Kiribati

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Kiribati (višeznačna odrednica).
Republika Kiribati
Republic of Kiribati  (engleski)
Ribaberiki Kiribati  (gilbertski)
Krilatica: Здравље, мир и просперитет
(engl. Health, Peace and Prosperity)
(gil. Te Mauri, Te Raoi ao Te Tabomoa)
Himna: Устаните, Кирибати
(engl. Stand up, Kiribati)
(gil. Teirake Kaini, Kiribati)

Lokacija Kiribata u Tihom okeanu

Glavni gradJužna Tarava[1][2][3][4][5]
Službeni jezikengleski i gilbertski
Vladavina
 — PredsednikTaneti Mamau
 — PotpredsednikTeuea Toatu[6]
Istorija
NezavisnostOd UK
12. jul 1979.
Geografija
Površina‍
 — ukupno811 km2 (172)
 — voda (%)0
Stanovništvo‍
 — 2020.[7]111.796 (179)
 — gustina137,85 st./km2
Ekonomija
Valutaaustralijski dolar (i lokalni kiribatski dolar)
 — stoti deo valute‍100 центи‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC (+12, +13, +14)
Internet domen‍.ki‍
Pozivni broj+686

Kiribati, ili zvanično Republika Kiribati (engl. Republic of Kiribati,[8] gilb. Ribaberiki Kiribati (u engleskom jeziku izgovara se "Kiribas" zbog neuobičajene sibilarizacije glasa "t" u glas "s" u gilberćanskom jeziku koja se ortografski zapisuje kao "t" - naziv u srpskom je zasnovan na osnovu fonetskog čitanja engleske transkripcije.[2][5][9][10][11]) ostrvska je država smeštena u centralnom delu Tihog okeana. Kiribatska 33 atola se prostiru na preko 1.351.000 km² u predelu oko ekvatora. Pripada zemljama Komonvelta.[12] Nalazi se oko 4.000 km jugozapadno od Havaja. Geografski i geopolitički država pripada grupi ostrva koja se nazivaju Mikronezija.[13] 33 ostrva od kojih su sastavljeni Kiribati su podeljena u tri grupe: Gilbertova ostrva, Feniks ostrva i Linijska ostrva. Sva su atoli, osim Banaba ostrva u Gilbert grupi. Ukupno ih je 21 naseljeno. Najveći deo stanovništva nalazi se na Gilbert ostrvima. Jedino jedno od Feniks i tri od Linijskih ostrva su stalno naseljeni. Glavni grad Kiribata Južna Tarava, gde se nalazi administrativni centar. Između 1892. i 1900, Britanska vlada je napravila od Gilbert ostrva njihov protektorat. Godine 1916, ostrva su ustupila svoj nominalni suverenitet i postala deo kolonije Ostrva Gilbert i Elis. Feniks i Linijska ostrva konačno su se pridružila koloniji, i Elis ostrva (danas Tuvalu) otcepila. Godine 1979, kolonija je postala nezavisna republika Kiribati.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Kiribati imaju ukupnu kopnenu površinu od 811 km². Sva ostrva se protežu oko 3.900 km od istoka do zapada. Od severa ka jugu se protežu oko 2.100 km, opkoračujući ekvator. Kiritimati (još se zovu Božićno ostrvo), jedno od Linijskih ostrva, zauzima 609 km² i to je atol koji ima najveću kopnenu površinu na svetu. Ekskluzivna ekonomska zona (površina okeana u kojoj upravlja ribarstvom i drugim pravima) pokriva više od 3.000.000 km².

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Sa izuzetkom Banabe, podignuta koralna ostrva sa maksimalnom visinom od 81 m, ostrva Kiribata su nisko položeni atoli koji se retko dižu preko 4 m iznad nivoa mora. Ovi atoli će biti posebno osetljivi na poplave, pa čak i potope ako se nivo mora podigne. Zbog ovog razloga, Kiribati i druge nacije koje se nalaze na Južnom Pacifiku su izrazile zabrinutost oko pitanja globalnog zagrevanja, koje bi moglo izazvati podizanje morskog nivoa.

Kiribati su gotovo potpuno okruženi koralnim grebenima, važnom turističkom i ribarskom resursu. Pomorsko ribarstvo se značajno povećalo od 1980, međutim, grebeni su oštećeni ribarstvom. Pristup zdravoj vodi i higijena je dobra u gradskim područjima, gde stanuje oko jedna trećina stanovništva. Suše su trajan problem.

Vode[uredi | uredi izvor]

Klima[uredi | uredi izvor]

Kiribati imaju toplu, vlažnu klimu, sa prosečnom temperaturom većom od 20 C°. Godišnja visina padavina, koje uglavnom padaju između oktobra i marta, varira od oko 3.050 mm u severnim ostrvima do trećinu manje na južnim ostrvima. Južna ostrva doživljavaju učestale suše. Kiribati se nalaze izvan područja ciklona, i silovite oluje su retke.

Klima Tarave
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Maksimum, °C (°F) 31,3
(88,4) 		31,3
(88,3) 		31,3
(88,3) 		31,4
(88,6) 		31,4
(88,5) 		31,5
(88,7) 		31,6
(88,9) 		31,6
(88,8) 		31,4
(88,6) 		31,8
(89,2) 		31,7
(89,1) 		31,5
(88,7) 		31,4
(88,6)
Minimum, °C (°F) 24,5
(76,1) 		25
(77,0) 		25,3
(77,5) 		25,4
(77,7) 		25,7
(78,2) 		25,5
(77,9) 		25,6
(78,1) 		25,7
(78,2) 		25,7
(78,3) 		25,5
(77,9) 		25,4
(77,7) 		25,1
(77,2) 		25,3
(77,5)
Količina padavina, mm (in) 220
(8,66) 		180
(7,09) 		180
(7,09) 		190
(7,48) 		170
(6,69) 		160
(6,3) 		160
(6,3) 		160
(6,3) 		120
(4,72) 		140
(5,51) 		120
(4,72) 		220
(8,66) 		2,020
(79,53)
Izvor: Pacific Climate Change Science Program[14]

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Koralni greben

Peščano tlo Kiribata ograničava biljni svet. Glavne biljne vrste uključuju Kokosovu palmu, zavrnuti bor (Pandanus) i strelast koren. Kiša skupljena u razvodnim sistemima je glavni izvor neslane vode. Pomorski život uspeva u vodama koje okružuju Kiribate. Ostrva su stanište brojnim vrstama insekata. Drugi životinjski život sadrži uglavnom vrste poznate ljudima koji tu žive.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Kolonijalna era[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Britanske zapadno-pacifičke teritorije i Ostrva Gilbert i Elis

Slučajne posete evropskih brodova su se dešavale u 17. i 18. veku,[15][16] dok su ti brodovi pokušavali da oplove oko sveta, ili su tragali za plovnim rutama od juga do severa Tihog okeana. Prolazna trgovina, lovljenje kitova,[17] i radni brodovi povezani sa trgovinom robljem posećivali su ostrva u velikim brojevima tokom 19. veka, što je imalo socijalne, ekonomske, političke, verske i kulturne posledice.[18][19]

Uzgredna trgovina dovela je do sporadičnog nastanjivanja evropskih, kineskih, samoanskih i drugih stanovnika nakon 1830-ih: time su obuhvaćeni obalski sakupljači, brodolomci, trgovci i misionari. Godine 1892, lokalne vlasti (uea, poglavar iz Gilbertove grupe, i atun te boti ili poglavar klana[20]) sa svakog od Gilbertovih ostrva prihvatili su predlog kapetana Dejvisa iz Kraljevske mornarice kojim je ova oblast proglašena delom britanskog protektorata, zajedno sa obližnjim ostrvima Tuvalu. Njima je upravljao rezidentni komesar sa sedištem u Butaritariju (1893–95), Taravi (1896–1908) i Banabi (1908–1941), koji je bio pod kontrolom Visoke komisije Zapadnog Pacifika sa sedištem na Fidžiju.[21] Banaba, Evropljanima poznata kao Okeansko ostrvo, dodata je u protektorat 1900. godine.

Poštanska mara ka portretom Kralja Džordža VI, 1939

Ponašanje V. Telfer Kampbela, stalnog komesara u Gilbertsu od 1896. do 1908, kritikovano je zbog njegovog zakonodavnog, sudskog i administrativnog upravljanja (uključujući navode o prinudnom radu na koji su prinuđivani ostvljani) i postalo je predmet izveštaja Artura Mahafija iz 1909. godine.[22] Godine 1913. anonimni dopisnik lista The New Age opisao je loše upravljanje V. Telfer Kambela i doveo u pitanje pristrasnost Artura Mahafija, jer je on bio bivši kolonijalni zvaničnik u Gilbertsu.[23] Anonimni dopisnik takođe je kritikovao poslovanje Pacifičke fosfatne kompanije na Okeanskom ostrvu.[23]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Populacija Kiribata je procenjena na 103.092 stanovnika u julu 2005, dajući državi gustinu naseljenosti od 127,1 stanovnika po km². Većina stanovništva Mikronezijskog porekla još poznatog kao I-Kiribati. Takođe, postoje veoma manjine Polinežana i naroda koji nisu poreklom sa Pacifika. Službeni jezik je engleski. Mnogo stanovnika govori još i maternjim domorodačkim jezikom koji se naziva gilbertanski. Hrišćanstvo preovlađuje u Kiribatima: oko pola stanovništva su rimokatolici i oko 40% protestanti. Postoje male grupe subotara, bahaja i mormona.

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Domaći nazivi[uredi | uredi izvor]

Za deo države Kiribati koji englezi zovu Linijska Ostrva postoji domaći naziv „Ostrva Srednji polinezijski sporadi“, te inostrani naziv „Ekvatorska ostrva“.[24]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 23. 09. 2015. g. Pristupljeno 15. 07. 2021. 
  2. ^ a b Kiribati Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. septembar 2017). CIA World Factbook.
  3. ^ „About Kiribati”. Kiribati National Tourism Office, Government of Kiribati. Arhivirano iz originala 26. 6. 2010. g. 
  4. ^ „About Kiribati”. Government of Kiribati. Pristupljeno 15. 11. 2019. 
  5. ^ a b Publications Office — Interinstitutional style guide — Annex A5 — List of countries, territories and currencies. Publications.europa.eu. Pristupljeno 2016-01-29.
  6. ^ „Kiribati”. The World Factbook (na jeziku: engleski). Central Intelligence Agency. Pristupljeno 15. 12. 2023. 
  7. ^ „Country Comparison :: Population”. The World Factbook (na jeziku: engleski). Central Intelligence Agency. Arhivirano iz originala 8. 11. 2020. g. 
  8. ^ „Kiribati: definition of Kiribati in Oxford dictionary (British & World English)”. Oxford University Press. Arhivirano iz originala 27. 05. 2016. g. Pristupljeno 31. 12. 2014. 
  9. ^ Kiribati profile – Facts – BBC News. Bbc.com (2013-05-23). Pristupljeno 2016-01-29.
  10. ^ Wikisource:China Kiribati Notes Establishing Diplomatic Relations
  11. ^ Wikisource:United Nations Security Council Resolution 1248
  12. ^ „Kiribati: 2011 Article IV Consultation-Staff Report, Informational Annexes, Debt Sustainability Analysis, Public Information Notice on the Executive Board Discussion, and Statement by the Executive Director for Kiribati”. International Monetary Fund Country Report No. 11/113. 24. 5. 2011. Pristupljeno 4. 10. 2011. 
  13. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014. 
  14. ^ Climate, climate variability and change of Kiribati Arhivirano 2013-05-02 na sajtu Wayback Machine. Pacific Climate Change Science Program, cawcr.gov.au
  15. ^ Maude, H. E.; Heyen, G. H. (1959). „Spanish Discoveries in the Central Pacific: A Study in Identification”. The Journal of the Polynesian Society. 68 (4): 285—326. Архивирано из оригинала 08. 12. 2021. г. Приступљено 25. 05. 2020. 
  16. ^ Maude, H. E. (1961). „Post-Spanish Discoveries in the Central Pacific”. The Journal of the Polynesian Society. 70 (1): 67—111. Архивирано из оригинала 27. 12. 2021. г. Приступљено 25. 05. 2020. 
  17. ^ Best, P. B. (1983). „Sperm whale stock assessments and the relevance of historical whaling records”. Report of the International Whaling Commission. Special Issue 5: 41—55. 
  18. ^ Macdonald, Barrie (2001) Cinderellas of the Empire: towards a history of Kiribati and Tuvalu, Institute of Pacific Studies, University of the South Pacific, Suva, Fiji, ISBN 982-02-0335-X. str. 1.
  19. ^ Geddes, W. H., Chambers, A., Sewell, B., Lawrence, R., & Watters, R. (1982), Islands on the Line, team report. Atoll economy: Social change in Kiribati and Tuvalu, No. 1, Canberra: Australian National University, Development Studies Centre.
  20. ^ Maude, H. E. (1963). „The Evolution of the Gilbertese Boti”. The Journal of the Polynesian Society. 72 (Supplement Memoir No. 35): 1—68. Arhivirano iz originala 27. 01. 2019. g. Pristupljeno 23. 3. 2019. 
  21. ^ „BBC Timeline:Kiribati”. BBC. 15. 5. 2008. Pristupljeno 29. 7. 2008. 
  22. ^ Mahaffy, Arthur (1910). „(CO 225/86/26804)”. Report by Mr. Arthur Mahaffy on a visit to the Gilbert and Ellice Islands. Great Britain, Colonial Office, High Commission for Western Pacific Islands (London: His Majesty's Stationery Office). 
  23. ^ a b Correspondent (5. 6. 1913). „Modern buccaneers in the West Pacific” (PDF). The New Age: 136—140. 
  24. ^ Izvor informacije je Politička karta sveta Dr. Ljubinko B. Sretenović i Jovan J. Ilić Naučna knjiga Beograd, 1965, II. izdanje 1:50 000 000, reprodukcija Zavoda za kartografiju „Geokarta“ Beograd, RS

Literatura[uredi | uredi izvor]


Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Opšte informacije
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кирибати&oldid=27550021”