Dračka mitropolija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Dračka mitropolija
Μητρόπολη Δυρραχίου
Vizantijski kapitel iz Drača
sa predstavom hrišćanskog krsta
Osnovni podaci
Osnivanje4. vek
Kanonsko priznanjekanonski priznata
Autonomijamitropolija (od 8. veka u sastavu Carigradske patrijaršije)
Predstojateljdrački mitropolit
SjedišteDrač
Kanonska jurisdikcijaprovincija Novi Epir,
a potom vizantijska Dračka tema
Statistika

Dračka mitropolija (grč. Μητρόπολη Δυρραχίου) je bila pravoslavna crkvena oblast (mitropolija) sa sedištem u poznorimskom i potonjem vizantijskom gradu Draču (grč. Δυρράχιον, lat. Dyrrhachium).[1][2]

Nastala je tokom 4. veka, nakon uvođenja mitropolitskog sistema. Pošto je antički Drač bio glavni grad tadašnje poznorimske provincije Novi Epir, drački episkop je dobio mitropolitsku vlast nad svim episkopima u toj provinciji. Počevši od 8. veka, nalazila se pod vrhovnom jurisdikcijom Carigradske patrijaršije. Tokom vizantijskog perioda, Dračka mitropolija je imala nadležnost nad svim episkopijama na području Dračke teme, koja je obuhvatala primorske oblasti današnje Albanije, a u pojedinim periodima i primorske oblasti današnje Crne Gore.[3][4][5]

Nakon mletačkog osvajanja Drača (1205), započeo je period dugotrajne političke nestabilnosti, koji se ogledao u čestom smenjivanju državnih gospodara, a takvo stanje je potrajao sve do turskog osvajanja (1501). U međuvremenu je došlo do postepenog raspadanja dračke crkvene oblasti (mitropolije), čija je središnja (Dračka) eparhija na kraju potpala od nadležnost Ohridske arhiepiskopije.[6][7]

Antički period[uredi | uredi izvor]

Mozaik u dračkoj bazilici iz 6. veka, sa predstavom raznih hrišćanskih svetitelja

Pojava ranog hrišćanstva na istočnim obalama Jadranskog mora vezuje se za prve vekove hrišćanske istorije. Tokom poznog antičkog perioda, u najznačajnijim gradovima rimske provincije Novi Epir (grč. Νέα Ήπειρος, lat. Epirus Nova) razvile su se lokalne episkopije. Nakon uvođenja mitropolitskog sistema u 4. veku, drački episkop je dobio mitropolitsku vlast nad svim episkopima u toj provinciji, pošto je antički Drač bio glavni grad Novog Epira.[8][9]

Dračke zidine iz perioda vizantijske vlasti

Nakon konačne podele Rimskog carstva (395), provincija Novi Epir je zajedno sa svojom Dračkom mitropolijom i njenim episkopijama potpala pod vlast istočnorimskih, odnosno vizantijskih careva, koji su stolovali u Konstantinopolju. Među tadašnjim dračkim mitropolitima poznati su: Evharije (grč. Εὐχάριος), koji je učestvovao u radu Trećeg vaseljenskog sabora (431) i Luka (grč. Λουκάς), koji je učestvovao u radu Četvrtog vaseljenskog sabora (451).[5][10][11]

Učešće tadašnjih dračkih mitropolita na pomenutim vaseljenskim saborima (trećem i četvrtom), na kojima su donete odluke o nepromenjivosti (431) i potvrdi (451) izvornog Nikejsko-carigradskog simbola vere,[12] predstavlja svedočanstvo o njihovoj privrženosti hrišćanskom pravoverju, odnosno pravoslavlju.

Vizantijski period[uredi | uredi izvor]

Vizantijski car Vasilije II Bugaroubica (976—1025), za čijeg je vremena Dračka mitropolija dosegla najširi teritorijalni opseg (oko 1018. godine)

Tokom 6. i 7. veka, područje Novog Epira se našlo među ranovizantijskim oblastima koje su u više navrata bile opustošene od strane Slovena, a potom i Avara. Unutrašnjost provincije je postradala, a mnogi gradovi su razoreni, zajedno sa svojim episkopijama.[13][14]

Carska vlast se održala samo u Draču i neposrednoj okolini. Među tadašnjim dračkim mitropolitima poznati su: Sisinije (grč. Σισίνιος), koji je učestvovao u radu pomesnog Carigradskog sabora (692) i Nićifor (grč. Νικηφόρος), koji je učestvovao u radu Sedmog vaseljenskog sabora (787). Tokom 8. veka, sužena Dračka mitropolija potpala je pod nadležnost Carigradske patrijaršije, čime je označen početak njene ponovne konsolidacije.[15][16][17]

Konstantin Kavasila, ohridski arhiepiskop iz prve polovine 13. veka, koji je prethodno bio i drački mitropolit

Osnivanjem Dračke teme početkom 9. veka,[18] porastao je i značaj Dračke mitropolije. Uporedo sa teritorijalnim širenjem Dračke teme, postepeno se širila i nadležnost dračkih mitropolita, koji su početkom 10. veka pod svojom jurisdikcjom još uvek imali samo četiri episkopa, ali taj broj se nakon daljeg teritorijalnog širenja Dračke teme krajem 10. i početkom 11. veka postepeno povećao na čak 15 eparhija, uključujući i pojedine episkopije u okolnom arbanaškom i srpskom zaleđu (Krojanska, Lješka, Pilotska, Drivastanska, Skadarska, Barska, Dukljanska).[19][20][21][22]

Kao jedna od najzapadnijih crkvenih oblasti Carigradske patrijaršije, pravoslavna Dračka mitropolija je bila neposredno suočena sa opsanostima koje su proisticale iz dogmatskih promena koje su uzele maha na hrišćanskom zapadu. Rimska crkva je 1014. godine ozvaničila prihvatanje umetka Filioque,[23] čime je bio otvoren put ka Velikom raskolu (1054). Među pravoslavnim jerarsima koji su učestvovali u radu Carigradskog sabora, održanog 20. jula 1054. godine, bio je i tadašnji drački mitropolit Lavrentije (grč. Λαυρέντιος). Na tom saboru je izrečena jednoglasna osuda filiokvističkog učenja o dvostrukom ishođenju Svetog Duha. Takvo učenje je proglašeno za jeres, a učešće dračkog mitropolita u donošenju te odluke svedoči da je Dračka mitropolija bila duboko privržena hrišćanskom pravoverju, odnosno pravoslavlju.[24][25]

Pitanje očuvanja hrišćanske pravovernosti bilo je od posebne važnosti za dalji razvoj verskih odnosa na severnim područjima Dračke mitropolije, na kojima su se preplitali uticaji istočnog i zapadnog hrišćanstva. Na tim prostorima, uticaj Dračke mitropolije se ukrštao sa pretenzijama Dubrovačke nadbiskupije, koja je bila potčinjena Rimskoj crkvi. Usled postepenog sužavanja vizantijske vlasti na tim stranama, Dračka mitropolija je u drugoj polovini 11. veka i tokom 12. veka izgubila neke od najsevernijih episkopija, ali je zadržala regionalni značaj sve do propasti Dračke teme i mletačkog osvajanja Drača (1205).[19][6]

Iako je Drač već tokom 1213. godine potpao pod vlast Epirske države, drački mitropolit Roman (grč. Ρωμανός) je 1220. godine još uvek boravio u izbeglištvu u Nikeji, gde je učestvovao u radu pomesnog sabora.[26] Jedan od njegovih naslednika na arhijerejskom tronu u Draču bio je i čuveni Konstantin Kavasila (grč. Κωνσταντίνος Καβάσιλας), koji je kasnije proglašen za svetitelja.[27]

Tokom čitavog 13. i 14. veka, u dračkoj oblasti je dolazilo do čestog smenjivanja različitih državnih vlasti, što je dovelo do postepenog raspada dračke crkvene pokrajine, pogotovo tokom perioda vladavine raznih rimokatoličkih gospodara (1258-1266, 1272-1284, 1304-1368). Nakon raspada mitropolije, njena centralna Dračka eparhija je potpala od nadležnost susedne Ohridske arhiepiskopije. Nakon ukidanja te arhiepiskopije (1767), Dračka eparhija je potpala pod neposrednu nadležnost Carigradske patrijaršije, a takvo stanje je potrajalo sve do stvaranja Albanske pravoslavne crkve (1922).[28][29][7]

Nadležnost nad srpskim oblastima[uredi | uredi izvor]

Sveti Jovan Vladimir (um. 1016), srpski knez u Duklji, za čijeg je vremena Dukljanska episkopija bila u sastavu pravoslavne Dračke mitropolije

Istorijske veze između Dračke mitropolije i srpskih zemalja bile su predmet raznih istraživanja, sa posebnim fokusom na ranom novovekovnom periodu. U srpskoj istoriografiji su tim povodom formulisane dve grupe pitanja, od kojih se prva odnosi na vremenski i prostorni opseg nadležnosti dračkih mitropolita nad pojedinim oblastima u srpskom primorju, dok se druga grupa pitanja odnosi na eventualnu nadležnost Dračke mitropolije nad pojedinim srpskim oblastima u unutrašnjosti. Tu kompleksnu problematiku istraživali su istaknuti srpski istoričari, počevši od Stojana Novakovića, Stanoja Stanojevića, Filareta Granića, Sime Ćirkovića i Tibora Živkovića, do Jovanke Kalić, Radomira Popovića i nekolicine mlađih istraživača.[30]

Prve izričite vesti o srpskim vezama sa vizantijskim Dračem potiču iz vremena vizantijsko-bugarskih ratova, kada je Dračka tema bila glavno vizantijsko uporište na zapadnom delu fronta. Tim povodom, drački strateg Lav Ravduh je oko 917. godine vodio pregovore sa srpskim knezom Petrom Gojnikovićem oko ulaska Kneževine Srbije u rat na strani Vizantije.[31][32] U to vreme, početkom 10. veka, Dračka tema je prema severu dopirala samo do grada Lješa, ali već sredinom istog veka, u vreme nastanka istoriografskog spisa De administrando imperio, na severu je pored Lješa obuhvatala i gradove Ulcinj i Bar, na granici prema srpskoj kneževini Duklji.[33][34][35]

Pomenuti podaci svedoče o nesumnjivima vezama između vizantijskog Drača i srpskih zemalja, a pošto su politički planovi vizantijskog dvora po pravilu bili povezani sa vođenjem verske politike, isti podaci su poslužili kao osnova za izvođenje pretpostavke o tadašnjem uticaju Dračke mitropolije na rani razvoj crkvenog života u srpskim zemljama. Tim povodom je nastala i pretpostavka o mogućoj nadležnosti Dračke mitropolije nad drevnom Raškom episkopijom (pre 1020. godine), uz ukazivanje na razna pitanja koja su proisticala iz sporova oko razgraničenja crkvene jurisdikcije između Dračke mitropolije i Ohridske arhiepiskopije u periodu između obnove vizantijske vlasti u Ohridu (1018) i izdavanja druge ohridske povelje cara Vasilija II (1020).[36][37][38][19][39][30]

U to vreme, krajem 10. i početkom 11. veka, Dračka mitropolija je imala nespornu jurisdikciju nad znatnim delom srpskog primorja, što je posvedočeno popisom njenih episkopija u opštem spisku mitropolija i episkopija Carigradske patrijaršije (lat. Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae).[40] Pored episkopija na širem dračko-skadarskom području (Krojanska, Lješka, Pilotska, Drivastanska, Skadarska), Dračkoj mitropoliji su u to vreme pripadala još dva pravoslavna vladičanstva, koja se izričito pominju u episkopskom spisku br. 10, a to su: Barska episkopija (sa sedištem u gradu Baru) i Dukljanska episkopija (koja je obuhvatala unutrašnjost srpske oblasti Duklje).[19][4][41][21][42][43][44]

Nastanak ovih pravoslavnih episkopija objašnjava se ranijim širenjem Dračke mitropolije, do čega je došlo tokom druge polovine 10. veka, uporedo sa tadašnjim širenjem Dračke teme prema severu. Taj proces je bio ubrzan nakon propasti Prvog bugarskog carstva (969-971), kada je Dračka tema dobila na važnosti, pošto je nedugo potom (već nakon 976. godine) postala jedno od najznačajnijih vizantijskih uporišta naspram novostvorenog Samuilovog carstva.[45][46][47]

Daljim širenjem vizanstijske vlasti u vreme konačnog slamanja Samuilovog carstva (1014-1018), znatno je proširen i prostorni opseg Dračke teme, a samim tim i Dračke mitropolije, usled čega je vizantijski car Vasilije II u svojoj drugoj ohridskoj povelji iz 1020. godine morao da opomene tadašnjeg dračkog mitropolita da ne prestupa u oblasti koje su dodeljene susednoj Ohridskoj arhiepiskopiji. Time je u doba neposredne vizanstijske vlasti u srpskim zemljama (1018-1035) uspostavljeno razgraničenje između dva pravoslavna centra, Ohrida i Drača: stara Raška episkopija potpala je pod nadležnost Ohridske arhiepiskopije, dok je Dukljanska episkopija, prema ranije pomenutom spisku (Notitiae episcopatuum, br. 10) bila u nadležnosti Dračke mitropolije.[19][21]

U to vreme, Dračka tema je bila glavno vizantijsko uporište prema Duklji i ostalim kneževinama u srpskom primorju. Nakon izbijanja ustanka pod knezom Stefanom Vojislavaom oko 1035. godine, Drač je postao glavna vizantijska baza za vojna dejstva protiv Duklje, što se odrazilo i na praktično vršenje nadležnosti dračkog mitropolita nad srpskim primorjem. Usled političkih promena koje su nastale stvaranjem države Vojislavljevića, došlo je do znatnih novina u oblasti crkvenog uređenja. Za vreme vladavine kralja Mihaila, uspostavljeni su neposredni kontakti sa tadašnjim rimskim papom Grgurom VII, koji se bavio rešavanjem sporova između dve rimokatoličke nadbiskupije, Dubrovačke i Splitske (1078). Do tog vremena, dubrovački nadbiskupi su već uveliko uspeli da preuzmu nadležnost nad crkvenim centrima u dukljanskom primorju, što je prema mišljenju Sime Ćirkovića učinjeno upravo na štetu Dračke mitropolije.[48][49][50][51]

Dalja ekspanzija Rimokatoličke crkve i njene Dubrovačke nadbiskupije prema širem području pravoslavne Dračke mitropolije posvedočena je slikovitim primerom iz 1167. godine, kada je rimski papa Aleksandar III (1159-1181) pokušao da svoj uticaj proširi i na sam Drač, ali bez uspeha. U isto vreme, došlo je do crkvenih previranja u Baru i Ulcinju.[52]

Svi ti događaji su koincidirali sa ponovnim jačanjem vizantijske vlasti nad srpskim primorjem za vladavine cara Manojla I (1143-1180). Tada je došlo do ponovnog učvršćivanja neposredne vizantijske vlasti u široj skadarskoj oblasti, ali nije poznato da li je tim povodom došlo do obnove nadležnosti Dračke mitropolije nad svim tamošnjim crkvenim centrima. Oko 1185. godine, srpski veliki župan Stefan Nemanja konačno je proterao vizanstijsku vlast iz primorskih srpskih oblasti i gradova. Uporedo sa oslobođenjem Duklje i Kotora, Nemanja je zauzeo i južne gradove: Bar, Ulcinj, Svač, Skadar, Drivast, Sard i Danj. Za vreme vladavine njegovog sina Vukana, koji je nosio titulu kralja Dalmacije i Duklje, na tim prostorima je ozvaničeno postojanje rimokatoličke Barske nadbiskupije (1199), koja je obuhvatala i pomenute gradove.[53][54]

U cilju obnove crkvenog uređenja i očuvanja pravoslavlja u tim oblastima, prvi srpski arhiepiskop sveti Sava je 1219. godine, nakon dobijanja crkvene autokefalnosti, odlučio da se na primorskim područjima, koja su u ranijim vremenima pripadala bivšim pravoslavnim episkopijama Dračke mitropolije (Dukljanska, Barska, Skadarska, Drivastanska, Pilotska), ustanovi nova Zetska episkopija koja je time postala i baštinica starijeg pravoslavnog nasleđa na tim prostorima, što je uticalo i na dobijanje istaknutog mesta među svetosavskim episkopijama.[55][56]

U spomen na postojanje nekadašnje pravoslavne Dukljanske episkopije, koja je tokom druge polovine 10. i prve polovine 11. veka bila u sastavu Dračke mitropolije, Srpska pravoslavna crkva je 2004. godine donela odluku o ustanovljenju službe i zvanja vikarnog episkopa dioklijskog.[57]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Janin 1960, str. 1248-1252.
  2. ^ Kislinger 2011, str. 313-352.
  3. ^ Ferluga 1964, str. 117-132.
  4. ^ a b Dragojlović 1990, str. 201-209.
  5. ^ a b Petrović 1991, str. 131-135.
  6. ^ a b Ferluga 1986, str. 65-130.
  7. ^ a b Komatina & Komatina 2018, str. 55-82.
  8. ^ Popović 1996.
  9. ^ Popović 2004.
  10. ^ Kislinger 2011, str. 315-317.
  11. ^ Preradović 2012, str. 1-12.
  12. ^ Popović 2012.
  13. ^ Kovačević 1981, str. 109-124.
  14. ^ Popović 1984, str. 181-243.
  15. ^ Dragojlović 1989, str. 214.
  16. ^ Dragojlović 1990, str. 203.
  17. ^ Kislinger 2011, str. 319, 334.
  18. ^ Ferluga 1964, str. 83-92.
  19. ^ a b v g d Kalić 1979, str. 30-32.
  20. ^ Živković 2004, str. 151.
  21. ^ a b v Komatina 2016, str. 68-73.
  22. ^ Preradović 2016, str. 23-35.
  23. ^ Siecienski 2009, str. 113.
  24. ^ Puzović 2008a.
  25. ^ Puzović 2008b, str. 147-163.
  26. ^ Ferjančić 1974, str. 51.
  27. ^ Ivanišević 2012, str. 7-12.
  28. ^ Božić 1983, str. 13-116.
  29. ^ Kiminas 2009.
  30. ^ a b Komatina 2016.
  31. ^ Ferjančić 1959, str. 54.
  32. ^ Ćirković 1981a, str. 157.
  33. ^ Ferjančić 1959, str. 34.
  34. ^ Ćirković 1981a, str. 162.
  35. ^ Komatina & Komatina 2018, str. 67.
  36. ^ Novaković 1908, str. 1-62.
  37. ^ Stanojević 1912.
  38. ^ Granić 1933, str. 1-10.
  39. ^ Dragojlović 1991, str. 43-55.
  40. ^ Darrouzès 1981, str. br. 10: 607-623.
  41. ^ Stanković 2014, str. 277.
  42. ^ Stanković 2016, str. 18.
  43. ^ Komatina & Komatina 2018, str. 67, 69.
  44. ^ Popović 2021, str. 163.
  45. ^ Ostrogorski & Barišić 1966, str. 118–129.
  46. ^ Maksimović 1981, str. 170-171.
  47. ^ Pirivatrić 1997, str. 110-111, 114, 126, 128.
  48. ^ Ćirković 1981b, str. 195.
  49. ^ Stanković 2014, str. 280.
  50. ^ Mitrović 2017, str. 51.
  51. ^ Komatina & Komatina 2018, str. 69.
  52. ^ Mitrović 2019, str. 492.
  53. ^ Kalić 1981b, str. 252-254.
  54. ^ Komatina 2016, str. 221-226.
  55. ^ Bogdanović 1981, str. 315—327.
  56. ^ Komatina 2016, str. 286-287.
  57. ^ SPC (2004): Hirotonisan vikarni episkop dioklijski Jovan

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Драчка_митрополија&oldid=27678206”