Napad NOVJ na Travnik oktobra 1944.

Napad NOVJ na Travnik oktobra 1944.
	Deo Drugog svetskog rata
Vreme	20 — 22. oktobar 1944.
Mesto	Travnik
Sukobljene strane
NOVJ	Domobrani

U skladu sa direktivom Vrhovnog štaba za prenošenja težišta dejstava prema dolini reke Bosne, Peti korpus NOVJ u oktobru organizovao je operaciju zauzimanja Travnika i utvrđenja u dolini reke Lašve. Borbe za sam grad trajale su od 20. do 22. oktobra 1944, i završene su uništenjem ustaško-domobranskog garnizona. U borbama za grad ustaško-domobranske snage pretrpele su gubitke od oko 900 mrtvih, a 712 je zarobljeno^[1]. Jedinice NOVJ imale su gubitke od 94 mrtva i preko 200 ranjenih. Između ostalih, poginula su i tri narodna heroja: Josip Mažar-Šoša, Petar Mećava i Lazar Marin.

Istovremeno sa Travnikom, napadnuta su i zauzeta uporišta u dolini Lašve: selo Dolac, železnička stanica Bila, selo Han-Bila i most kod sela Divjaka, kao i uporišta na liniji Zenica - Visoko. Nakon zauzimanja Travnika, operacija NOVJ nastavljena je napadom na Busovaču i nastupanjem prema komunikacijama u dolini reke Bosne. Osovinske snaga pod komandom štaba 5. SS korpusa su za vreme i nakon borbi za Travnik intervenisale protivnapadima iz Zenice. Usled vitalnog značaja ovih komunikacija, borbe za Travnik i okolinu nastavljene su znatnim snagama i sa promenljivom ratnom srećom tokom narednih meseci, sve do Sarajevske operacije početkom aprila 1945.

Situacija i planovi suprotstavljenih strana[uredi | uredi izvor]

Situacija nemačkih snaga[uredi | uredi izvor]

Posle neuspeha prethodnice Grupe armija E da se probije od Kumanova preko Vranja na sever, i gubitka cele doline Južne i Velike Morave u prvoj polovini oktobra 1944, Sarajevo se nametnulo kao jedini realan cilj prema kojem se Grupe armija E mogla probijati. Komunikacije Višegrad - Sarajevo i Sarajevo - Bosanski Brod dobile su vitalni značaj za Nemce. 10. oktobra 1944. godine, komanda Jugoistoka je obratila pažnju komandama Grupe armija E i Druge oklopne armije da moraju imati u vidu da put i železnička pruga Bosanski Brod - Sarajevo - Rogatica odnosno Višegrad - Užice „mogu igrati presudnu ulogu za snabdevanje Grupe armija Srbija i Grupe armija E"^[2]. Međutim, 5. SS korpus, zadužen za odbranu oblasti, morao je da izdvoji 7. SS i 118. lovačku diviziju za borbe u Srbiji. Ostatak korpusa (13. SS divizija, 369. legionarska, obalske i korpusne trupe, kao i potčinjene snage NDH) prolazio je kroz krizu. 17. septembra NOVJ je oslobodila Tuzlu, ojačana 369. divizija izgubila je 5. oktobra Trebinje, i pretrpela dalje teške poraze na Pelješcu i kod Stona. Deveta dalmatinska divizija 10. oktobra oslobodila je Livno. U drugoj polovini oktobra Treći korpus NOVJ ispoljio je pritisak na komunikaciju Sarajevo - Višegrad, a Peti korpus na komunikaciju Sarajevo - Brod. Usled toga je nakon odlaska glavnine 750. puka obustavljeno dalje prebacivanje 118. divizije. I pored toga, 5. SS korpus je bio prinuđen da odustane od ambicioznih protivnapada za ponovno osvajanje Tuzle, Trebinja i Livna, i koncentriše snage za borbu u obalskoj zoni i na komunikaciji Višegrad - Sarajevo - Brod.

Tok borbi[uredi | uredi izvor]

U borbama za Travnik poginuli su zapovednik garnizona Travnik pukovnik Eduard Bunić Bona, potpukovnik Josip Klobučarić i Ivan Dujmović (policijski satnik), dok je potpukovnik Muhamed Sulejmanpašić zarobljen.^[3]