Портал:Geografija/Izabrani 2010.
Izabrani članci [uredi izvor]
Januar[uredi izvor]
Pakleni otoci ili Paklinski otoci su srednjedalmatinski arhipelag koga čine dvadesetak ostrva, ostrvaca i hridi. Nalazi se uz jugozapadnu obalu ostrva Hvar i pred ulazom u luku istoimenog grada Hvara. Ime su dobili prema paklini — vrsti borove smole, koja se koristila u brodogradnji, kao zaštitni premaz za drvene brodove i čamce.
Ostrva su izgrađena od krečnjaka kredne starosti. Pružaju se paralelno sa reljefnim strukturama na ostrvu Hvar, od kojeg su odvojena Paklenim kanalom. Iako se na Svetom Klementu, najvećem ostrvu arhipelaga, nalaze tri naselja: Momića Polje, Vlaka i Palmižana, ona nemaju administrativni status naselja jer nisu stalno naseljena. Od 1972. godine arhipelag je pod zaštitom države u kategoriji značajnog pejzaža. Na ostrvima se nalazi nekoliko arheoloških lokaliteta, od kojih su neki iz rimskog doba. U okolnom akvatoriju, nalazi se nekoliko olupina potonulih brodova. U uvali Palmižana na Svetom Klementu nalazi se istoimena ACI marina.
Februar[uredi izvor]
Vankuver (engl. Vancouver, fr. Vancouver) je grad u Kanadi u pokrajini Britanska Kolumbija. Vankuver je najveći grad u zapadnoj Kanadi i treći po veličini u Kanadi. Po popisu iz 2006. Vankuver ima 578.041 stanovnika, a grad sa okolinom 2.116.581 stanovnika (2006).
Grad je osnovan 1867. kada su u oblasti Gastaun podignute prve pilane koje su ubrzo postale jezgro budućeg naselja. Vankuver je status grada dobio 1886. Produžetak transkontinentalne pruge koji je vodio do grada bio je završen 1887. s ciljem da se što bolje iskoristi velika prirodna luka Vankuvera, koja će uskoro postati važna veza u trgovini između Orijenta i istočnog dela Kanade. Ovo je imalo takođe imalo uticaja na ubrzani razvoj trgovine sa Evropom. Vankuverska luka je danas najveća i najprometnija luka u Kanadi, kao i četvrta najveća luka (po tonaži) u Severnoj Americi. Drvna industrija je i dalje glavna privredna delatnost u gradu, dok je turizam, zahvaljujući očuvanoj prirodi u okolini grada, na drugom mestu. Vankuver je treći najveći filmski centar u Severnoj Americi (posle Los Anđelesa i Njujorka) čime je zaslužio nadimak Severni Holivud. Godine 1986. u Vankuveru je bila održana Svetska izložba, a u februaru 2010. Vankuver će, zajedno sa Vislerom, biti domaćin Zimskih olimpijskih igara.
Mart[uredi izvor]
Sao Paulo (port. São Paulo - Sveti Pavle) je glavni grad istoimene brazilske države. Nalazi se na 23° 32′ 36″ S 46° 37′ 59″ W / 23.54333° J; 46.63306° Z, odnosno 400 kilometara od Rio de Žaneira, a 1.030 kilometara od glavnog grada Brazilije.
Površina gradske zone je 1.523 km² na kojoj se nalazi približno 11 miliona stanovnika, što ga čini najvećim i najnaseljenijim gradom na južnoj hemisferi. Procjena (iz 2005. godine) je da 21 milion ljudi živi u regiji grada, po čemu je Sao Paulo na petom mjestu liste najvećih metropola na svijetu.
Ljude iz grada Sao Paula zovu paulistanos, dok izraz paulista koriste za sve stanovnike iz države Sao Paulo uključujući i paulistanose.
April[uredi izvor]
Islamska Republika Iran (persijski: جمهوری اسلامی ايران) je država u jugozapadnoj Aziji. Na zapadu graniči sa Irakom i Turskom, na severu sa Jermenijom, Azerbejdžanom i Turkmenistanom i na istoku s Avganistanom i Pakistanom. Osim toga, na severu izlazi na Kaspijsko more, a na jugu na Persijski zaliv i Omanski zaliv, deo Indijskog okeana.
U Iranu prevladava planinski reljef, posebno u zapadnom delu u kojem živi većina stanovništva (planinski lanci Zagros i Alborz (Elburs) sa najvišom tačkom Irana, 5671 m visokim Damavandom). Uz Persijski zaliv reljef je nizijski, a na istoku preovladavaju slabo naseljene ravne pustinje sa povremenim slanim jezerima.
Islam je najzastupljenija i državna religija. Velika većina muslimana su šiiti. Stanovništvo uglavnom govori iranskim jezicima, među kojima se ističe persijski kojim govori nešto više od polovine stanovništva. Na severozapadu zemlje živi velika azerbejdžanska zajednica (oko 17 miliona stanovnika, više nego u susednom Azerbejdžanu).
Nakon islamske revolucije 1979. Iran je postao republika, ali uz izabrani parlament i predsednika odlučujuću reč u mnogim pitanjima i pravo veta na većinu odluka imaju verske vođe na čelu sa vrhovnim vođom (ovu funkciju je do svoje smrti 1989. obavljao Ajatolah Homeini).
Iranska privreda se zasniva na proizvodnji nafte i poljoprivredi. Iran je četvrti po veličini izvoznik nafte i ima 10% dokazanih svetskih rezervi. Industrijska proizvodnja zaostaje po produktivnosti za zemljama sličnog BDP-a.
Maj[uredi izvor]
Sankt Peterburg (rus. Санкт-Петербу́рг, ranije Petrograd, Lenjingrad) je grad u severozapadnoj Rusiji koji nosi status federalnog grada i administrativnog centra Lenjingradske oblasti i Severozapadnog federalnog okruga.
Posle Moskve, Sankt Peterburg je drugi po broju stanovnika, i drugi po važnosti ekonomski, industrijski, naučni i kulturni centar Rusije. Nalazi se na ušću reke Neve u Finski zaliv (Baltičko more), što ga čini i važnim trasnportnim i trgovačkim centrom.
Sankt Peterburg je osnovao Petar Veliki 1703. na močvarnom zemljištu u blizini mora. Time je želeo da osigura ruski pristup Baltiku. Grad je od 18. do 20. veka bio prestonica Ruskog carstva, značajan evropski kulturni centar, i najvažnija ruska luka na Baltiku. Centralni deo grada je danas pod zaštitom UNESKO.
Površina grada je 1.439 km², a broj stanovnika je 2009. bio 4,58 miliona. To je najseverniji milionski grad na svetu.
Juni[uredi izvor]
Republika Južna Afrika ili Južnoafrička Republika (kraći naziv Južna Afrika) je republika na jugu Afrike. Nalazi se na južnoj ivici Afrike i graniči se sa Namibijom, Bocvanom, Zimbabveom, Mozambikom i Svazilendom. Mala država Lesoto je u potpunosti obuhvaćena južnoafričkom teritorijom. Površina Južne Afrike iznosi 1.221.000 km². Po površini Južnoafrička Republika je 25. država u svetu, a 9. na kontinentu. Po proceni iz 2009. Južnoafrička Republika je imala 49.320.000 stanovnika. Glavni gradovi Južnoafričke Republike su Pretorija, Blumfontejn i Kejptaun, dok je najveći grad Johanesburg.
Najstariji stanovnici Južne Afrike su plemena Hotentota i Bušmana. Bantu narodi su se doselili oko 1000. godine. Godine 1652. Holanđani su osnovali koloniju na Rtu dobre nade, današnji grad Kejptaun. Godine 1795. britanska vojska osvojila je Rt dobre nade i Kejptaun. Holandsko (bursko) stanovništvo 1830. godine se kolektivno iselilo na sever i osnovalo Burske republike koje su Britanci anektirali 1902. godine posle Drugog burskog rata. Britanske kolonije su se 1910. godine ujedinile u Južnoafričku Uniju, koja je stekla nezavisnost i istupila iz Komonvelta 1961. godine. Tokom 20. veka glavni problem Južne Afrike je bilo pitanje premoći belog stanovništva nad crnačkom većinom. Politika aparthejda je zvanično uvedena 1948. Posle godina međunarodnog pritiska i unutrašnjeg nezadovoljstva, aparthejd je ukinut 1990. godine. Na izborima 1994. Nelson Mandela je izabran za prvog crnog predsednika države.
Južnoafrička Republika je jedan od osnivača Ujedinjenih nacija i Afričke unije. Privreda Južne Afrike je najsnažnija na afričkom kontinentu sa modernom infrastrukturom. Glavni proizvodi Južnoafričke republike su zlato i dijamanti.
Više o Južnoafričkoj Republici...
Juli[uredi izvor]
Kazahstan (kaz. Қазақстан, rus. Казахстан; službeno: Republika Kazahstan) je država u srednjoj Aziji. Površinom je deveta zemlja na svetu, ali veći deo teritorija čini slabo naseljena stepa. Na zapadu izlazi na Kaspijsko more. Graniči na severu sa Rusijom, na istoku sa Kinom i na jugu sa Kirgistanom, Uzbekistanom i Turkmenistanom.
Kazahstan je deveta država po površini u svetu, ali je šezdeset druga po broju stanovnika sa šest po kvadratnom kilometru. Broj stanovnika u 2006. godini je iznosio oko 15.300.000, za razliku od 1989. godine kada je broj stanovnika bio oko 16.400.000, zbog emigracije Rusa i Povoloških Nemaca.
Veći deo istorije prostor današnjeg Kazahstana su naseljavala nomadska plemena. Do 16. vijeka su se formirali Kazasi kao zasebna grupa, sastavljena od tri horde. Rusi na ovaj prostor prvi put došli u 18. veku, a do sredine 19. veka celi Kazahstan je postao deo Ruske Imperije. Nakon Oktobarske revolucije 1917. i Ruskog građanskog rata koji je usledio, teritorija Kazahstana nekoliko puta biva reorganizovan da bi 1936. godine bila osnovana Kazaška SSR u okviru SSSR-a. Tokom 20. veka Kazahstan je bio mesto mnogih sovjetskih projekata, kao što su Hruščovljeva "Devičanska polja", zatim kosmodrom u Bajkonuru i poligon u Semipalatinsku, primarna sovjetska lokacija za testiranje nuklearnog oružja.
Kazahstan je proglasio nezavisnost 16. decembra 1991. godine, kao poslednja sovjetska republika koja je to uradila. Dotadašnji komunistički lider Nursultan Nazarbajev postao je prvi i dosad jedini predsjednik Kazahstana.
Avgust[uredi izvor]
Kanada (engl. Canada, fr. Canada) je država u Severnoj Americi koja se nalazi severno i istočno od Sjedinjenih Američkih Država. Na zapadu Kanade se nalazi Tihi okean, na severu Severni ledeni okean, a na istoku Atlantski okean. Kanada je sa površinom od 9.984.670 km² druga po veličini država u svetu, posle Rusije. Glavni grad Kanade je Otava, a najveći grad je Toronto. Ostali veći gradovi su Montreal, Edmonton, Kalgari, Kvebek, Vankuver i Vinipeg. Broj stanovnika Kanade prema proceni iz 2009. iznosi 33.774.000.
Teritoriju današnje Kanade su, pre dolaska Evropljana, već nekoliko hiljada godina naseljavala brojna domorodačka plemena. Godine 1867. ujedinjenjem tri britanske severnoameričke kolonije u federalni dominion od četiri pokrajine osnovana je Kanada. Široka autonomija Kanade je proširena Vestminsterskim statutom iz 1931, a kulminirala je Kanadskim zakonom iz 1982. kojim su prekinute sve zakonske zavisnosti od britanskog parlamenta.
Danas je Kanada federacija koja se sastoji od deset pokrajina i tri teritorije. Prema državnom uređenju je parlamentarna demokratija i ustavna monarhija sa kraljicom Elizabetom II kao vrhovnim suverenom. Dvojezična je država, gde su osim na federalnom nivou, engleski i francuski jezik zvanični i u provinciji Nju Bransvik.
Septembar[uredi izvor]
Pustinja je područje (biom) koje usled velike oskudice vlage ima slabo razvijenu vegetaciju. Iako su pustinje najpoznatije po održavanju veoma malo života, one zapravo pružaju utočište mnogim živim bićima koja obično ostaju sakrivena (posebno tokom dnevnog svetla) kako bi sačuvala vlagu. Približno jednu trećinu Zemljinog kopna čine pustinje.
Pustinjski krajolici imaju zajednička obeležja. Pustinjsko tlo je često sastavljeno većinom od peska, a u takvim pustinjama postoje peščane dine. Izgled stenovitog terena je tipičan i odražava minimalan razvoj tla i razasutost vegetacije. Najniži delovi zemlje mogu biti ravnice pokrivene solju. Eolski proces (delovanje vetra) je glavni faktor u oblikovanju pustinjskih krajolika.
Pustinje ponekad sadrže vredna ležišta minerala koja su se oblikovala u aridnoj okolini ili su bila izložena eroziji. Budući da su pustinje suva područja, one su idealna mesta za očuvanje fosila i ljudskih rukotvorina.
U Kepenovoj klasifikaciji klime pustinje su označene sa (BW).
Oktobar[uredi izvor]
Ontario (engleski/francuski: Ontario) jedna od kanadskih provincija u centru južnog dela zemlje. To je najmnogoljudnija, i posle Kvebeka, druga najprostranija provincija Kanade (Nunavut i Severozapadne teritorije su veće, ali nemaju provincijski status) Ontario se na zapadu graniči sa provincijom Manitoba, sa Kvebekom na istoku, kao i sa pet američkih saveznih država na jugu.
Glavni grad Ontarija je Toronto, koji je ujedno i najveći grad Kanade. Otava, glavni grad Kanade, nalazi se na istoku Ontarija uz granicu sa Kvebekom. Na popisu stanovništva 2006. utvrđeno je da je u Ontariju živelo 12.160.282 stanovnika, što predstavlja 38,5 % stanovništva Kanade.
Novembar[uredi izvor]
Kvebek ili Kvibek (fr. Québec, izgovor [kebɛk]) je po površini najveća od 10 pokrajina u Kanadi koja se nalazi na istoku zemlje, i druga po broju stanovnika posle Ontarija. Status pokrajine ima od 1867. godine. Pokrajina se na zapadu graniči sa pokrajinom Ontario i Hadsonovim zalivom, na severu sa Hadsonovim prolazom i Ungavskim zalivom, na istoku sa pokrajinama Njufaundlend i Labrador i Nju Bransvik i na jugu sa SAD (saveznim državama Mejn, Nju Hempšir, Vermont i Njujork).
Stanovništvo ove kanadske pokrajine je većinom frankofono, tako da status primarnog zvaničnog jezika ima francuski, iako su zagarantovana prava i engleskoj govornoj manjini; Kvebek je jedina kanadska pokrajina u kojoj engleski nije glavni službeni jezik na pokrajinskom nivou, a Kvebečani od 2006. imaju status „zasebne nacije unutar ujedinjene Kanade“.
Glavni grad pokrajine i drugi po veličini je grad Kvebek u regiji Kapital Nasional, kog nazivaju „starim glavnim gradom” (fr. la vieille capitale) zato što je bio i glavni grad Nove Francuske, Donje Kanade, kao i same Kanade. Najvažnije urbano područje je područje Montreala u kom živi skoro polovina stanovnika pokrajine.