Dunavske Švabe

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Dunavske švabe u karpatskom bazenu

Dunavske Švabe (nem. Donauschwaben) je naziv za Nemce koji su od 18. veka živeli u Translajtaniji, odnosno u istočnom delu Habzburške monarhije, a nakon 1918. godine u Kraljevini SHS — Jugoslaviji (današnjoj Srbiji — Vojvodina, delovi Beograda i Pomoravlje sa Ponišavljem, gde su se mahom stopili sa tamošnjim etnosom), kao i Hrvatskoj — Slavonija, Srem, Baranja), Rumuniji (na Karpatima i u Transilvaniji) i Mađarskoj.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Austrijska monarhija sredinom 19. veka

Dunavske Švabe su pomenute teritorije naselile uglavnom u 18. veku, nakon proterivanja Osmanskih Turaka sa tih prostora i uključenja istih u sastav Habzburške monarhije. Monarhija je delove ovih teritorija uključila u sastav svoje Kraljevine Ugarske, dok je druge delove stavila pod zasebnu upravu u okviru Vojne granice, Kraljevine Slavonije i Tamiškog Banata (kasnije i Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata).

Tokom habzburške uprave, Nemci su činili privilegovanu naciju u državi, a nemački jezik je bio jezik međuetničkog sporazumevanja. Nakon Austrougarskog kompromisa iz 1867. godine, svi delovi Translajtanije ulaze u sastav ugarskog dela monarhije, a mađarski jezik umesto nemačkog postaje jezik uprave i međuetničkog sporazumevanja. Dunavske Švabe tada faktički od vladajućeg naroda monarhije postaju nacionalna manjina u Ugarskoj i bivaju izloženi intenzivnoj mađarizaciji.

Katolička nemačka crkva u Vršcu
Mapa koncentracionih logora za folksdojčere u Jugoslaviji, deo postavke Muzeja podunavskih Švaba u Somboru

U vreme raspada Austrougarske 1918. godine, na inicijativu Dunavskih Švaba stvorena je kratkotrajna Banatska republika u Banatu, da bi područja nastanjena Dunavskim Švabama uskoro bila podeljena između Kraljevine SHS (Jugoslavije), Rumunije i Mađarske. Predlog Dunavskih Švaba da se od Banata i Bačke formira posebna država pod nazivom Banatija nije bio uvažen na mirovnoj konferenciji.

U međuratnom periodu, položaj Dunavskih Švaba u Jugoslaviji bio je nešto bolji nego u predratnoj Ugarskoj, jer su imali više mogućnosti za negovanje svog jezika i kulture. U ovo doba se među pripadnike ove manjine šire i političke ideje iz Nemačkog rajha, koje će presudno delovati na zbivanja u Drugom svetskom ratu.

Okupacijom i podelom Jugoslavije 1941. godine, Dunavske Švabe preuzimaju svu vlast u Banatu, koji zvanično postaje autonomna teritorija u sastavu Nedićeve Srbije, što je bilo samo delimično ostvarenje plana o stvaranju velike države Dunavskih Švaba pod nazivom Južnonemačka tampon država, koja bi obuhvatala delove Jugoslavije, Rumunije i Mađarske. U okupiranom jugoslovenskom Banatu pod upravom Dunavskih Švaba, Švabe su činile manjinu u odnosu na većinske Srbe, a period švapske uprave u Banatu karakterisao je progon Jevreja, Roma i Srba antifašista, kao i masovno pristupanje Dunavskih Švaba nemačkoj vojsci, posebno zloglasnoj diviziji Princ Eugen, poznatoj po masovnim zločinima širom Jugoslavije.

Porazom Nemačke u Drugom svetskom ratu, jedan deo Dunavskih Švaba se iseljava iz Jugoslavije zajedno sa nemačkom vojskom u povlačenju, dok većini ostalih nove komunističke vlasti ukidaju građanska prava i šalju ih u sabirne logore. Kao razlog za kolektivno ukidanje građanskih prava Švabama, uzeta je u obzir kolaboracija velikog dela švapske populacije sa nemačkim okupatorima, kao i neučešće pripadnike ove etničke grupe u narodnooslobodilačkom pokretu.

Nakon ukidanja logora, Švabama su vraćena građanska prava, ali se najveći deo njih iseljava iz Jugoslavije u narednim decenijama, delom zbog nacionalnih i političkih, a delom zbog ekonomskih razloga. Švabe su se takođe velikim delom iselile i iz Rumunije i Mađarske, dok je deo njihove populacije i asimilovan. Nakon Drugog svetskog rata se jedan deo Dunavskih Švaba u Jugoslaviji izjasnio za pripadnost mađarskoj narodnosti, a tokom vremena i asimilovao u ovu etničku grupu. Pored Nemačke i Austrije, mnoge Dunavske Švabe su emigrirale i u SAD, Kanadu, Brazil, Argentinu, Meksiko i Australiju.

Geografska rasprostranjenost[uredi | uredi izvor]

Nemačka naselja u Vojvodini po popisu iz 1910. (crvena boja)
Stara nemačka kuća u Bačkom Jarku

Po popisu iz 1931. godine u Jugoslaviji, Nemci su činili najveći deo stanovništva u srezovima Bačka Palanka, Odžaci, Kula, Apatin i Sombor, a takođe su činili i najveći deo stanovništva u nekim značajnim naseljima kao što su Vršac, Ruma, Bačka Palanka, Inđija, Vrbas, Futog, Apatin, Nova Pazova, Bela Crkva, Crvenka, Odžaci, Bački Jarak, Bač, Banatski Karlovac, Plandište, Žitište, Jaša Tomić, Sečanj, itd.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Nemci u Vojvodini, prema različitim popisima od 1900. do 2011. godine:

Godina Broj
Nemaca 		Procenat
Nemaca
1900. 336.430 23,5%
1910. 324.180 21,4%
1921. 335.902 21,9%
1931. 328.631 20,2%
1948. 28.869 1,8%
1953. 35.290 2,1%
1961. 11.432 0,6%
1971. 7.243 0,4%
1981. 3.808 0,2%
1991. 3.873 0,2%
2002. 3.154 0,2%
2011. 3.272 0,2%

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Zoran Janjetović, Nemci u Vojvodini, Beograd, 2009.
  • Nenad Stefanović, Jedan svet na Dunavu, Beograd, 2003.
  • Dr Drago Njegovan, Život, rad i držanje domaćih Nemaca (Folksdojčera) pre rata, za vreme rata i za vreme okupacije, Novi Sad, 2012.
  • Dr Anđelija Ivkov, Demografska slika Vojvodine, Beograd, 2006.
  • Dr Saša Kicošev — Dr Drago Njegovan, Razvoj etničke i verske strukture Vojvodine, Novi Sad, 2010.
  • Borislav Jankulov, Pregled kolonizacije Vojvodine u XVIII i XIX veku, Novi Sad — Pančevo, 2003.
  • Dragomir Jankov, Vojvodina — propadanje jednog regiona, Novi Sad, 2004.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дунавске_Швабе&oldid=26873683”