Polapski Sloveni

„Polabi” preusmerava ovde. Za slovensko pleme pogledajte stranicu Polabi (pleme).

Zemlje Polapskih Slovena

Bela Srbija u 6. vijeku (oko 560. godine), prema knjizi Františeka Dvornika

Plemenski savez Lužičkih Srba

Polapski Sloveni zajednički je naziv za više slovenskih plemena koja su u periodu od 6. do 12. vijeka naseljavala prostor na zapadu od rijeka Labe i njene pritoke Zalea, na istoku do rijeke Odre, a na sjeveru do obala Baltičkog mora uključujući i ostrvo Rigen.

Plemena

Najznačajnija polapska slovenska plemena bila su Polapski Srbi: Ljutići koji su naseljavali sjeverne i istočne predjele između donjih tokova rijeka Odre, Labe i ostrva Rigena. Bodrići ili Obodriti su naseljavali oblasti sjeverozapadno od Ljutića, stanovali su na obalama reke Labe, uglavnom na području današnjeg Meklenburga i Lužički Srbi oko srednjeg toka Labe i Zale. Tu treba ubrojati i srodne im Pomorane, koji su živjeli u Pomorju, primorskoj oblasti izmađu rijeka Odre i Visle, današnja Pomeranija. Polapska plemena su govorila polapskim jezikom i njima su upravljali kneževi. U istorisjkim spisima pominju se polapski kneževi: Dervan, Miliduh, Čemislav i Žistibor.

Društvo

Rekonstrukcija slovenskog grada u Meklenburgu

Pretežno su se bavili stočarstvom i zemljoradnjom u kojoj su znali za upotrebu trogodišnjih plodova, takođe su bili zanatlije, lovci, a u izobilju riječnih tokova, jezera i blizini mora bili su i vrsni ribolovci. Nisu im bile nepoznate ni trgovina i povremene pljačke. Poljoprivredno zemljište je bilo podijeljeno seljacima, a za njega su plaćali porez svom vladaru. U 10. vijeku su imali značajne gradove Zverin (Šverin), Ljubek (Libek) itd, a na ostrvu Rigen pagansko svetilište Arkonu. Gradovi su im bili obično sagrađeni u kružnom obliku, na obalama ili ušćima rijeka i opasani drvenim zidovima ispred kojih je ukopavan duboki jarak. Unutar zidova, na uzvišenju bi izgrađivali utvrđenje sa kneževom kućom i kasarnom, što se zvalo grad. Ispod njega ali još uvijek unutar zidina bile su stambene kuće plemstva i trgovaca. Izvan zidova su bila naselja za seljake. Polapski gradovi, izuzev Arkone, nisu građeni na obalama mora zbog straha od piratskih pljački. Religija im je bila mnogobožačka, a bili su poznati i kao vješti duboresci.

Stara vera

Polapski Sloveni su u svom napredovanju ka zapadu izbili na Labu i tu je njihovo napredovanje zaustavljeno od strane Germana. Vremenom su Germani, koji su u međuvremenu primili hrišćanstvo počeli da agresivno deluju ka Slovenima, odnosno pokušavali su da ih prevedu u katolicizam i da ih osvoje. Zbog činjenice da su Sloveni izjednačavali primanje hrišćanstva sa gubitkom nezavisnosti, bilo je logično da se SSV i država ujedine protiv zajedničkog neprijatelja. „Zahvaljujući” tim okolnostima SSV se na ovim prostorima razvila do stadijuma u kom imamo svešteničke redove, velelepne hramove, odnosno jaku i razvijenu crkvenu organizaciju. Krajnji proizvod ovoga je gotovo verska fanatičnost Pomeranijskih Slovena u borbi protiv Germana. Polablje i Pomeranija poraženi su prodorom hrišćanstva među Slovene što je izazvalo razdor u njihovim redovima i olakšalo prodor Germanima na istok koji je zaustavio tek knez Aleksandar Nevski 1242. na Čudskom jezeru.

Svetilišta

Hramovi Baltičkih Slovena opširno su opisani u istorijskim izvorima, a dokumentovani su i arheološkim iskopavanjima. Hram vrhovnog boga Svantovida u Arkoni na ostrvu Rigen, razrušen 1168. godine opisao je Sakson Gramatik, a arheološki je istraživan u dva maha, 1921. i 1969—70. godine. Taj hram je možda podignut još krajem 9. veka. Opisana je njegova sjajno ukrašena drvena ograda i Svantovidov idol u natprirodnoj veličini u unutrašnjosti hrama. Na Rigenu su se u Garcu (Karenthia) nalazila još tri hrama, od kojih je onaj u središtu bio posvećen Rujevitu, dok su u ostala dva poštovani Porevit i Porenut. U Ridgostu (Retra) nalazio se hram u kome je poštovan veći broj lokalnih bogova, od kojih je najveći ugled uživao Svarožić. Spoljašnjost hrama bila je ukrašena predstavama bogova i boginja, a u unutrašnjosti su se nalazili idoli naoružanih bogova, kao i veliki broj zavetnih darova. U izvorima se pominje nekoliko hramova u Šćećinu, od kojih je najznačajniji bio hram posvećen Triglavu, takođe bogato ukrašen. U Volinu se nalazio hram sa svetim kopljem, a u Volgastu je postojalo svetilište u kome se umesto idola nalazio džinovski štit, prekriven zlatnim listićima.

U Gros Radenu, kod Šverina, arheološki je istraženo jedno veliko svetilište, četvorougaono u osnovi, oko koga su otkrivene hrastove daske duge 1,50 do 2 m, koje su u gornjem delu tako obrađene da u celini nalikuju na ljudsku figuru. Na osnovu keramičkih nalaza, to svetilište je datovano u 9-10. vek.

Baltički Sloveni poštovali su određena božanstva u svetilištima pod vedrim nebom. U blizini Oldenburga nalazio se gaj Prova, kome su bili posvećeni stari sveti hrastovi. Svetilište je bilo ograđeno drvenom ogradom, sa dva bogato ukrašena ulaza. Pristup je bi dozvoljen samo onima koji su nameravali da prinesu žrtvu, ali je svetilište bilo i utočište svim progonjenim. Hramovi baltičkih Slovena najčešće su služili i kao svojevrsne riznice. Postojao je običaj da se deseti deo dobijenog ratnog plena daruje svetilištu, a u riznicama svetilišta nalazili su se zlatni i srebrni pehari, koji su korišćeni samo u praznične dane. Čini se da su sva svetilišta bila ograđena plitkim rovovima ili drvenom ogradom. Samo je svešteniku bio dozvoljen ulaz u hram, a i on bi pritom morao da zadržava dah kako ne bi uprljao najveću svetinju.

Sveštenici

O svetilištima i kultnim obredima koji su u njima obavljani staralo se sveštenstvo. Manja svetilišta, posebno ona pod vedrim nebom, opsluživao je samo jedan sveštenik, ali za velike hramove vezivao se veći broj sveštenika. Osnovna dužnost sveštenika sastojala se u staranju o dobru plemena, i to na taj način što su oni, tumačeći volju plemenskog božanstva, odlučivali o ratu i miru ili delili pravdu i vodili diplomatske pregovore. Oni su brinuli i o riznicama svetilišta. Kako su sve važne odluke zavisile od sveštenstva, ono je često bilo moćnije od plemenskih vladara. Veoma važno mesto u društvenom životu dato je proricanju. Sveštenici su proricali pomoću pepela, vode, kolača, ukusa krvi žrtve ili mokraće. Najuticajnija proricanja obavljana su u Arkoni, Retri i Šverinu, gde je odluka o ratu i miru donošena na osnovu ponašanja konja (v. Svantovid). Pri kraju žetve obavljan je u Arkoni posebni ritual po kome je sveštenik uzimao posudu iz ruku Svantovidovog kipa i, na osnovu količine tečnosti sadržane u njoj, nagoveštavao rodnu ili nerodnu godinu. Zatim je sveštenik stavljao ispred idola kolač od meda, velik koliko i čovek, sklanjao se iza njega i pitao narod da li ga vidi. Ako bi dobio potvrdan odgovor, molio je da iduće godine kolač bude veći, odnosno da letina bude dobra.

Vojska

Za vrijeme rata knez je imao apsolutnu komandu nad vojskom i seljacima. Komandovao je preko svojih vojvoda od kojih je svaki upravljao određenim dijelom teritorije i odgovarao za nju. Sela su davala pješadiju, a gradovi su bili poznati po svojim dugačkim brodovima sličnim vikinškim drakarima. Konjica je koristila manje konje, pogodne za brze i efikasne prepade, ali ne i protiv germanske teške konjice.

Istorija

Polapski i drugi Zapadni Sloveni u 9. i 10. vijeku

Pretpostavlja se da su se Polapski Sloveni postepano doseljavali u ove krajeve nakon odlaska germanskih plemena u periodu od 1. do 6. vijeka, tako da već u 8. vijeku postoje veća slovenska naselja. Karlo veliki pominje Obodrite kao saveznike u borbi protiv Saksonaca. Od početka 10. vijeka germanski vladari počinju da konstantno napadaju Polapske Slovene, a Henrik I Ptičar je uspio privremeno pokoriti većinu plemena između Labe i Odre. Tokom 10. i 11. vijeka germanski osvajači se nisu mogli održati jer su protiv njih dizani mnogi ustanci (929, 925, 983, 119, 1131, 1164, 1179) u kojima su se naročito isticali Ljutići i Bodrići, a posebno je bio uspješan ustanak 983. godine kada su Nijemci protjerani, a Sloveni za duži period ostali slobodni. Pod germanskim pritiskom ojačale su i međuplemenske veze što je rezultovalo sklapanjem Vendskog saveza plemena sredinom 11. vijeka u kome su pod vođstvom Bodrića bili objedinjeni i Ljutići i Pomorani. Uprkos žestokom otporu i posle raspada saveza 1119, porazu bodrićkog kneza Nikolta 1160, sina mu Pribislava 1164. konačno su pokoreni oko 1180. godine. Na pokorenim teritorijama Nijemci su organizovali tzv. marke, Meklenburška na teritoriji Bodrića, Brandenburška ili Braniborska na teritoriji Ljutića itd, a sve sa ciljem delotvornijeg gušenja ustanaka Polapskih Slovena, kojih je bilo i posle toga ali ne u velikom obimu, i daljem prodiranju u slovenske zemlje. Do kraja 16. vijeka su pretežno istrijebljeni, a preostali su nasilno prevedeni u hrišćanstvo i postali su kmetovi i tokom vremena germanizovani. Germanizacija se vršila na više načina, doseljavaljem velikih masa germanskog stanovništva, zabranom upotrebe jezika i korištenja vlastitih imena, takođe treba navesti i neosporan uticaj katoličke crkve. Jedini ostatak nekada brojnih Polapskih Slovena su današlji malobrojni Lužički Srbi, a od nekadašnjih susjeda Pomorana Kašubi. Danas u modernoj Njemačkoj postoji veliki broj toponima sa slovenskim imenom, a o udjelu Polapskih Slovena u sadašnjem etničkom sastavu stanovništva istočne Njemačke svjedoče brojna prezimena sa slovenskim korijenom riječi.

Vidi još

• Zapadnoslovenska plemena
• Stara vera Polapskih Slovena

Literatura

• Istorija srednjeg veka — u redakciji Udaljcova, Kosminskog, Vajnšajna-Naučna knjiga, Beograd 1969;
• Opšta enciklopedija — Prosveta Beograd 1969;

Spoljašnje veze

• Boje polabských Slovanů za nezávislost v letech 928—955 (jezik: češki) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. jul 2020)
• Slawische Wallanlagen in Deutschland (jezik: nemački)