Портал:Prvi svetski rat/Izabrani članak
Izabrani članci slike
[uredi izvor]Januar
[uredi izvor]
Kolubarska bitka ili Suvoborska bitka je najznačajnija bitka između vojske Kraljevine Srbije i Austrougarske u Prvom svetskom ratu. Vođena je u novembru i decembru 1914. godine na frontu od preko 200 km. Okončana je uspešnom protivofanzivom koju su izvele snage Prve armije pod komandom generala Živojina Mišića, protiv brojnije i bolje opremljene austrougarske vojske, u trenutku kada je ceo svet očekivao vesti o kapitulaciji Kraljevine Srbije. Porazom u operacijama oko Drine (Bitka na Mačkovom Kamenu), srpska vojska se našla u teškom položaju primorana na povlačenje pod borbom, suočena sa nedostatkom artiljerijske municije, manjkom hrane, odeće i obuće i što je možda bilo i najgore sa velikim padom morala. Paralelno sa vojskom pred zverstvima austrougarske vojske povlačio se i narod koji je dodatno otežavao povlačenje. Mnogi srpski vojnici koji su bili iz oblasti koje je zauzela austrougarska vojska napuštali su svoje jedinice da bi smestili svoje porodice na sigurno, nakon čega su se vraćali, što je još više poljuljalo moral srpske vojske. Sve ove činjenice jasno su ukazivale da je srpska vojska i sama Kraljevina Srbija pred propašću i da nema mogućnosti ni da se austrougarsko napredovanje zaustavi, a kamoli da se krene u protivnapad. Dodatni teret predstavljalo je i vreme, koje je dodatno onesposobilo kretanje po blatnjavim putevima zapadne Srbije i koje će se pokazati kao jedan od najboljih saveznika srpske vojske, mada je veći deo srpske vojske bio mokar do gole kože, zbog manjka šatorskog platna.
Februar
[uredi izvor]
Cerska bitka je znamenita bitka vođena od 16. do 20. avgusta 1914. na širokom prostoru planine Cera u kojoj je srpska vojska izvojevala protiv austrougarskih trupa prvu savezničku pobedu u Prvom svetskom ratu. U istoriografiji pominje se i kao Jadarska bitka jer su se glavne operacije odvijale u slivu reke Jadar. Srpske su se snage borile pod komandom generala Stepanovića. Cerskoj bici prethodile su borbe srpskih predstražnih odreda na Drini i Savi, koji su puna četiri dana, od 12. do 15. avgusta, hrabro odolevali nadiranju znatno brojnijih i jačih austrougarskih trupa. Znajući da Austrougarska priprema veliku letnju ofanzivu na Srbiju, srpska Vrhovna komanda pripremala se za taktičko-operativna dejstva i kontraofanzivu. Procenjujući da će glavnina austrougarskih snaga udariti sa severa i dolinom Morave, dok će pomoćne snage nadirati sa zapada od Drine, Komanda je svoje snage rasporedila na sledeći način: Prva armija, pod komandom generala Petra Bojovića, nalazila se na prostoru Grocke, Smederevske Palanke, Rače i Topole. Druga armija, pod komandom generala Stepe Stepanovića, nalazila se u rejonu Obrenovca, Lazarevca i Aranđelovca. Treća armija, pod komandom generala Pavla Jurišića, štitila je severnu i severozapadnu granicu od ušća Kolubare do Ljubovije, dok se Užička vojska, pod komandom generala Miloša Božanovića, nalazila u rejonu Užica, kako bi kontrolisala pravce koji od Višegrada i Bajine Bašte vode dolinom Zapadne Morave.
Mart
[uredi izvor]
Zapadni front bio je naznačajnije bojište tokom Prvog svetskog rata. Front je otvorila Nemačka invazijom na Luksemburg i Belgiju preko kojih je planirala da uspostavi kontrolu nad industrijski značajnim regionima u Francuskoj. Brzo napredovanje nemačkih snaga dramatično se završilo bitkom na Marni u kojoj su savezničke snage odnele pobedu. Nakon ove bitke i savezničke i nemačke trupe su se ukopale formirajući liniju fronta koja se protezala od Severnog mora do švajcarske granice. Značajnijih promena položaja nije bilo sve do kraja rata.
April
[uredi izvor]
Solunski front u Prvom svetskom ratu je nastao kao pokušaj Saveznika da pomognu Srbiji u jesen 1915. protiv združenog napada Nemačke, Austrougarske i Bugarske. Ekspedicija je došla prekasno i u nedovoljnom broju da spreči pad Srbije, a ekspedicija je bila otežana unutrašnjom političkom krizom u Grčkoj (Nacionalna šizma). Na kraju je stvoren stabilan front, koji se prostirao od albanske obale Jadranskog mora do reke Strume, u kom su se međunarodne savezničke snage borile sa Centralnim silama. Solunski front je ostao prilično stabilan, uprkos lokalnim akcijama, sve do velike savezničke ofanzive u septembru 1918, koja je rezultovala kapitulacijom Bugarske i oslobođenjem Srbije. Poginuli vojnici na frontu su sahranjeni u sklopu srpskog vojničkog groblja na Zejtinliku u Solunu.
Maj
[uredi izvor]
Nemačka okupacija Luksemburga u Prvom svetskom ratu bila je prva od dve vojne okupacije Velikog vojvodstva Luksemburg u dvadesetom veku. Od avgusta 1914. pa sve do kraja rata u novembru 1918, Luksemburg je bio pod potpunom okupacijom Nemačkog carstva. Nemačka vlada je opravdavala okupaciju potrebom da pruže podršku svojim jedinicama raspoređenim u susednoj Francuskoj, mada su Luksemburžani, kako savremenici tako i njihovi potomci, drugačije tumačili nemačke postupke.
Tokom ovog perioda Luksemburgu je dozvoljeno da zadrži svoju vladu i politički sistem, iako se prisustvo nemačke vojske osećalo kao krajnje neugodno. Bez obzira na uznemirenost koju je okupacija donela, Luksemburžani su se trudili da život vode što uobičajnije. Političke partije su svoju pažnju usmerile na ekonomiju, obrazovanje i ustavne reforme.
Domaće političko okruženje se dosta zakomplikovalo smrću Paula Ajšena koji je bio premijer Luksemburga tokom 27 godina. Nakon njegove smrti usledio je period kratkotrajnih vlada, stanje koje je dovelo do pobune i ustavnog rasula nakon povlačenja nemačkih vojnika.
Juni
[uredi izvor]
Albanska golgota je ustaljen naziv za povlačenje vojske Kraljevine Srbije preko Albanije i Crne Gore tokom Prvog svetskog rata.
Posle pobede srpske vojske u Kolubarskoj bici, decembra 1914. na srpskom frontu do početka jeseni 1915. zavladalo je zatišje. Međutim, pod komandom feldmaršala Augusta Makenzena, Austougarska Balkanska armija i 11. nemačka armija od oko 500.000 vojnika, 10 eskadrila aviona i sa brojnom rečnom flotilom na Dunavu i Savi, pokrenule su 6. oktobra 1915. najveću ofanzivu na Kraljevinu Srbiju. Do 15. oktobra 1915., uprkos krajnjem požrtvovanju srpske vojske, austrougarska balkanska vojska pravcem preko reke Save i Drine, i 11. nemačka armija preko Dunava zauzele su Beograd, Smederevo, Požarevac i Golubac i stvorile širi mostobran južno od Save i Dunava, nateravši srpske trupe na povlačenje prema Južnoj Srbiji.
Juli
[uredi izvor]
Od 1. januara do 13. septembra 1918. godine bio je zastoj na Solunskom frontu. Ovo vreme upotrebljeno je na pojačanje fronta i na pripremu odlučne ofanzive. U ovom cilju, Komandant savezničkih snaga na Solunskom frontu general Franše d'Epere, sazvao je 3. jula konferenciju, kojoj je prisustvovao Načelnik Štaba srpske Vrhovne Komande vojvoda Mišić.
6. jula počinju pripreme za odlučnu ofanzivu na celom frontu, koje traju sve do 13. septembra. Osnovna ideja plana za ofanzivu bila je da se napadom srpskih armija u planinskom predelu između Sušice i Lešnice izvrši proboj neprijateljskog fronta na širini od 30 kilometra a zatim brzom ofanzivom, proširiti front proboja i energičnim napredovanjem doći do linije - Demir Kapija - Kavadarci.
U jesen 1918. godine, uporedo sa ofanzivom savezničkih snaga na zapadu pripremana je i velika ofanziva na Solunskom frontu. Krajem decembra 1917.godine na mesto generala Saraja, postavljen je komandant savezničkih vojska na solunskom frontu, francuski general Gijoma. Po prijemu dužnosti komandanta Savezničkih vojska na Solunskom frontu, general Gijoma je tražio od srpske Vrhovne Komande da proširi front svoje vojske, ali Načelnik Štaba srpske Vrhovne Komande, general Petar Bojović, nije se složio sa tim i tražio je, naprotiv, da se srpski front još više skrati.
...dalje...
Avgust
[uredi izvor]
Sarajevski ili Vidovdanski atentat se dogodio 28. juna 1914. godine u Sarajevu, (Bosni i Hercegovini) kada su članovi organizacije Mlada Bosna ubili nadvojvodu Franju Ferdinanda, austrougarskog prestolonaslednika, i njegovu suprugu Sofiju Hotek. Sam atentat nije bio usmeren da značajno oslabi Monarhiju i namerno pokrene rat jer nijedan od atentatora nije bio dovoljno politički obrazovan da bi mogao tako nešto iskovati. Svi učesnici u atentatu su bili studenti ili maloletna lica. Ovome u prilog ide još i činjenica da su ta vremena bila obeležena atentatima (npr. atentat na austrijsku caricu Elizabetu, 10. septembra 1898. godine u njenoj poseti Italiji, kao i to da nadvojvoda Franc Ferdinand nije bio mnogo uticajan u carstvu i da se zalagao za ideju da Monarhija bude uređena kao trijalistička, tj. da slovenske zemlje dobiju isti status kao Mađari, tj. da dobiju veća prava čime je hteo da očuva mir u Monarhiji. Sam atentat nije u početku bio usmeren na prestolonaslednika, već na guvernera Bosne i Hercegovine, Oskara Poćoreka. Planovi za njegovo ubistvo počeli su da se kuju tek pošto se tajnim kanalima u Srpskoj obaveštajnoj službi na čelu sa Dragutinom Dimitrijevićem saznalo da austrougarski prestolonaslednik dolazi u Sarajevo da nadgleda vojne manevre.
...dalje...
Septembar
[uredi izvor]
Toplički ustanak je bio srpski ustanak protiv bugarske i austrougarske okupacije za vreme Prvog svetskog rata. To je bio jedini ustanak u nekoj okupiranoj državi tokom celog Prvog svetskog rata. Ustanak je trajao od 21. februara do 25. marta 1917. Neposredan povod ustanka je mobilizacija koju su bugarske vlasti htele da izvrše na teritoriji Toplice. Posle povlačenja srpske vojske kroz Crnu Goru i Albaniju, okupirana Srbija je bila podeljena između Austrougarske i Bugarske. Granica između ove dve okupacione zone je bila duž Velike Morave od Smedereva do Stalaća, a zatim linijom: Kruševac-Vukanja-Zlata-Lebane-Lipovica-Ogošte-Gnjilane-Betina-Šar-planina-albanska granica. Zapadno od ove linije je pripalo Austrougarskoj, a istočno Bugarskoj. Ovoj drugoj su još pripale Vardarska Makedonija, prištinski i prizrenski okrug. Bugarska je od okupiranog dela Srbije stvorila dve zone: Moravsku vojno-inspekcijsku oblast sa sedištem u Nišu i Makedonsku vojno-inspekcijsku oblast sa sedištem u Skoplju.
Oktobar
[uredi izvor]Portal:Prvi svetski rat/Izabrani članak oktobar
Novembar
[uredi izvor]
Verdenska bitka je bila najduža i jedna od najznačajnijih i najkrvavijih bitaka Prvoga svetskoga rata na Zapadnom frontu. Odvijala se od 21. februara do 19. decembra 1916. u okolini Verdena između Francuske i Nemačke vojske. U bici je poginulo oko 250.000 vojnika, a oko 500.000 je ranjeno. Nemci nisu uspeli da pobede brzo, odmah na početku rata, kako je bilo predviđeno Šlifenovim planom. Zbog toga se rat pretvorio u rovovski rat, u kome nijedna strana nije ostvarivala prodore. Tokom 1915. bilo je pokušaja prodora. Nemci su pokušali kod Ipra u Drugoj bici kod Ipra. Britanci su pokušali kod Nev Šapel, a Francuzi u Šampanji. Svi ti pokušaji su propali, a završili su ogromnim brojem žrtava.
...dalje...
Decembar
[uredi izvor]
Istočni front je bio ratište tokom Prvog svetskog rata u centralnoj i pre svega istočnoj Evropi. Termin je nastao kao kontrast na Zapadni front u Prvom svetskom ratu. Uprkos tome što su geografski bili odvojeni, događanja su na oba ratišta su bila povezana. U Rusiji je rat nazivan Drugi otadžbinski rat. Front na istoku je bio duži nego na zapadu. Ratište je bilo ograničeno Baltičnim morem na zapadu i Minskom na istoku, Sankt Petersburgom na severu i Crnim morem na jugu. Dužina je bila veća od 1600 kilometara. Ovo je imalo značajne efekte na način ratovanja. Dok se na zapadu vodio rovovski rat, linija fronta na istoku se mnogo više i lakše menjala tako da do rovovi nisu mogli da se razviju. Usled dužine fronta, gustina vojnika na liniji je bila relativno mala pa je bilo relativno lako da se front probije.