Ukrajinci u Srbiji
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| 3.969 (2022) | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
| Vojvodina | |
| Jezici | |
| ukrajinski srpski | |
| Religija | |
| grkokatolici | |
| Srodne etničke grupe | |
| ukrajinska dijaspora |
Ukrajinci u Srbiji (ukr. Українці в Сербії) su pripadnici ukrajinske manjinske zajednice u Srbiji. Zvanično su priznati kao samosvojna i punopravna nacionalna manjina, koja je predstavljena preko Nacionalnog saveta ukrajinske nacionalne manjine.[1] Najvećim delom žive u severnim oblastima Srbije, na području Vojvodine, u oblastima Bačke i Srema. Govore ukrajinskim jezikom i upotrebljavaju ukrajinsku ćirilicu. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, na području Srbije živi 4.903 pripadnika ukrajinske manjine, što čini 0,07% od ukupnog broja stanovnika. Najznačajnija kulturno-prosvetna organizacija Ukrajinaca u Srbiji je Društvo za ukrajinski jezik, književnost i kulturu "Prosveta" (Prosvіta).[2][3] Prema popisu stanovništva iz 2022. u Srbiji živi 3.969 Ukrajinaca. [4]
Ukrajinskoj narodnoj zajednici u Srbiji (pored etničkih Ukrajinaca u užem smislu) takođe pripada i proukrajinski deo Rusina,[5] koji se izjašnjavaju kao Rusini-Ukrajinci, a koji su okupljeni oko Saveza Rusina Ukrajinaca Srbije.[6] Pomenute Rusine-Ukrajince, koji se smatraju rusinskim ogrankom ukrajinskog naroda, ne treba mešati sa etničkim Rusinima, koji se izjašnjavaju kao pripadnici posebnog istočnoslovenskog rusinskog naroda.[7][8]
Ostvarivanje manjinskih prava ukrajinske zajednice u Srbiji predstavlja posebnu oblast međusobne saradnje u sklopu odnosa između Srbije i Ukrajine.[9]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Sredinom 18. veka, za vreme habzburške vlasti, započeo je proces doseljavanja istočnoslovenskog stanovništva na područje tadašnje južne Ugarske. Deo stanovništva koje se nakon ukidanja oblasne samouprave u Zaporožju (1775) doselilo u Habzburšku monarhiju, nastanjen je oko 1785. godine u južnim ugarskim oblastima, a najvećim delom u banatskom Potisju. Iako se deo tog stanovništva kasnije vratio u stari zavičaj, tokom 19. veka je dolazilo do povremenih dolazaka novih doseljenika, među kojima se očuvala svest o poreklu sa ukrajinskih prostora.[10]
U to vreme, nacionalni razvoj nemađarskih naroda u Ugarskoj bio je sputavan od strane državnih vlasti, koje su promovisale politiku mađarizacije. Prema tadašnjoj praksi, austrougarske vlasti su celokupno istočnoslovensko stanovništvo svrstavale pod pojam Ruteni (nem. Ruthenen). Kada je u istočnoj Galiciji došlo do uspona ukrajinske nacionalne ideje, tom pokretu su se priključili i ljudi ukrajinskog porekla iz drugih delova monarhije.[11]
Ukrajinska ideja je takođe uticala i na deo karpatskih Rusina, a među rusinskim prvacima iz južnih ugarskih oblasti, koji su se početkom 20. veka priključili ukrajinskom nacionalnom pokretu, bio je i grkokatolički sveštenik Havrijil Kosteljnik (1886–1948), rodom iz Ruskog Krstura. Njegov primer će kasnije slediti i neki drugi rusinski prvaci.[12]
Nakon raspada Austrougarske monarhije (1918) i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (Jugoslavije), nastupile su povoljnije okolnosti za razvoj ukrajinske zajednice, koja je tokom međuratnog razdoblja (1918–1941) dodatno osnažena, zahvaljujući dolasku ukrajinskih imigranata, koji su se nakon propasti Ukrajinske Narodne Republike doselili u Jugoslaviju. Delatnost ukrajinskih političkih imigranata bila je obeležena čestim sporovima sa uticajnom ruskom političkom imigracijom, što je na posredan način uticalo i na prilike među domaćim Ukrajincima, a odnosi unutar šire istočnoslovenske zajednice u Jugoslaviji postali su još složeniji usled pojave nekih specifičnih procesa, koji su se odvijali među domaćim Rusinima.[13][14]
Tokom međuratnog perioda, ukrajinska zajednica je proširena svrstavanjem nekolicine rusinskih prvaka uz ukrajinski nacionalni pokret, usled čega se u okviru tadašnjeg Rusinskog narodnog prosvetnog društva (RNPD), koje je osnovano 1919. godine, pojavila podela na dve struje, od kojih se prva zalagala za očuvanje rusinske narodne posebnosti, dok se druga zalagala za punu integraciju Rusina u ukrajinski nacionalni korpus. Pod uticajem tadašnjeg križevačkog grkokatoličkog biskupa Dionizija Njaradija, koji je bio pristalica ukrajinizacije svih Rusina (kako panonskih, tako i karpatskih) sa važnih položaja u RNPD postepeno su uklonjeni domaći Rusini, a na njihovo mesto su postavljeni imigranti iz Ukrajine, koji su sprovodi proukrajinsku politiku.[15][16]
Usled niza nerešenih pitanja u odnosima između dve zajednice, ukrajinske i rusinske, nakon Drugog svetskog rata je doneta odluka o njihovom svrstavanju u zajedničku popisnu kategoriju, tako da su Rusini i Ukrajinci u rezultatima popisa iz 1948, 1953. i 1961. godine prikazivani zajedno, ali ta praksa je potom napuštena, počevši od popisa koji je sproveden 1971. godine. Pitanje o odnosu između Ukrajinaca i Rusina razmatrano je u više navrata na raznim nivoima vlasti u bivšoj Jugoslaviji, pogotovo u oblasti ostvarivanja raznih manjinskih prava, koja su se odnosila na upotrebu jezika i pisma, što je bilo od posebnog značaja za rešavanje praktičnih pitanja koja su se odnosila na ostvarivanje manjinskih prava u oblasti školskog obrazovanja na maternjem jeziku.[17][18]
Savremeno doba[uredi | uredi izvor]
Značajna prekretnica u istoriji ukrajinske zajednice u Srbiji dogodila se 1990. godine, kada su predstavnici Ukrajinaca u tadašnjoj Jugoslaviji postigli sporazum sa proukrajinskim delom Rusina, što je dovelo do stvaranja zajedničke organizacije pod nazivom: Savez Rusina i Ukrajinaca. Nasuprot tome, drugi deo Rusina, koji se zalagao za očuvanje rusinske nacionalne posebnosti, formirao je krajem iste godine sopstvenu organizaciju pod nazivom: Matica rusinska. Stvaranjem pomenutih, jasno profilisanih organizacija, označen je početak nove faze u procesu diferencijacije unutar rusinske zajednice, koja se i definitivno podelila na dve struje: nacionalnu (okupljenu oko Matice rusinske) i proukrajinsku (okupljenu oko Saveza Rusina i Ukrajinaca).[19][20]
Nakon raspada Jugoslavije i Sovjetskog Saveza (1991–1992), ukrajinska zajednica u Srbiji se neposrednije povezala sa matičnom državom Ukrajinom, koja je nakon sticanja nezavisnosti preuzela brigu o ukrajinskom narodu u dijaspori. U okviru šire ukrajinske zajednice u Srbiji, posebnu podršku državnih i prosvetnih institucija Ukrajine, zaduženih za rad sa dijasporom, dobio je i proukrajinski deo Rusina, koji je zajedno sa Ukrajincima bio okupljen u Savezu Rusina i Ukrajinaca.[21]
Usvajanjem novih zakonskih rešenja o ostvarivanju manjinskih prava u tadašnjoj Saveznoj Republici Jugoslaviji (2002), stvoreni su preduslovi za formiranje nacionalnih saveta kao posebnih organa manjinske samouprave. Tim povodom se postavilo pitanje, da li će Rusini i Ukrajinci biti predstavljeni u zajedničkom nacionalnom savetu ili će svaka zajednica oformiti svoj sopstveni savet. Shodno rezultatima popisa stanovništva iz 2002. godine, formirana su dva saveta, a prva elektorska skupština ukrajinskog nacionalnog saveta održana je 17. maja 2003. godine u Kuli.[22]
Pošto se proukrajinski deo rusinskih prvaka u Srbiji posredstvom Saveza Rusina i Ukrajinaca opredelio za ukrajinsku nacionalnu opciju, time je u okviru šire ukrajinske zajednice u Srbiji stvorena posebna podgrupa Rusina-Ukrajinaca, koji se u nacionalnom smislu izjašnjavaju kao Ukrajinci, ali su u okviru svog ukrajinskog nacionalnog identiteta nastavili da neguju i poseban oblik rusinskog identiteta, smatrajući se ogrankom ukrajinskog naroda. Njihovo proukrajinsko rusinstvo se po tome razlikuje od nacionalnog rusinstva, koje se neguje među pripadnicima rusinskog naroda. Tokom vremena, proukrajinski deo rusinskih prvaka se u okviru Saveza Rusina i Ukrajinaca u potpunosti integrisao u ukrajinski nacionalni korpus, što je dovelo do redefinisanja te organizacije i promene njenog naziva, koji od 2007. godine glasi: Savez Rusina Ukrajinaca Srbije.[6]
Za razliku od pomenutih Rusina-Ukrajinaca, koji su deo ukrajinskog naroda, etnički Rusini u Srbiji se i dalje smatraju delom posebnog rusinskog naroda, koji ima svoje nacionalne organizacije. Posebnost rusinskog naroda je zvanično priznata u Srbiji i nekim drugim državama, ali ne i u Ukrajini, koja još uvek ne priznaje nacionalnu posebnost Rusina.[23]
Iako je delatnost ukrajinskih organizacija u Srbiji usmerena prvenstveno ka razvoju sopstvene narodne zajednice, bez osporavanja i ugrožavanja jednakih prava drugih manjinskih zajednica, u pojedinim ukrajinskim krugovima se povremeno manifestuju tendencije ka negiranju narodne posebnosti etničkih Rusina,[24] kojima se osporava pravo na etničku, odnosno nacionalnu posebnost. Pošto je sloboda izjašnjavanja etničke pripadnosti garantovana Ustavom Srbije, kao i odgovarajućim zakonskim propisima i međunarodnim obavezama, svaki oblik negiranja etničke posebnosti bilo koje zajednice smatra se neprihvatljivim, što se podjednako odnosi na negiranje ukrajinske narodnosti od strane raznih antiukrajinskih činilaca, kao i na negiranje posebne rusinske narodnosti od strane raznih antirusinskih činilaca. Osvrnuvši se na pomenute pojave, bivši jugoslovenski diplomata i jedan od istaknutih rusinskih stvaraca Mihajlo Hornjak je 2005. godine naglasio: Reći Rusinu da je Ukrajinac, isto je što i reći Ukrajincu da je Rus.[25]
Ukrajinski jezik u Srbiji[uredi | uredi izvor]
Ukrajinci u Srbiji govore svojim maternjim ukrajinskim jezikom, koji je od strane državnih organa zvanično priznat kao jezik ukrajinske manjinske zajednice. U sklopu primene Evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima, koja je u Srbiji ratifikovana 2006. godine, potvrđen je status ukrajinskog jezika kao punopravnog manjinskog jezika, koji predstavlja jedno od osnovnih identitetskih obleležja ukrajinskog naroda u Srbiji.[26]
Uprkos tome, zvanično priznanje ukrajinskog kao manjinskog jezika u Srbiji nije u potpunosti ispoštovano u praksi Biblioteke Matice srpske i Narodne biblioteke Srbije, kojima je po slovu zakona poverena primarna katalogizacija (CIP) svih publikacija koje se izdaju na području Republike Srbije.[27] U praksi pomenutih ustanova, UDK broj za ukrajinsku književnost u Srbiji, koji glasi: UDK 821.161.2(497.11), upotrebljava se za definisanje posebne bibliografske kategorije kojoj nije dodeljen naziv: "Ukrajinska književnost u Srbiji", već se vodi pod nazivom: "Rusinska književnost u Srbiji", što je u suprotnosti sa stvarnim značenjem pomenutog UDK broja, a takođe je nekorektno i prema književnom stvaralaštvu Ukrajinaca u Srbiji, pošto se broj koji pripada njima i njihovoj književnosti koristi za označavanje bibliografske kategorije u čijem nazivu ukrajinsko ime nije ni pomenuto.[28]
Demografija[uredi | uredi izvor]
Pre popisa stanovništva iz 1971. godine, Ukrajinci su iskazivani zajedno sa Rusinima.[29]
- 1971: 5.643 (0,07%)
- 1981: 5.520 (0,06%)
- 1991: 5.042 (0,06%)
- 2002: 5.354 (0,07%)
- 2011: 4.903 (0,07%)
Religija[uredi | uredi izvor]
Prema rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine, od ukupnog broja Ukrajinaca u Srbiji, čak 94,76% pripada hrišćanskim veroispovestima, od čega su 57,56% pravoslavci, 36,14% katolici, 0,570% protestanti i 0,08% pripadnici ostalih hrišćanskih zajednica.[30]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Nacionalni savet ukrajinske nacionalne manjine (Republika Srbija)
- ^ „Društvo za ukrajinski jezik, književnost i kulturu "Prosveta" (Prosvіta)”. Arhivirano iz originala 23. 02. 2009. g. Pristupljeno 23. 02. 2009.
- ^ Đerčan & Kalenjuk 2020, str. 121-134.
- ^ „Konačni rezultati Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. | O POPISU STANOVNIŠTVA”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 2023-06-23.
- ^ Ambasada Ukrajine u Republici Srbiji: Ukrajinsko-rusinska zajednica u Republici Srbiji
- ^ a b Savez Rusina Ukrajinaca Srbije
- ^ Subotić 2018, str. 45-70.
- ^ Ruske slovo (2020): Očuvanє vlasnogo identiteta Rusnacoh
- ^ Ambasada Ukrajine u Republici Srbiji: Saradnja
- ^ Jankulov 1961.
- ^ Himka 1989.
- ^ Biljnja 1987.
- ^ Rumяncev 2010.
- ^ Popović 2010, str. 71.
- ^ Ramač 2012, str. 333-348.
- ^ Ramač 2013, str. 457-475.
- ^ Grupković 1988.
- ^ Mrđen 2002, str. 77-103.
- ^ Savez Rusina Ukrajinaca u Srbiji
- ^ Ruske slovo (2021): Očuvanє vlasnogo identiteta Rusnacoh
- ^ Sakač 2005, str. 2-4.
- ^ Rіdne Slovo: Dan ukrajinske nacionalne zajednice u Republici Srbiji
- ^ Dragan Petrović (2009): Rusinski kulturno-nacionalni identitet u Ukrajini
- ^ Subotić 2018, str. 54.
- ^ Subotić 2018, str. 55.
- ^ Evropska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima (2009): Primena Povelje u Srbiji
- ^ Republika Srbija: Zakon o bibliotečko–informacionoj delatnosti (2011)
- ^ Šifrarnik indeksa za pretraživanje UC (UDK za pretraživanje) baze COBIB.SR
- ^ Lađević 2014, str. 98-99.
- ^ Lađević 2014, str. 194.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Biljnja, Vladimir (1987). Rusini u Vojvodini: Prilog izučavanju istorije Rusina Vojvodine (1918-1945). Novi Sad: Dnevnik.
- Grupković, Dragutin, ur. (1988). Uporedni pregled rezultata popisa od 1921-1981. godine. Beograd: Savezni zavod za statistiku.
- Đerčan, Bojan M.; Kalenjuk, Bojana M. (2020). „Ukrajinci u Vojvodini - perspektive demografskog razvoja i očuvanja nacionalnog identiteta” (PDF). Kultura polisa: Časopis za negovanje demokratske političke kulture. 17 (43): 121—134. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 06. 2021. g. Pristupljeno 06. 06. 2021.
- Zakamarok, Petar (2017). Istorija i tragovi Ukrajinaca u Sremu i Srbiji. Inđija: Autorsko izdanje.
- Jankulov, Borislav (1961). Pregled kolonizacije Vojvodine u XVIII i XIX veku (1. izd.). Novi Sad: Matica srpska.
- Lađević, Petar, ur. (2014). Etnokonfesionalni i jezički mozaik Srbije (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku.
- Moser, Michael A. (2018). „The Fate of the Ruthenian or Little Russian (Ukrainian) Language in Austrian Galicia (1772-1867)”. Harvard Ukrainian Studies. 35 (2017-2018): 87—104.
- Mrđen, Snježana (2002). „Narodnost u popisima: Promjenljiva i nestalna kategorija”. Stanovništvo. 40: 77—103.
- Popović, Ljudmila V. (2010). „Rusini i Ukrajinci u Srbiji” (PDF). Zbornik Matice srpske za slavistiku. 78: 69—99.
- Ramač, Janko (2012). „Nacionalne orijentacije Rusina u Kraljevini SHS/Jugoslaviji u periodu između dva svetska rata” (PDF). Vojvođanski prostor u kontekstu evropske istorije: Zbornik radova. Novi Sad: Filozofski fakultet. str. 333—348.
- Ramač, Janko (2013). „Rusinsko narodno prosvetno društvo i recepcija o Potkarpatskoj Rusiji / Karpatskoj Ukrajini u njegovim izdanjima 1938–1939. godine”. Istraživanja. Filozofski fakultet u Novom Sadu. 24: 457—475.
- Ramač, Janko (2018). „Osnovni pravci, težnje i dileme u kulturno-prosvetnom i nacionalnom životu Rusina u Jugoslaviji (1945-1970)” (PDF). Kiїvsьkі іstoričnі studії. 6 (1): 63—73.
- Ramač, Janko, ur. (2018). Recepcija dela Julijana Tamaša: Zbornik grupe autora. Novi Sad: Filozofski fakultet.
- Rumяncev, Oleg Є. (2010). Pitannя nacіonalьnoї іdentičnostі rusinіv і ukraїncіv Юgoslavії. München & Berlin: Verlag Otto Sagner.
- Sakač, Simeon (2005). „Soюz posle petnac rokoh” (PDF). Golos Soюzu Rusnacoh i Ukraїncoh. 8: 2—4.
- Subotić, Momčilo (2018). „Rusini i Ukrajinci u Vojvodini” (PDF). Politička revija. 30 (56): 45—70.
- Tamaš, Julijan (2004). „Rusinistika između ukrajinistike i srbistike”. Slavistika. 8: 306—309.
- Tamaš, Юliяn (2017). Skladanє identitetoh: Vibrani studiï i eseï z rusinistiki i ukraïnistiki. Novi Sad: Ruske slovo.
- Himka, John-Paul (1999). Religion and Nationality in Western Ukraine: The Greek Catholic Church and the Ruthenian National Movement in Galicia, 1870-1900. Montreal & Kingston: McGill-Queen's University Press.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Manjine (sa savetima nacionalnih manjina) |  | |
|---|---|---|
| Ostale manjine | ||
