Borba u Lomnici aprila 1944.

Borba u Lomnici aprila 1944.
Deo Drugog svetskog rata
Vreme 13. april 1944. Mesto Lomnica, kod Kruševca Ishod Pobeda NOVJ
Sukobljene strane
NOVJ	Nacistička Nemačka

13. aprila 1944. Druga i Treća južnomoravska brigada NOVJ i Rasinski NOP odred pod rukovodstvom Štaba južnomoravske operativne zone napali su u selu Lomnici kod Kruševca nemačku grupaciju koja se sastojala od 1. bataljona 3. policijskog puka i pitomaca Padobranske škole 2. oklopne armije, uz oko 150 pripadnika SDS. Snage NOVJ postigle su iznenađenje, i u 8-časovnoj borbi razbili nemačko-nedićevske snage nateravši ih na neorganizovano odstupanje prema Kruševcu. U borbi je, prema izveštaju zapovednika Srbije generala Felbera, izbačeno iz stroja 93 nemačka vojnika, dok su jedinice NOVJ imale 6 poginulih i 7 ranjenih boraca.

Prethodna situacija

Druga i Treća južnomoravska brigada sredinom marta učestvovale su u odbrani od ofanzive u Toplici i Jablanici. Početkom aprila Druga je vodila borbe protiv Bugara u Pustoj reci, Treća je vršila diverzije na komunikacijama u dolini Južne i Zapadne Morave. Pošto je grupa divizija NOVJ (2. i 5.) imala nameru da forsira Ibar, Vrhovni štab je naredio Glavnom štabu za Srbiju da svojim snagama sadejstvuje ovom pokušaju. U tom cilju Drugoj i Trećoj brigadi naređeno je prikupljanje radi nastupanja prema Ibru. Tako su se ove dve brigade 12. aprila uveče našle u selu Lomnici, južno od Kruševca, gde su i zanoćile, zajedno sa rasinskim NOP odredom. Sa njima je bio i Operativni štab južnomoravske zone, formiran 26. marta 1944. pod komandom Riste Antunovića Baje, koji je neposredno rukovodio ovim brigadama i odredima..

Tokom noći 12/13. aprila iz Kruševca je prema Lomnici krenula grupacija nemačke Padobranske škole, praćena 1. bataljonom nemačkog 3. policijskog puka i grupom od oko 150 pripadnika SDS, verovatno u cilju terenske vežbe Padobranske škole. Tako je došlo do neplaniranog susreta i borbe.

Tok borbe

Oko 1 sat noću 13. aprila Nemci su, krećući se iz Kruševca, na mostu u selu Mudrakovac naišli su na patrolu Rasinskog NOP odreda, ubivši jednog i zarobivši jednog partizana. Od zarobljenika su dobili obaveštenje da se u Lomnici nalazi malobrojni Rasinski NOP odred, pa je nemački zapovednik, major Vint naredio da se pokret prema Lomnici nastavi, ostavivši jedinicu SDS u pozadini da čuva most.

Raspored jedinica NOVJ bio je sledeći: Rasinski NOP odred (stotina boraca u dve čete) nalazio se oko kuća u sredini sela Buci, levo od njega, na Lomničkoj kosi, bili su 3. i 1. bataljon 2. brigade, a desno, na kosi sela Buci, iznad sela Trmčari, nalazili su se 1. i 2. bataljon 3. brigade. Štab južnomoravske operativne zone nalazio se u Slatkom potoku (selo Buci), Ocenivši da nastupanje Nemaca predstavlja dobru priliku, Štab zone rešio je da postavi klopku, postavivši jake snage po krilima i pustivši Nemce da svim svojim snagaam uđu u selo Lomnicu.

Oko 5:30 dat je znak za napad i razvila se oštra borba. Oko 11 časova nemački delovi bili su opkoljeni u sredini sela Lomnice. Njihovi delovi sprečenu su u daljem prodoru prema selu Buci, a Druga južnomoravska brigada izbila je na 200 metara od mosta (preko Lomničke reke) kod tzv Dragomirovog dućana, ugrozivši Nemcima pozadinu i pravac izvlačenja.

Za to vreme u selu Lomnici pripadnici nemačkog Vermahta i SDS počeli su da prikupljaju civile iz sela. Svo stanovništvo bilo ono muško ili žensko, svih uzrasta, okupljeno je u dvorištu, kuće Ljubomira Tutulića, koja je bila u centru. Po svedočenjima meštana nemački vojnici su odlično govorili i rezumeli srpski. Stanovništvo je prikupljano da bi bilo streljano za odmazdu. Niko iz sela nije pristao da oda porodice onih koji su u NOP-u dok je porodicama pripadnika Ravnogorskog pokreta dojavljeno unapred za akciju te su pobegli od svojih kuća. Već je sve bilo spremno za početak egzekucije kada se sa obližnje kose počela da čuje pucnjava i povici URA. Komandant SDS Tadić koji je svojim govorom nagovarao seljake da izdaju porodice boraca bukvalno je pao sa stolice, na kojoj je stajao, od straha. Počinje izdvajanje stanovništva, svi koji su sa gornje strane sela, ka Jastrepcu da ostanu, a oni sa donje da pođu kao taoci za Kruševac. Međutim kada su svi meštani krenuli da beže, tvrdeći da su svi sa gornje strane sela, Nemci i SDS, odvojili su muškarce, od žena i dece, i kao živi štit ih poveli ispred sebe ka Kruševcu. (svedočenje Cvetka, Draginje, Milanke i Dragice Tutulić koji su preživeli skupljanje talaca.)Taoci su neko vreme držani u zatvoru u Kruševcu a zatim razmenjenini za neke zarobljene Nemce. Snage Vermahta i SDS više se nisu vraćali u Lomnicu.

Oko podne Nemci su otpočeli povlačenje prema Kruševcu. Usled pritiska jedinica NOVJ ovo povlačenje bilo je neorganizovano. Nemačke snage su spalile selo Slatinu. Prilikom prebacivanja preko Rasine, neki su se podavili. Gonjenje je nastavljeno sve do samog Kruševca.

Mnogo leševa Nemaca i SDS-ovaca ostalo je po sokacima sela a najviše kod Kisele Vode. Ostalo je zabeleženo da je jedan nemački vojnik poginuo zagrljen sa guskom koju je ukrao iz nekog kokošinjca. Kako je Rasina tih aprilskih dana bila strahovito nabujala, stanovništvo je počelo skupljanje leševa, preko 80 leševa što Nemaca, što SDS-ovaca bačeno je u reku. (svedočenje Dušana Tutulića u to vreme ilegalca)

U ovoj borbi je, prema nemačkom izveštaju, iz stroja izbačeno 93 nemačka vojnika i starešine, od kojih 14 poginulih, 38 nestalih i 41 ranjen. Jedinice NOVJ zaplenile su 50 pušaka, šest automata i 14 puškomitraljeza. Jedinice NOVJ pretrpele su gubitke od 6 poginulih i 7 ranjenih boraca.

Literatura

• Milorad Gončin (1996). ČETVRTA SRPSKA NOU BRIGADA. Arhivirano iz originala 11. 09. 2011. g. Pristupljeno 14. 06. 2011.  - Institut zl savremenu istoriju, Beograd
• Stanimir Jovanović; Dragoljub Mirčetić (1989). Peta srpska NOU brigada. Arhivirano iz originala 17. 03. 2011. g. Pristupljeno 14. 06. 2011.  - Vojnoizdavački i novinski centar, Beograd