Gernzi

Koordinate: 49° 27′ S; 2° 35′ Z / 49.45° S; 2.58° Z / 49.45; -2.58
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
49° 27′ S; 2° 35′ Z / 49.45° S; 2.58° Z / 49.45; -2.58
Gernzi
Guernsey  (engleski)
Guernesey  (francuski)
Guernési (gernzijski)
Položaj Gernzija
Glavni gradSent Piter Port
Službeni jezikengleski, francuski i gernzijski
Vladavina
MonarhČarls III
Predsednik VladeMajk Torod
Istorija
Nezavisnostkrunski posed
-nezavisnost od Normandije 1204
-oslobođenje od nacističke Nemačke 9. maj 1945.
Geografija
Površina‍
 — ukupno78 km2 (223)
 — voda (%)0
Stanovništvo‍
 — 2012.63.085 [1] (207)
 — gustina836,3 st./km2 (121)
Ekonomija
Valutagernzijska funta2
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC , leti UTC+1
Internet domen‍.gg‍
Pozivni broj+44-1481
1 - rang je baziran na gustini stanovništva za cela Kanalska ostrva, sa Džerzijem
2 - valuta je vezana za funtu sterlinga

Gernzi (engl. Guernsey, franc. Guernesey, gern. Guernési) ostrvo je u Lamanšu kod obale Normandije koje je dio Bejlivika Gernzi, zavisnog posjeda britanske krune.

Drugo je po veličini od Kanalskih ostrva, ostrvske skupine koja se nalazi sjeverno od Sen Maloa i zapadno od poluostrva Kotentin. Nadležnost se sastoji od deset parohija na ostrvu Gernzi, tri druga naseljena ostrva (Herm, Žetu i Liju) i mnogo malih ostrva i stijena.

Ostrvo nije dio Ujedinjeno Kraljevstva, iako odbranom i nekim vidovima međunarodnih odnosa upravlja Ujedinjeno Kraljevstvo. Iako se bejlivici Džerzija i Gernzija često zajednički nazivaju Kanalska ostrva, taj naziv nije ni ustavna ni politička jedinica. Džerzi ima odvojen odnos sa krunom u odnosu na Gernzi i Ostrvo Men, iako su svi pod britanskim monarhom.[2]

Ostvo ima mješovitu britansko-normansku kulturu, iako je britanski uticaj jači, pri čemu je engleski glavni jezik, a funta primarna valuta. Ostvo ima tradicionalni lokalni jezik poznat kao gernzijski.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Naziv ostrva Guernsey, kao i susjednog Jersey, staronordijskog je porijekla. Drugi element riječi -ey je staronordijska riječ za ostrvo,[3] dok korijen riječi guern(s) je neizvjesnog porijekla i značenja, vjerovatno vodi porijeklo ili od ličnog imena kao što je Grani ili Warinn, ili od riječi gron, što znači bor.[4]

Prethodni nazivi za Kanalska ostrva varirala su tokom istorije, ali ističu se ostrva Lenur (lat. Lenur);[5] Sarnija (lat. Sarnia) i Lisija (lat. Lisia) su latinski naziv za Gernzi, a Anglija (lat. Angia) za Džerzi.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Gernzija

Rana istorija[uredi | uredi izvor]

Oko 6000. godine p. n. e. rast nivoa mora stvorio je Lamanš i odvojio od kontinentalne Evrope neke normandijske rtove koji će postati današnji bejlivici Gernzi i Džerzi.[6] Neolitski farmeri su se tada naselili na njegovoj obali i izgradili dolmene i menhire koji se danas nalaze na ostrvu, pružajući dokaze o ljudskom prisustvu koje datira od oko 5000 godine p. n. e.[7]

Dokazi o rimskim naseljima na ostrvu i otkriće amfora iz oblasti Herkulanuma i Hispanije, pokazuju dokaze zamršene trgovačke mreže sa regionalnom trgovinom i trgovinom na velike udaljenosti.[8] Izgleda da su građevine pronađene u La Plajderiju u Sent Piter Portu, koje datiraju od oko 100—400. p. n. e., korišćene kao skladišta.[9] Najraniji dokaz o brodarstvu je otkriće olupine broda u licu Sent Piter Port, koja je nazvana „Asteriks”. Smatra se da se radi o rimskom teretnom brodu iz 3. vijeka i da je vjerovatno bio na sidru ili prizemljen kada je izbio požar.[10] Pokrštavanje Gerzija se pripisuje Samsonu koji na ostrvo došao iz Kraljevine Gvent.[11]

Srednji vijek[uredi | uredi izvor]

Kralj Zapadne Franačke Rudolf je 933. predao poluostrvo Kotentin, uključujući Avrančin koji je uključivao ostrva, pod kontrolu Vilijama I. Ostrvo Gernzi i druga Kanalska ostrva predstavljaju posljednje ostatke srednjovjekovnog Vojvodstva Normandije.[11]

Oko 1030. flotu normandijskog vojvode Roberta, koja je trebala da podrži zahtjev njegovih rođaka Alfreda i Edvarda na englesku krunu protiv Knuta, raštrkala je oluja i otjerala niz Lamanš do Gernzija. Robert je odveden u opatiju Svetog Mihaila. U znak zahvalnosti za opatovo gostoprimstvo, svoje posjede u blizini doline poklonio je opatu kao feud Svetog Mihaila, uz dozvolu da se proširi na sjeverozapadni dio ostrva čim se nađu naseljenici da očiste i obrađuju zemlju; dodijelio im je inženjere i radnike kako bi dovršili zamak Svetog Mihaila i da podignu druga utvrđenja koja su smatrali neophodnim. Otprilike sredinom 11. vijeka, Gernzi je opsjedala nova vrsta gusara koji su sagradili utvrđenje Le Šate de Sarasin na sredini ostrva u blizini današnje crkve Katel; normandijski vojvoda Vilijam je poslao svog eskvajera Sampsona da se bori protiv njih. Kao nagradu, 1061. je dobio polovinu zapadnog dijela ostrva pod titulom Fief d'Anneville. Sampson je privukao izvjestan broj iseljenika iz Normandije s ciljem naseljavanja na svom feudalnom imanju, a vojvoda Vilijam je podijelio zemlju na Gernziju drugim normandijskim zemljoposjednicima, kao što su imanja Sausmarez, Le Brunio de Sent Marte, Moksmarikz, Rohe itd. Veći dio Gernzija je ubrzo obrađen, a otprilike u to vrijeme je ostrvo podijeljeno na deset parohija. Svaki slobodni feud imao je vlastelinski sud za rješavanje sporova između zakupaca, a opat Svetog Mihaila i sinjor d’Anvil imali su pravo visoke jurisdikcije i privilegiju da sude i pogube zločince, tako da građanski poredak na ostrvu bio potpuno regulisan i prije normanskog osvajanja Engleske.[12]

Kada je engleski kralj Džon izgubio 1204. kontinentalni dio vojvodstva od francuskog kralja Filipa II, ostrva su ostala dio Kraljevine Engleske.[13] Ostrva su priznata Pariskim mirovnim sporazumom iz 1259. kao dio teritorije engleskog kralja Henrija III.[14]

Tokom srednjeg vijeka, ostrvo je bilo utočište za gusare koji su koristili „tehniku lampe” da nasukaju brodove u blizini ostrva. To se pojačalo tokom Stogodišnjeg rata, kada su od 1339. ostrvo u više navrata zauzimali Kapeti.[11] Gernzijska milicija se prvi put pominje kao operativna jedinica 1331. i pomogla je u odbrani ostrva više od 600 godina.[15]

Na ostrvo su 1372. invaziju izvršili aragonski plaćenici pod komandom Oven Lavgoča, kojeg je plaćao francuski kralj. Oven i njegovi tamnokosi plaćenici su kasnije ušli u legendu o Gernziju kao vile koje su napadale preko mora.[16]

Rani novi vijek[uredi | uredi izvor]

Kao dio mirovnog sporazuma između Engleske i Francuske, papa rimski Sikst IV je 1483. izdao papsku bulu kojom je dao „privilegiju neutralnosti” kojom su „ostrva, njihove luke i mora, dokle god pogled doseže”, smatrani neutralnom teritorijom.[17] Svako ko bi uznemiravao Ostrvljane bio bi izopšten. Kraljevska povelja iz 1548. potvrdila je neutralnost. Francuska je pokušala da napadne Džerzi godinu dana kasnije, ali ih je milicija porazila. Neutralnost je trajala još jedan vijek, sve dok engleski kralj Vilijam III nije ukinuo privilegiju zbog privatnih djelatnosti protiv holandskih brodova.[18]

Sredinom 16. vijeka, ostrvo je bilo pod uticajem kalvinističkih reformatora iz Normandije. Tokom Marijanskih progona, tri žene, poznate kao Gernzijske mučenice, spaljene su na lomačama zbog svojih protestantskih vjerovanja,[19] zajedno sa sinom jedne od žena. Spaljivanje bebe naredio je sudski izvršitelj Helijer Goselin, uz savjet obližnjih sveštenika koji su rekli da dječak treba da gori, jer je naslijedio moralnu mrlju od majke.[20]

Zamak Kornet iznad luke Sent Piter Porta u drugoj polovini 17. vijeka.

Tokom Engleskom građanskog rata, Gernzi je stao na stranu parlamentaraca. Međutim, odanost nije bila potpuna; izbilo je nekoliko rojalističkih ustanaka na jugozapadu ostrva, dok su zamak Kornet zauzeli guverner, ser Piter Ozborn i rojalističke trupe. U decembru 1651, uz pune ratne počasti, zamak Kornet se predao — posljednja kraljevska ispostava u Britanskim ostrvima koja se predala.[21][22]

Do početka 18. vijeka, stanovnici Gernzija su počeli da se naseljavaju u Sjevernoj Americi,[23] osnivajući okrug Gernzi u Ohaju.[24] Prijetnja od Napoleonove invazije podstakla je izgradnju mnogih odbrambenih građevina krajem tog vijeka.[25] Početkom 19. vijeka došlo je do dramatičnog povećanja napretka ostrva, zbog uspjeha u globalnoj pomorskoj trgovini i uspona industrije kamena. Pomorska trgovina je pretrpjela velika pad odbacivanjem jedrenjaka, jer materijali kao što su gvožđe i čelik nisu bili dostupni na ostrvu.[26]

Brej du Val je bio plimni kanal koji je sjeverni kraj Gernzija, Klo du Val, činio plimnim ostrvom. Brej du Val je 1806. isušila i povratila brutanska vlada kao mjeru odbrane. Istočni kraj nekadašnjeg kanala postao je grad i luka (od 1820) Sent Sampson, sada druga najveća luka na Gernziju. Zapadni kraj kanala je danas Grand Havre. Put pod nazivom „Most” preko kraja luke u Sent Sampsonu podsjeća na most koji je ranije povezivao dva dijela Gernzija u vrijeme plime. Izgrađeni su novi putevi i glavni putevi su pošljunčani radi lakše upotrebe za vojsku.[27] Infrastruktura je finansirana emisijom novca oslobođenog od duga s početkom od 1815. godine.[28]

Savremeno doba[uredi | uredi izvor]

Ostrva Gernzi, Herm i Sark (slijeva na desno) gladno iz svemira.

Tokom Prvog svjetskog rata, oko 3000 ostrvljana služilo je u Britanskim ekspedicionim snagama. Od toga, oko 1000 je služilo u puku Kraljevske gernzijske lake pješadijske koja je obrazovana od Kraljevske gernzijske milicije 1916. godine.[29]

Od 30. juna 1940, tokom Drugog svjetskog rata, Kanalska ostrva su okupirale njemačke trupe. U Englesku je evakuisano 17.000 od ukupno 41.000 stanovnika Gernzija prije njemačke okupacije.[30] Među evakuisanim 80% su činila djeca sa Gernzija koja su tokom rata živjela sa rođacima ili strancima u Velikoj Britaniji. Većina djece se vratila svojim domovima nakon završetka rata 1945. godine.[31] Okupacione njemačke snage su deportovale preko 1000 stanovnika Gernzija u logore u južnoj Njemačkoj, naročito u logor Lindele kod Biberaha an der Risu i u logor Oflag VII-C u Laufenu. Gernzi je bio veoma snažno utvrđen tokom Drugog svjetskog rata, izvan svake proporcije sa strateškom vrijednošću ostrva. Njemačka odbrana i izmjene ostaju vidljive, naročito na zamku Kornet i oko sjeverne obale ostrva. Gernzi i Džerzi su oslobođeni 9. maja 1945, dan koji se slavi kao Dan oslobođenja na oba ostrva.[32]

Tokom kasnih 1940-ih, ostrvo je popravilo štetnu na građevinama tokom okupacije. Industrija paradajza je ponovo pokrenuta i napredovala je sve do 1970-ih kada je značajno povećanje svjetskih cijena nafte dovelo do oštrog, krajnjeg pada.[33] Turizam je ostao važna grana privrede.[34] Finansijska preduzeća su porasla 1970-ih i proširila se u naredne dvije decenije i važni su poslodavci.[35] Bregzit u velikoj mjeri nije uticao na ustavni i trgovinski odnos Gernzija sa Ujedinjenim Kraljevstvom.[36]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Detaljna karta Gernzija i okolnih ostrva.

Smješteni u zalivu Mont Sent Mišel na oko 49° 35′ N 2° 20′ W / 49.583° S; 2.333° Z / 49.583; -2.333, Gernzi, Herm i neka druga manja ostrva zajedno imaju ukupno površinu od 71 km² i obalu dugu oko 46 km. Nadmorska visina varira od nivoa mora do 110 m u Hautnezu na Gernziju.[37]

Gernzi iz vazduha.

Postoji mnogo manjih ostrva, ostrvaca, stijena i grebena u vodama Gernzija. U kombinaciji sa dometom plime od 10 m i brzim strujama od 12 čvorova, ovi čini plovidbu u mjesnim vodama opasnom. Veoma velike varijacije plime i osjeke pružaju ekološki bogatu međuplimnu zonu oko ostrva, a neka mjesta su dobila oznaku Ramsarske konvencije.[38]

Plimni tokovi u ovoj oblasti su izuzetni, zahvaljujući ravnosti tla skoro 32 km zapadno. Gernzi je najzapadnije od Kanalskih ostrva, a jurisdikcija je na najvećoj udaljenosti od obale Normandije od bilo kojeg drugog ostrva.[39]

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima na Gernziju je umjerena sa blagim zimama i blagim sunčanim ljetima. Klasifikovana je kao okeanska klima, sa suvim ljetnjim trendovima, iako neznatno vlažnija od sredozemnih ljeta. Najtopliji mjeseci su jul i avgust, kada su temperature vazduha uglavnom oko 20 °C, a pojedini dani idu i iznad 24 °C. U prosjeku, najhladniji mjesec je februar sa prosječnom temperaturom vazduha od 6,9 °C. Prosječna temperatura vazduha dostiže 17,1 °C u avgustu. Snijeg rijetko pada i malo je vjerovatno će se zadržati, a najvjerovatnije će pasti u februaru. Temperatura rijetko pada ispod nule, iako jak vjetar nastao od arktičkih vjetrova ponekad može učiniti da bude takav osjećaj. Najkišovitiji mjeseci su decembar (prosječno 119 mm), novembar (prosječno 107 mm) i januar (prosječno 92 mm). Jul je, u prosjeku, najsunčaniji mjesec sa zabilježenih 253 sunčana sata; decembar najmanje sunčan mjesec sa 58 zabilježenih sunčanih sati.

Klima Gernzi (normale 1991—2020, ekstremi 1947—danas)
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 13,3
(55,9) 		16,1
(61) 		19,6
(67,3) 		24,5
(76,1) 		25,9
(78,6) 		30,8
(87,4) 		34,2
(93,6) 		34,3
(93,7) 		30,6
(87,1) 		23,6
(74,5) 		18,0
(64,4) 		15,6
(60,1) 		34,3
(93,7)
Maksimum, °C (°F) 9,0
(48,2) 		8,8
(47,8) 		10,2
(50,4) 		12,4
(54,3) 		15,1
(59,2) 		17,7
(63,9) 		19,6
(67,3) 		19,9
(67,8) 		18,2
(64,8) 		15,3
(59,5) 		12,1
(53,8) 		9,9
(49,8) 		14,02
(57,23)
Prosek, °C (°F) 7,2
(45) 		6,9
(44,4) 		8,0
(46,4) 		9,7
(49,5) 		12,3
(54,1) 		14,8
(58,6) 		16,7
(62,1) 		17,1
(62,8) 		15,7
(60,3) 		13,2
(55,8) 		10,3
(50,5) 		8,1
(46,6) 		11,67
(53,01)
Minimum, °C (°F) 5,4
(41,7) 		4,9
(40,8) 		5,8
(42,4) 		7,0
(44,6) 		9,4
(48,9) 		11,8
(53,2) 		13,8
(56,8) 		14,2
(57,6) 		13,1
(55,6) 		11,1
(52) 		8,4
(47,1) 		6,3
(43,3) 		9,27
(48,67)
Apsolutni minimum, °C (°F) −7,8
(18) 		−7,2
(19) 		−2,2
(28) 		−1,4
(29,5) 		0,1
(32,2) 		5,4
(41,7) 		8,3
(46,9) 		9,2
(48,6) 		5,8
(42,4) 		3,5
(38,3) 		−0,8
(30,6) 		−3,8
(25,2) 		−7,8
(18)
Količina kiše, mm (in) 92,0
(3,622) 		75,8
(2,984) 		63,3
(2,492) 		54,0
(2,126) 		49,0
(1,929) 		47,9
(1,886) 		43,2
(1,701) 		56,6
(2,228) 		55,2
(2,173) 		97,9
(3,854) 		106,7
(4,201) 		119,3
(4,697) 		860,9
(33,893)
Dani sa kišom (≥ 0.2 mm) 19,1 16,5 14,8 12,9 11,3 10,8 10,8 11,6 11,9 17,8 19,5 19,5 176,5
Dani sa snegom 2,0 3,0 1,4 0,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,4 1,3 8,5
Sunčani sati — mesečni prosek 62,6 87,0 135,3 200,7 238,9 245,9 253,3 226,8 183,9 120,1 76,8 58,3 1.889,6
Sunčano vreme — mesečni procenti 23,2 29,5 36,8 49,1 50,5 51,1 52,3 51,2 48,8 36,2 28,3 22,9 39,99
Izvor: Meteorološka služba Gernzija[40][41]

Ugljenik[uredi | uredi izvor]

Gernzi planira da postigne ugljeničnu neutralnost do 2050, prema politici i akcionom planu o klimatskim promjenama usvojenim u avgustu 2020. godine.[42]

Geologija[uredi | uredi izvor]

Litice Gernzija.

Geološka istorija Gernzija seže dalje u prošlost od većine Evrope. Gernzi je dio geološke provincije Francuske poznate kao Armorikanski masiv.[43] Ostrvo se sastoji od devet glavnih tipova stijena; dvije od njih su graniti, a ostatak gnajs.[44]

Politički sistem[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Politički sistem Gernzija

Gernzi je parlamentarna predstavnička demokratija i britanski krunski posjed. Lajtenant guverner Gernzija je „predstavnik Krune u ime republike Bajlivika Gernzija”.[45] Zvanična rezidencija lajtenant guvernera je Dom vlade. Od 2016. sadašnji vršilac dužnosti je viceadmiral ser Ijan Korder, koji je zamijenio maršala vazduhoplovstva Pitera Vokera, koji je preminuo na toj dužnosti.[46] Položaj je nastao 1835. kao rezultat ukidanja dužnosti guvernera. Od tog trenutka, lajtenant guverner je uvijek imao rezidenciju na ostrvu.[47]

Jurisdikcija nije dio Ujedinjenog Kraljevstva, iako odbranu i većinu spoljnih odnosa vodi britanska vlada.[14]

Cjelokupna jurisdikcija leži u okviru Zajedničkog područja putovanja Britanskih Ostrva i Republike Irske. Zajedno sa odvojenim jurisdikcijama Oldernija i Sarka, čini Bejlivik Gernzi.

Parlament Gernzija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Staleži Gernzija
Bejlif Ričard Kolas (desno) prisustvuje kraljičinoj rođendanskoj paradi 2016. u svojoj svječanoj odori.

Savjetodavna skupština Staleži Gernzija (États de Guernesey), zvanično Staleži deliberacije (États de Délibération), sastoji se od 38 narodnih zastupnika, koji se biraju na ostrvskoj osnovi svake četiri godine.[48] Tu su i dva predstavnike iz Oldernija, poluautonomne zavisne teritorije bejlivika, ali Sark ne šalje predstavnike pošto ima svoje zakonodavno tijelo. Bejlif ili zamjenik bejlifa predsjedavaju skupštinom. Postoje i dva člana bez prava glasa: Nj. V. prokurista (analogno ulozi državnog tužioca) i Nj. V. kontrolor (analogno generalnog solisitora), koje imenuje Kruna i zajednički su poznati kao Pravni službenici Krune.

Projet de loi je ekvivalent britanskom računu ili francuskom projet de loi, a zakon je ekvivalent aktu parlamenta UK ili francuskom loi. Nacrt zakona koje su donijeli Staleži ne mora imati pravno dejstvo dok ga formalno ne odobri Njegovo veličanstvo u Savjetu i ne objavi putem naredbe u Savjetu.[49] Zakoni dobijaju Kraljevsku sankciju na redovni sastancima Tajnog savjeta u Londonu, nakon čega se vraćaju na ostrva radi formalne registracije u Kraljevskom sudu. Staleži takođe donose delegirano zakonodavstvo poznato kao uredbe (Ordonnances) i naredbe (ordres) za koje nije potreban Kraljevski pristanak. Naredbe o početku su obično u vidu uredbi.

Odbor za politiku i resurse odgovoran je za ustavne i spoljne poslove Gernzija, razvija stratešku i korporativnu politiku i koordinira poslove Staleža. Takođe, ispituje prijedloge i izvještaje koji su departmani i nestaležna tijela gernzijskog parlamenta (Staleži deliberacije). Predsjednik odbora je defakto šef vlade Gernzija.[50]

Pravni sistem[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pravo Gernzija

Pravni sistem Gernzija potiče iz normanskog običajnog prava, prekrivenog principima preuzetim iz engleskog običnog prava i pravičnosti, kao i iz statutarnog prava koje je donijelo nadležnost zakonodavno tijelo — obično, ali ne uvije, Staleži Gernzija. Gernzi ima skoro potpunu autonomiju u unutrašnjim poslovima i određenim spoljnim pitanjima. Međutim, Kruna — što će reći, Vlada Ujedinjenog Kraljevstva — zadržava loše definisano rezervno ovlašćenje da interveniše u unutrašnje poslove bilo koja od tri krunska posjeda u okviru Britanskih Ostrva „u interesu dobre vlade”.[51]

Šef sudskog sistema u Gernziju je sudski izvršitelj, koji je, osim što obavlja sudske funkcije glavnog sudije, i šef Staleža Gernzija i ima određene građanske, ceremonijalne i izvršne funkcije. Funkciju bejlifa može obavljati zamjenik bejlifa. Dužnosti bejlifa i zamjenika bejlifa su imenovanja u ime Krune. Šesnaest jurata, kojima nije potrebna posebna pravna obuka, biraju se u Staležima izbora među stanovnicima ostrva. Oni djeluju kao porota, kao sudije u građanskim i krivičnim predmetima i određuju kaznu u krivičnim predmetima. Prvi put se pominju 1179, a postoji spisak jurata koji su služili od 1299. godine.[52]

Spoljni odnosi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Spoljni odnosi Gernzija

Nekoliko evropskih zemalja ima konzularno prisustvo u okviru jurisdikcije. Francuski konzulat se nalazi u bivšoj rezidenciji Viktora Iga u Hautvil hausu.[53]

Dok jurisdikcija Gernzija ima potpunu autonomiju u pogledu unutrašnjih poslova i određenih spoljnjih odnosa, tema potpune nezavisnosti od britanske krune se naširoko i često raspravlja, sa idejama koje se kreću od sticanja nezavisnosti Gernzija kao dominiona ili do ujedinjenja bajlivika Gernzi i Džerzi i obrazovanja nezavisne federalne države u okviru Komonvelta, pri čemu oba ostrva zadržavaju svoju nezavisnost u pogledu unutrašnjih poslova, a na međunarodnom planu, ostrva bi se smatrala jednom državom.[11]

Parohije[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Parohije Gernzija
Karta Gernzija sa prikazanim parohijama.

Gernzi ima deset parohija, koje djeluje kao okruzi civilne uprave sa ograničenim ovlašćenjima. Svakom parohijom upravlja duzejn (Douzaine), obično sastavljen od dvanaest članova, poznati kao duzenijeri (Douzeniers). Duzenijeri se biraju na četvorogodišnji mandat, dva duzenijeri biraju parohijani na parohijskom sastanku u novembru svake godine.[pojasniti][Figures don't balance, 4 × 2 = 8 vs 12] Stariji duzenijer je poznat kao dojen (Doyen ). Dva izabrana Konstebla (Connétables) sprovode odluku Duzejna, služeći između jedne i tri godine. Konstebl koji duže služi poznat je kao Stariji konstebl, a njegov ili njen kolega poznat je kao Mlađi konstebl.[54] Duzenijeri naplaćuju okupacionu stopu na imovinu da bi obezbijedili sredstva za vođenje administracije.[55]

Parohije Crkve Engleske u Gernziju potpadaju pod Stolicu kenterberijsku, nakon što su se odvojile od Biskupa vinčesterskog 2014. godine.[56] Najveća parohija je Kastel, dok je najnaseljenija Sent Piter Port.[57]

Parohije Stanovništvo
(2009)		 Površina
(km²)
Kastel 8795 10,20
Forest 1546 4,11
Sent Endru 2295 4,45
Sent Martin 6593 7,34
Sent Piter Port 18.958 6,67
Sent Pjer di Boa 2036 6,25
Sent Sampson 8966 6,04
Sent Sejvior 2765 6,37
Tortval 1017 3,11
Vejl 9514 8,95

Društvo[uredi | uredi izvor]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Broj stanovnika Gernzija prema podacima od 31. marta 2022. je 63.711.[58] Prosječna starost muškaraca je 40 godina, a žena 42 godine. Stora rasta stanovništva je 0,775% sa 9,62 rođenih na 1000 stanovnika, 8 umrlih na 1000 stanovnika i godišnjom neto migracijom od 6,07 na 1000 stanovnika. Očekivani životni vijek muškaraca je 80,1 godina, a žena 84,5 godina.[59] Bejlivik je 2023. bio na 11. mjestu u svijetu sa prosječnim životnim vijekom od 83,23 godina.[60]

Granična kontrola[uredi | uredi izvor]

Cjelokupna jurisdikcija Gernzija je dio Zajedničkog područja putovanja.[61]

Za potrebe migracije i državljanstva, primjenjuje se zakon UK, a ne zakon Gernzija (tehnički Imigracioni akt iz 1971,[62] proširen na Gernzi narednom Savjeta). Gernzi možda neće primjetiti različite migracione kontrole iz Ujedinjeno Kraljevstva. Nakon što je UK napustila Evropsku uniju, od 1. januara 2021. svi državljani EU, osim britanskih ili irskih državljana, koji putuju u bilo koje druge svrhe osim radi posjete, moraju podnijeti zahtjev za vizu za ulazak u UK, Bejlivik Gerzni, Bejlivik Džerzi ili Ostrvo Men, prije putovanja.[63]

Ograničenja stanovanja[uredi | uredi izvor]

Gernzi preduzima mehanizam za upravljanje stanovništvom koristeći ograničenja ko može da radi na ostrvu kroz kontrolu nad nekretninama u kojima ljudi mogu da žive. Tržište stanova je podijeljeno između nekretnina na „mjesnom tržištu” i određenog broja nekretnina na „otvorenom tržištu”.[64] Svako može da živi u imovini na otvorenom tržištu, ali na imovini na mjesnom tržištu mogu da žive samo oni koji ispunjavaju uslove — bilo da su rođeni na Gernziju (od najmanje jednog roditelja rođenog na ostrvu), tako što su dobili stambenu dozvolu ili na osnovu zajedničkog vlasništva sa nekim ko ispunjava uslove (živi en famille). Shodno tome, nekretnine „otvorenog tržišta” su mnogo skuplje i za kupovinu i za iznajmljivanje. Stambene dozvole su na određeno vrijeme, često važno samo četiri godine i samo dok je osoba zaposlena kod određenog poslodavca sa Gernzija. U dozvoli će biti navedena vrsta smještaja i određena adresa na kojoj osoba živi[65] i često podliježe policijskoj provjeri. Ova ograničenja važi podjednako bez obzira da li je imovina u vlasništvu ili pod zakupom, a odnose se samo na zauzimanje imovine. Dakle, osoba kojoj ističe stambena dozvola može nastaviti da posjeduje imovinu na Gernziju, ali više neće moći da živi na njemu. Nema ograničenja ko može biti vlasnik imovine.

Obala Gernzija.

Postoji više način da se kvalifikujete kao „mještanin” za potrebe stanovanja. Uopšteno govoreći, dovoljno je imati samo jednog roditelja sa Gernzija i živjeti na ostrvu deset godina u periodu od dvadeset godina. Na sličan način partner (supružnik ili drugi) mještanina može steći status mještanina. Višestruki problemi nastaju nakon ranog razdvajanja parova, posebno ako imaju malu djecu ili ako partner mještanin umre; u ovim situacijama, lične okolnosti i saosjećanje mogu dodati na težini zahtjevima za status mještanina. Jedna kada se postigne status „mještanina”, on ostaje na doživotno. Čak i dug period boravka izvan Gernziju ne poništava stambeni status „mještanina”.[66]

Iako su stanovnici Gernzija punopravni britanski državljani, prije povlačenja Ujedinjenog Kraljevstva iz EU, u pasošu britanskih državljana koji su povezani isključivo sa Kanalskim ostrvima i Ostrvom Men, stavljena je oznaka koja je ograničavala pravo prebivališta u drugim državama Evropske unije. Ako je bio klasifikovan kao „Status Ostrvljana”, britanski pasoš je označen na sljedeći način: „Nosilac nema pravo da koristi odredbe EU koje se odnose na zapošljavanje ili prebivalište”. Oni koji su imali roditelja ili baku ili djeda rođene u samom Ujedinjenom Kraljevstvu (Engleska, Škotska, Vles i Sjeverna Irska) ili su živjeli u Ujedinjenom Kraljevstvu pet godina, nisu bili predmet ovog ograničenja.[67]

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Obrazovanje na Gernziju
Elizabetin koledž u Sent Piter Portu na Gernziju.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Finansijske usluge, kao što su bankarstvo i osiguranje čine oko 55% od ukupnih prihoda za malu privredu ostrva. Turizam, proizvodnja i hortikultura (uglavnom paradajza i cveća) imaju sve manji uticaj u privredi Gernsija. Zahvaljujući niskim porezima i odsustvu carina, Gernsi je popularni offshore finansijski centar. Ipak, nove članice Evropske unije teraju Gernsi da se prilagođava međunarodnoj konkurenciji. Gernsi menja način svog poreskog sistema da zadrži svoju konkurentnost.

Plave telefonske govornice

Gernzi štampa svoj kovani i papirni novac. Gernzijska funta je iste vrednosti kao i funta sterlinga. Džerzijska funta i novčanice Ujedinjenog Kraljevstva slobodno cirkulišu i primaju se svuda na ostrvu.

Javne kompanije, kao što je elektroprivreda, telekomunikacije i pošta su privatizovane odlukom parlamenta i na tržištu nastupaju kao kompanije. Pošta (Guernsey Post Limited) i elektroprivreda (Guernsey Electricity Limited) su u celosti vlasništvo države, ali rade kao nezavisne kompanije. Govornice i poštanski sandučići na Gernsiju su istog dizajna kao i oni u Britaniji, ali su obojeni u plavo umesto u crveno.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Statua u sećanje Viktoru Igou na ostrvu

Viktor Igo je napisao svoja najlepša dela dok je bio u progonstvu na Gernziju. Njegov dom je bio u Sent Piter Portu, vila Hauteville, sada muzej pod upravom grada Pariza. 1866. godine je izdao roman, Travailleurs de la Mer čija se radnja odigrava na ostrvu. Njemu u čast, svake druge godine a po prvi put 2012., na ostrvu se održava Međunarodni „Viktor Ugo“ muzički festival, čija tema je uglavnom klasična i vokalna muzika.[68]

Jedan od najpoznatijih meštana je i G. B. Evdards, koji je napisao roman u kome je, pored ostalog prikazan i život na Gernziju za vreme 20. veka.

Nacionalna životinja je magarac i gernsijska krava. Prema starim pričama, magarci su nosili teret u strmim ulicama Sent Piter Porta (za razliku od ravničarskog grada St. Helir na Džerziju), ali magarac takođe predstavlja tvrdoglavost meštana. Gernsijska krava je prepoznatljiv simbol za ostrvo. Meštani Gernzija imaju tradicionalni nadimak magarci ili ânes, posebno od strane stanovnika susednog ostrva Džerzi (koje su meštani Gernzija nazvali žabe). Stanovnici određenih parohija takođe imaju nadimke, ali u većini slučajeva su zaboravljene od stanovnika koji govore engleski jezik.

Od jula 2006. pušenje na javnim mestima je zabranjeno.

Sport[uredi | uredi izvor]

Gernzi učestvuje samostalno u igrama Komonvelta, kao i u ostrvskim igrama, kojima je bio i domaćin 2003. godine. U sportskim nastupima, Gernzi nije međunarodno priznat. Sportisti Gernzsija se takmiče u okviru ekipe Ujedinjenog Kraljevstva, ili, u takmičenjima gde se Engleska, Škotska, Vels i Severna Irska takmiče posebno, mogu sami da odaberu ekipu. Tradicionalna sportska boja je zelena.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Nacionalna agencija za statistiku
  2. ^ Great Britain Parliament House of Commons Justice Committee (2010). Crown Dependencies: Eighth Report of Session 2009-10, [Vol. 1]: Report, Together with Formal Minutes (na jeziku: engleski). The Stationery Office. ISBN 978-0-215-55334-8. Pristupljeno 22. 2. 2023. 
  3. ^ Fèvre, Arnaud Le (21. 6. 2015). „Old Norse Words in the Norman Dialect”. viking.no. 
  4. ^ Hocart, Richard Peter (2010). Guernsey's Countryside: An Introduction to the History of the Rural Landscape. Guernsey: Societé Guernesiaise. 
  5. ^ „Guernsey, Channel Islands, UK - Edited Entry”. h2g2.com. Pristupljeno 22. 2. 2023. 
  6. ^ Wilcox, Ron. „La Cotte Cave, St Brelade”. members.societe-jersiaise.org. Pristupljeno 22. 2. 2023. 
  7. ^ „Island Life - the Channel Islands leading community site & now with blogs - Guernsey Ancient Monuments”. www.islandlife.org. Pristupljeno 22. 2. 2023. 
  8. ^ Sebire 2005, str. 107.
  9. ^ Sebire 2005, str. 110.
  10. ^ „Gallo-Roman Ship”. museums.gov.gg (na jeziku: engleski). 19. 7. 2012. Pristupljeno 22. 2. 2023. 
  11. ^ a b v g Marr 2001.
  12. ^ „Groton - Gunnerton”. www.british-history.ac.uk. British History Online. Pristupljeno 22. 2. 2023. 
  13. ^ Crossan 2015, str. 7.
  14. ^ a b Ogier 2005.
  15. ^ „Royal Guernsey Militia Regimental Museum”. museums.gov.gg (na jeziku: engleski). 19. 7. 2012. Pristupljeno 22. 2. 2023. 
  16. ^ Garis, Marie De (1986). Folklore of Guernsey (na jeziku: engleski). Guernsey Press. Pristupljeno 22. 2. 2023. 
  17. ^ Cooper 2006, str. 13.
  18. ^ Wimbush, Henry (1924). The Channel Islands. A&C Black. str. 89. 
  19. ^ Ogier, Daryl Mark (1997). Reformation and Society in Guernsey. Boydell & Brewer. ISBN 978-0851156033. 
  20. ^ Pleading the Belly: A Sparing Plea? Pregnant Convicts and the Courts in Medieval England by Sara M. Butler in Crossing Borders: Boundaries and Margins in Medieval and Early Modern Britain DOI: https://doi.org/10.1163/9789004364950_009
  21. ^ The Atlantic Monthly, Volume 65. str. 621. 
  22. ^ „History of the Castle”. Guernsey Museums & Galleries. 2012-07-19. Pristupljeno 19. 9. 2017. 
  23. ^ „Guernsey - Guernsey's emigrant children - Article Page 1”. www.bbc.co.uk. BBC - Legacies - Immigration and Emigration - Channel Islands. Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  24. ^ Jamieson 1986, str. 281.
  25. ^ „18th & 19th Century Defences - Guernsey Museums”. Guernsey Museums & Galleries. Arhivirano iz originala 18. 8. 2022. g. Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  26. ^ Jamieson 1986, str. 291.
  27. ^ Crossan 2015, str. 241.
  28. ^ Holloway, Edward (1981). How Guernsey Beat the Bankers: The Story of how the Island of Guernsey Created Its Own Money, Without Cost to the Taxpayer, and Established a Prosperous Community Free of Debt (na jeziku: engleski). Toucan Press. ISBN 978-0-85694-239-6. Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  29. ^ Parks, Edwin (1992). Diex Aïx, God Help Us: The Guernseymen who Marched Away, 1914-1918 (na jeziku: engleski). Guernsey Museums & Galleries. ISBN 978-1-871560-85-5. Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  30. ^ Bunting, Madeleine (1995). The Model Occupation: The Channel Islands Under German Rule, 1940-1945 (na jeziku: engleski). HarperCollins. str. 21. ISBN 978-0-00-255242-4. Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  31. ^ „Evacuees from Guernsey recall life in Scotland”. BBC News. 12. 11. 2010. Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  32. ^ „Learn More About Liberation Day | VistGuernsey”. Visit Guernsey. Arhivirano iz originala 3. 7. 2017. g. Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  33. ^ „The tomato growing industry”. www.bbc.co.uk (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  34. ^ „Guernsey Tourism Strategic Plan 2015 - 2025”. www.gov.gg (na jeziku: engleski). 18. 5. 2015. Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  35. ^ Crossan 2015, str. 17.
  36. ^ „Inside Brexit – Guernsey's Response” (PDF). We are Guernsey. 1. 12. 2017. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 12. 2017. g. Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  37. ^ „Guernsey topographic map, elevation, terrain”. Topographic maps (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 2. 2023. 
  38. ^ „Nature Reserves”. www.gov.gg (na jeziku: engleski). 1. 5. 2016. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  39. ^ Berry, William (1815). The History of the Island of Guernsey (na jeziku: engleski). Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  40. ^ „2021 Annual Weather Report” (PDF). Guernsey Meteorological Office. Pristupljeno 27. 2. 2022. 
  41. ^ „Weather Records”. Guernsey Meteorological Office. Pristupljeno 27. 2. 2022. 
  42. ^ „States agree plans to combat climate change”. Bailiwick Express (na jeziku: engleski). 20. 8. 2020. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  43. ^ Renouf, John (maj 1985). „Geological excursion guide 1: Jersey and Guernsey, Channel Islands”. Geology Today (na jeziku: engleski). 1 (3): 90—93. doi:10.1111/j.1365-2451.1985.tb00293.x. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  44. ^ „Geology & Geography”. La Societe Guernesiaise. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  45. ^ „Review of the Roles of the Jersey Crown officers” (PDF). 30. 3. 2010. Arhivirano (PDF) iz originala 21. 6. 2011. g. Pristupljeno 31. 5. 2011. 
  46. ^ „Guernsey's Lieutenant Governor: Vice Admiral Ian Corder sworn in”. BBC News. 14. 3. 2016. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  47. ^ Crossan 2015, str. 8.
  48. ^ „Guernsey Election 2020: Island-wide vote 'successful'”. BBC News. 7. 12. 2020. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  49. ^ Dawes, Gordon (2003). Laws of Guernsey (na jeziku: engleski). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-1-84731-185-6. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  50. ^ „Policy & Resources”. www.gov.gg (na jeziku: engleski). 15. 4. 2016. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  51. ^ „Channel Islands Knitwear Company Ltd v. Hotchkiss (Jersey) [2003] UKPC 45”. 16. 6. 2003. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  52. ^ „Jurats”. www.guernseyroyalcourt.gg (na jeziku: engleski). 4. 8. 2011. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  53. ^ „Consulate of France in Guernsey, United Kingdom”. embassypages.com. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  54. ^ „Parochial officers”. www.stpeterport.gg. St. Peter Port Parish. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  55. ^ „Parishes and Douzaines”. www.guernseyroyalcourt.gg (na jeziku: engleski). United Kingdom Chief Executive. 22. 6. 2011. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  56. ^ „Channel Islands' Anglican churches pay Parish Shares to Canterbury”. BBC News. 13. 4. 2014. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  57. ^ „Parishes”. Swoffers. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  58. ^ „Electronic Census; Latest Population, Employment and Earnings”. www.gov.gg (na jeziku: engleski). 31. 1. 2018. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  59. ^ Health Profile for Guernsey and Alderney, 2013–2015. Public Health Services, States of Guernsey. novembar 2016. ISBN 978-1-899905-18-8. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  60. ^ „Life expectancy at birth - The World Factbook”. www.cia.gov. 
  61. ^ „Common travel area (immigration staff guidance)”. GOV.UK (na jeziku: engleski). Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  62. ^ „Immigration Act 1971”. legislation.gov.uk. Pristupljeno 27. 2. 2023. 
  63. ^ „Guidance for EU nationals and employers”. www.gov.gg (na jeziku: engleski). 18. 11. 2020. Pristupljeno 28. 2. 2023. 
  64. ^ „Guernsey's Two Tier Housing Market - Guernsey”. States of Guernsey. Arhivirano iz originala 19. 4. 2015. g. Pristupljeno 28. 2. 2023. 
  65. ^ „Where can licence holders live - Guernsey”. States of Guernsey. Arhivirano iz originala 1. 5. 2015. g. Pristupljeno 28. 2. 2023. 
  66. ^ „What is a Qualified Resident? - Guernsey”. States of Guernsey. Arhivirano iz originala 14. 4. 2015. g. Pristupljeno 28. 2. 2023. 
  67. ^ „What is Islander status? - Guernsey”. States of Guernsey. Arhivirano iz originala 7. 10. 2013. g. Pristupljeno 28. 2. 2023. 
  68. ^ "Victor Hugo Festival"

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Gernzi na Vikimedijinoj ostavi.
Gernzi na Vikiputovanju.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Гернзи&oldid=27492471”