Ruski Krstur

Ruski Krstur
Grkokatolička katedrala u Ruskom Krsturu
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Zapadnobački
Opština	Kula
Stanovništvo
— 2011.	4.585
— gustina	78/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 33′ 47″ S; 19° 24′ 59″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	84 m
Površina	58,6 km2
Ruski Krstur Ruski Krstur na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	25233
Pozivni broj	025
Registarska oznaka	SO

Ruski Krstur (rusin. Руски Керестур) je selo u opštini Kula, u Zapadnobačkom okrugu, u Vojvodini, u Srbiji. Po popisu iz 2011. godine ima 4585 stanovnika, pretežno pripadnika rusinske nacionalnosti. Ruski Krstur je i kulturni centar ove nacionalne manjine u Vojvodini. Prema popisu iz 2002. godine, selo je imalo 5213 stanovnika.

Ovde se nalaze Seoska kuća u Ruskom Krsturu i Vodica (Ruski Krstur).

Geografski položaj

Selo se nalazi na 45°33'45" geografske širine i 19°25'16" geografske dužine. To je prostor srednje Bačke koji se odlikuje povišenim lesnim zaravnima. Selo je se jugozapadnim delom naslonjeno na kanal Kosančić — Mali Stapar koji pripada sistemu kanala DTD. Kroz selo prolazi magistralni put M-3 (Bogojevo — Karavukovo — Odžaci — Kula — Vrbas), koji ga dobro povezuje sa svim delovima Vojvodine.

Istorija

Rusinski prosvetitelj
i pesnik Petro Kuzmjak: Spomenik u Ruskom Krsturu

Naselje Krstur se pominje još 1495. godine, kao mesto u Bačkoj županiji. Tokom većeg dela 16. i 17. veka, Krstur je bio pod turskom vlašću, a oslobođen je za vreme Bečkog rata (1683-1699). Prema popisu stanovništva iz 1715. godine, Krstur je bio malo naselje sa svega 11 domaćinstava, a taj broj se postepeno povećavao, tako da je 1720. godine popisano 14, a 1725/6. godine 20 domaćinstava. To prvobitno (srpsko) stanovništvo raselilo se krajem 1730-tih godina, tako da se Krstur već 1742. godine pominje kao pustara.

Prekretnica u istoriji tadašnjeg Velikog Krstura dogodila se sredinom 18. veka, dolaskom karpatskih Rusina. Proces organizovanog doseljavanja Rusina u Bačku započeo je već tokom proleća 1745. godine, kada su državne (komorske) vlasti sklopile ugovor sa grupom rusinskih doseljenika, koji su pristigli u Kulu, odnosno na kosteljsku pustaru, tako da se pomenuta godina (1745) među Rusinima u Srbiji obeležava kao početak njihovog doseljavanja, a tim povodom je 1995. godine u Novom Sadu održan i prigodan naučni skup, kojim je obeležena 250. godišnjica (1745-1995) doseljavanja Rusina na ove prostore.

Šest godina nakon sklapanja prvog ugovora o doseljavanju Rusina u Kulu, komorske vlasti su posebnim ugovorom od 17. januara 1751. godine odobrile doseljavanje 200 rusinskih porodica u obližnji Krstur, uz uslov da doseljenici moraju biti grkokatoličke veroispovesti. Prvi doseljenici u Krstur bili su upravo Rusini iz Kule (1751), kojima su se tokom narednih godina pridružile nove grupe rusinskih doseljenika iz raznih ugarskih mesta. Rusinski doseljenici su vodili poreklo iz starog zavičaja, zvanog Hornjica (tradicionalni naziv za prostore na severoistoku Kraljevine Ugarske, u podnožju Karpata), a velika većina je poticala iz šire oblasti između Košica, Užgoroda i Miškolca.

Za vreme austrougarske vlasti, mesto je nosilo naziv Veliki Krstur, odnosno Bački Krstur, a nedugo nakon ulaska u sastav Kraljevine SHS (1918) naziv je promenjen u Ruski Krstur, čime je istaknut značaj ovog mesta za rusinski narod u novostvorenoj državi.

Sedište mesne zajednice

Tokom novije istorije, Ruski Krstur je bio mesto održavanja brojnih događaja i manifestacija od značaja za rusinski narod u Srbiji. Tako je 28. decembra 1990. godine upravo u ovom mestu bila održana osnivačka skupština Matice rusinske (rsn. Руска матка). Ruski Krstur je potom bio domaćin trećeg (1995) i desetog (2009) zasedanja Svetskog kongresa Rusina.

Prva elektorska skupština Nacionalnog saveta rusinske nacionalne manjine održana je 2. novembra 2002. godine takođe u Ruskom Krsturu, koji je ujedno postao i stalno sedište NSRNM.

Ruski Krstur je 28. avgusta 2003. godine postao sedište novoustanovljenog Apostolskog egzarhata za grkokatolike u Srbiji i Crnoj Gori. Egzarhat je 6. decembra 2018. godine uzdignut je na stepen eparhije, pod zvaničnim nazivom: Grkokatolička eparhija Svetog Nikole u Ruskom Krsturu, čime je bio potvrđen značaj ovog mesta za grkokatoličku zajednicu u Srbiji.

Prilikom razmatranja inicijative za osnivanje Zavoda za kulturu vojvođanskih Rusina, postojala je zamisao da sedište ove značajne ustanove, u skladu sa politikom decentralizacije, bude u Ruskom Krsturu kao najvećem rusinskom mestu u Srbiji. Uoči pokrajinskih izbora, koji su bili raspisani za maj 2008. godine, pokrajinske vlasti su 10. marta donele odluku o osnivanju zavoda, sa izričitom odredbom (član. 2) koja je propisivala da će sedište zavoda biti upravo u Ruskom Krsturu.

Međutim, nakon pokrajinskih izbora, kada je predizborna obećanja trebalo realizovati, deo zavodskog rukovodstva je počeo da zagovara ideju o Novom Sadu kao prikladnijem sedištu. Tome se usprotivio zavodski Upravni odbor, koji se tokom 2009. i 2010. godine izjasnio u prilog Ruskog Krstura. Pošto se tadašnji zavodski direktor Miroslav Keveždi javno izjasnio protiv krsturske opcije, pokrajinske vlasti su krajem 2011. godine u saradnji sa novoizabranim (trećim) sazivom rusinskog Nacionalnog saveta, izvršile izmenu osnivačkog akta, odredivši Novi Sad kao sedište zavoda.

Zbog takvih i sličnih problema, u Ruskom Krsturu su u nekoliko navrata bile pokretane inicijative za osnivanje posebne krsturske opštine, ali ni jedna od tih inicijativa nije realizovana.

U međuvremenu, neposredno nakon izbora za teći saziv Nacionalnog saveta (2010), novoizabrani predsednik Slavko Rac je najavio da će iz Ruskog Krstura biti izmešteno i sedište Nacionalnog saveta, što je naišlo na otpor javnosti, tako da se od tog preseljenja odustalo.

Demografija

Dvojezični naziv Ruskog Krstura, na srpskom i rusinskom jeziku

U naselju Ruski Krstur živi 4154 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,2 godina (39,6 kod muškaraca i 42,6 kod žena). U naselju ima 2036 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,54 (popis 2002).

Ovo naselje je uglavnom naseljeno Rusinima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 5.874 1953. 6.115 1961. 5.873 1971. 5.960 1981. 5.826 1991. 5.636 5.536 2002. 5.213 5.490 2011. 4.585 4.868

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍
Rusini			4.483	85,99%
Srbi			263	5,04%
Romi			76	1,45%
Mađari			73	1,40%
Ukrajinci			61	1,17%
Hrvati			38	0,72%
Crnogorci			37	0,70%
Jugosloveni			31	0,59%
Slovaci			30	0,57%
Muslimani			9	0,17%
Slovenci			3	0,05%
Makedonci			3	0,05%
nepoznato			26	0,49%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	0			3
80+	52			98
75—79	80			137
70—74	121			197
65—69	135			165
60—64	155			183
55—59	145			133
50—54	172			140
45—49	185			207
40—44	208			182
35—39	204			180
30—34	172			168
25—29	155			150
20—24	147			139
15—19	177			162
10—14	142			174
5—9	154			138
0—4	127			126
Prosek :	39,6			42,6

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 1.724 1.921 1.994 2.112 2.177 2.167 2.036

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 512 608 383 409 100 19 2 2 1 0 2,54

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	2.108	599	1.325	111	72	1
Ženski	2.244	368	1.336	438	101	1
UKUPNO	4.352	967	2.661	549	173	2

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.088	479	6	0	314
Ženski	639	265	1	0	118
UKUPNO	1.727	744	7	0	432
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	9	54	70	16	22
Ženski	2	1	63	16	4
UKUPNO	11	55	133	32	26
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	3	7	25	36	13
Ženski	3	6	12	68	74
UKUPNO	6	13	37	104	87
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	21	0	0	13
Ženski	3	0	0	3
UKUPNO	24	0	0	16

U poslednjih 50-ak godina, broj stanovništva Ruskog Krstura opada. Za to ima više razloga. Prvi razlog je negativan prirodni priraštaj, što je karakteristika cele regije. Drugi razlog je migriranje stanovništva. Do '90-ih godina mladi su odlazili na školovanje u veće centre (Kula, Novi Sad, Subotica...) i tamo su ostajali. Tokom krize i ratova u devedesetima Rusini su počeli emigrirati u zapadne zemlje, najviše u Kanadu. Danas u Kanadi živi veliki broj bivših stanovnika Ruskog Krstura, a i ostalih mesta gde žive Rusini.

Religija

Stanovništvo Ruskog Krstura je (gotovo u celini) hrišćanske veroispovesti. Veliku većinu čine grkokatolici, a na drugom mestu po brojnosti nalaze se pravoslavci.

Krsturski grkokatolici su najvećim delom rusinske narodnosti. Svoju parohiju dobili su nedugo po doseljavanju (1751), a tokom narednih godina su izgradili i prvu (malu) crkvu. Današnja katedralna crkva izgrađena je 1784. godine i posvećena je Prenosu Moštiju sv. Nikole. Ruski Krstur je od 2003. do 2018. godine bio centar Grkokatoličkog apostolskog egzarhata, koji je 2018. godine preuređen u Krstursku eparhiju, čime je crkva sv. Nikole postala katedralna (saborna) crkva. Pored sela izgrađena je 1859. godine i crkvica „Vodica“, na mestu gde su se godinama pre njene izgradnje događala ozdravljenja i prikazanja Bogorodice. U Ruskom Krsturu žive monahinje „Sestre službenice Presvete Bogorodice“ i „Male sestre“.

Krsturski pravoslavci su najvećim delom srpske, a manjim delom i rusinske narodnosti. Potpadaju pod nadležnost Bačke eparhije Srpske pravoslavne crkve. Sredinom 18. veka, kada su tadašnji krsturski pravoslavci pokušali da ustanove svoju parohiju, državne vlasti su sprečile njeno osnivanje, nakon čega su pravoslavne porodice bile prisiljene da napuste Krstur. Tadašnje proterivanje pravoslavaca iz Krstura izvršeno je uz izričito pozivanje državnih vlasti na akt od 17. januara 1751. godine, koji je propisivao da se doseljavanje u Krstur dozvoljava samo grkokatolicima.

Iako je diskriminacija na verskoj osnovi nespojiva sa savremenim načelima verske ravnopravnosti i tolerancije, Nacionalni savet rusinske nacionalne manjine se u aprilu 2007. godine, prilikom odlučivanja o izboru datuma koji će biti proslavljan kao nacionalni praznik Rusina u Srbiji, opredelio upravo za 17. januar, kao datum donošenja pomenutog akta iz 1751. godine, koji je sadržao i restriktivnu odredbu na osnovu koje je sredinom 18. veka izvršeno proterivanje pravoslavaca iz Krstura. Sticajem okolnosti, sporni aspekti izabranog datuma se ne pominju na zvaničnim sajtovima NSRNM i ZKVR.

Obrazovanje i kultura

Ruski Krstur je kulturni i prosvetni centar Rusina Srbije. Prva škola je počela sa radom 1753. kao Trivijalna škola, gde se učilo čitanje, pisanje, računanje i osnove crkvenog pevanja sa veronaukom. Škola je na kraju 19. veka postala državna.

Danas u Ruskom Krsturu deluje zabavište, osnovna škola na srpskom i rusinskom jeziku. Gimnazija u selu je jedina srednja škola sa rusinskim kao nastavnim jezikom u Evropi. Od 2009. godine, osim gimnazije, otvoren je i smer turistički tehničar u istoj školi.

Postoji nekoliko kulturnih manifestacija u selu. Najznačajniji je festival kulture „Crvena ruža“. Zatim „Dramski memorijal Petra Rizniča-Đađe“, kao i kulturna manifestacija „Kostelnikova jesen“.

U Ruskom Krsturu se nalazi i izdavačka kuća „Ruske slovo“ (rusinska reč) sa štamparijom; kao i muzej, galerija i arhiva rusinske istorije.

Privreda

Zbog izuzetno plodne zemlje u Krsturskom ataru, stanovništvo se od doseljenja, bavilo poljoprivredom. Ona je zajedno sa veoma razvijenim zanatstvom dugo godina bila okosnica privrede sela. Broj poljoprivredna gazdinstva se smanjuje ali ona postaju sve veća i sve opremljenija najsavremenijom mehanizacijom. Nekada razvijena proizvodnja mleka i tov svinja i junadi su gotovo nestali. U selu postoji fabrika za preradu povrća sa hladnjačom kapaciteta oko 10.000 tona duboko zamrznutog povrća. Ruski Krstur je vrlo poznat po proizvodnji paprike i drugog povrća. Određeni broj stanovništva je zaposlen u pogonima za proizvodnju nameštaja, od kojih mnogi zapošljavaju po više desetina radnika . Pored toga u Krsturu postoje dva šaranska ribnjaka ukupne površine oko 150 hektara i nekoliko savremenih voćnjaka jabuka, krušaka i lešnika i savremena staklenička proizvodnja cveća i plastenička proizvodnja ranog povrća.

Sport

Sport ima dugu tradiciju. 1923. je osnovan fudbalski klub „Rusin“, iz kojeg je kasnije izraslo istoimeno sportsko društvo. Ovo sportsko društvo neguje brojne sportove, a bavi se i organizacijom sportskih igara „Jaša Bakov“, na kojima učestvuju u turnirima svi rusinski klubovi.

Vidi još

• Rusini
• Rusinistika
• Rusinski jezik
• Rusini u Srbiji
• Matica rusinska
• Panonsko narečje rusinskog jezika
• Nacionalni savet rusinske nacionalne manjine
• Zavod za kulturu vojvođanskih Rusina
• Krsturska eparhija
• Đura Džudžar

Literatura

• Biljnja, Vladimir (1987). Rusini u Vojvodini: Prilog izučavanju istorije Rusina Vojvodine (1918-1945). Novi Sad: Dnevnik. 
• Varґa, Mihaйlo, ur. (1997). Zbornїk robotoh zoz Trecogo švetovogo konґresa Rusinoh (Rusnacoh, Lemkoh). Ruski Kerestur: Ruska matka. 
• Vukmirović, Dragan, ur. (2004). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2002. Stanovništvo 9: Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991. i 2002. Podaci po naseljima (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 
• Gavrilović, Vladan S. (2012). „Počeci naseljavanja Rusina u Bačku (Krstur, Kucura, Novi Sad)”. Veličina malih jezičkih, književnih, kulturnih i istorijskih tradicija: Zbornik radova. Novi Sad: Filozofski fakultet. str. 19—25. 
• Gavrilović, Slavko (1967). „Prilog istoriji Rusina u Bačkoj sredinom XVIII veka”. Zbornik za društvene nauke. 48: 106—113. 
• Gavrilović, Slavko (1977). „Rusini u Bačkoj i Sremu od sredine XVIII do sredine XIX veka”. Godišnjak Društva istoričara Vojvodine. 4: 153—215. 
• Jankulov, Borislav (1961). Pregled kolonizacije Vojvodine u XVIII i XIX veku (1. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 
• Jančić, Zoran, ur. (2003a). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2002. Stanovništvo 1: Nacionalna ili etnička pripadnost: Podaci po naseljima (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 
• Jančić, Zoran, ur. (2003b). Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2002. Stanovništvo 2: Pol i starost: Podaci po naseljima (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 
• Laboš, Fedor (1979). Istoriя Rusinoh Bačkeй, Srimu i Slavoniї 1745-1918. Vukovar: Soюz Rusinoh i Ukraїncoh Gorvatskoй. 
• Popović, Ljudmila V. (2010). „Rusini i Ukrajinci u Srbiji” (PDF). Zbornik Matice srpske za slavistiku. 78: 69—99. 
• Ramač, Яnko (1993). Kratka istoriя Rusnacoh (1745-1918). Novi Sad: Grekokatolїcka parohiя sv. Petra i Pavla. 
• Ramač, Яnko (2007). Rusnaci u Юžneй Ugorskeй (1745-1918). Novi Sad: Voйvodяnska akademiя naukoh i umetnoscoh. 
• Ramač, Janko (2014). „Rumuni među prvim Rusinima u Krsturu u XVIII veku”. Istraživanja. Filozofski fakultet u Novom Sadu. 25: 203—215. 
• Savin, Dragana (2018). „Rusini u Vojvodini - ustanove kulture” (PDF). Transkulturalnost i biblioteke. 2. Beograd: Filološki fakultet. str. 113—136. 
• Subotić, Momčilo (2018). „Rusini i Ukrajinci u Vojvodini” (PDF). Politička revija. 30 (56): 45—70. 
• Tamaš, Юliяn; Sabo, Slavko, ur. (1996). Rusnaci 1745-1995: Zbornїk robotoh zoz Medzinarodneй naukoveй konferenciї Priselєnє i život Rusnacoh u Bačkeй, Srimu i Slavoniї 1745-1995. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Fejsa, Mihajlo (2010). Nova Srbija i njena rusinska manjina. Novi Sad: Prometej. 

Spoljašnje veze

• Zvanična prezentacija
• Stari sajt Ruskog Krstura
• Vodica Ruski Krstur
• Zamak, Ruski Krstur
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)