Osijek

Koordinate: 45° 33′ 17″ S; 18° 41′ 44″ I / 45.5547894° S; 18.6955132° I / 45.5547894; 18.6955132
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
„Osek” preusmerava ovde. Za druge upotrebe pogledajte stranicu Osek (višeznačna odrednica).
Osijek
Panorama Osijeka po noći, 2019.
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Hrvatska
ŽupanijaOsječko-baranjska
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2021.75 916
Aglomeracija (2021.)96 848
Geografske karakteristike
Koordinate45° 33′ 17″ S; 18° 41′ 44″ I / 45.5547894° S; 18.6955132° I / 45.5547894; 18.6955132
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina169 km2
Osijek na karti Hrvatske
Osijek
Osijek
Osijek na karti Hrvatske
Ostali podaci
GradonačelnikIvan Radić (HDZ)
Poštanski broj31000
Pozivni broj+385 31
Registarska oznakaOS
Veb-sajt
Službena prezentacija grada

Osijek (mađ. Eszék, nem. Esseg) je grad u Hrvatskoj i administrativno središte Osječko-baranjske županije. Prema rezultatima popisa iz 2021. na području Grada Osijeka je živelo 96 848 stanovnika, a u samom gradskom naselju je živelo 75 916 stanovnika.[1] Smešten na podunavskoj ravnici na desnoj obali reke Drave 22 km od ušća u Dunav. Osijek je četvrti po veličini grad u Hrvatskoj, najveći grad u istočnom delu Hrvatske i industrijsko, upravno, sudsko i finansijsko sedište Slavonije.

Teritorijalna organizacija[uredi | uredi izvor]

Do nove teritorijalne organizacije u Hrvatskoj, postojala je velika predratna opština Osijek. Opština Osijek prostirala se na površini od 659 km², a na tom području je prema popisu iz 1991. godine živelo 165.253 stanovnika, raspoređenih u 36 naseljenih mesta. Posle rata, opština Osijek je ukinuta. Formiran je Grad Osijek (gradsko područje) i opštine: Antunovac, Vladislavci, Vuka, Erdut, Ernestinovo, Čepin i Šodolovci.

Geografski položaj[uredi | uredi izvor]

Geografski položaj grada:

  • severna širina 45° 32'
  • istočna širina 18° 44'
  • nadmorska visina 90 m
  • površina grada 169 km²

Prosečna godišnja temperatura je 11 °C:

Vazduh je prilično vlažan, dok tokom jeseni i zime ima dosta magle.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Demografija Osijeka

Trenutno najstariji pisani pomen Srba u Osijeku je u pismu posljednjeg srpskog despota Pavla Bakića kralju Ferdinandu, u kojem on piše da je od osječkih Srba saznao o pravcu kretanja Turaka. To pismo se datira na 30. maj 1534. godine. Johan Vilhelm fon Taube u knjizi o Slavoniji i Srijemu piše da je Gornji grad naseljen samo katolicima Nijemcima, a Donji grad pola pravoslavnim a pola katoličkim Slavoncima, Ilirima. On razlikuje Ilire od Hrvata, koji su tada kajkavci. Grad "Osek" je 1885. godine bio u Daljskom izbornom srezu za Srpski crkveno-narodni sabor u Karlovcima, sa svojih 1776 pravoslavnih duša.[2]

Popis 2011.[uredi | uredi izvor]

Po popisu stanovništva iz 2011. godine, Grad Osijek je imao 108.048 stanovnika, raspoređenih u 11 naseljenih mesta:[3]

Broj stanovnika po narodnosti:[4]

ukupno: 108.048

Istorija[uredi | uredi izvor]

Tokom razdoblja rimske vlasti na području današnjeg Osijeka postojao je rimski grad Mursa, u čijoj se blizini 351. godine odigrala bitka kod Murse između cara Konstancija II i uzurpatora Magnencija. Tokom srednjeg veka, za vreme ugarske vlasti, oblast oko grada Osijeka pripadala je staroj Baranjskoj županiji, koja je u to vreme obuhvatala i deo područja južno od reke Drave, tako da Osijek nikada nije bio u sastavu Banovine Slavonije. Ovo područje je potpalo pod tursku vlast u prvoj polovini 16. veka, a oslobođeno je krajem 17. veka.

"Osjek" je proglašen slobodnim i kraljevskim gradom diplomom, izdatom 24. marta 1809. godine. Po toj diplomi u gradu su tri rimokatoličke parohije i jedna pravoslavna.[5]

Osječka narodna čitaonica počela je sa radom 1862. godine. Đakovački biskup Josip Štrosmajer je krajem te godine priložio čitaonici 1000 f.[6]

Lazar Tomanović je bio u Osijeku 1883. godine i zapisao je da tada ima 17.000 stanovnika. Grad je lep, glavni u Slavoniji i po predivnoj sinagogi bi se reklo da je najviše Jevreja, po govoru na ulici, da je najviše Nemaca, a i mađarski se govorio više nego srpski. Tada su Jevreji, Mađari i Nemci u Sremu govorili srpskim, a u Hrvatskoj i Slavoniji nemačkim i mađarskim jezikom.[7]

Osek (ekavski) je 1905. godine bio slobodan kraljevski grad, naseljen posle izgona Turaka oko kraja 17. veka, za vreme cara austrijskog Ferdinanda. U Osijeku postoji 1820. godine III Latinska škola. Grad ima 1905. godine 24.930 stanovnika, u 2.960 domova. Ima te godine PTT komunikacije, dve željezničke stanice, dve parobrodske stanice, 15 lekara, pet apoteka i tri bolnice. Tu je jedna realna gimnazija i s njom spojena viša trgovačka škola, jedna kraljevska muška učiteljska škola i jedna viša devojačka škola.[8] U Osijeku je u to vreme postojala i Državna osmorazredna gimnazija tj. Velika, na kojoj su se školovani i mnogi mladi Srbe, iz sredina gde nije bilo potpune gimnazije. Šećerana u Osijeku je otvorena 1906. godine.

Srbi u Osijeku[uredi | uredi izvor]

Pisani dokumenti iz 16. veka pominju u zapadnom Sremu prisustvo velikog broja Srba. Oni se nalaze i u gradu Osijeku, izmešani sa prvo Ugarima (Mađarima), a potom Turcima. Hrvati se gotovo ni ne pominju na tom prostoru, nego se samo sreće sporadično pojam "katolik". Srpski vojvoda Pavle Bakić piše 1534. godine caru Ferdinandu, šta su njegovom čoveku - izaslaniku "rekli neki Srbi u Osijeku". Pigafeta član austrijskog poslanstva, koje je išlo 1567. godine u Carigrad, radi mirovnog sporazuma između dve države, opisao je u povratku, to putovanje: "Iz Sotina dođoše u Osijek, u kom su stanovnici Ugri, a ima i nešto Srba". A 1572. godine drugi nepoznati putopisac, u pratnji austrijskog poslanika Davida Ugnada, koji je išao takođe u Carigrad, vodi beleške. Vraćajući se iz Carigrada, pominje Osijek kao: "grad naseljen od Turaka i Srba". Putopisac turski Evlija Čelebija opisuje Osijek 1579. godine. Između ostalog kaže za "sultanovu" (Sulejmanovu) džamiju u Osijeku, da je pre bila crkva. Katastarski popis iz iste godine pominje tu pet turskih mahala, sa oko 300 muslimanskih kuća, dok je hrišćanskih oko 20 kuća.[9]

U jednom dokumentu iz 1708. godine, tuže se osječki Srbi protiv tamošnjih jezuita. Ovi nasiljem pokušavaju da pounijate osječke pravoslavce, koji nemaju tu svog vladiku. Njihov starešina odgovara višim vlastima, na "žalbe Srba grčkoga zakona", i na drugom mestu ih naziva (pogrdno) "Vlasima".[10] Srpska škola u Osijeku pominje se 1716. godine (u Donjoj varoši). Njen prvi poznati učitelj bio je 1726. godine pop Nikola Mihajlović, za kojim sledi niz učiteljskih poznatih imena. Tada je postojala mala drvena pravoslavna crkva, a u porti se sačuvao grob iz 1726. godine. I u osječkoj tvrđavi je postojala tada pravoslavna kapela, pri kojoj se poslednja liturgija odslužila 27. aprila 1763. godine. Sa opravkom kasarne ista je bila porušena.[11] Kazamatska pravoslavna kapela posvećena Sv. Georgiju je 1848. godine od strane Mađara bila pretvorena u magacin. Tu su se odvijale crkvene službe i 1863. godine.[6] Poslanik na Crkveno-narodnom saboru bio je 1744. godine Manojlo Fotović iz Oseka. Iz sredine 18. veka sačuvana je knjiga Trgovačkog bratstva osječkog, koje su činili trgovci Srbi i Grci - "isključivo pravoslavci". Trgovački ceh je tada kaznio globom i zatvaranjem radnje trgovca Georgija Jovanovića, zbog kršenja cehovskih pravila. Marko Aksentijević iz Osijeka je sačuvao pečet Karađorđev iz 1813. godine, iz vremena kada je tu vožd izbegao.

Episkop eparhije Pakračke bio je 1843—1864. godine Josif Kragujević rodom iz Osijeka. Zamonašio se u manastiru Rakovcu u Srbiji 1828. godine, pa 1838. godine je postao titularni arhimandrit hopovski, da bi 1842. godine bio generalni vikar dalmatinske eparhije i dogodine njen vladika.[12]

Pretplatnik jedne srpske knjige bio je 1794. godine pored paroha, pop Aksentija Popovića i izvesni Miron Sebišanin - "službenik" osječke crkve. U Osijeku (Oseku - po srpskom) Atanasije Spajić je paroh, a Sreta Radosavljević đakon 1820. godine. Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine grad "Eszekinum" (Osijek po latinskom) je imao 1911 pravoslavnih duša. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano i crkvene matrikule se vode od 1762. godine. Pravoslavna crkva je sazidana u vidu lađe 1750. godine, posvećena je prazniku Uspeniju Presvete Bogorodice. Po predanju pravoslavci su nameravali da na "Paradenplacu" podignu novu manju bogorodičinu crkvu, ali su tek nakon intervencije vojnih vlasti, temelji bilo prošireni - crkva bila veća. Templo rezbaren u baroknom raskošnom stilu je oslikao ikonopisac Janko Halkozović iz Novog Sada, oko 1760. godine.[13] Novi hram koji je dugo građen, osveštao je mitropolit Pavle Nenadović. Mnoge crkvene utvari i mobilijar, poput "neba", doneti su iz Beča.

Na groblju ima kapela građena 1894. godine u vizantijskom stilu.[8] U mestu je te 1846. godine srpska pravoslavna crkva, a sveštenstvo pravoslavno čine parosi Spiridon Senić i Lazar Bojić, kao i jerođakon Jovan Kragujević. Pop Lazar Bojić je bio sveštenik pravoslavni u Osjeku 1838—1852. godine, i bavio se književnošću (objavio knjigu 1815).[14] Umro je 1859. godine paroh pop Spiridon Jemić (Senić?), a novi izabrani nije bio potvrđen ni za sedam godina od strane Konzistorije. Problem je bio što pravoslavna parohija nije bila "pod patronatom". Smenjivali su se zato sveštenici administratori.[5] Popovi Lazar Popović (1860—1870) i Jovan Janotević (1862—1870) su česti kupci srpskih knjiga. Pop Aleksandar Živanović bio je profesor i samostalni katiheta u tamošnjim srednjim školama. Objavio je 1900. godine u Karlovcima knjigu pod naslovom "Nauka o bogosluženju ili Pravoslavna liturgika" - udžbenik za učenje srednjih škola. Isti sveštenik je 1906. godine u crkvenom listu, oglašavao prodaju svoje druge knjige, pod naslovom "Propovjedi i ekshorti na nedeljna jevanđelja preko cijele godine...". Knjiga koja košta 4 k se mogla dobiti samo kod njega u Osijeku. Predsednik crkvene opštine u mestu bio je Vasa Muačević a perovođa Stevan Strajnić. Osiječki paroh 1906. godine je pop Lazar Bogdanović rodom iz Oseka, i javlja se kao kandidat SNSS u Daljskom srezu. U rodnom mestu je služio već deset godina. Njegov pomoćnik kapelan je pop Jovan Nikolić rodom iz Petrovaca kod Vukovara, služi kao administrator sistematizovane kapelanije od 1906. godine. Tu su dve parohije, druge i pete platežne klase. U Osijeku živi tada penzionisani prof. srpske pravoslavne Reljevske bogoslovije u Bosni, protojerej Filip Milošević. Te 1905. godine Hram je u dobrom stanju u svakom pogledu, ima parohijski dom i uređenu biblioteku i arhivu. U biblioteci je najvrednija knjiga srbuljska liturgija štampana u Veneciji 1554. godine. U porti je sahranjen kostajnički episkop Josif Stojanović. Osim parohijske crkve nalazi se još u gradskim kazamatima c i k vojnička pravoslavna kapela. Posvećena je Sv. Đorđu, a od 1758—1763. godine bila je ona u kasarni pored "Ježovitske crkve", a od tada je smeštena u kazamatima. Postoji srpsko pravoslavno groblje iz 1778. godine otvoreno, sa pomenutom kapelom.[8]

Kulturni letopis osječkih Srba počinje u 18. veku. Rajićevu čuvenu istoriju srpskog i drugih naroda uzeli su pretplatnici i u Osijeku 1794. godine. Bili su to pismeni građani - kupci: Jovan Augustinović, Jovan Hadži Jovanović, Antonije Jovanović, Hristifor Antonijević, Aksentije Šević, Maksim Božić, Timotej Vuković, Pavel Nešković, Kozma Kljajić, Mojsej Jovanović, Simeon Virovac, Ignjatije Kragujević, "blagorodni" Nikolaj Duka i Danil Kojadinović. Na drugom punktu okupili su se "blagorodni" žitelji Vasilije Koić, Jovan Jurković i Georgije Magarašević.[15]

Osječki učitelj Stefan Rajić je ne samo pedagog, već i pedagoški pisac koji krajem 18. veka objavljuje svoje rasprave. Prvo je 1794. godine napisao i posvetio svom ocu u Temišvaru, delo pod naslovom: "Razsuždenije o nedostacih vaspitanija", koje je ugledalo svet u Beču. Ta knjiga se mogla nabaviti kod nekoliko prodavaca širom srpstva, a u Osijeku kod Vasilija Neškovića. Knjigu vaspitnu zvanu "Prostosrpska baštica" koju je napisao Stefan Rajić Osječanin, pomogli su da bude objavljena 1800. godine majstori osječkih cehova - abadžijskog i kapamadžijskog.[16] Rajić je 1794—1797. godine učitelj donjovaroške Osječke škole, a kasnije (1839) on je mesni paroh[17]. Kupac je poznate Rajićeve "Istorije" 1794. godine. Bio je to dovoljno obrazovan čovek, da prevede tada na "prost serbski jezik", delo Slavonca, Antonija Reljkovića: "Satir...", Budim 1807. godine.

Duhovnu knjigu atraktivnog naziva, prevedenu na srpski jezik nabavili su 1803. godine, Osječki Srbi: Pavel Nešković, Simeon Bajčić i Sava Sedlarović.[18] Biografije slavnih ljudi uzeo je da čita 1807. godine prenumerant Osječki, Vasilije Šević kupec.[19] Pretplatu za bečke "Novine serbske" skupljali su 1813. godine Osečani, Jovan ot Bekeš i Aron Davidović "bruhajn". Biografije slavnih Srba "muževa" nabavio je pretplativši se 1815. godine Antonije Loginović đakon osječki.[20] Kupac jedne srpske knjige 1829. godine, bio je Petar Sedlarević đakon i učitelj osječki.[21] Odmah po osnivanju Matice srpske u Pešti, februara 1826. godine, za njenog člana se među prvima upisao Jovan Knežević trgovac osječki.[22] U Osijeku je 1846. godine srpska narodna veroispovedna škola koju pohađa 74 đaka, pod učiteljima Jovanom Jankovićem (tu i 1820) i Jovanom Mojsilovićem.[23]

Stojkovićevu "Fiziku" kupio je 1802. godine u okviru prenumerantskog punkta, Antonije Simeonović mesni učitelj. Dimitrije Milošević je 1867—1870. godine srpski narodni učitelj, koji je završio Somborsku preparandiju 1866. godine. Godine 1905. godine radi srpska veroispovedna škola i nalazi se u zdanju donjovaroške komunalne škole. Predsednik Školskog odbora je Lazar Bogdanović, perovođa učitelj Kotin, školski upravitelj Sava Diklić, a staratelj Kosta Divjak. Učiteljsko telo činili su tada: Đena Krotin rodom iz Titela, stalno namešten, Lazar Đurđević privremeno namešten i Vladislava Morokvašić učiteljica ručnog rada rodom iz Osijeka, privremeno nameštena. Školske dece je bilo malo: za redovnu nastavu 69 od 127 stasalih, a u nedeljnu školu išlo njih osam od 125 pripadajućih.[8]

Godine 1820. pored sveštenika i učitelja, knjigu nabavljaju i Petar Popović advokat, Leontije Argirović arhivarijus i desetak trgovaca. Osječko srpsko građanstvo je imalo bogat kulturni život u 19. veku. Čitalačka publika rado i često kupuje srpske knjige pisane na ćirilici, uz koju se drži i pojedini otmeni Hrvati, pogotovu oni u županijskim telima i organima. Gotovo svaku knjigu Vuka Karadžića nabavljaju Osječani. Navešćemo samo po nešto iz te zanimljive istorije. Zanimljiv je spisak pretplatnika na poslednjim stranama Vukove ćirilične knjige o srpskim narodnim pripovetkama iz 1870. godine. u Osijeku su bila dva pretplatnička "punkta" oko skupljača. Jedan je formirao Srbin Milan Atanasijević županijski prvi podbeležnik koji je skupio 28 pretplatnika, i čija su prezimena ispisana ćirilično "po srpski" - osječke gospode, na čelu sa velikim županom Petrom Pejačevićem koji se još potpisuje tu sa "carski komornik i dejstviteljni tajni savetnik, vlasnik reda carskog austrijskog Leopoldovog, i reda Isusovog, sv. oca Pape". Drugi punkt je obrazovan oko očigledno Hrvata, tamošnjeg gimnazijskog profesora Josipa Paveca, sa spiskom pretplatnika (29) koji je ispisanim latinicom, izuzev nekoliko ćiriličnih srpskih prezimena (pet učenika).[24] Ćirilicu su rado čitali i knjige na njoj kupovali, bogati i učeni bez obzira na nacionalnu pripadnost - Osječki građani, njegova stvarna elita. Tako su stvari stojale u Slavoniji, u građanskom miljeu tadašnjeg Osijeka, u drugoj polovini 19. veka. Godine 1845. od Vuka sabrane srpske pesme čitaju Srbi Osječani: paroh Lazar Bojić, Jovan Cesarov lajtant, Vasilije Atanasijević lekar, advokati Ćiril Isailović, Mojsilo Georgijević i Teodor Petrović, postmajstor Đorđije Hadžić, i "špekulanti" (trgovci) Gavrilović i Aksentijević. Knjigu pod naslovom "Srpski rječnik istumačen njemačkijem i latinskijem rečima", koju je objavio Vuk Karadžić u Beču 1852. godine, uzelo je preko lekara Atanasijevića, 22 čitaoca u Osijeku.

Kupci Vukove ćirilične istorijske knjige, bili su 1860. godine "prvi" Srbi u Osijeku (njih 12): pop Atanasije Popović osječki paroh i daljski protoprezviter, Vjekoslav Golub "ravnatelj" gimnazije, Petar Jovanović gradski sudija u penziji, Vasa Atanasijević varoški "fizik" (lekar), Jovan i Đorđe Jurković plemići, Đorđe Kontić savetnik urbarijalnog suda i trgovci - braća Đorđe i Stefan Kostić, Argirović, Pesić, Aksentijević i Radanović[25] Vuk je omiljeni pisac među Osiječanima i 1862. godine, a prenumeranti su bili (njih 35): Vasa Atanasijević fizik gradski, županijski zvaničnici, gradski advokati Stefan Nedeljković, Marko Tajičević i dr Ante Stojanović, Pavo Kolarić gradski starešina, Jovan Nešković blagajnik, Srbi trgovci Jovan i Dimitrije Tajičević, Badanović, Argirović, Aksentijević, Nedeljković, Pesić, Vasa Atanasijević mlađi - prvi gradski podbeležnik i drugi građani.[26] Na skupštini Matice srpske u Pešti održanoj 1866. godine učestvovao je novi, jedini član iz "Oseka" advokat Isidor Isajlović, koji je uplatio 50 f. na ime pune članarine.[5] Marko Aksentijević je januara 1866. godine priložio na Besedi i zabavi, Omladine srpske budimsko-peštaske 10 f.[5] Članovi Društva za Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu su 1866. godine bili Osječani: mesna Crkvena opština, sudac Petar Jovanović, Marko Aksentijević i Petar Vujić. Vukovu knjigu o srpskom narodu pribavilo je pretplatom 47 čitalaca u Osjeku. Kupac je i "Pravoslavna osječko-srpska crkva" za svoju biblioteku. Vredni pažnje su osim najviših zvaničnika županije i visokih oficira, gradski zvaničnici - tri "starešine" Pavo Kolarić, Matija Stojanović i Nikola Živanović, zatim Vasa Atanasijević glavni gradski beležnik, Ante Jovanović prvi gradski beležnik, Aleksandro Lužinski gradski geometar, četiri advokata i jedanaest trgovaca, administrator pop Janošević, Vasa Radanović ikonom i dva epitropa.[27] Dug je spisak građana Osjeka, pravoslavnih i katolika koji su nabavili ćiriličnu knjigu prevedenih psalama 1868. godine (njih 60!): Petar grof Pejačević vrhovni župan Virovitički, Lazar Davidović prvi podžupan, Petar Georgijević "generalkase preceptor", Petar Malać advokat, David Milanković sudski savetnik, Jovan Živanović ravnatelj, Paja Kolarić starešina gradski, dr Vasa Atanasijević fizik, Stanko Petrović epitrop, parosi osječki Jovan Popović i Jovan Jesinešević, pravoslavna crkvena opština osječka i drugi.[28]

1868. osnovana je Srpska čitaonica u Osijeku.

"Srpska štedionica dd u Oseku" osnovana je 1899. godine kao zadruga, a od 1906. je dd. Vasa Muačević je bio predsednik zavoda 1905. godine, Aleksandar Popović upravitelj a Slavko Jovičić knjigovođa. Deonička glavnica je iznosila 100.000 k, a čista dobit u 1907. godini iznosila je 17.093 k 86 nov.[29]

U Osijeku 1905. godine ima 2.092 Srbina pravoslavna i 320 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna parohijska crkva i narodna škola. U gradu deluje "Srpska dobrotvorna zadruga u Oseku". Okupile su se požrtvovane dame oko humanitarnih ciljeva i za svoju slavu uzele su Sv. Đorđa. Bilo je tu 13 osnivača, 40 redovnih članova, 31 pomažući, i jedan počasni član. Društveni kapital iznosio je 110 k, a na čelu su bile: predsednica Mara Muačević, delovođa prota pop Lazar Bogdanović, blagajnica Mila Radanović.

Maja 1906. godine održan je u Osijeku deveti kongres Srpskih zemljoradničkih zadruga u Ugarskoj. Oktobra 1906. godine na zemaljskom saborskom izboru u Vojniću je pobedio kandidat Srpske narodne samostalne stranke, Vaso Muačević veleposednik i narodni zastupnik iz Osijeka. Dobio je 261 glas, a protivkandidat Hrvatske pučke seljačke stranke samo 65 glasova. Muačević je tada kandidovan u Slunjskom srezu, i bio pobornik srpsko-hrvatske sloge.[30] Govorio je Muačević kao predsednik skupštine svoje stranke SNSS u Osijeku "glavnom gradu Slavonije" tri godine ranije - 1903: "kako mi Srbi danas još nismo ravnopravni sa svojom hrvatskom braćom. Naše ime, naše pismo, naša srpska zastava potiskuje se, škole nam srpske naše zatvoriše, a ovih drugijeh ne dadu".

Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]

Lav Dosjedel, sveštenik iz Belog Brda, srez Osijek, ovako opisuje mučenje u osiječkom zatvoru: "Danju i noću morali smo stajati, jer nije imalo gde da se sedne a kamoli legne. Pojedinci su od umora, žeđi i gladi padali u nesvest, dok su neki, a naročito živčano slabiji, poludeli. Uveče je uvek počinjalo suđenje. Izvodili su nas u salu pred sudiju — ustašu u crnoj uniformi koji je određivao kazne: kundačenje, batinanje po golom telu nakvašenim užetom, nabijanje trnovog venca na glavu, lizanje poda, gutanje gume (mnogi su izdahnuli u strašnim mukama udavivši se — gumom). uzajamno ujedanje, istezanje tela konopcima, probijanje zglobova itd. Sve ovo odigralo se uz neprestano kundačenje od pijanih ustaša. Ujutru odvodili bi nas potpuno iznemogle natrag u sobe, da produžimo muke stojeći bez micanja na jednom mestu".[31]

Iz Osijeka i okolnih sela Dalja i Bijelog Brda nasilno su preseljene 93 starosedelačke porodice, koje su prvo oterane u Bosnu a zatim prebačene u Srbiju. U njihove kuće naseljeni su Hrvati iz Dalmacije[32]

U Osiječkom srezu porušene su pravoslavne crkve u Dalju, Tenji i Osijeku.[33][nepouzdan izvor?]

Srpska pravoslavna crkva u Bijelom Brdu, srez Osijek „preuređena je u katoličku, a sve dragocenosti župnici su odneli u Osijek“.[34]

Popis 1991.[uredi | uredi izvor]

Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Osijek je imalo 104.761 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 1991.‍
Hrvati
  
 74.254 70,87%
Srbi
  
 15.985 15,25%
Jugosloveni
  
 6.015 5,74%
Mađari
  
 1.344 1,28%
Muslimani
  
 570 0,54%
Crnogorci
  
 485 0,46%
Slovenci
  
 353 0,33%
Albanci
  
 352 0,33%
Slovaci
  
 288 0,27%
Makedonci
  
 272 0,25%
Nemci
  
 190 0,18%
Romi
  
 168 0,16%
Rusini
  
 88 0,08%
Česi
  
 64 0,06%
Ukrajinci
  
 46 0,04%
Bugari
  
 29 0,02%
Poljaci
  
 23 0,02%
Rusi
  
 23 0,02%
Rumuni
  
 22 0,02%
Jevreji
  
 19 0,01%
Italijani
  
 15 0,01%
Grci
  
 5 0,00%
Turci
  
 5 0,00%
Austrijanci
  
 4 0,00%
Vlasi
  
 1 0,00%
ostali
  
 138 0,13%
neopredeljeni
  
 2.592 2,47%
region. opr.
  
 316 0,30%
nepoznato
  
 1.095 1,04%
ukupno: 104.761

Naseljena mesta bivše opštine Osijek, popis 1991.[uredi | uredi izvor]

Opština Osijek

  • površina: 659 km²
  • br. stanovnika: 165.253
  • br. naseljenih mesta: 36

Ada (319), Aljmaš (823), Antunovac Tenjski (2.692), Beketinci (755), Bijelo Brdo (2.400), Brešće (953), Brijest (1.029), Višnjevac (7.204), Vladislavci (1.318), Vuka (1.290), Dalj (5.515), Divoš (105), Dopsin (647), Erdut (1.459), Ernestinovo (1.495), Jovanovac (1.554), Josipovac (4.043), Koprivna (219), Laslovo (1.298), Livana (634), Nemetin (400), Ovčara (1.146), Osijek (104.761), Palača (413), Paulin Dvor (168), Petrova Slatina (319), Podravlje (467), Sarvaš (1.839), Silaš (680), Tvrđavica (1.014), Tenja (7.663), Hrastin (395), Čepin (8.745), Čepinski Martinci (753), Čokadinci (252) i Šodolovci (486).

Znamenitosti[uredi | uredi izvor]

Crkva Sv. Mihajla

Osijek se sastoji iz starog grada — Tvrđe — izgrađenog početkom 18. veka u baroknom stilu, — zatim Gornjeg, Donjeg i Novog grada sa klasicizmom, historicizmom i secesijom, kao i Retfale i Višnjevca. Za svoju veličinu grad Osijek ima mnogo zelenila: 17 parkova sa ukupnom površinom od 394.000 m².

Osijek ima jedanaest katoličkih župa, dve pravoslavne, jednu evangelističku, Evanđeoski teološki fakultet, Jevrejsku opštinu, samostan franjevaca i kapucina kao i rezidenciju Družine Isusove.

Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Mađarska Pečuj, Mađarska
Njemačka Pforchajm, Nemačka
Slovenija Maribor, Slovenija
Bosna i Hercegovina Tuzla, BiH
Rumunija Ploešti, Rumunija
Švajcarska Lozana, Švajcarska
Slovačka Nitra, Slovačka
Mađarska Budimpešta XIII okrug, Mađarska
Srbija Subotica, Srbija
Srbija Prizren, Srbija

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. Pristupljeno 13. 3. 2017. 
  2. ^ "Zastava", Novi Sad 1885. godine
  3. ^ „Population by Age and Sex, by Settlements, 2011 Census: Osijek”. Census of Population, Households and Dwellings 2011. Zagreb: Croatian Bureau of Statistics. 1. 12. 2012. 
  4. ^ „Stanovništvo prema narodnosti, po gradovima / opštinama, popis 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. 2011. Pristupljeno 22. 10. 2019. 
  5. ^ a b v g "Zastava", Pešta 1866. godine
  6. ^ a b "Srbski dnevnik", Novi Sad 1863. godine
  7. ^ Tomanović 2007, str. 96.
  8. ^ a b v g Mata Kosovac, navedeno delo
  9. ^ "Istorijski časopis", Beograd 1977. godine
  10. ^ "Delo", Beograd 1912. godine
  11. ^ "Politika", Beograd 26. jul 1937. godine
  12. ^ "Srpski sion", Karlovci 1898. godine
  13. ^ "Politika", Beograd 1937. godine
  14. ^ "Srbska novina ili Magazin za hudožestvo, knižestvo i modu", Budim 1838. godine
  15. ^ Jovan Rajić: "Istorija raznih slavnih slovenskih narodov...", Beč 1794. godine
  16. ^ Stefan Rajić: "Vertogradić...", Budim 1800. godine
  17. ^ "Srbska novina ili Magazin za hudožestvo, knižestvo i modu", Budim 1839. godine
  18. ^ "Sedmoglava aždaja - ili opisanije sedmi grehov smertnih...", Budim 1803. godine
  19. ^ Nikolaj Šimić: "Ikonostas slavnih i hrabrih lic", Budim 1807. godine
  20. ^ Lazar Vojić: "Pamjatnik mužem...", Budim 1815. godine
  21. ^ Jevta Popović: "Razna djela Jevte Popovića", Budim 1829. godine
  22. ^ Josif Milovuk: "Začatie i istino osnovanie Matice Serbske", Budim 1829. godine
  23. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  24. ^ Vuk St. Karadžić: "Srpske narodne pripovetke", Beč 1870. godine
  25. ^ Vuk St. Karadžić: "Praviteljstvujušči sovjet Serbski za vremena Karađorđeva ili otimanje ondašnjih velikaša oko vlasti", Beč 1860. godine
  26. ^ Vuk St. Karadžić: "Srpske narodne pjesme...", Beč 1862. godine
  27. ^ Vuk St. Karadžić: "Život i običaji naroda srpskog", Beč 1867. godine
  28. ^ Ognjeslav Utješanovi-Ostrožinski: "Psalmi Davidovi", Beč 1868. godine
  29. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  30. ^ "Srpsko kolo", Zagreb 1906. godine
  31. ^ Stranjaković 1991, str. 200.
  32. ^ Stranjaković 1991, str. 118.
  33. ^ Dragoljub Ljubisavljević zemljoradnik iz Tenjskog Antunovca, srez Osijek, Slatina 1942. god. (Patrijaršija), Savka Vujić, domaćica iz Dalja, 16.1.1942. god. (K)
  34. ^ Suđenje Lisaku "...262

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Осијек&oldid=27686878”