Портал:Geografija/Izabrani 2009.
Izabrani članci [uredi izvor]
Januar[uredi izvor]
Boston (engl. Boston) je glavni i najveći grad države Masačusets u Sjedinjenim Američkim Državama. Kao najveći grad Nove Engleske, Boston se smatra njenim nezvaničnim ekonomskim i kulturnim centrom. Prema podacima popisa iz 2006. godine, grad Boston je brojao 590.763 stanovnika. Sa stanovnicima prigradskih naselja, Boston broji 4,4 miliona stanovnika.
Boston je osnovan 1630. godine dolaskom Engleza na poluostrvo Šomut. Tokom Američke revolucije, krajem 18. veka, Boston je bio poprište mnogih važnih bitaka i političkih prevrta, poput Bostonskog masakra i Bostonske čajanke. Nekoliko bitaka tokom revolucije su se odvijale u samom centru današnjeg grada – opsada Bostona i bitka kod Bunker Hila. Nakon revolucije, Boston je postao važan saobraćajni centar sa svojom lukom na Atlantskom okeanu. Boston godišnje poseti 16,3 miliona turista. Boston je prvi grad u Sjedinjenim Državama koji je imao prvu osnovnu školu koja se finansirala iz državnog budžeta, Latinska škola Bostona (osnovana 1635. godine), prvi koledž – Harvard (osnovan 1636. godine), kao i prvi podzemni metro.
Boston je postao važan centar za visoko obrazovanje, kao i važan centar za istraživanja u oblasti nauke. Boston takođe ima i jedan od najviših standarda života u SAD, pa je i time jedan od najskupljih gradova u SAD.
Februar[uredi izvor]
Rio de Žaneiro (port. Rio de Janeiro - Januarska reka) je ime grada u državi Rio de Žaneiro u jugoistočnom Brazilu. Rio de Žaneiro je bivši glavni grad grad (od 1763 do 1960) i Portugalskog carstva (od 1808 do 1821). Spektakularno prirodno okruženje, karnevali, samba i plaže kao što su Kopakabana, Ipanema i Leblon su ono po čemu se prepoznaje Rio. Ipak, najpoznatija atrakcija i zaštitni znak grada je sigurno statua Isusa, poznata kao Hrista Spasa na brdu Korkovadu. Međutim, tu su i brdo Glava šećera sa žičarom koja ide do njegovog vrha, zatim Sambodrom za vreme karnevala, kao i stadion Marakana, jedan od najvećih u svetu. Rio takođe posjeduje i dvije najveće šume u urbanom području, Floresta da Pedra Branka i Tižuka (Floresta da Tijuca).
Procena broja stanovnika u gradu za 2005. godinu je 6.094.183, a u širem krugu grada je procijenjeno da živi između 11 i 12 miliona stanovnika. Ipak, Rio nije najveći grad u Brazilu, ali je odmah iza Sao Paula. Ljude iz Rio de Žaneira zovu Karioke, a neslužbena himna grada je Cidade Maravilhosa - Čudesan Grad.
Mart[uredi izvor]
Geografija Indije ekstremno varira, krajolici se prostiru od snegom pokrivenih planinskih masiva do pustinja, nizija, brežuljaka i visoravni. Klima se kreće od ekvatorijalne na krajnjem jugu do klime tundre na himalajskim visinama. Indija obuhvata većinu Indijskog potkontinenta i ima obalu dugu preko 7.000 km od koje većina leži na poluostrvu koje je istureno u Indijski okean. Indija se na zapadu graniči s Arapskim morem, a na istoku s Bengalskim zalivom.
Plodna Indo-gangska nizija zauzima veći deo severne, srednje i istočne Indije, dok visoravan Dekan zauzima veći deo južne Indije. Na zapadu zemlje nalazi se pustinja Tar, koja je delom stenovita, a delom peščana pustinja, dok indijske istočne i severoistočne granice čini visoki himalajski lanac. Ne može se sa sigurnošću govoriti o najviša tački u Indiji zbog teritorijalnog spora s Pakistanom. Prema indijskoj tvrdnji najviša tačka (smeštena u spornoj teritoriji Kašmira) K2 nalazi se na visini od 8.611 m. Najviša tačka na nespornoj indijskoj teritoriji je Kančendžanga na 8.598 m.
Indija se graniči s Pakistanom, Narodnom Republikom Kinom, Bangladešom, Mijanmarom, Nepalom, Butanom i Avganistanom. Šri Lanka i Maldivi su ostrvske države južno od Indije. Zemlja je podeljena na 28 država, šest federalnih administrativnih saveznih teritorija i teritoriju nacionalnog glavnog grada. Političke podele uglavnom slede jezičke i etničke granice umesto geografskih.
April[uredi izvor]
En Arbor (engl. Ann Arbor) je grad u američkoj saveznoj državi Mičigen i sedište okruga Vošteno. En Arbor je sedmi po veličini grad u Mičigenu, sa 114.024 stanovnika prema popisu iz 2000, od čega su 36.892 studenti i poslediplomci. Navodno nazvan po suprugama osnivača i bogatim zasadima drveća u oblasti grada, En Arbor je najpoznatiji kao sedište glavnog kampusa Univerziteta Mičigena, koji je premešten iz Detroita 1837.
Ekonomijom grada trenutno dominiraju obrazovanje, visoke tehnologije i biotehnologija. Prosečne cene kuća i porezi na imovinu su značajno iznad prosečnih vrednosti za Mičigen i SAD. Grad je poznat po svojoj većinskoj liberalnoj političkoj naklonosti i velikom broju restorana i prostora za kulturne manifestacije.
Maj[uredi izvor]
Zemlja je jedna od osam planeta u Sunčevom sistemu. Treća je planeta po udaljenosti od Sunca i najveća terestrička planeta u Sunčevom sistemu. Planeta Zemlja ima jedan prirodni satelit, Mesec. Za sada je jedina poznata planeta na kojoj ima života.
U geološkim naukama preovladava mišljenje da je Zemlja stara oko 4,6 milijardi godina što je utvrđeno određivanjem vremena poluraspada urana i torijuma. Vreme poluraspada U238 je 4,51 x 109 godina, a Th232 je 1,39 x 1010godina.
Zemlja takođe ima magnetno polje koje je zajedno sa atmosferom, štiti od radijacije, štetne po živa bića koja naseljavaju planetu. Atmosfera takođe služi kao štit za odbijanje manjih meteora — prolazeći kroz atmosferu, oni sagore pre nego što stignu do Zemljine površine.
Zemljin jedini poznati satelit, Mesec, počeo je da kruži oko Zemlje pre 4,53 milijardi godina. Danas, Zemlja se okrene oko Sunca jednom na svakih 366,26 krugova koje napravi oko svoje ose (što je jednako cifri od 365,26 solarnih dana). Zemljina osa se nalazi pod uglom od 23,5° čija je posledica menjanje godišnjih doba na Zemljinoj površini.
Atmosferski uslovi su se značajno promenili od kako je nastao život, što stvara ekološku ravnotežu koja modifikuje uslove na površini Zemlje. Oko 71 % Zemljine površine je pokriveno vodom. Zemlja je jedina planeta Sunčevog sistema gde voda može da opstane u tečnom stanju. Ostalih 29 % površine se sastoji iz kontinenata i ostrva. Zemljina spoljna površina je izdeljena na nekoliko segmenata, litosfernih ploča koje postepeno migriraju tokom perioda od mnogo miliona godina.
Zemlja takođe reaguje na spoljni svet u određenom stepenu. Njen relativno veliki satelit, Mesec, utiče na plime i oseke, stabilizuje promenu nagiba Zemljine ose, i takođe postepeno menja dužinu rotacionog perioda Zemlje. Kiša kometa u ranom periodu nakon nastanka Zemlje je igrala veliku ulogu u nastanku okeana. Kasnije, sudari sa asteroidima su prouzrokovali znatne promene na površini Zemlje. Veruje se da su periodične promene u orbiti planete dovele do pojave ledenih doba tokom kojih je znatan deo Zemljine površine bio pokriven ledom.
Više o Zemlji... Ostali izabrani članci
Juni[uredi izvor]
Tektonika ploča je geološka teorija koja objašnjava pomeranje Zemljine kore velikih razmera. Teorija uključuje ali ujedno i zamenjuje stariju hipotezu pomeranja kontinenata, koja datira iz prve polovine 20. veka, i koncept širenja morskog dna razvijen tokom 1960-ih.
Spoljni deo Zemlje se sastoji od dva sloja: spoljne ljuske (litosfera) koja obuhvata koru i kruti gornji deo omotača, a ispod litosfere se nalazi astenosfera. Iako u krutom stanju, astenosfera ima relativno nisku viskoznost i smičuću moć pa se zato posmatrano u geološkoj vremenskoj skali može ponašati kao fluid. Ispod astenosfere se nalazi krući donji omotač, čije je fazno stanje nije posledica manjih temperatura, već visokog pritiska.
Litosfera je razlomljena (izdeljena) na tzv. litosferne ploče (tektonske ploče). Postoji sedam glavnih i još mnogo manjih ploča. Litosferne ploče plove na astenosferi. Postoje tri tipa granica među pločama:
Potresi, vulkanska aktivnost, izdizanje planinskih lanaca pa i oblikovanje okeanskih jaruga se pojavljuje duž granica ploča. Bočno se pomeranje ploča obično odvija brzinama od 0.66 do 8.50 cm godišnje.
Više o tektonici ploča... Ostali izabrani članci
Juli[uredi izvor]
Antarktik (grč. ανταρκτικός, suprotno od Arktik) je kontinent na kome se nalazi zemljin Južni pol. To je najhladnije mesto na Zemlji i gotovo uvek je prekriven ledom. Sa 14,4 miliona km² on je peti najveći kontinent, iza Azije, Afrike, Severne i Južne Amerike, a samo su Evropa i Australija manji. Oko 98 % površine Antarktika je prekriveno ledom, čija je prosečna debljina oko 1,6 km.
Antarktik je najhladniji, najsuvlji i najvetrovitiji kontinent na svetu, a takođe je kontinent sa najvećom prosečnom nadmorskom visinom. Zbog malih padavina ceo kontinent je tehnički najveća pustinja na svetu. Na njemu ne postoje stalne ljudske naseobine, a nastanjuju ga samo biljke i životinje koje su prilagođene velikoj hladnoći: pingvini, morski medvedi, mahovina, lišajevi i veliki broj vrsta algi.
Iako mitovi i spekulacije o Teri Australis ("Južna Zemlja") sežu u antiku, šire je prihvaćeno da je od strane Evropljana prvi put viđen 1820. godine, kada je do njega stigla ruska ekspedicija Mihaila Lazareva i Fabijana Gotliba fon Belingshausena. Međutim, kontinent je ostao zanemaren ostatak 19. veka zbog negostoljubive sredine, nedostatka resusrsa i izolovanog položaja.
12 država je 1959. potpisalo Antarktičku povelju, a do danas ju je potpisalo 45 država. Sporazum zabranjuju vojne aktivnosti i iskopavanje ruda, podržava naučna istraživanja i štiti ekozonu kontinenta. Eksperimete vrši više od 4.000 naučnika raznih nacionalnosti i naučnih interesa. Internet domen za Antarktik je .aq.
Više o Antarktiku... Ostali izabrani članci
Avgust[uredi izvor]
Patagonija je deo Južne Amerike koji se nalazi istočno od Anda i južno od reka Neuken i Kolorado na (42°) južno. Deo koji pripada Čileu obuhvata južni deo oblasti Los Lagos, oblast Aysen i Mageljan (izuzev dela Anktarktika na koji Čile polaže pravo). Istočno od Anda argentinski deo Patagonije uključuje provincije Neuken, Rio Negro, Čubut, Santa Kruz, i Ognjenu zemlju, kao i južni deo provincije Buenos Aires.
Septembar[uredi izvor]
Kanbera (engl. Canberra, (kænbɹə)) je glavni grad Australije i sa populacijom do 332.000 stanovnika, predstavlja najnaseljeniji grad u unutrašnjosti Australije. Smešten je u Australijskoj prestoničkoj teritoriji, 300 kilometara južno od Sidneja i 650 kilometara severoistočno od Melburna. Za prestonicu Australije izabran je 1908. kao kompromisno rešenje između Sidneja i Melburna. Kanbera predstavlja neobičan australijski grad koji koji je od samog nastanka, planski građen. 1913. godine, na međunarodnom takmičenju Planskog uređenja i izgradnja grada, arhitekta Valter Grifin iz Čikaga proglašen je za pobednika. Prilikom planiranja izgradnje Kanbere, arhitekta je veoma obraćao pažnju na izgled samog grada i na vegetaciju koja se tada nalazila na tom prostoru. Zbog toga grad dobija laskavi naziv „Bush Capital“ (buš je australijski izraz za prirodu). Zbog Prvog i Drugog svetskog rat izgradnja je bila nekoliko puta prekidana. Posle 1945. usledili si ozbiljni i vidljivi radovi.
Reč Kanbera potiče iz jezika australijskih starosedeloca, Aboridžana, i znači „mesto za susret“.
Kao prestonica vlade Australije, u Kanberi su smešteni kuća parlamenta i vrhovni sud, kao i mnogobrojne vladine kancelarije i ustanove. Takođe u gradu se nalazi i nekoliko istorijskih i kulturnih nacionalnih znamenitosti Australije. Kanbera je jedna od najposećenijih gradova, kako za domaće tako i za strane turiste.
Oktobar[uredi izvor]
Peking (na kineskom: 北京, Běijīng - severna prestonica) je glavni grad Narodne Republike Kine (NRK). Sa 14,5 miliona stanovnika, Peking je drugi najveći grad u Kini posle Šangaja. Peking je jedna od četiri gradske oblasti koje su pod direktnom kontrolom Centralne vlade. Veliki je saobraćajni centar sa mnoštvom pruga, puteva i autoputeva koji ulaze i izlaze iz njega u svim pravcima. Peking je takođe i politički, kulturni i obrazovni centar NRK, dok su Šangaj i Hong Kong značajniji ekonomski centri od Pekinga. Peking je bio domaćin Letnjih olimpijskih igara 2008.
Novembar[uredi izvor]
Italija je izrazito pomorska, mediteranska zemlja budući da joj granice na moru obuhvataju ¾ dužine svih njenih granica. Radi se o poluostrvu koje se proteže 900 km od severa prema jugu, a široko 150 – 200 km. Ima 6.660 km obale (80 % od ukupne dužine granice), tako da nijedna tačka na njenom kopnu nije udaljena od mora više od 100 km.
Italija ima površinu od 301.323 km², a na tom prostoru 1996. godine živelo je 57.268.578 stanovnika, odnosno 190 st/km². Sastoji se iz tri dela. Prvi deo obuhvata celo Apeninsko poluostrvo sa ostrvima Sicilijom i Sardinijom, drugi deo obuhvata niziju u porečju reke Po i treći deo je alpski prostor sve do razvođa. Severna Italija obuhvata dva sasvim različita prostora - nizijski i visokoplaninski, tako da se pojam Italije ne poklapa u potpunosti sa pojmom Apeninskog poluostrva. Osim Italije, na Apeninskom poluostrvu su još dve države: San Marino i Vatikan (takozvane "patuljaste države" Evrope).
Kopnena granica Apeninskog poluostrva proteže se od Primorskih Alpa (italijansko–francuska granica) do Julijskih Alpa (italijansko–slovenačka granica), a između su Alpi na italijansko-švajcarsko-austrijskoj granici. Granica prema Balkanskom poluostrvu ide od Julijski Alpi rekom Sočom do Tršćanskog zaliva i Jadranskog mora. Preko Apeninskog poluostrva i njegovog produžetka Sicilije, Evropa se, posle Gibraltara, najviše približava Africi (na 140 km).
Decembar[uredi izvor]
Timbuktu (fr. Tombouctou, arap. مدينة تمبكتو, hebr. טימבוקטו) je grad u zapadnoafričkoj državi Mali s 32.414 stanovnika. U ovom gradu je verski univerzitet Sankor (na kojem se proučava Kuran) i druge medrese. Grad je bio kulturni i duhovni centar odakle se islam širio u Afriku u 15. i 16. veku. Na ovo zlatno doba podsećaju tri džamije, Đingarejber, Sankore i Sidi Jahja, kojima, iako se konstantno uređuju i renoviraju, preti opasnost da nestanu u pustinji. Godine 1988. ovaj grad je Unesko uvrstio u listu svetske baštine.
Timbuktu je naseljavaju Songai, Tuarezi, Fulani i Mande. Grad se nalazi oko 15 km severno od reke Niger. Takođe se nalazi na raskršću transsaharskih trgovačkih puteva do Araouana. Timbuktu je bio važno istorijsko stovarište kamene soli (i još uvek je) poreklom iz Taghaze, a danas iz Taoudenija.
Geografski položaj Timbuktua ga je učinio prirodnim mestom susreta obližnjih zapadnosaharskih naroda i nomadskih berberskih i arapskih naroda sa severa. Duga istorija Timbuktua kao trgovačke stanice koja je povezivala zapadnu Afriku sa berberskim, arapskim i jevrejskim trgovcima iz severne Afrike, a time i posredno s trgovcima iz Evrope, dala mu je status mitskog grada.
Dugotrajan doprinos Timbuktua islamskoj i svetskoj civilizaciji je učenost. Pretpostavlja se da se u Timbuktuu nalazio jedan od prvih univerziteta na svetu. Od 14. veka, važne knjige su pisane i prepisivane u Timbuktuu, što je uspostavilo grad kao značajan centar pisane tradicije u Africi.