,3) 		6,1
(43) 		13,6
(56,5) 		20,5
(68,9) 		25,5
(77,9) 		28,3
(82,9) 		27,9
(82,2) 		21,6
(70,9) 		14,1
(57,4) 		6,3
(43,3) 		1,5
(34,7) 		13,8
(56,8)
Prosek, °C (°F) −2,4
(27,7) 		−2,0
(28,4) 		2,8
(37) 		9,8
(49,6) 		16,5
(61,7) 		21,2
(70,2) 		23,8
(74,8) 		23,3
(73,9) 		17,3
(63,1) 		10,6
(51,1) 		3,7
(38,7) 		−0,9
(30,4) 		10,3
(50,5)
Minimum, °C (°F) −4,6
(23,7) 		−4,5
(23,9) 		0,1
(32,2) 		6,3
(43,3) 		12,4
(54,3) 		16,7
(62,1) 		18,9
(66) 		18,3
(64,9) 		13,1
(55,6) 		7,2
(45) 		1,2
(34,2) 		−3
(27) 		6,8
(44,2)
Apsolutni minimum, °C (°F) −27,2
(−17) 		−25
(−13) 		−20
(−4) 		−7,3
(18,9) 		0,0
(32) 		5,6
(42,1) 		8,9
(48) 		5,0
(41) 		−1,1
(30) 		−8
(18) 		−17
(1) 		−24,5
(−12,1) 		−27,2
(−17)
Količina padavina, mm (in) 47,9
(1,886) 		42,4
(1,669) 		39,3
(1,547) 		38,7
(1,524) 		38,4
(1,512) 		56,4
(2,22) 		46,3
(1,823) 		37,0
(1,457) 		44,3
(1,744) 		33,7
(1,327) 		49,3
(1,941) 		52,2
(2,055) 		525,9
(20,705)
Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) 8,3 7,1 7,7 6,4 5,9 7,1 4,8 3,6 5,3 5,2 7,3 8,3 77,0
Relativna vlažnost, % 87,8 85,6 83,0 76,4 71,6 70,9 66,7 64,9 70,0 78,2 87,1 88,3 77,5
Izvor #1: Pogoda.ru.net (temperature i rekordno visoke i niske)[46]
Izvor #2: Svetska meteorološka organizacija (padavine i vlažnost 1981–2010)[47]

Ekologija[uredi | uredi izvor]

Nivoi zagađenja vazduha u Marijupolju

Marijupolj prednjači u Ukrajini po obimu emisije štetnih materija od strane industrijskih preduzeća. Nedavno su vodeća gradska preduzeća počela da se bave ekološkim problemima. Tako su u poslednjih 15 godina industrijske emisije pale na skoro polovinu onoga što su ranije bile.

Zbog stabilne proizvodnje većine velikih industrijskih preduzeća, grad se stalno suočava sa ekološkim problemima. Krajem 1970-ih, Ždanov (Marijupolj) je bio na trećem mestu u Sovjetskom Savezu (posle Novokuznjecka i Magnitogorska) po količini industrijskih emisija. U 1989. godini, uključujući sva preduzeća, grad je imao 5.215 izvora zagađenja atmosfere koji proizvode 752.900 tona štetnih materija godišnje (oko 98% iz metalurških preduzeća i Mariupoljskog koksohemijskog kombinata „Markohim“). Čak i imajući u vidu izvesno ublažavanje maksimalno dozvoljenih koncentracija (maksimalnih granica koncentracije) u industrijskoj aktivnosti države sredinom 1990-ih, mnoge granice zagađenja su i dalje bile prekoračene:

U stambenim naseljima koja se nalaze u blizini industrijskih giganata, koncentracije benzapirena dostižu 6-9 puta veće od maksimalnih granica koncentracije; fluorni vodonik, amonijak i formaldehid dostižu 2–3 do 5 puta granice maksimalne koncentracije; prašina i oksidi ugljenika i vodonik-sulfida su 6-8 puta veći od granica maksimalne koncentracije; a dioksidi azota su 2–3 puta veći od granica maksimalne koncentracije. Maksimalna koncentracija fenola je prekoračena za 17k, a kod benzapirena za 13-14k.

Konsultacije UN o ciljevima održivog razvoja u Marijupolju, septembar 2016

Nepromišljeni rasporedi građevinskih platformi Azovstalja i Markohima (pretpostavljena je ekonomičnost transportnih troškova, kako tokom izgradnje 1930-ih, tako i tokom kasnijeg rada) doveli su do velikih emisija štetnih gasova u centralne oblasti Marijupolja. Intenzitet vetrova i geografska „ravnost“ smanjuju akumulaciju dugotrajnih zagađivača, što donekle olakšava problem.

Azovsko more je u nevolji. Ulov ribe u ovoj oblasti je veoma smanjen u poslednjih 30-40 godina.

Aktivnosti zaštite životne sredine vodećih industrijskih preduzeća u Marijupolju koštaju milione grivna, ali izgleda da imaju mali uticaj na dugotrajne ekološke probleme grada.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Od 1. decembra 2014. u gradu je živelo 477.992 stanovnika. Tokom 20. veka stanovništvo je poraslo skoro dvanaest puta. U gradu žive Ukrajinci, Rusi, Pontski Grci (uključujući Kavkaske Grke i Urume), Belorusi, Jermeni, Jevreji, itd. Glavni jezik je ruski.

Istorijske populacije
Godina Grad Promene Metropola Promene
1778 168 – 168 –
1782 2,948 +1,655% 2,948 +1,655%
1850 4,579 +55.33% 4,579 +55.33%
1897 31,800 +594.47% 31,800 +594.47%
1913 58,000 +82.39% 58,000 +82.39%
1939 221,500 +281.90% 221,500 +281.90%
1941 241,000 +8.80% 241,000 +8.80%
1943 85,000 −64.73% 85,000 −64.73%
1959 283,600 +233.65% 299,100 +251.88%
1979 502,600 +77.22% 525,000 +75.53%
1987 529,000 +5.25% 552,300 +5.20%
1989 518,900 −1.91% 541,000 −2.05%
1994 520,700 0.35% 543,600 0.48%
1998 499,800 −4.01% 521,300 −4.10%
2001 492,200 −1.52% 514,500 −1.30%
2002 489,700 −0.51% 510,800 −0.72%
2005 481,600 −1.65% 502,800 −1.57%
2006 477,900 −0.77%
2007 477,600 −0.06% 499,600 –
2008 496,600 −0.60%
2009 471,975 493,962 −0.53%
2010 469,336 −0.56% 491,295 −0.54%
2011 466,665 −0.57% 488,541 −0.56%
2012 464,457 −0.47% 486,320 −0.45%
2013 461,810 −0.57% 483,679 −0.54%
2014 458.533 −0.71% 480.406 −0.68%
Gustina naseljenosti Marijupolja

Prosečno godišnje opadanje stanovništva grada od 2010. do 2014. godine je iznosilo 0,6%. Stopa smrtnosti je 15,5%.

Etnička struktura[uredi | uredi izvor]

U gradu se uglavnom i tradicionalno govori ruski, dok je etnički stanovništvo podjednako podeljeno između Ukrajinaca i Rusa. U gradu postoji i značajna etnička grčka manjina.

U 2002. godini, etnički Ukrajinci su činili najveći procenat (48,7%), ali manje od polovine stanovništva; druga najveća nacionalnost bili su Rusi (44.4%). Istraživanje iz juna–jula 2017. pokazalo je da su Ukrajinci narasli na 59% stanovništva Marijupolja, a da je ruski udeo pao na 33%.[48]

U gradu živi najveća populacija Pontskih Grka u Ukrajini sa 21.900 stanovnika, i sa još 31.400 u šest obližnjih ruralnih područja, što ukupno čini oko 70% pontskog grčkog stanovništva u toj oblasti i 60% u Ukrajini.

Etnička struktura 2002. godine

Etnička pripadnost Broj ljudi Procenat stanovništva
Ukrajinci 248,683 48.7
Rusi 226,848 44.4
Pontski Grci 21,923 4.3
Belorusi 3,858 0.8
Jermeni 1,205 0.2
Jevreji 1,176 0.2
Bugari 1,082 0.2
ostali 6,060 1.2
Ukupno 510,835 100

Jezička struktura[uredi | uredi izvor]

U gradu pretežno govori ruski. Od 60% do 80% stanovnika na ukrajinskom jeziku komunicira na suržiku, zbog velikog uticaja ruske kulture.

Većina sela u regionu u kojima se govori grčki govori dijalekt koji se zove rumejka odnosno ogranak pontijskog grčkog. Ovim jezikom danas govori oko 17 sela. Savremeni naučnici razlikuju pet poddijalekata rumejke prema njihovoj sličnosti sa standardnim novogrčkim jezikom. Ovo je izvedeno iz dijalekta prvobitnih pontskih doseljenika sa Krima. Iako se rumejka često opisuje kao pontijski dijalekt, situacija je nijansiranija. Argumenti se mogu izneti i za sličnost rumejke sa pontskim grčkim i sa severnim grčkim dijalektima. Po mišljenju Maksima Kisilijera, dok rumejski dijalekt deli neke karakteristike i sa pontskim grčkim i sa severnogrčkim dijalektima, bolje ga je posmatrati kao poseban grčki dijalekt, ili čak grupu dijalekata.[49]

Selo Anadol govori pontskim jezikom, koje su naselili doseljenici iz Ponta u 19. veku. Nakon Oktobarske revolucije 1917. godine, u regionu je došlo do preporoda Rumejke. Sovjetska administracija je osnovala grčko-rumejsko pozorište, nekoliko časopisa i novina, kao i nekoliko škola na rumejskom jeziku. Najbolji rumejski pesnik Georgi Kostoprav je za svoje delo stvorio rumejski pesnički jezik. Ovaj proces je preokrenut 1937. godine kada su Kostoprav i mnogi drugi Rumejci i Urumi ubijeni u okviru nacionalne politike Josifa Staljina.[50]

Novi pokušaj da se očuva osećaj etničkog rumejskog identiteta započeo je sredinom 1980-ih. Ukrajinski naučnik Andrij Bilecki stvorio je novo slovensko pismo za govornike grčkog jezika. Iako brojni pisci i pesnici koriste ovo pismo, stanovništvo regiona ga retko koristi. Rumejski jezik se sve manje koristi, a najugroženiji je standardnim modernim grčkim jezikom koji se uči u školama i na lokalnom univerzitetu. Najnovija istraživanja Aleksandra Gromova pokazuju da još uvek postoji nada da će elementi rumejskog stanovništva nastaviti da koriste dijalekt.[50]

Pored onih koji govore rumejski, postojalo je i postoji nekoliko pravoslavnih sela koja govore tatarski jezik, takozvani Urumi, što je tatarski izraz za Rumejce. Ova podela se već dogodila na Krimu pre naseljavanja stepskog regiona Azovskog mora od strane Pontskih Grka što je počelo nakon pada Trapezuntskog carstva u severoistočnoj Anadoliji 1461. godine. Došlo je do većeg obima nakon završetka rusko-turskog rata 1779. u okviru ruske politike naseljavanja i razvoja regiona uz lišavanje Krima ekonomski aktivnog dela stanovništva. Iako su doseljenici koji su govorili grčki i tatarski živeli odvojeno, jezik Uruma je dugo bio lingva franka regiona, i nazivan je jezikom čaršije.

Postoji i niz naselja drugih etničkih zajednica, uključujući Nemce, Bugare i Albance.

Maternji jezici stanovništva prema popisu Ruske Imperije 1897. godine:[51]

Jezik Grad Marijupolj
Ruski 19,670
Ukrajinski 3,125
Grčki 1,590
Turski 922
Ukupno 31,116

Jezička struktura 2001. godine[52]

Jezik Broj (osoba) Procenat (%)
Ruski 457,931 89.64
Ukrajinski 50,656 9.92
Grčki (marijupoljski grčki i urumski) 1,046 0.20
Jermenski 372 0.07
Beloruski 266 0.05
Bugarski 55 0.01
ostali 509 0.10
Ukupno 510,835 100

Verske zajednice[uredi | uredi izvor]

Crkva Svetog Nikole
Džamija sultana Sulejmana u Marijupolju
  • 11 crkava Ukrajinske pravoslavne crkve Moskovske patrijaršije.
  • 3 crkve Ukrajinske pravoslavne crkve Kijevske patrijaršije.
  • 52 različite verske zajednice.

Grad krase Saborna crkva Svetog Nikole (u Centralnom rejonu) i druge crkve:

  • Svetog Nikole (Primorski rejon)
  • Svetog Mihajla (Livoberežnji rejon)
  • Svetog Preobraženja (Primorski rejon)
  • Svetog Ilije (Kaljmijuški rejon)
  • Uspenja (Livoberežnji rejon)
  • Svetog Vladimira (Livoberežnji rejon)
  • Svetog Amvrosija Optinskog (Kaljmijuški rejon)
  • Svetog Varlampija (Kaljmijuški rejon)
  • Svetog Đorđa (Kaljmijuški rejon)
  • Bogorodice (Kaljmijuški rejon)
  • Svetog Borisa i Gleba (Primorski rejon)

Pored crkava, u gradu postoje i 3 džamije.

Upravljanje[uredi | uredi izvor]

Gradska uprava i lokalna politika[uredi | uredi izvor]

Predsednik Volodimir Zelenski na otvaranju Marijupoljskog ledenog centra 22. oktobra 2020.

Biračko telo Mariupolja tradicionalno podržava levičarske (socijalističke i komunističke) i proruske političke partije. Na prelazu iz 21. veka u Gradskom veću brojčano je preovladala Partija regiona, a zatim Socijalistička partija Ukrajine.

Na predsedničkim izborima 2004. 91,1% građana glasalo je za Viktora Janukoviča i 5.93% za Viktora Juščenka. Na parlamentarnim izborima 2006. grad je glasao za Partiju regiona sa 39,72% glasova, Socijalističku partiju Ukrajine sa 20,38%, Blok Natalije Vitrenko sa 9,53% i Komunističku partiju Ukrajine sa 3,29% glasova.

Na parlamentarnim izborima 2014. Opozicioni blok je osvojio više od 50% glasova.[53] Mesta u dva gradska izborna okruga osvojili su Sergej Matvijenkov i Sergej Taruta.[54]

Gradonačelnik (predsednik Izvršnog odbora Gradskog veća) grada je Vadim Bojčenko.[55] Na oktobarskim lokalnim izborima ponovo je izabran sa 64,57% glasova kao kandidat Bloka Vadima Bojčenka.[55] Na ovim izborima za gradonačelnika Volodimir Klimenko iz Opozicione platforme — Za život dobio je 25,84% glasova, kandidat Lidija Mugli dobila je 4,72%, kandidat stranke Za budućnost Julija Baškirova dobila je 1,68%, a kandidat stranke Naša zemlja Mihail Kljujev je dobio 0,99 % glasova.[55] Izlaznost birača na izborima bila je 27%.[56]

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Podela teritorije, potčinjena opštini Marijupolj:
Rejoni Marijupolja:
  Centralni rejon
  Kaljmijuški rejon
  Livoberežnji rejon
  Primorski rejon
 Naseljena mesta:
1 — Sartana
2 — Stari Krim
3 — Talakovka
4 — Gnutovo
5 — Lomakine

Mariupolj je podeljen na četiri kvarta ili rejona.

  • Kaljmijuški rejon (do juna 2016. se zvao Iljičevski okrug po Vladimiru Iljiču Lenjinu [57]) je severni deo grada, najveće i najindustrijalizovaniji deo grada. Poznat je kao Zavod (Fabrika) Iljiča.
  • Livoberežnji rejon (do juna 2016. se zvao po Grigoriju Ordžonikidzeu[57]) je istočni deo grada, na levoj obali reke Kaljmijus. Njegovo ime znači leva obala.
  • Primorski rejon je južna oblast grada, na obali Azovskog mora. U svakodnevnom govoru se naziva jednostavno Luka.
  • Centralni rejon je centralni gradski okrug. Njegov svakodnevni naziv je jednostavno Centar ili Grad. Ranije je bio poznat kao Žovtnevski rejon (Oktobarski rejon) u znak sećanja na boljševički državni udar 1917. godine.

Reka Kaljmijus odvaja Livoberežnji rejon od preostala tri rejona. Stanovništvo je uglavnom koncentrisano u Centralnom i Primorskom okrugu. U Kaljmijuškom rejonu nalazi se velika čeličana i železara Iljič i fabrika Azovmaš. Livoberežnji rejon (Leva obala) je dom metalurškog kombinata Azovstal i fabrike Koksohim (koksa i hemikalija). Naselja Stari Krim i Sartana nalaze se u neposrednoj blizini gradskih granica Marijupolja (pogledajte mapu).

Grb[uredi | uredi izvor]

Savremeni grb Marijupolja je potvrđen 1989. Heraldičkim terminima je opisan kao: Štit podeljen na sredini talasastom linijo, gornji deo štita je srebrne boje, donji azutno plave. Na sredini štita se nalazi sidro sa brojem 1778. Zlatno sidro ima prsten na vrhu. Broj 1778 označava godinu osnivanja grada; srebrna boja simbolizuje čelik, azurno plava simbolizuje more; sidro simbolizuje luku a prsten metalurgiju.

Gradski praznici[uredi | uredi izvor]

Praznici posebni za Marijupolj uključuju:

  • Dan oslobođenja grada od fašističkih agresora (10. septembar)
  • Dan grada (nedelja posle dana oslobođenja Marijupolja u septembru)
  • Dan metalurga – profesionalni praznik mnogih građana
  • Dan mašinskih inženjera
  • Dan pomoraca i drugi profesionalni praznici

Privreda[uredi | uredi izvor]

Zaposlenost[uredi | uredi izvor]

U 2009. godini zvanična stopa nezaposlenosti u gradu bila je 2%.[58] Ova brojka, međutim, uključuje samo ljude koji su registrovani kao „nezaposleni“ u lokalnom centru za zapošljavanje. Realna stopa nezaposlenosti je stoga bila viša.

Istorijska stopa nezaposlenosti u Mariupolju (kraj godine)[58][59][60][61]

Godina Nezaposlenost (% radne snage)
2006 0.4
2007 0.4
2008 1.2
2009 2.0

Industrija[uredi | uredi izvor]

Azovstalj

U Marijupolju postoji 56 industrijskih preduzeća pod različitim vidovima vlasništva. Industrija grada je raznolika, sa dominantnom teškom industrijom. Marijupolj je dom velikih čeličana (uključujući neke od globalnog značaja) i hemijskih fabrika; tu je i važna morska luka i železnički čvor. Najveća preduzeća su Železara Iljič, Azovstalj, Azovmaš Holding i Morska trgovačka luka Marijupolj. Tu su i brodogradilišta, fabrike ribljih konzervi, razne obrazovne ustanove sa studijama metalurgije i nauke.

Ukupna industrijska proizvodnja grada za osam meseci 2005. (januar – avgust) iznosila je 21378,2 miliona grivna (4,233 milijarde dolara), u poređenju sa 1999. – 6169,806 miliona grivna (1,222 milijarde dolara). Ovo je 37,5% ukupne proizvodnje u Donjeckoj oblasti. Vodeća delatnost grada je crna metalurgija, koja čini 93,5% prihoda grada od industrijske proizvodnje. Godišnje procene proizvodnje su u milionima tona gvožđa, čelika, valjanog gvožđa i aglomerata.

  • Čeličana i železara Iljič (Marijupoljski metalurški kombinat pod imenom Iljič) je integrisani fabrika, sa svim objektima za pun metalurški ciklus. Sa oko 100 hiljada radnika, drugi je po veličini u Ukrajini, posle Krivorižstala. Preduzeće je kolektivna svojina Društva zakupaca (Akcionarsko društvo „Iljič-čelik“; sa oko 37.000 radnika-akcionara). Šef odbora preduzeća je narodni poslanik Volodimir Bojko. Preduzeće ima više strukturnih odeljenja: Menadžment javnog ugostiteljstva i trgovine („UOPT“, mreža od 52 preduzeća), apotekarska mreža Iljič-Farm, više od 50 agro prodavnica (bivši kolektivne farme južnih delova Donjecke i Zaporoške oblasti), kancelarija rudnika Komsomol, razna mašinska preduzeća u Čerkaškoj oblasti, međunarodni aerodrom Marijupolj, i televizijska mreža Marijupolj (lokalno poznata kao MTV).
  • Azovstalj je još jedna integrisana fabrika („Kombinat“), treća po veličini u Ukrajini po bruto prihodu. Njena proizvodnja varira u milionima tona sirovog gvožđa, čelika i valjanog gvožđa godišnje. Generalni direktor kompanije je Aleksij Bilji. Azovstalj je usko povezan sa marijupoljskom koksarom "Markohem" od koje dobija koks.
  • Otvoreno društvo Azovmaš (Holding) je najveće mašinsko preduzeće u Ukrajini specijalizovano za proizvodnju opreme za rudarsko-metalurške komplekse, cisterne, lučke dizalice, kotlove, rezervoare za gorivo itd. Predsednik je Oleksandr Savčuk. Preduzeće je ranije bilo u vlasništvu države, a privatizovao ga je Sistem Kapital Menadžment, donjecka finansijsko-ekonomska grupa.
Železnička stanica u Marijupolju
  • Azovska brodoremontna fabrika (ASRZ) je najveće preduzeće u svojoj branši na Azovskom moru, takođe u vlasništvu Sistem Kapital Menadžmenta.
  • Otvoreno društvo Marijupoljska morska trgovačka luka je najveća morska luka u istočnoj Ukrajini kroz koju se prevoze velike količine raznih proizvoda kao što su ugalj, metal, proizvodi mašinskog inženjeringa, različite vrste ruda i žitarica iz i u različite gradove kao što su Donjeck, Harkov, Lugansk, i bliži regioni Rusije.
  • Azovska pomorska kompanija koja je do 2003. bila u vlasništvu Donbaske trgovačke flote, sada je takođe u vlasništvu Sistem Kapital Menadžmenta. Donbas Meršant Marine je sada bankrotirano preduzeće koje je ranije poslovalo iz luka na Azovskom moru kao što su Marijupolj, Berdjansk, i Taganrog (Rusija).

Navedena preduzeća, zajedno sa mnoštvom drugih koji nisu pomenuti, nalaze se u slobodnoj ekonomskoj zoni Azov.

Finansije[uredi | uredi izvor]

BDP grada u 2004. bio je 22.769.400 ₴ ($4.510.400). Grad je jedan od najvećih davalaca doprinosa u ukrajinskom nacionalnom budžetu (posle Kijeva i Zaporožja).

Kultura[uredi | uredi izvor]

Ustanove kulture[uredi | uredi izvor]

Donjecko regionalno dramsko pozorište

Pozorišta:

  • Donjecko regionalno dramsko pozorište je 2003. godine kao najstarije pozorište u regionu proslavilo 125 godina postojanja. Za doprinos duhovnom obrazovanju pozorišta, 2000. godine nagrađeno je laureatom na konkursu „Zlatni Skit“. Pozorište je u velikoj meri uništeno u ruskim vazdušnim napadima 16. marta 2022.[62]

Bioskopi:

  • Pobeda – sada zatvoreno
  • Savona
  • Multipleks
Ansambl narodnih igara nastupa u Marijupolju

Palate kulture (rekreacioni centri):

  • Metalurgov („Metalurzi“) iz Čeličane i železare Iljič
  • Azovstalj
  • Iskra iz Azovmaša
  • Markohem
  • Morjakov
  • Stojitelj
  • Palata dečje i omladinske umetnosti
  • Opštinska palata kulture
Ekstremni park u Marijupolju
Spomenik černobiljskoj katastrofi

Izložbeni saloni i muzeji:

  • Regionalni muzej Mariupolja
  • Umetnička izložba Kuindži
  • Etnografski muzej (ranije Muzej Andreja Ždanova)
  • Muzejske sale industrijskih preduzeća i njihovih odeljenja, ustanova i gradskih organizacija i dr.

Biblioteke:

  • Centralna biblioteka Korolenko;
  • Centralna dečja biblioteka Maksim Gorki;
  • Biblioteka Serafimovič (Najstarija biblioteka u gradu);
  • Takođe: biblioteka Gajdar, biblioteka Hončar, biblioteka Hruševski, biblioteka Krupskaja, biblioteka Kuprin, biblioteka Lesja Ukrajinka, biblioteka Maršak, biblioteka Morozov, biblioteka Novikov-Priboj, biblioteka Puškin, biblioteka Svetlova, biblioteka Turgenjev, biblioteka Franko, biblioteka Čehov, biblioteka Čukovski, biblioteke industrijskih preduzeća, ustanova i gradskih organizacija.

U okolini grada, na obali Azovskog mora, iskopani su arheološki spomenici iz neolitskih grobnica s kraja trećeg milenijuma pre nove ere. Tokom iskopavanja otkriveno je preko 120 skeleta. U blizini su pronađeni kameni i koštani instrumenti, perle, školjke od školjki i zubi životinja.

Umetnost i književnost[uredi | uredi izvor]

Kreativne organizacije umetnika, Savez novinara Marijupolja, Književni savez «Azovije» (od 1924, oko 100 članova) i drugi. Dela marijupoljskih pesnika i pisaca: N. Berilova, A. Belousa, G. Moroza, A. Šapurmija, A. Savčenka, V. Kiora, N. Harakoza, L. Kirjakova, L. Belozerove, P. Besonova i A. Zaruba su napisana na ruskom, ukrajinskom i grčkom jeziku. Trenutno u gradu živi 10 članova Nacionalne unije pisaca Ukrajine.

Festivali[uredi | uredi izvor]

Publika sluša Ivana Dorna na MRPL gradskom festivalu

Od 2017. Marijupolj je domaćin MRPL gradskog festivala, godišnjeg muzičkog festivala, koji se održava svakog avgusta na plaži Piščanka. Festival je počeo 2017. godine kao „najveći događaj na istočnoj obali“. Festival je višežanrovski: svaka scena ima svoj stil.[63][64]

Gogolfest je godišnji multidisciplinarni međunarodni festival savremene umetnosti, koji sadrži pozorišne predstave, dnevne i noćne muzičke predstave, filmske emisije, umetničke izložbe i dijaloge. Gogolfest 2018–2019 je održan u Marijupolju. U 2019. festival je trajao od 26. aprila do 1. maja 2019. godine.[65]

Turizam i atrakcije[uredi | uredi izvor]

Pristanište na plaži u Mariupolju

Turističke atrakcije su uglavnom na obali Azovskog mora. Oko grada je formiran pojas odmarališnih naselja: Melekino, Urzuf, Jalta, Sedovo, Bezimenoje, Sopino, Belosaraj Kosa, itd.

Prva odmarališta u gradu otvorena su 1926. Duž mora uska traka peščanih plaža proteže se 16 km. Temperatura vode tokom leta kreće se od 22—24 °C (72—75 °F). Trajanje sezone kupanja je 120 dana.

Parkovi[uredi | uredi izvor]

Azovsko more
  • Gradski trg (Pozorišni trg)
  • Ekstrim Park (nove atrakcije u blizini najveće u gradu Palate kulture metalurga)
  • Gurov Meadov-park
  • Gradska bašta ("Dečja centralna javna bašta ")
  • Park Veselka (Livoberežnji rejon), nazvan po dugi
  • Park Azovstalj (Livoberežnji rejon)
  • Petrovski park (blizu savremenog stadiona Vladimir Bojko i terena košarkaškog kluba „Azovmaš“, Kaljmijuski rejon)
  • Primorski park (Primorski rejon)

Spomenici[uredi | uredi izvor]

Mariupolj ima spomenike Tarasu Ševčenku, Vladimiru Visockom, Arhipu Kuindži, i mnogim drugim poznatim ličnostima. U gradu se mogu naći i spomenici u čast oslobođenja Donbasa, metalurzima i drugima.

Tu su i spomenici Makaru Mazi, Hrihoriju Jurijeviču Horbanu, K.P. Apatovu, i Tolji Balabuhi, mornarima-komandosima, pilotima V.G. Semenišinu i Nj.E. Lavitskom, vojnicima sovjetske 9. avijacione divizije, žrtvama političkih represija 1930–1950, itd. Tokom sovjetskog perioda na centralnom trgu grada bio je spomenik Andreju Ždanovu, po kome je grad nosio ime od 1948. do 1990. godine. Umetnici V. Konstantinov i L. Kuzminkov su vajari nekih od spomenika, uključujući i spomenik mitropolitu Ignjatiju, osnivaču Marijupolja.

Infrastruktura[uredi | uredi izvor]

Marijupolj je drugi grad po broju stanovnika u Donjeckoj oblasti nakon Donjecka, i među deset najnaseljenijih gradova u Ukrajini. Pogledajte spisak gradova u Ukrajini.

Arhitektura i građevinarstvo[uredi | uredi izvor]

Primer urbane arhitekture u Marijupolju
Stari vodotoranj

Stari Marijupolj je oblast definisana obalom Azovskog mora na jugu, rekom Kaljmijus na istoku, na severu bulevarom Ševčenka, a na zapadu avenijom Metalurhov. Sastoji se uglavnom od niskih zgrada i zadržao je svoju prerevolucionarnu arhitekturu. Posle Drugog svetskog rata izgrađene su samo Artjomova ulica i avenija Miru.

Centralna oblast Marijupolja (od avenije Metalurhov do avenije Budivelnjikov) gotovo u potpunosti se sastoji od administrativnih i komercijalnih zgrada, uključujući zgradu gradskog veća, poštu, bioskop Lukov, Marijupoljski humanitarni univerzitet, Prijazovski državni tehnički univerzitet, Korolenko centralnu gradsku biblioteku i mnoge velike prodavnice.

Arhitektura ostalih stambenih naselja (Zahidni, Shidni, Kirov, Čeremuški i 5. i 17. kvart) nije posebno prepoznatljiva ili originalna i sastoji se od tipičnih stambenih zgrada od pet do devet spratova. Termin „čeremuški“ ima posebno značenje u ruskoj kulturi, a sada i u ukrajinskoj; obično se odnosi na novonaseljene delove nekog grada.

Stambena površina grada iznosi 9,82 miliona kvadratnih metara. Gustina naseljenosti je 19,3 stanovnika po kvadratnom metru.

Preovlađuje industrijska izgradnja. Masovna izgradnja useljivih kvartova u gradu završena je 1980-ih. Gradska građevinska industrija je za devet meseci 2005. godine izvršila obim građevinskih ugovora i građevinskih radova od 304,4 miliona grivni (60 miliona američkih dolara). Gustina grada po ovom parametru je 22,1%.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Gradski prevoz[uredi | uredi izvor]

Rute gradskog električnog transporta u Marijupolju
Dnevni intenzitet putničkog saobraćaja u Marijupolju

Marijupolj ima prevoz uključujući autobuski prevoz, trolejbuse, tramvaje i taksije na fiksnim rutama. Grad je povezan železnicom, morskom lukom i aerodromom sa drugim državama i gradovima.

  • Gradski električni prevoz (MTTU):
    • Tramvaji (od 1933) – 12 ruta (funkcionišu modeli tipa KTM-5 i KTM-8),
    • Trolejbusi (od 1970) – 14 ruta (mašine tipa: Škoda 14Tr, ZiU-10, ZiU-9, IuMZ T-1, IuMZ T-2, MAN SL 172 HO).
  • Autobusi – uglavnom maršrutke (privatni minibusevi koji obavljaju gradski prevoz), na prigradskim i međugradskim linijama.
  • Drumska servisna stanica (koja uključuje prevoz do Taganroga, Rostova na Donu, Krasnodara, Kijeva, Odese, Jalte, Dnjepra itd.) i prigradska auto stanica (sa rutama uglavnom u Donjeckoj oblasti).

Komunikacije[uredi | uredi izvor]

U gradu rade svi vodeći ukrajinski operateri mobilne telefonije. U sovjetsko vreme u gradu je radilo deset automatskih telefonskih centrala; nedavno je dodato šest digitalnih automatskih telefonskih centrala.

Zdravstvo[uredi | uredi izvor]

Marijupolj je značajan medicinski centar na jugu Donjecke oblasti.

Spisak javnih bolnica (2021):

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

U gradu rade 67 srednjih škola (48.500 učenika), dve gimnazije, tri liceja, četiri večernje škole, tri internata, dve privatne škole, jedanaest stručnih obrazovnih ustanova (6.274 učenika) i 94 dečije predškolske ustanove (12.700 dece).

Tri visokoškolske ustanove:

  • Državni tehnički univerzitet Prijazovski
  • Državni univerzitet Marijupolj
  • Institut za pomorski transport Azovski

Javne organizacije[uredi | uredi izvor]

Postoji oko 300 javnih udruženja, uključujući 22 sindikalne organizacije, oko 40 političkih partija, 16 grupa mladih, 4 ženske organizacije, 37 udruženja boračko-invalidskih i 134 nacionalno-kulturna društva.

Sport[uredi | uredi izvor]

Fudbalska utakmica na stadionu Volodimir Bojko.

Marijupolj je rodni grad nacionalno poznatog plivača, osvajača zlatne olimpijske medalje 1980. godine, Aleksandra Sidorenka koji je živeo u gradu do svoje smrti 20. februara 2022. godine.[66]

FK Marijupolj je fudbalski klub, sa velikom sportskom tradicijom i istorijom učešća u evropskim kupovima.

Vaterpolo tim «Iljičevec» je neprikosnoveni šampion Ukrajine. Osvojio je prvenstvo Ukrajine 11 puta. Svake godine igra u Kupu evropskih šampiona i na prvenstvu Rusije.

Azovstal kanu klub na reci Kaljmijus. Vitalij Jepiškin – treće mesto u Svetskom kupu na 200 metara K-2.

KK Azovmaš slično kao i vaterpolo klub "Iličevec", ima brojne titule prvaka države. Značajne uspehe postigle su i marijupoljske škole boksa, grčko-rimskog rvanja, umetničke gimnastike i drugih sportova.

Sportski objekti u gradu:

  • Stadion Volodimir Bojko
  • Sportski kompleks Azovstal
  • Stadion Azovec (u prošlosti poznat kao Lokomotiva)
  • Sportski kompleks Azovmaš
  • Sportski kompleks Sadko
  • Sportski kompleks Vodnik
  • Javni bazen Neptun
  • Šahovski klub Azovstal

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ LeDonne John P. The territorial reform of the Russian Empire, 1775–1796 [II. The borderlands, 1777–1796]. In: Cahiers du monde russe et soviétique. Vol. 24 No. 4. October–December, 1983. p. 422.
  2. ^ Magocsi, Paul R. "A History of Ukraine: The Land and Its Peoples," p. 197
  3. ^ Wilson, Andrew. "The Donbas between Ukraine and Russia: The Use of History in Political Disputes," Journal of Contemporary History 1995 30: 265 "
  4. ^ Magocsi, Paul R. "A History of Ukraine: The Land and Its Peoples," p. 197.
  5. ^ a b N. D. Polons’ka –Vasylenko, "The Settlement of Southern Ukraine (1750–1775)," The Annals of the Ukrainian Academy of Arts and Sciences in the U.S., Inc., 1955, p. 16.
  6. ^ Magocsi, Paul R. 2010. "A History of Ukraine: The Land and Its People," University of Toronto Press. Second edition. P. 283.
  7. ^ LeDonne John P. The territorial reform of the Russian Empire, 1775–1796 [II. The borderlands, 1777–1796]. In: Cahiers du monde russe et soviétique. Vol. 24 No. 4. October–December, 1983. pp. 420–422.
  8. ^ Wilson, Andrew. "The Donbas between Ukraine and Russia: The Use of History in Political Disputes," Journal of Contemporary History 1995 30: 273
  9. ^ Gorbov V.N., Bozhko, R.P., Kushnir V.V. 2013. "Arheologičeskie kompleksы na territorii kreposti Kalьmius i ee okrestnostiй," ("Archaeological complexes on the territory of the Kalmius fortress and its surroundings") Donetsk Archaeological Collection, No. 17, pp. 138–139, 141.
  10. ^ Clark, George B. "Irish Soldiers in Europe: 17th – 19th Century," Mercier Press, October 12, 2010. Pp. 272, 274, 276.
  11. ^ LeDonne John P. The territorial reform of the Russian Empire, 1775–1796 [II. The borderlands, 1777–1796]. In: Cahiers du monde russe et soviétique. Vol. 24 No. 4. October–December, 1983. p. 420-421
  12. ^ a b Section "Kalmius and the Kalmiusskaya Palanka" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. april 2022), referencing A. A. Skalkowski, no citation.
  13. ^ Gorbov V.N., Bozhko, R.P., Kushnir V.V. 2013. "Arheologičeskie kompleksы na territorii kreposti Kalьmius i ee okrestnostiй," ("Archaeological complexes on the territory of the Kalmius fortress and its surroundings") Donetsk Archaeological Collection, No. 17, p. 133
  14. ^ N. D. Polons’ka –Vasylenko, "The Settlement of Southern Ukraine (1750–1775)," The Annals of the Ukrainian Academy of Arts and Sciences in the U.S., Inc., 1955, p. 278
  15. ^ Mikhail Kizilov. "Slave Trade in the Early Modern Crimea From the Perspective of Christian, Muslim, and Jewish Sources". Oxford University., p. 7 with n. 11
  16. ^ Reenactor.ru p. 521
  17. ^ Le Donne, John P. 1983. "The Territorial Reform of the Russian Empire », Cahiers du monde russe et soviétique. Vol. 24, No. 4. Octobre-Décembre 1983. p. 419.
  18. ^ Posun’ko, Andriy, "After the Zaporizhia. Dissolution, reorganization, and transformation of borderland military in 1775–1835, Central European University, Budapest, Hungary, 2012, p. 35
  19. ^ Verenikin, V. Yet how old is our city? Vecherniy Mariupol Newspaper website.
  20. ^ Plotnikov, S. Mariupol icon of Theotokos "Hodegetria". Saint-Trinity Temple of Mariupol website. 9 August 2012
  21. ^ Dzhuvaha, V. One of the first deportation of the Empire. How Crimean Greeks populated Wild Fields. Ukrayinska Pravda. 17 February 2011
  22. ^ Crimean Tatars (KRIMSЬKІ TATARI). Encyclopedia of History of Ukraine.
  23. ^ http://ri-urbanhistory.org.ua/library/konstantinova-liman/European_Vector_of_the_Northern_Azov.%20British%20Consular%20Reports.pdf Victoria Konstantinova, Igor Lyman, Anastasiya Ignatova, European Vector of the Northern Azov in the Imperial Period: British Consular Reports about Italian Shipping (Berdyansk: Tkachuk O.V., 2016), 184 p.
  24. ^ Igor Lyman, Victoria Konstantinova. German Consuls in the Northern Azov Region. . Dnipro: LIRA. 2018. , 500 p.
  25. ^ McKay 1970, str. 170, 230, 393
  26. ^ „Mariupol”. Yad Vashem. Pristupljeno 2022-03-19. 
  27. ^ Blair, David (10 May 2014) Ukraine: Security forces abandon Mariupol ahead of referendum Telegraph.co.uk.
  28. ^ „The President instructed the Head of the Donetsk Regional State Administration to relocate temporarily the administration office to Mariupol”. president.gov.ua. Arhivirano iz originala 18. 3. 2015. g. Pristupljeno 9. 2. 2015. 
  29. ^ a b „U.S. Weapons Aren't Smart for Ukraine”. Bloomberg. 21. 11. 2014. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 26. 11. 2014. 
  30. ^ a b Why Ukraine-Russia sea clash is fraught with risk, BBC News (27 November 2018)
  31. ^ Putin's bridge over troubled waters, The Globe and Mail (26 October 2018)
  32. ^ Dmytro Kovalenko, commander of the Ukrainian Navy move to Azov Sea, Ukrinform (4 October 2018)
  33. ^ Osborn, Andrew; Polityuk, Pavel (25. 11. 2018). „Russia seizes Ukrainian ships near annexed Crimea after firing on them”. Reuters. Pristupljeno 26. 11. 2018. 
  34. ^ Russia's 'Don' coast guard ship rams Ukrainian tugboat amid transfer from Odesa to Mariupol (video), UNIAN (25 November 2018)
  35. ^ „Ukraine: ICRC calls for urgent solution to save lives and prevent worst-case scenario in Mariupol”. International Committee of the Red Cross. 2022-03-13. Pristupljeno 19. 3. 2022. 
  36. ^ Patel-Carstairs, Sunita (18. 3. 2022). „Ukraine war: Videos show apocalyptic destruction in Mariupol as Russia says it is 'tightening its encirclement'”. Sky News. Sky New. Pristupljeno 20. 3. 2022. 
  37. ^ „Aid workers describe 'apocalyptic' scenes in Mariupol, a Ukrainian city under siege”. news.yahoo.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-03-22. 
  38. ^ Boffey, Daniel; Tondo, Lorenzo (18. 3. 2022). „Fighting reaches central Mariupol as shelling hinders rescue attempts”. The Guardian. Pristupljeno 21. 3. 2022. 
  39. ^ „Russian forces bomb school sheltering 400 people in Mariupol, city council says”. CNN. 20. 3. 2022. Pristupljeno 20. 3. 2022. 
  40. ^ „Ukraine rejects Russian demand to surrender port city of Mariupol in exchange for safe passage”. CBS News. 20. 3. 2022. Pristupljeno 21. 3. 2022. 
  41. ^ „Ukraine refuses to surrender Mariupol as scope of human toll remains unclear”. Canadian Broadcasting Corporation. 21. 3. 2022. Pristupljeno 21. 3. 2022. 
  42. ^ „Ukraine war in maps: Tracking the Russian invasion”. BBC News. 25. 3. 2022. Pristupljeno 25. 3. 2022. 
  43. ^ Clark, Mason; Barros, George; Stepanenko, Kateryna (24. 3. 2022). „Institute for the Study of War”. Institute for the Study of War. Pristupljeno 25. 3. 2022. 
  44. ^ „Ukraine War: Putin demands Mariupol surrender to end shelling”. BBC News (na jeziku: engleski). 2022-03-31. Pristupljeno 2022-04-15. 
  45. ^ „V Mariupole vosstanovili dviženie trolleйbusov | Moskva”. FederalPress (na jeziku: ruski). Pristupljeno 2023-04-11. 
  46. ^ KLIMAT MARIUPOLЯ (na jeziku: ruski). Weather and Climate (Pogoda i klimat). Pristupljeno 29. 10. 2021. 
  47. ^ „World Meteorological Organization Climate Normals for 1981–2010”. World Meteorological Organization. Arhivirano iz originala 17. 7. 2021. g. Pristupljeno 18. 7. 2021. 
  48. ^ „Public Opinion Survey of Residents of UkraineJune 9 – July 7, 2017” (PDF). iri.org. avgust 2017. str. 86. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 8. 2017. g. 
  49. ^ Kisilier, Maxim, Is Rumeíka a Pontic or a Northern Greek Dialect? 
  50. ^ a b Kissilier, Maxim, ur. (2009), Language and Ethno-Cultural Situation in Greek Villages of Azov Region (PDF), St. Petersburg . The work is based on field research in the Greek villages in the Mariupol region. The expeditions were organised by St. Petersburg State University and carried out from 2001–2004.
  51. ^ „Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference.”. demoscope.ru. Pristupljeno 9. 2. 2015. 
  52. ^ „Tablicя: 19A050501_02_014. Rozpodіl naselennя za rіdnoю movoю, Donecьka oblastь (1,2,3,4)”. Arhivirano iz originala 15. 01. 2022. g. Pristupljeno 30. 05. 2022. 
  53. ^ Telegraph.co.uk
  54. ^ Data on vote counting at percincts within single-mandate districts Extraordinary parliamentary election on 26.10.2014 Arhivirano 2014-10-29 na sajtu Wayback Machine, Central Election Commission of Ukraine
    Candidates and winners for the seat of the constituencies in the 2014 Ukrainian parliamentary election Vibori2014.rbc.ua Arhivirano 2015-02-05 na sajtu Wayback Machine, RBK Ukraine
  55. ^ a b v Boychenko was re-elected mayor of Mariupol, Ukrayinska Pravda (2 November 2020)
  56. ^ Mariupol. The triumphant mayor is forced to look for allies, The Ukrainian Week (5 November 2020)
  57. ^ a b On Amending Resolution of the Central Election Commission on April 28, 2012 № 82, Verkhovna Rada (3 June 2016)
  58. ^ a b „City's Economy in H1 2009” (na jeziku: ruski). Mariupol City Council home page. Arhivirano iz originala 2009-02-20. g. Pristupljeno 2009-08-25. 
  59. ^ „City's Economy in 2006” (na jeziku: ruski). Mariupol City Council home page. Arhivirano iz originala 2009-02-18. g. Pristupljeno 2009-01-12. 
  60. ^ „City's Economy in 2007” (na jeziku: ruski). Mariupol City Council home page. Arhivirano iz originala 2009-02-18. g. Pristupljeno 2009-01-12. 
  61. ^ „City's Economy in 2008” (na jeziku: ruski). Mariupol City Council home page. Arhivirano iz originala 2009-02-18. g. Pristupljeno 2009-07-09. 
  62. ^ „Ukraine: Mariupol city council claims Russia destroys crowded theater — live updates”. Deutsche Welle (na jeziku: engleski). 2022-03-16. Arhivirano iz originala 2022-03-16. g. Pristupljeno 2022-03-16. 
  63. ^ „MRPL CITY 2019”. CONCERT.ua. Pristupljeno 25. 9. 2019. 
  64. ^ „MRPL City Festival / 9-11 avgusta, Mariupolь”. mrplcityfestival.com. Arhivirano iz originala 2019-08-14. g. Pristupljeno 2019-09-25. 
  65. ^ „STARTUP GOGOLЬFEST”. Gogolьfest – Marіupolь (na jeziku: ruski). Arhivirano iz originala 24. 03. 2022. g. Pristupljeno 2019-09-25. 
  66. ^ „1980 Olympic Gold Medalist Oleksandr Sydorenko Dies from COVID-19”. SwimSwam (na jeziku: engleski). 2022-03-11. Pristupljeno 2022-03-28. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Маријупољ&oldid=27709808”