Azovsko more
| Azovsko more | |
|---|---|
 Obala Azovskog mora kod Jalte, Donjecka oblast | |
 Azovsko more, gore desno | |
| Koordinate | 46° S; 37° I / 46° S; 37° I |
| Pritoke | Don and Kuban |
| Zemlje basena | Rusija, Ukrajina |
| Maks. dužina | 360 km (220 mi)[1] km |
| Maks. širina | 180 km (110 mi)[1] km |
| Površina | 39.000 km2 (15.000 sq mi)[1][2] km2 |
| Pros. dubina | 7 m (23 ft)[1] m |
| Maks. dubina | 14 m (46 ft)[1] m |
| Zapremina | 290 km3 (240×106 acre⋅ft)[1] km3 |
  Azovsko more  Azovsko more | |
| Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi | |
Azovsko more je najpliće more na svetu, povezano Kerčkim moreuzom sa Crnim morem na jugu. Na severu je okruženo Ukrajinom, a na zapadu, jugu i istoku Rusijom.[3][4][5]
Popularno verovanje je da je ime mora došlo od imena kumanskog kneza po imenu Azum ili Asuf, koji je poginuo braneći grad u ovoj oblasti 1067. Većina naučnika izvod me od grada Azova ili Azaka, što na turskom znači „nizak“, što se odnosi na njegov položaj. Prema još jednoj nepotvrđenoj teoriji ime mora je došlo od značenja naziva prvog slova (bukve) staroslovenskog jezika "Az". Slovo "Az" je prvo slovo u staroslovenskoj azbuci i ima značenje prvoga. Nastavak "ov" po prirodi označava pripadnost, kao i danas. Posmatrajući kontinentalni deo naseobine slovenskog življa ovo je bilo "Prvo" more posle koga bi se ređala ostala mora: Crno more, Mramorno more, Egejsko more, Sredozemno more itd. Azovsko more po toj logici označava odrednicu prvog mora koja je najbliže kopnu a sa kopna se kreće u plovidbu. Dakle po ovoj teoriji topografski termin je slovenskog naziva a ne turskog a Turci su naselili Malu Aziju nešto kasnije nego što je ime mora već egzistiralo.
More je dugačko 340 km i široko 135 km.[3] Glavne reke koje se ulivaju su Don i Kubanj[3], koje obezbeđuju da voda mora ima niži salinitet, a takođe unose velike količine mulja. Na zapadu leži 113 km duga Arabatska prevlaka ili Arabatski greben[3] i vrlo slani Sivaški zaliv. Azovsko more je najpliće more na svetu sa prosečnom dubinom od 13 m i najvećom dubinom od 15,3 m. Na mestima sa velikim nanosima mulja, prosečna dubina je manja od 1 metra. Preovlađujuća morska struja je u smeru suprotnom od kazaljke na satu. Salinitet ide od 1 do 15 promila (u poređenju sa okeanskih 30-40 promila) u zavisnosti od mesta i godišnjeg doba.[6] Plitkost i mali salinitet čine more pogodnim za zamrzavanje. Formiranje morskog leda se može privremeno desiti bilo gde u periodu od decembra do polovine marta. U sadašnjim klimatskim uslovima, more se ne zamrzava celo, iako se more tokom 18. i 19 veka i sve do kraja 1970-ih bilo redovno zamrzavalo svake godine do početka februara.[7]
Azovsko more je u velikoj meri pod uticajem uliva Dona, Kubana i drugih reka koje donose pesak, mulj i školjke, koje zauzvrat formiraju brojne zalive, limane i uske kose. Zbog ovih naslaga, morsko dno je relativno glatko i ravno, a dubina se postepeno povećava prema sredini. Zbog dotoka reke, voda u moru ima nizak salinitet i veliku količinu biomase (kao što su zelene alge) koja utiče na boju vode. Obilni plankton rezultira neobično visokom produktivnošću ribe. Morske obale i sprudovi su niski; bogati su vegetacijom i kolonijama ptica. Azovsko more je najpliće more na svetu, sa dubinom koja varira između 0,9 and 14 m (3 and 46 ft).[1][8][9][10][11] Postoji stalni odliv vode iz Azovskog mora u Crno more.
Geologija i batimetrija[uredi | uredi izvor]
Međunarodna hidrografska organizacija definiše granicu Azovskog mora u Kerčkom moreuzu, kao „granicu Crnog mora“, koja je i sama definisana kao „linija koja spaja rt Takil i rt Panagija (45°02'S).”[12]
Ovo more se smatra unutrašnjim morem Rusije i Ukrajine, a njegovo korišćenje je regulisano sporazumom između ovih zemalja ratifikovanim 2003. godine.[13] More je dugačko 360 km (220 mi) i široko 180 km (110 mi) i ima površinu od 39.000 km2 (15.000 sq mi); to je najmanje more unutar zemalja bivšeg Sovjetskog Saveza.[14] Glavne reke koje se ulivaju u njega su Don i Kubanj. One obezbeđuju da vode mora imaju relativno nizak salinitet i da su na mestima skoro sveže, a takođe unose ogromne količine mulja i peska. Akumulacija peska i školjki rezultira glatkom i niskom obalom, kao i brojnim peščanim sprudovima.[1][15]
Azovsko more je najpliće more na svetu sa prosečnom dubinom od 7 m (23 ft) i maksimalnom dubinom od 14 m (46 ft);[1] u zalivima, gde se nagomilao mulj, prosečna dubina je iznosila. oko 1 m (3 ft). Morsko dno je takođe relativno ravno sa dubinom koja se postepeno povećava od obale ka centru.[16] Azovsko more je unutrašnje more sa prolazom u Atlantski okean kroz Crno, Mramorno, Egejsko i Sredozemno more. Sa Crnim morem je povezano Kerčkim moreuzom, koji na svom najužem delu ima širinu od 4 km (2,5 mi) i maksimalnu dubinu od 15 m (49 ft).[1] Uskost Kerčkog moreuza ograničava razmenu vode sa Crnim morem. Kao rezultat toga, salinitet Azovskog mora je nizak; na otvorenom moru je 10–12 psu, oko jedne trećine slanosti okeana; čak je i niži (2–7 psu) u zalivu Taganrog na severoistočnom kraju mora. Dugoročne varijacije saliniteta su unutar nekoliko psu i uglavnom su uzrokovane promenama u vlažnosti i padavinama.[17][18]
Sadašnji vertikalni profil Azovskog mora pokazuje oksigenisane površinske vode i anoksične vode dna, pri čemu se anoksične vode formiraju u sloju debljine od 0,5 to 4 m (1,6—13,1 ft). Pojava anoksičnog sloja se pripisuje sezonskim događajima eutrofikacije povezanim sa povećanim unosom sedimenta iz reka Don i Kubanj. Ovaj sedimentni unos stimuliše biotičku aktivnost u površinskim slojevima, u kojima organizmi fotosintetišu u aerobnim uslovima. Kada njihov životni vek prođe, mrtva organska materija tone na dno mora gde bakterije i mikroorganizmi, koristeći sav raspoloživi kiseonik, troše organsku materiju, što dovodi do anoksičnih uslova. Studije su pokazale da u Azovskom moru tačna vertikalna struktura zavisi od jačine vetra i temperature površine mora, ali tipično 'zona stagnacije' leži između oksidnog i anoksičnog sloja.[19]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z i Kostianoy, str. 65
- ^ „Marine Litter Report”. www.blacksea-commission.org. Pristupljeno 29. 7. 2022.
- ^ a b v g Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 21. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ „Sea of Azov”. Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 2015-11-26.
- ^ „Map of Sea of Azov”. worldatlas.com. Pristupljeno 2015-11-26.
- ^ „Climatological Atlas of the Sea of Azov”. National Oceanographic Data Centre. Pristupljeno 6. 1. 2008.
- ^ Sea ice survey - annual, University of Wisconsin Space Science and Engineering Centre
- ^ The New Encyclopædia Britannica. 1. 2005. str. 758. ISBN 978-1-59339-236-9. „With a maximum depth of only about 46 ft (14 m), the Azov is the world's shallowest sea”
- ^ Academic American encyclopedia. 1. Grolier. 1996. str. 388. ISBN 978-0-7172-2064-9. „The Azov is the world's shallowest sea, with depths ranging from 09 to 14 m (30 to 46 ft)”
- ^ „National Geographic”. National Geographic Society. 185: 138. 1994.
- ^ „Earth from space”. NASA. Arhivirano iz originala 2011-05-10. g.
- ^ „Limits of Oceans and Seas” (PDF) (3rd izd.). International Hydrographic Organization. 1953. Arhivirano iz originala (PDF) 8. 10. 2011. g. Pristupljeno 28. 12. 2020.
- ^ Treaty between the Russian Federation and Ukraine on cooperation in the use of the Sea of Azov and Kerch Strait, December 24, 2003, kremlin.ru
- ^ Kapitonov, V. I. Borisov and E. I. (1973). Sea of Azov (na jeziku: ruski). KKI. Arhivirano iz originala 2010-09-17. g.
- ^ „Azovskoe more” [Sea of Azov]. Great Soviet Encyclopedia (na jeziku: ruski).
- ^ Zalogin, A. D. Dobrovolsky and B. S. (1982). Seas of USSR (na jeziku: ruski). Moscow University.
- ^ Kostianoy, str. 69–73
- ^ „Climatological Atlas of the Sea of Azov”. National Oceanographic Data Centre. Pristupljeno 2008-01-06.
- ^ Debolskaya, E. I.; Yakusheva, E.V.; Kuznetsov, I.S. (2008). „Analysis of the hydrophysical structure of the Sea of Azov in the period of the bottom anoxia development”. Journal of Marine Systems. 70 (3–4): 300. Bibcode:2008JMS....70..300D. doi:10.1016/j.jmarsys.2007.02.027.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Kosarev, Andrey G.; Kostianoy, Aleksey N. (2007). The Black Sea Environment. Springer. ISBN 978-3-540-74291-3.
- Aksu, Ali E.; et al. (2002). „Persistent Holocene Outflow from the Black Sea to the Eastern Mediterranean Contradicts Noah's Flood Hypothesis”. GSA Today. 12 (5): 4—10. doi:10.1130/1052-5173(2002)012<0004:PHOFTB>2.0.CO;2
. - Sperling, M.; Schmiedl, G.; Hemleben, C.; Emeis, K. C.; Erlenkeuser, H.; Grootes, P. M. (2003). „Black Sea impact on the formation of eastern Mediterranean sapropel S1? Evidence from the Marmara Sea”. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 190: 9—21. Bibcode:2003PPP...190....9S. doi:10.1016/s0031-0182(02)00596-5.
- Gökaşan, E.; Algan, O.; Tur, H.; Meriç, E.; Türker, A.; Şimşek, M. (2005). „Delta formation at the southern entrance of Istanbul Strait (Marmara sea, Turkey): a new interpretation based on high-resolution seismic stratigraphy”. Geo-Marine Letters. 25 (6): 370—377. Bibcode:2005GML....25..370G. S2CID 130792746. doi:10.1007/s00367-005-0215-4.
- Eris, K.; Ryan, W. B. F.; Cagatay, N.; Sancar, Ü.; Lericolais, G.; Menot, G.; Bard, E. (2008). „The timing and evolution of the post-glacial transgression across the Sea of Marmara shelf south of İstanbul” (PDF). Marine Geology. 243 (1–4): 57—76. doi:10.1016/j.margeo.2007.04.010.
- Dimitrov, Petko.; Dimitrov, Dimitar. 2004. The Black Sea, the flood, and the ancient myths. Varna (Bulgaria): Slavena.
- Keith, M.L.; Anderson, G.M. (1963). „Radiocarbon Dating: Fictitious Results with Mollusk Shells”. Science. 141 (3581): 634—637. Bibcode:1963Sci...141..634K. PMID 17781758. S2CID 24213036. doi:10.1126/science.141.3581.634.
- National Geographic News. 2009-02-06. "Noah's Flood" Not Rooted in Reality, After All?
- Nature. 2004. Noah's Flood. 430: 718–19
- Ryan, W.B.F.; Pitman III, W.C.; et al. (1997). „An abrupt drowning of the Black Sea shelf” (PDF). Marine Geology. 138 (1–2): 119—126. Bibcode:1997MGeol.138..119R. CiteSeerX 10.1.1.598.2866 . S2CID 129316719. doi:10.1016/s0025-3227(97)00007-8. Архивирано из оригинала (PDF) 2016-03-04. г. Приступљено 2014-12-23.
- Yanko-Hombach, Valentina. 2007. The Black Sea Flood Question: Changes in Coastline, Climate and Human Settlement. Springer. ISBN 1-4020-4774-6.
- Chepalyga, A.L. 2006. The late glacial Great Flood in the Ponto-Caspian basin. In: The Black Sea Flood question: changes in coastline, climate and human settlement. Springer. pp. 119–148 [1]
- Giosan, Liviu; et al. (2009). „Was the Black Sea catastrophically flooded in the early Holocene?”. Quaternary Science Reviews. 28 (12–2): 1—6. Bibcode:2009QSRv...28....1G. doi:10.1016/j.quascirev.2008.10.012.
This article (possibly not identical to the preceding citation) is available online with unrestricted access here at the sponsoring institution's website. - Noah's Not-so-big Flood
- Lericolais, G.; et al. (2009). „High frequency sea level fluctuations recorded in the Black Sea since the LGM”. Global and Planetary Change. 66 (1–2): 65—75. Bibcode:2009GPC....66...65L. S2CID 140710053. doi:10.1016/j.gloplacha.2008.03.010.
- "Ballard and the Black Sea"
- Ryan, William B.; Pitman, Walter C. (2000), Noah's Flood: The new scientific discoveries about the event that changed history, Simon & Schuster, ISBN 978-0-684-85920-0
- Dimitrov, D. 2010. Geology and Non-traditional resources of the Black Sea. LAP Lambert Academic Publishing. ISBN 978-3-8383-8639-3. 244p.
- The late glacial Great Flood in the Ponto-Caspian basin Arhivirano 2015-05-12 na sajtu Wayback Machine
- Yanko-Hombach, Valentina (8. 12. 2006), Allan S. Gilbert, Nicolae Panin; Pavel M. Dolukhanov, ur., The Black Sea Flood Question, Springer, str. 999, ISBN 978-1-4020-4774-9
- Shopov Y. Y., T. Yalamov, P. Dimitrov, D. Dimitrov and B. Shkodrov (2009b) Initiation of the Migration of Vedic Aryans to India by a Catastrophic Flooding of the Black Sea by Mediterranean Sea during the Holocene." Extended Abstracts of LIMPACS-3 International Conference of IGBP, PAGES, 5–8 March 2009, Chandigarh, India, pp. 126–127.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Veb kamera u Kirilovki na obali Azovskog mora Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. jul 2015)
- Veb kamera u Fedotova kosa na obali Azovskog mora
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
