Istočna Bosna u Narodnooslobodilačkoj borbi
Istočna Bosna u NOR obuhvata teritoriju ograničenu: na jugu linijom Šćepan Polje-Čajniče-Rudo, na istoku rekom Drinom, na severu rekom Savom, a na zapadu rekom Bosnom i planinama Treskavicom i Zelengorom.
Ustanak u istočnoj Bosni (pod vlašću NDH) započeo je u selu Semizovcu 28. jula 1941., sa glavnim žarištima na Romaniji, Ozrenu, Majevici i oblasti Birač, i slobodnom teritorijom koja je postala deo Užičke republike. Sredinom novembra 1941. došlo je do raskida između partizana i četnika, i oseke ustanka, koji se održao zahvaljujući pomoći partizanskih odreda iz Srema, i dolasku Vrhovnog štaba NOVJ u Foču januara 1942. (nakon Igmanskog marša). U leto 1942. (u Šekovićima) formirana je 6. istočnobosanska brigada, dok su u proleće 1943. na Majevici formirane 1. majevička i tri vojvođanske brigade NOVJ. Tokom 1944. najveći uspeh NOVJ bilo je oslobođenje Tuzle (Druga tuzlanska operacija), dok je Sarajevo oslobođeno 6. aprila 1945. (Sarajevska operacija).
Okupacija[uredi | uredi izvor]
U aprilskom ratu 1941. veći deo istočne Bosne poseo je od 14. do 16. aprila 1941. nemački 16. motorizovani korpus iz 2. armije i to: 16. motorizovana divizija sa jednim pukom u Sarajevu, a 2 puka u Zvorniku i okolini; 14. oklopna divizija u prostoru Zenice, a 8. oklopna divizija u prostoru Višegrada. Posle okupacije veći deo Istočne Bosne ušao je u nemačku, a oblast Foče, Kalinovika, Goražda, a nešto kasnije i Višegrada u italijansku okupacionu zonu. Okupacionu upravu preuzela je u nemačkom delu nemačka 182. pešadijska divizija (početkom juna smenjena jednim pukom 718. divizije i jednim landesšicen (rezervisti) bataljonom, a u italijanskoj zoni delovi 14. korpusa italijanske 9. armije.[1]
NDH[uredi | uredi izvor]
U aprilu, maju i junu, uz pomoć okupatora u istočnoj Bosni uspostavljena je vlast Nezavisne Države Hrvatske, a novoformirane kvislinške domobranske i ustaške snage posele su gotovo sva veća mesta. Manje nemačke snage zadržale su se u Sarajevu, Doboju i Zvorniku. Krajem maja Čajniče, Goražde, Foču i Kalinovik napustile su okupacione italijanske trupe. Ustaše su odmah počele hapsiti i proganjati komuniste i druge političke protivnike, iseljavati, pokatoličavati i ubijati Srbe, hapsiti i internirati Jevreje. Konfiskovali su gotovo sve trgovine, veće zanatske radnje i pokretnu i nepokretnu imovinu bogatijih Srba i Jevreja. Koristeći postojeće verske i nacionalne podele, ustaše su, uz aktivnu saradnju kolonija folksdojčera u oblasti Bijeljine (Petrovo Polje), Lukavca, Zenice i Sarajeva, uspele da podstaknu i razviju do velikih razmera raniji verski i nacionalni antagonizam između Hrvata i Muslimana sa jedne, i Srba sa druge strane. Pod pritiskom ustaškog terora, progonjeno srpsko stanovništvo počelo je u junu 1941. da se sklanja u šume. Jedan deo tih ljudi (uglavnom, bogatiji trgovci i činovnici iz gradova) selio se ili bežao u Srbiju, a manjim delom i u deo Dalmacije koji su anektirali Italijani.[1]
Pripreme za ustanak[uredi | uredi izvor]
U takvoj situaciji organizacije KPJ u istočnoj Bosni vršile su pripreme za ustanak. U maju je održano oblasno partijsko savetovanje tuzlanske oblasti, na kojem su izdata naređenja komunistima da se pristupi pripremama za ustanak i ustane u odbranu progonjenog srpskog naroda. U sarajevskoj oblasti dirktiva CK KPJ o pripremama za ustanak preneta je u maju i junu na sve organizacije KPJ. Pripremama za ustanak rukovodili su sreski štabovi, formirani u junu i prvoj polovini juna 1941. Pored rada na prikupljanju oružja i odabiranju ljudstva za prve partizanske čete, organizacije KPJ radile su na tome da pokrenu pored Srba, Hrvate i Muslimane. Komunisti su uspeli da prošire svoj uticaj na niz sela u Semberiji, Majevici, oko Tuzle, Doboja, Sarajeva, Rogatice i u Birču. Na sastanku PK KPJ za BiH, 13. jula u Sarajevu, imenovani su štabovi za tuzlansku i sarajevsku oblast. Pred oružani ustanak formirane su Semizovačka, Trebevićka i Romanijska partizanska četa, a u Birču, Semberiji, na Majevici i Ozrenu više partizanskih grupa. U tim jedinicama bilo je blizu 1.000 boraca i 800-900 pušaka.[1]
Ustanak[uredi | uredi izvor]
Akcije partizana[uredi | uredi izvor]
Prve oružane akcije počele su kod Semizovca 28. jula 1941., na Romaniji 31. jula-1. avgusta, i na Trebeviću 4. avgusta. Izbijanjem ustanka Nemci su u istočnu Bosnu doveli i ostale snage 718. divizije, a italijanske okupacione trupe ponovo su početkom septembra posele Čajniče, Goražde, Foču i Kalinovik. Već u početku Romanija je postala žarište ustanka, gde je do 18. avgusta formiran bataljon od 5 četa (oko 250 boraca). Početkom septembra Trebevićka i Semizovačka četa su, takođe, prerasle u bataljone. Početkom avgusta došlo je do masovnog ustanka u Birču. Prvo je oslobođeno selo Šekovići (5. avgusta), zatim niz sela u Birču, i 10. avgusta Vlasenica. Oslobođena teritorija Birča postala je kasnije jedno od najznačajnijih žarišta ustanka u istočnoj Bosni. Na Majevici i u Semberiji borbe su počele 10. avgusta. Do kraja avgusta na Majevici je formirana četa od oko 100 boraca, a u Semberiji-Bijeljinska četa. Majevička četa oslobodila je Lopare i prekinula saobraćaj na drumu Tuzla-Brčko. Neprijatelj je prisilio Bijeljinsku četu da se 1. septembra prebaci u Mačvu, a 11. septembra razbijena je Majevička četa. Manji deo boraca ostao je na Majevici, a ostatak se prebacio u Birač. Na Ozrenu i Trebavi ustanak je počeo 23. avgusta; do 25. avgusta ustanici su zauzeli Gračanicu, Doboj (sem stare tvrđave) i Maglaj, i oko tih mesta porušili železničke pruge i telefonske linije.[1] U Doboju i Usori zaplenjene su velike količine municije i hrane, od kojih je manji deo (oko 50 tona municije i konzervi) evakuisan na slobodnu teritoriju, a veći deo uništen. To je, do tada, bila jedna od najvećih akcija u Jugoslaviji. Neprijatelj je prema Doboju brzo intervenisao (sa oko 8 bataljona) i ustanici sa Ozrena povukli su se na levu obalu Spreče i desnu obalu Bosne. Na Ozrenu su početkom septembra formirane 3 partizanske čete i 1 samostalni vod (ukupno oko 500 pušaka)[2]
Akcije četnika[uredi | uredi izvor]
Već u početku ustanka u istočnoj Bosni pojavile su se, pored partizanskih, i četničke jedinice. U okolini Han Pijeska, Olova, Srebrenice i Bratunca nisu postojale organizacije KPJ, pa su četničke pristalice povele protiv ustaša seljake Srbe, koji su ispred ustaškog terora izbegli u šume. Jedna od takvih grupa, podstaknuta uspešnom borbom partizana na Romaniji i u Birču, zauzela je 8. avgusta Han Pijesak i 10. avgusta ušla u već oslobođenu Vlasenicu. Druga, jača četnička grupa, formirana oko Srebrenice i Bratunca, zauzela je 18. avgusta Srebrenicu i Bratunac, a 19. avgusta Drinjaču. Sa tim grupama partizanski štabovi uspostavili su saradnju radi zajedničke borbe protiv okupatora. Polovinom avgusta u istočnu Bosnu su počeli da pristižu oficiri kraljevske JV iz Srbije (majori Jezdimir Dangić i Boško Todorović) koje je Draža Mihailović uputio sa zadatkom da preuzmu kontrolu nad ustanicima i izoluju ustanike od komunista[a]. Oni su uspeli da se nametnu za komandante četničkih jedinica i da u septembru sprovedu u njima vojnu organizaciju. Tada su formirani Srebrenički i Vlasenički četnički odred i Planinski puk. Četničke vođe u istočnoj Bosni su, zbog raspoloženja većine boraca iz četničkih jedinica da nastave borbu protiv ustaša, pa i protiv okupatora, bile prisiljene da produže saradnju sa partizanima. Ta saradnja ostvarena je u borbama protiv ustaško-domobranskih snaga koje su se krajem avgusta 1941. povlačile iz Vlasenice, zatim u napadu na Rogaticu 6. septembra i u borbama na Romaniji.[2]
Reakcija okupatora i NDH[uredi | uredi izvor]
Okupatori i ustaške vlasti su od početka nastojali da u borbu protiv NOP pridobiju muslimansko i hrvatsko stanovništvo. Radi toga su pokušali da naoružaju muslimanska i hrvatska sela, i da u njima stvore milicijske formacije radi samoodbrane od četnika i borbe protiv partizana. Brzo rasplamsavanje ustanka prisililo je okupatora da znatno pojača svoje snage u istočnoj Bosni. Tako je u septembru protiv Romanijskog, Trebevićkog i Semizovačkog partizanskog bataljona angažovano 12 ustaško-domobranskih i 1-2 nemačka bataljona. Krajem septembra u Romanijskom bataljonu bilo je 10 četa i 3 samostalna voda (1.230 boraca), a u Semizovačkom i Trebevićkom po 4 čete (u svakom po više od 300 boraca). Istovremeno, neprijatelj je protiv partizanskih snaga na Ozrenu angažovao jake snage, ali nije postigao nikakav značajniji uspeh. Početkom oktobra na Ozrenu su formirana 3 bataljona. Za to vreme partizanske snage u Birču, zajedno sa četnicima, vodile su borbe oko Kladnja i Zvornika da bi čvršće povezale slobodne teritorije istočne Bosne i zapadne Srbije.[2]
Jačanje NOP[uredi | uredi izvor]
Na Savetovanju u Stolicama (kod Krupnja), 26. septembra 1941., u prisustvu delegata iz BiH, odlučeno je da se pristupi reorganizaciji ustaničkih jedinica u čitavoj zemlji: formiran je Vrhovni štab NOVJ sa Titom na čelu, sa potčinjenim Glavnim štabovima u svim pokrajinama Jugoslavije; usvojen je zajednički naziv "partizani" za sve borce u čitavoj zemlji, obavezna crvena petokraka i partizanska zakletva, a osnovne borbene jedinice postali su partizanski odredi (sastavljeni od bataljona i četa) sa jedinstvenom komandom u sastavu: komandant, politički komesar i njihovi zamenici.[3]
Početkom oktobra 1941., u duhu zaključaka Savetovanja u Stolicama, reorganizovane su partizanske snage u istočnoj Bosni i formirano je 6 NOP odreda: Majevički, Ozrenski, Birčanski, Zvijezda, Romanijski i Kalinovički. U to vreme Vrhovni štab NOVJ je počeo da šalje u istočnu Bosnu puške i municiju iz fabrike u oslobođenom Užicu. Odlukom Glavnog štaba NOPO BiH ukinuti su oblasni štabovi, a štabovi odreda stavljeni su pod njegovu neposrednu komandu. Preduzete su mere za dalje razvijanje partizanskih organizacija i formirani okružni, opštinski i sreski komiteti KPJ tamo gde nisu postojali.[2]
Da bi objedinio napore svih ustaničkih snaga u borbi protiv okupatora i njihovih slugu, Glavni štab je sklopio u selu Drinjači 1. oktobra 1941. sporazum sa četničkim predstavnicima iz istočne Bosne; tada je formiran zajednički operativni štab radi koordinacije dejstava partizanskih i četničkih jedinica.[2]
Ofanziva ustanika[uredi | uredi izvor]
U jesen 1941. Glavni štab planirao je da se oslobode Rogatica, Višegrad, Zvornik, Kladanj i Olovo, i povežu slobodne teritorije, a zatim prenesu dejstva u dolinu reke Bosne, na Majevicu i u Semberiju. Nemačke i ustaško-domobranske snage u istočnoj Bosni tada su imale oko 43 bataljona, sa jače grupisanim snagama u tuzlanskom basenu, u dolini reke Bosne, oko Rogatice i Višegrada.[2]
Romanijski NOP odred je posle desetodnevnih borbi oslobodio Rogaticu 23. oktobra, i sa delovima Kalinovičkog NOP odreda odbacio jače domobranske i ustaške snage koje su od Sarajeva, preko Romanije i dolinom reke Prače, pokušale da pruže pomoć opsednutom garnizonu. Odred Zvijezda usmerio je svoju aktivnost prema rudarskim centrima Brezi i Varešu. Sredinom novembra Romanijski NOP odred je imao 8 bataljona (3.000 boraca), a Kalinovički i NOP odred Zvijezda po 4 bataljona. Te snage držale su prostranu slobodnu teritoriju na kojoj je bila organizovana pozadina i uspostavljeni organi narodne vlasti. Napadi na Zvornik, Kladanj i Višegrad nisu uspeli. Ozrenski NOP odred bio je i dalje vrlo aktivan u napadima na komunikacije u dolinama reke Bosne i Spreče, što je ozbiljno ugrozilo železnički saobraćaj prema Tuzli i Sarajevu. Samo u oktobru Odred je izvršio preko 30 uspešnih napada na vojne transporte, neprijateljske posade i objekte na železničkim prugama. U takvoj situaciji oko Doboja neprijatelj je sa jakim snagama (16 ojačanih ustaških i domobranskih bataljona i oko 4 artiljerijska diviziona) izvršio napad na Ozrenski NOP odred. U teškim borbama od 3. do 12. decembra Odred se održao na svojoj teritoriji i naneo neprijatelju izvesne gubitke. Majevički NOP odred narastao je početkom novembra na dva bataljona i kontrolisao znatnu teritoriju na Majevici i u Semberiji.[2]
Hrvati i Muslimani u NOP[uredi | uredi izvor]
U početku ustanka partizanske jedinice u istočnoj Bosni bile su sastavljene većinom od boraca Srba, dok je Hrvata i Muslimana bilo relativno malo.[2] Međutim, već u avgustu stupila je u borbu jedna četa Hrvata-rudara iz sela Husino kod Tuzle, a od muslimana iz okoline Rogatice formirana je u oktobru četa koja je novembra 1941. prerasla u bataljon (200 boraca) u sastavu Romanijskog NOP odreda. Takođe, u tom periodu povećao se iz gradova priliv omladinaca, radnika i đaka.[2]
Raskid partizana i četnika[uredi | uredi izvor]
Sporazum u Drinjači četnici su iskoristili za podrivanje uticaja KPJ među ustanicima. Već početkom novembra Draža Mihailović je naredio Jezdimiru Dangiću da pređe u napad na snage pod kontrolom komunista i jedan deo četnika iz istočne Bosne prebaci u Srbiju radi napada na Vrhovni štab NOPOJ u Užicu. Međutim, četničko rukovodstvo u istočnoj Bosni tada nije bilo u stanju da to sprovede, jer borci u četničkim jedinicama nisu hteli da se bore protiv partizana, a narod u pozadini još manje je bio spreman da podrži takvu politiku. Zbog toga su četničke vođe pojačale propagandu i aktivnost protiv komunista, podsticali u svojim jedinicama pljačku, paljenje sela i pokolje muslimanskog i hrvatskog življa i time skretali borbu protiv okupatora na bratoubilački rat. Pod njihovim uticajem, unutrašnja čvrstina partizanskih odreda počela je da slabi, pa su pojedinci i manje grupe u početku, a kasnije i čitave partizanske jedinice, prelazile na stranu četnika.[2]
Organizacije KPJ i partizanski komandanti opirali su se četničkoj dominaciji: na konferenciji partizanskih i četničkih predstavnika u Vlasenici (16. i 17. novembra) došlo je do raskida između partizana i četnika i ukinut je zajednički Operatibni štab. Četnici su 17. novembra 1941. formirali Privremenu upravu istočne Bosne i sklopili sporazum sa jedinicama italijanskog 14. korpusa u Višegradu (početkom oktobra Italijani su ponovo okupirali Višegrad, na poziv NDH) o saradnji u borbi protiv partizana. Nešto kasnije, italijanske vlasti ustupile su četnicima Višegrad, Goražde, Čajniče, Foču i Kalinovik, i iz tih garnizona povukli svoje snage u Pljevlja. Uspostavljajući svoju vlast u tim mestima, četnici su izvršili pokolj i pljačku nad Muslimanima.[2]
U toj situaciji Glavni štab BiH orijentisao je deo snaga Romanijskog, Zvijezda i Ozrenskog NOP odreda prema rudarskim i industrijskim mestima u dolini reke Bosne i reke Krivaje, da bi ih iz tih oblasti popunio novim borcima i međusobno čvršće povezao. Radi toga je 12. decembra odred Zvijezda, ojačan jednim bataljonom Romanijskog NOPO, izvršio neuspeo napad na Vareš. Posle toga delovi Romanijskog NOPO i odred Zvijezda napali su 17. decembra Olovo i oslobodili ga, a delovi Ozrenskog NOPO neprijateljska uporišta u dolini reke Krivaje. Međutim, posle zauzimanja Olova, u dolinu Krivaje, koju su oslobodile partizanske jedinice, upala je četnička Cerska brigada, ranije prebačena iz Srbije. Ona, kao i još neki četnički odredi, upućeni su iz Srbije početkom decembra, da bi omogućili intervenciju protiv komunista u istočnoj Bosni.[2]
1942[uredi | uredi izvor]
Krajem decembra 1941. u istočnu Bosnu je (nakon pada Užičke republike) stigao Vrhovni štab NOVJ sa 1. proleterskom brigadom. Odmah su preduzete mere da se sredi stanje u partizanskim odredima. U selu Ivančićima održano je 7. i 8. januara 1942. savetovanje Pokrajinskog komiteta KP BiH kojem su prisustvovali Josip Broz Tito i nekoliko članova CK KPJ. Tada je odlučeno da se u istočnoj Bosni povede odlučnija borba protiv četnika.[2]
Igmanski marš[uredi | uredi izvor]
Neposredna kontrola CK KPJ i VŠ kao i prisustvo 1. proleterske brigade uticali su da se zaustavi osipanje boraca u Romanijskom i NOP odredu Zvijezda i izazove kolebanje u četničkim redovima. Ali, tek započeto sređivanje jedinica prekinula je druga neprijateljska ofanziva. U borbama po velikoj hladnoći i dubokom snegu, jake nemačke, ustaške i domobranske snage uspele su od 15. do 23. januara 1942. da prodru duž komunikacija i zauzmu gradove na oslobođenoj teritoriji, popale više sela na Glasincu i u drugim krajevima, i pobiju ili deportuju veliki broj stanovnika. Četničke jedinice, po naređenju svojih starešina, napustile su položaje.[2] U partizanskim odredima ponovo je počelo osipanje boraca i prelaženje četnicima. Za vreme ofanzive Vrhovni štab i delovi 1. proleterske brigade prebacili su se 18. januara preko železničke pruge Sarajevo-Višegrad, i stigli 25. januara u Foču, koju su nekoliko dana ranije oslobodile od četnika jedinice Durmitorskog NOP odreda. Glavnina 1. proleterske brigade izvršila je 27. i 28. januara pokret sa Romanije, preko sela Srednjeg, Semizovca, Igmana i sela Trnova ka Foči (Igmanski marš).[4][b]
Već 23. januara okupator je preduzeo pregrupisavanje svojih jedinica radi napada na Ozrenski NOPO. Ali taj napad, otpočet 29. januara jakim snagama (nemačka 342. i 1 puk 718. divizije i oko 11 ustaško-domobranskih bataljona) završio se neuspehom. Ozrenski NOPO (5 bataljona, 1.200 boraca) izvukao se ispod udara nemačkih snaga. Kada su se nemačke snage povukle u Doboj, 4. i 5. februara, partizani su prešli u opšti protivnapad na ustaške i domobranske trupe, i u borbama do 9. februara izbacili iz stroja oko 400 neprijateljskih vojnika i ovladali teritorijom koju su ranije držali.[4]
Fočanska republika[uredi | uredi izvor]
Posle završetka druge neprijateljske ofanzive, povezana je slobodna teritorija istočne Bosne sa oslobođenim delom Crne Gore i Sandžaka. Na području Goražda, Kalinovika, Foče, gde se prebacio Vrhovni štav i 1. proleterska brigada, formirani su od boraca nekih četničkih jedinica dobrovoljački odredi. Sve do 10. maja 1942. u Foči je bilo sedište CK KPJ i VŠ. Početkom februara, odlukom VŠ, formiran je Operativni štab za istočnu Bosnu. Međutim, uskoro su oko Rogatice, Han Pijeska, Vlasenice i Srebrenice četnici ponovo počeli jačati. Oni su uspeli da pokrenu svoje jedinice u oružanu borbu protiv partizana. U početku su to bili pojedinačni napadi na kurire i komuniste, a 20. februara napali su i uništili Štab Majevičkog NOPO i prisilili partizane da se povuku sa Majevice u Birač.[4]
Radi razbijanja četnika u istočnoj Bosni početkom marta je formirana Udarna grupa od 2. proleterske i 3 bataljona 1. proleterske brigade. Ona je 4. marta krenula iz rejona Goražda i 7/8. marta posle kraće borbe zarobila jednu četničku grupu u selu Borike, a zatim, preko planine Devetnika i Javora, izbila 15. marta u selo Miliće. Narednih dana Udarna grupa razbila je četnike oko Vlasenice i oslobodila Drinjaču, Bratunac i Srebrenicu. Do kraja marta formirani su Rogatički, Vlasenički, Srebrenički i Krajiški dobrovoljački odred, a u partizanskim odredima dobrovoljački bataljoni (u Romanijskom-4, Zvijezda-1 i u Birčanskom-3). Pored drugih mera, za dalji razvoj oružane borbe protiv okupatora i kvislinga u istočnoj Bosni pristupilo se formiranju udarnih, omladinskih i proleterskih jedinica. Tako je 13. marta formiran 1. proleterski, a 28. marta 2. udarni bataljon.[4]
Kriza ustanka[uredi | uredi izvor]
Proces sređivanja partizanskih snaga u istočnoj Bosni ponovo je prekinula treća neprijateljska ofanziva u proleće 1942. Za vreme ofanzive raspale su se sve dobrovoljačke jedinice. Od 18. aprila do 6. maja četnici su izvršili pučeve u Ozrenskom, Romanijskom, odredu Zvijezda, Kalinovičkom i novoformiranom Zeničkom odredu, i stavili ih pod svoju komandu.[v] Od partizanskih jedinica jedino su se u celini održali ranije formirani proleterski i udarni bataljoni i Birčanski NOP odred. Od preostalih boraca i rukovodilaca iz Ozrenskog, Zeničkog i odreda Zvijezda, formiran je sredinom maja 1942. 3. istočnobosanski udarni bataljon. Na teritoriji ranijih partizanskih odreda ostale su manje grupe partizana i komunista, koji su nastavili borbu pod teškim uslovima.[4]
Sredinom 1942. nemačke, ustaške i domobranske trupe zaposele su sve gradove i komunikacije u istočnoj Bosni, a četnici su priznali suverenitet NDH, sklopili sporazum sa ustašama o saradnji i borbi protiv NOP. Pod pritiskom okupatorskog, ustaškog i četničkog terora, došlo je do krize ustanka u mnogim krajevima istočne Bosne. U tako teškoj situaciji, Pokrajinski komitet KPJ i Glavni štab BiH sa Grupom udarnih bataljona (1., 2. i 3.) krenuli su iz zeničkog kraja, preko planine Konjuha, i stigli 28. maja u Birač, gede se nalazio Birčanski NOP odred (2 bataljona i 2 proleterske čete, oko 400 boraca). Dolazak Grupe udarnih bataljona u Birač omogućio je da se održi jedina preostala slobodna teritorija u istočnoj Bosni. U selu Šekovićima formirana je od Grupe udarnih bataljona 2. avgusta 1942. 6. istočnobosanska udarna brigada. Glavni štab BiH odlučio je da se 6. brigada prebaci iz Birča na Majevicu, gde je stigla 12. septembra. Zbog intervencije neprijateljevih snaga, 6. brigada se posle borbi na Majevici, Trebavi i Semberiji 5/6. oktobra prebacila preko Save u Srem, gde je napala neprijateljske posade u selima Kuzminu i Vrbanji i, zajedno sa sremskim partizanima, razbila jedan nemački bataljon u Bosutskim šumama. Posle odmora i popune na Fruškoj gori (u njen sastav ušao je jedan bataljon Sremskog NOPO), Brigada se sa Sremskim NOP odred 4/5. novembra vratila u Semberiju.[4]
Oslobođenje Majevice[uredi | uredi izvor]
Pošto se prebacila na Majevicu, 6. brigada i Sremski NOP odred su kod sela Pilice razbili i delimično uništili 11. novembra dva četnička bataljona, a zatim 16. novembra napali i zauzeli više ustaških i domobranskih uporišta na drumu Tuzla-selo Čelić. Odmah posle toga obnovljen je Majevički NOP odred i nastavljeno je uspešno čišćenje Majevice od četnika. U rejonu sela Maleševci gde se prikupilo oko 1.300 četnika sa Majevice i Trebave, 6. brigada i Sremski NOP odred iznenadili su 28. novembra tu četničku grupu i u šestočasovnoj borbi gotovo potpuno je uništili (poginulo i ranjeno 250 četnika, zarobljeno 600, zaplenjeno oko 800 pušaka i 32 automatska oruđa). Do 15. decembra razoružano je još oko 250 četnika. Pobedom u selu Maleševcima zadat je težak udarac četnicima na Majevici, od kojeg se više nisu oporavili. Od novopridošlih boraca popunjeni su 6. brigada i Majevički NOPO.[4]
U decembru je usledio koncentričan napad nemačkih i ustaških snaga (2 nemačka i 7 ustaških i domobranskih bataljona) na Majevicu. Posle borbi 16. i 17. decembra, 6. brigada i Majevički NOPO prebacili su se za Birač, a za njima i Sremski NOP odred. Te snage zajedno sa Birčanskim NOPO proterale su iz Birča četnike koji su početkom decembra prodrli tamo sa Romanije.[4]
1943[uredi | uredi izvor]
Pomoć iz Srema[uredi | uredi izvor]
Uspesima postignutim u jesen 1942. situacija u istočnoj Bosni znatno se popravila, čemu je u velikoj meri doprinelo povezivanje sa Sremom. Krajem 1942. u istočnoj Bosni su operisali 6. brigada i 3 NOP odreda, a sem Birča, Majevice i Semberije, stvoreni su uslovi da se ustanak ponovo rasplamsa i u drugim oblastima. Posle prebaacivanja partizanskih snaga u Birač, GŠ BiH je odlučio da razbije četnike u južnom delu istočne Bosne. Radi toga je, početkom januara 1943., uputio 6. brigadu na Romaniju. Četnici su izbegli borbu, ali je Brigada uspela da od ljudstva sa Glasinca formira bataljon koji je ušao u njen sastav. Sredinom januara 6. brigada vratila se u Birač. S obzirom na teškoće oko ishrane jedinica u Birču, a i zbog potrebe prenošenja NOB u severni deo istočne Bosne, Glavni štab je usmerio dejstva svih snaga kojima je tada rspolagao prema dolini reke Spreče i ka Majevici. U pokretu na sever, partizanske jedinice izvršile su napad 25. januara 1943. u širem rejonu sela Caparda na ustaške i četničke snage i tom prilikom zauzele niz manjih neprijateljskih uporišta. Sremski i Majevički NOPO produžili su na Majevicu, a glavnina 6. brigade i Birčanskog NOPO ostali su do polovine februara u dolini reke Spreče, a zatim preneli dejstva na komunikaciju Kladanj-Tuzla, gde su 16/17. februara zauzeli nekoliko neprijateljskih uporišta. Za to vreme Sremski i Majevički NOPO na Majevici i u Semberiji izveli su više uspešnih akcija protiv četnika, ustaša i domobrana. Veze sa Sremom bile su učvršćene, odakle su stalno pristizali novi borci za popunu Sremskog NOPO, kao i transporti hrane, od koje je jedan deo prebacivan preko Majevice u Birač radi ishrane tamošnjih jedinica i naroda. U to vreme sve partizanske jedinice u istočnoj Bosni brojno su znatno ojačale. Tako je Sremski NOPO imao 4, Majevički 3, Birčanski 4, a 6. brigada šest bataljona.[4]
Četvrta neprijateljska ofanziva[uredi | uredi izvor]
.jpg)
U četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi, Vrhovni štab je naredio da se deo snaga iz istočne Bosne prebaci na Igman radi pomoći Glavnoj operativnoj grupi. Međutim, u to vreme četnici Romanijskog korpusa (jačine oko 1.500 boraca) prodrli su u Birač, gde se prikupljala 6. brigada. U borbama od 2. do 4. marta četnici su razbijeni i odbačeni prema Romaniji. Pošto je u Birču 25. marta od Majevičkog NOP odreda formirana 1. (15.) majevička brigada, obe brigade upućene su u pravcu Foče. Kod Ustikoline, 8. aprila obe brigade su ušle u sastav Glavne operativne grupe u kojoj su ostale do završetka pete neprijateljske ofanzive.[4]
Vojvođanske brigade[uredi | uredi izvor]
Za to vreme u istočnoj Bosni su pod komandom Privremenog operativnog štaba za istočnu Bosnu operisali Sremski i novoformirani Majevički NOP odred na Majevici i u Semberiji, a Birčanski u Birču. U martu i aprilu Sremski NOPO postigao je nekoliko značajnih uspeha: likvidirano je domobransko uporište u selu Vršanima i selu Dragaljevcu, a kod sela Zagona i na drumu Bijeljina-Zvornik zarobio je gotovo dva domobranska bataljona (oko 800 vojnika). 10. i 20. aprila su od Sremskog NOPO formirane 1. i 2. vojvođanska brigada. U maju i junu 1. i glavnina 2. vojvođanske brigade prebačene su u Birač. One su, zajedno sa delovima Birčanskog NOPO od 6. do 12. juna razbile na Rudištu jedan bataljon 15. domobranske pukovnije, a 11/12. juna oslobodile su Srebrenicu. U Semberiji je ostao Majevički NOPO koji je, krajem aprila, zarobio domobranske posade u selu Popovima i selu Amajlijama, a 11. juna sa 1 bataljonom iz 2. vojvođanske brigade kod sela Dragaljevca napao i bez veće borbe, zarobio 3. domobransku pukovniju (bez jednog bataljona) sa celokupnim naoružanjem.[5]
Formiranje divizija[uredi | uredi izvor]
Posle proboja na Sutjesci i Zelengori, Glavna operativna grupa izbila je 22. juna na Romaniju. Ona je u sadejstvu sa snagama istočne Bosne oslobodila Han Pijesak, Vlasenicu, Srebrenicu, Bratunac, Drinjaču, Zvornik, Olovo i Kladanj, a u rejonu Banovića i Đurđevika demolirani su rudnici uglja. Krajem juna u istočnu Bosnu prebačena je i 5. krajiška divizija koja je oslobodila Kakanj i onesposobila tamošnji rudnik uglja. Razbijanjem ustaša, domobrana i četnika, stvoreni su još bolji uslovi za razvoj ustanka u istočnoj Bosni. Od vojvođanskih brigada (1., 2. i 3.) formirana je 2. jula 16. vojvođanska, a od 6. istočnobosanske i 1. majevičke brigade (koja je kasnije preimenovana u 15. majevičku) i Majevičkog NOPO-17. istočnobosanska divizija. Na Ozrenu je obnoveljen Ozrenski NOP odred.[5]
Nemci zauzimaju gradove[uredi | uredi izvor]
Zbog takvog razvoja situacije u istočnoj Bosni, jake neprijateljske snage (369. divizija, 7. SS divizija Princ Eugen, puk Brandenburg, ustaše, domobrani i četnici) izvršile su napad na snage NOVJ u istočnoj Bosni. Od 7. do 20. jula uspele su da ovladaju gradovima i komunikacijama na oslobođenoj teritoriji. Međutim, već krajem jula, zbog situacije u Italiji, nemačke snage napustile su istočnu Bosnu i prebacile se ka Jadranskom moru.[5]
Predviđajući kapitulaciju Italije, Vrhovni štab je odlučio da sve snage iz istočne Bosne, sem 16. i 17. divizije, prebaci prema italijanskom okupacionom području. U julu su sve jedinice Glavne operativne grupe i 5. krajiška divizija napustile istočnu Bosnu.[5]
Ofanziva NOVJ[uredi | uredi izvor]
Avgusta 1943. istočna Bosna uključena je u operativno područje 1. bosanskog udarnog korpusa. Nastavljajući ofanzivna dejstva, 17. divizija NOVJ je razbila četnike na Trebavi i do polovine septembra oslobodila Gračanicu, Modriču, Šamac, Gradačac i Orašje. Tada su formirani Trebavski i Posavski NOP odred, a 21. septembra 16. muslimanska brigada. Za to vreme, 16. vojvođanska divizija NOVJ oslobodila je Bijeljinu 10/11. avgusta, Vlasenicu 10/11. septembra i Caparde 14/15. septembra. Potom je ponovo prenela dejstva na sever i, u sadejstvu sa Majevičkim NOPO oslobodila posle žestoke borbe 24. septembra Bijeljinu po drugi put (pošto ju je 16. avgusta povratio neprijatelj), a 29. septembra i Zvornik.[5]
Prvo oslobođenje Tuzle[uredi | uredi izvor]
Početkom septembra u istočnu Bosnu se prebacio Štab 1. bosanskog udarnog korpusa (početkom oktobra preimenovan u 3. bosanski udarni korpus) sa 2. krajiškom brigadom. Pošto je situacija bila povoljna da se ovlada tuzlanskim basenom, Štab 1. bosanskog korpusa počeo je u drugoj polovini septembra pripreme za napad na Tuzlu. U borbama od 29. septembra do 7. oktobra oslobođena je i odbranjena Tuzla, a neprijatelju su naneti teški gubici (oko 3.000 poginulih i zarobljenih) i zaplenjene velike količine oružja i opreme (25 topova, 5 minobacača, 140 puškomitraljeza i mitraljeza, 2.700 pušaka).[5]
Oslobođenje Tuzle podstaklo je razvoj NOB u istočnoj Bosni. Muslimansko i hrvatsko stanovništvo počelo je masovnije da stupa u oružanu borbu protiv okupatora. Iz Tuzle i njene okoline uključilo se u jedinice 3. udarnog korpusa oko 4.000 novih boraca, od toga 2.500 radnika. To je omogućilo da se jedinice popune, a i da se 10. oktobra formiraju nove brigade: 17. majevička od Majevičkog NOPO, i 18. istočnobosanska, a 24. oktobra od Birčanskog NOPO 19. birčanska brigada i Tuzlanski NOPO. Od 2. krajiške, 18. istočnobosanske i 17. majevičke brigade formirana je 10. oktobra 27. istočnobosanska divizija.[5]
Okruženje Sarajeva[uredi | uredi izvor]
Posle oslobođenja Tuzle 3. udarni korpus preneo je operacije iz doline reke Spreče na jug, prema Sarajevu, Goraždu i Višegradu. Nastupajući iz rejona Tuzle, preko Ozrena i Krivaje, 17. divizija oslobodila je 20. oktobra Vareš i, u borbama za grad, razbila i delom uništila 6. brdsku domobransku pukovniju, a onesposobila visoke peći i postrojenja u železari i rudniku. Iz Vareša je 17. divizija produžila prema Romaniji, gde je do kraja oktobra ovladala uporištima: Crvene Stijene, selo Mokro, Hreša i izbila pred spoljnu odbranu Sarajeva.[5]
Za to vreme je 27. divizija NOVJ preko Kladnja, Vlasenice, Han Pijeska i sela Sokolovića izbila na liniju Sokolac-Rogatica, 21. oktobra razbila četnike koji su prešli iz Srbije, 22. oktobra oslobodila Rogaticu i okružila garnizon u Sokolcu, iz kojeg se neprijatelj izvukao prema Sarajevu. Posle toga jedinice 27. divizije oslobodile su Višegrad, Goražde, Foču i u drugoj polovini novembra, prebacile se na Jahorinu i izbile s juga pred spoljnu odbranu Sarajeva.[5]
U severnom delu istočne Bosne dejstvovala je 16. vojvođanska divizija. Ona je u oktobru pokušala da zauzme Brčko, pa kada nije uspela, orijentisala se na zatvaranje pravca koji iz Brčkog vode ka Tuzli, Bijeljini i Gračacu.[5]
Nemačka zimska ofanziva[uredi | uredi izvor]
Cela istočna Bosna (sem Brčkog, Sarajeva i gradova u dolini reke Bosne) bila je početkom novembra 1943. oslobođena, a narodna vlast (opštinski, sreski i okružni NOO) uspostavljena je po svim gradovima i selima, sa Tuzlom kao političkim i kulturnim centrom oslobođene teritorije. Pošto su cenili da ojačane snage NOV u istočnoj Bosni mogu izvršiti prodor u Srbiju i još više ugrozitikomunikacije i industrijsko-rudarske centre u dolini reke Bosne, Nemci su već u novembru vršili oko oslobođene teritorije koncentracije jakih snaga i kad su 11. novembra zauzeli Tuzlu, u decembru su započeli operacije proiv 3. korpusa NOVJ. Vodeći borbe pod teškim uslovima (zima, oskudica u hrani i odeći) jedinice 3. korpusa i 5. krajiške divizije uspele su da veštim manevrima i pravovremenim rasturanjem snaga izbegnu uništavajuće udare nemačkih i kvislinških jedinica i, posle kraćeg predaha, da ponovo pređu u napad.[5]
U tim operacijama, koje su po angažovanju snaga i trajanju bile jedna od najoštrijih ofanziva u istočnoj Bosni, neprijatelj je vršio masovni teror i pustošenja. Ova ofanziva uporila je proces masovnog prilaženja muslimanskih i hrvatskih boraca na stranu NOP. Neprijatelj je uspeo da u nekim muslimanskim i hrvatskim selima u dolini Spreče, na Majevici i u Posavini obrazuje formacije tzv. zelenog kadra, koje su mu služile za borbu protiv NOV i razbijanje jedinstva naroda na oslobođenoj teritoriji.[5]
1944[uredi | uredi izvor]
Planovi Vrhovnog štaba NOVJ za oslobođenje Srbije[uredi | uredi izvor]
Januara 1944. Nemci su preneli operacije iz istočne u srednju Bosnu. U tako izmenjenoj situaciji Štab 3. korpusa NOVJ odlučio je da ponovo oslobodi Tuzlu, ali zbog intervencije jakih neprijateljskih snaga od Doboja i Zvornika napad nije uspeo. Do kraja februara jedinice 3. korpusa očistile su slobodnu teritoriju od četnika, ustaša i zelenog kadra. 3. marta formirana je 36. vojvođanska (od 3., 5. i 6. vojvođanske brigade), a 6. marta 38. istočnobosanska divizija (od 17. majevičke i 18. hrvatske istočnobosanske brigade, Majevičkog, Tuzlanskog i Posavsko-trebavskog NOPO). U to vreme štab 3. korpusa NOVJ uputio je 17. diviziju po direktivi VŠ u rejon Srebrenice i Bratunca radi prebacivanja u Srbiju, a 27. diviziju sa Romanije na prostor Kalinovik-Foča-Goražde, odakle je 5. divizija pomerena u Sandžak, takođe radi prodora u Srbiju.[5]
Reakcija Nemaca[uredi | uredi izvor]
U proleće 1944. istočna Bosna je dobijala sve veću važnost u planovima i VŠ i neprijatelja. Jedinice NOVJ pripremale su se da iz istočne Bosne i Crne Gore izvrše prodor u Srbiju, dok su Nemci nastojali da ih u tome spreče. Radi toga su iz Srema prebacili 13. SS legionarsku diviziju, koja je 14. marta prešla Savu kod Sremske Rače i Brezovog Polja i istovremeno počela da nastupa pravcem Brčko-Čelić. Iako je po naređenju štaba 3. korpusa NOVJ 36. divizija 17. marta napala neprijatelja u desni bok na odseku selo Čelić-Dubravice, 13. SS divizija uspela je do 18. marta da izbije na liniju reka Drina-Bijeljina-selo Koraj-selo Čelić-Brčko. Neprijatelj je od 1. do 8. aprila potisnuo 36. diviziju, a 12. aprila prešao u opšti napad i odbacio 16. i 36. diviziju na greben Majevice.[5]
Pošto je postojala mogućnost da snage NOVJ budu okružene, Štab 3. korpusa naredio je 16. i 36. diviziji da se povuku sa Majevice u Birač i u rejon Srebrenice, a 38. divizija da se zadrži na Majevici. Ali i ona se 20. aprila, pod pritiskom nadmoćnijeg neprijatelja, morala povući ka Birču. Pri tom je pod teškim uslovima evakuisala 200 ranjenika sa Majevice.[6]
Treći korpus NOVJ potisnut iz Semberije[uredi | uredi izvor]
U takvoj situaciji Štab 3. korpusa dobio je od VŠ 21. aprila naređenje da u Srbiju uputi 2 divizije preko Drine. Trebalo je da one olakšaju prodor 2. i 5. divizije koje su iz Sandžaka nastupale u Srbiju. Štab 3. korpusa poverio je taj zadatak 16. vojvođanskoj i 17. istočnobosanskoj diviziji. Sve pripreme za forsiranje Drine bile su izvršene do predviđenog roka (29. aprila), ali je neprijatelj otkrio namere 3. korpusa. Jači delovi 13. SS divizije i 3. domobranskog zbora iz rejona sela Caparda i Tuzle prešli su 25. i 26. aprila u napad i 27. aprila ušli u selo Šekoviće, a 28. aprila u Vlasenicu. U isto vreme, krenuli su i delovi 7. SS divizije Princ Eugen iz Rogatice i Sokolca ka Srebrenici i Vlasenici. Da bi izbegao okruženje, Štab 3. korpusa NOVJ odustao je od forsiranja Drine i naredi 17. diviziji da se prebaci ka Romaniji (gde je, posle teških borbi, stigla 3/4. maja), a 16. 36. i 38. divizija da se povuku prema Kladnju, koji je 4. maja oslobodila 16. divizija.[6]
Vrhovni štab ponovo je 5. maja naredio Štabu 3. korpusa da prebaci 2 divizije u Srbiju. I ovog puta upućene su 16. i 17. divizija, ali je neprijatelj ponovo intervenisao. Kod sela Milića 16. divizija se 7. maja sudarila sa jakim delovima 13. SS divizije, dok je istovremeno bila ugrožena od 7. SS divizije iz pravca Vlasenice, pa je morala da se vrati prema Kladnju. Za to vreme 17. divizija krenula je od Olova ka Drini i 10. maja kod sela Žepe sudarila se sa jakim delovima 7. SS divizije, koji su je prinudili da odstupi na planinu Javor. U takvoj situaciji 17. divizija upućena je preko Romanije, Jahorine i Zelengore u Crnu Goru, u sastav 2. korpusa NOVJ. Tada je (20. maja) formirana 20. romanijska brigada, koja je ušla u sastav 27. divizije NOVJ.[6]
Zločini okupatora[uredi | uredi izvor]
U borbama u periodu mart-maj 1944. neprijatelj (naročito 13. i 7. SS divizija) izvršio prava pustošenja i masovna ubistva u istočnoj Bosni, posebno u ustaničkim centrima Birču i Majevici. Nemački okupatori su pomagali razbijenim četničkim grupama na Majevici i u drugim krajevima istočne Bosne da se prikupe i ojačaju, i tako olakšaju nemačkim snagama odbranu Srbije. Zbog ratne iscrpljenosti i potiskivanja jedinica NOV iz bogatijih oblasti (Semberija i Posavina) u brdovita u planinska područja istočne Bosne, u proleće i leto (do nove žetve) vladala je u toj oblasti glad, pa su jedinice NOV imale velike teškoće oko ishrane i snabdevanja.[6]
Drvarska operacija[uredi | uredi izvor]
Da bi olakšao položaj 1., 5. i 8. korpusa NOVJ u zapadnoj Bosni tokom drvarske operacije, 3. korpus je početkom juna sa 3 divizije (16., 36. i 38.) iz rejona Banovići-Papraća-Javor-Srebrenica izvršio prodor prema Majevici i Semberiji. Naišavši na jače neprijateljske snage, posle oštrih borbi kod Lopara, Kamenog brega, Ugljevika, jedinice 3. korpusa NOVJ potisnute su na levu obalu Spreče.[6]
U leto 1944. istočna Bosna je i dalje bila poprište oštrih borbi sa nemačkim i kvislinškim snagama, koje su nastojale da po svaku cenu ovladaju njome i spreče prodor jedinica NOVJ u Srbiju. Nemački 5. SS brdski armijski korpus dobio je zadatak da spreči forsiranje Drine jedinicama 3. i 12. udarnog korpusa NOVJ (formiran početkom jula od 16. i 36. divizije) i da ih odbaci na zapad. Radi toga je izvršio koncentrični napad iz Zvornika, Tuzle i Kladnja prema selu Šekovićima. Borbe su vođene u Birču sve do 23. jula, kada se 3. korpus prebacio na planinu Javor, a 12. korpus na levu obalu reke Krivaje, radi prihvata 6. proleterske divizije iz srednje Bosne. Početkom avgusta nadmoćnije nemačke snage uspele su da okruže 3. i 12. korpus. Ne čekajući da neprijatelj stegne obruč, 12. korpus i 6. proleterska divizija probili su se preko Jahorine i Zelengore za Crnu Goru, a 3. korpus u širi rejon Vlasenice i Kladnja. Sredinom avgusta u istočnu Bosnu se prebacila i 11. krajiška udarna divizija.[6]
Drugo slobođenje Tuzle[uredi | uredi izvor]
Posle odlaska 12. korpusa iz istočne Bosne za Crnu Goru, 3. korpus (27. i 38. divizija) ojačan sa 11. krajiškom divizijom pojačao je dejstva u istočnoj Bosni. Prema Majevici i Posavini bile su upućene 11. i 38. divizija, a u dolini Spreče ostala je 27. divizija. Sve te snage razvile su ofanzivna dejstva i u septembru 1944. oslobodile: Kladanj (1. septembra), Zvornik i Modriču (12. septembra), Živinice (15. septembra) i Tuzlu (17. septembra). Tim uspesima veći deo istočne Bosne bio je oslobođen. Razbijene su formacije zelenog kadra u dolini Spreče, došlo je do neznatnog raspadanja 13. SS divizije i olakšano je prebacivanje 12. korpusa u Srbiju. Sredinom septembra iz 3. korpusa upućena je u Srbiju i 11. krajiška divizija. Iz oslobođene Tuzle i njene okoline popunjene su novim borcima jedinice 3. korpusa, a formirana je 19. septembra 21. istočnobosanska brigada, koja je ušla u sastav 38. divizije.[6]
Povlačenje grupe armija E[uredi | uredi izvor]
Kada su počele borbe za konačno oslobođenje Srbije, Nemci su pokušali da ovladaju komunikacijama Višegrad-Sarajevo i Bratunac-Drinjača-Zvornik-Bijeljina-Brčko, da na Drini obrazuju front za prihvat svojih jedinica koje su se povlačile iz Srbije i spreče nastupanje snaga NOV iz Srbije u istočnu Bosnu. U ovoj situaciji 3. korpus NOVJ orijentisao je 27. diviziju na komunikaciju Višegrad-Rogatica-Sarajevo, a 38. diviziju na Majevicu i u Posavinu. Te divizije postigle su znatne uspehe, ali nisu bile u stanju da spreče prethodnicu nemačke Grupe armija E, koja se preko Sandžaka povlačila iz Grčke, da ovlada komunikacijom Višegrad-Sarajevo i obrazuje mostobran u rejonu Drinjača-Zvornik. Početkom novembra Nemci su tamo privukli reorganizovanu 1. brdsku diviziju, a početkom decembra uputili su prema Zvorniku, iz rejona Sokolca, i pukovsku grupu Skenderbeg. Tada je počelo i prebacivanje oko 15.000 četnika iz Srbije i Crne Gore u istočnu Bosnu pravcem Rogatica-Han Pijesak-Vlasenica-Tuzla. Do 16. decembra sa četnicima je vodila uporne borbe 27. divizija, dok je 38. divizija nastojala da zauzme nemački mostobran Drinjača-Zvornik. U takvoj situaciji štab 3. korpusa NOVJ odlučio je da prema četnicima ostavi, severno od Vlasenice, samo 20. brigadu 27. divizije, a da sa glavnim snagama zauzme mostobran i prihvati snage Južne operativne grupe divizija NOVJ iz Srbije, a posle toga da tuče četnike. Pošto se usiljenim maršem, preko planine Javora, prebacila ka Drini, 27. divizija je 19. decembra zauzela Drinjaču, a 38. divizija u sadejstvu sa manjim delovima Južne operativne grupe, 20. decembra i Zvornik.[6]
U međuvremenu, četnici su zauzeli 18. decembra Vlasenicu i produžili nastupanje: desnom kolonom preko sela Šekovića ka donjem toku Spreče, a levom preko sela Živinica prema Tuzli. Pošto je 3. korpus NOVJ ovladao dolinom Drine na odseku Drinjača-Zvornik, 27. divizija je napala deo desne četničke kolone i nanela mu 22. decembra u Šekovićima težak poraz. Posle toga napala je i levu četničku kolonu na prostoru Bijelo Polje-Stupari, razbila je i odbacila prema Konjuhu. Za to vreme 38. divizija vodila je teške odbrambene borbe protiv desne četničke kolone koja je prodrla ka Tuzli, pa je narednog dana njena odbrana pojačana 16. brigadom iz 27. divizije koja je prebačena iz Đurđevika u Tuzlu. Noću 25/26. decembra u pozadini četnika pojavili su se i delovi Južne operativne grupe (9. srpska brigada), pa su snage 3. korpusa 26/27. decembra prešle u napad i potpuno razbile četnike, koji su se u neredu povukli prema Ozrenu.[6]
1945[uredi | uredi izvor]
Sarajevska operacija[uredi | uredi izvor]
Posle prebacivanja snaga NOV iz Srbije, nemački front na Drini bio je razbijen. Jedinice 3. korpusa NOVJ potčinjene su (1. januara 1945.) Štabu 2. jugoslovenske armije koja se prikupljala u istočnoj Bosni i imala zadatak da preseče neprijateljeve komunikacije u dolini Drine, a zatim da prenese operacije u dolinu reke Bosne. U januaru i februaru jedinice 2. armije vodile su oštre borbe sa nemačkim snagama koje su bile u povlačenju duž komunikacije Vlasenica-Drinjača-Zvornik-Bijeljina. Posle toga 2. armija se orijentisala prema Semberiji, Posavini i dolini reke Bosne, a 3. korpus je ušao u sastav Sarajevske operativne grupe, koja je 6. aprila oslobodila Sarajevo. Do 17. maja oslobođeno je celo područje istočne Bosne.[6]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Komunisti su tokom celog postajanja Kraljevine Jugoslavije bili dosledni protivnici monarhističkog režima, a stavljeni su van zakona već 1920. (Obznana). Tokom čitavog 20-godišnjeg postojanja Kraljevine Jugoslavije, komunisti su legalno proganjani i kažnjavani dugogodišnjom robijom samo na osnovu njihovog članstva u KPJ. U očima predratnog jugoslovenskog pravosuđa, štampe i političke javnosti, kao i većine javnog mnjenja, pojam "komunista" bio je sličan današnjem pojmu "terorista", a KPJ je u očima policije i većine naroda smatrana kriminalnom organizacijom. Prema tome, borba protiv komunista izgledala je većini ljudi onog vremena kao zakonska obaveza svih građana lojalnih predratnoj državi, kralju i dinastiji.
- ^ Slikovit prikaz ovih događaja može se videti u jugoslovenskom filmu Igmanski marš.
- ^ Slikovit prikaz ovih događaja može se videti u jugoslovenskom TV filmu Misija majora Atertona.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 668.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 669.
- ^ Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 167.
- ^ a b v g d đ e ž z i Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 670.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 671.
- ^ a b v g d đ e ž z i Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 672.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 671.
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 670.
- Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 167.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 669.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 668.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 668—673.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 9). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Krajiške brigade. Ljubljana. 1954.
- Oslobodilački rat naroda Jugoslavije 1941-1945 (knjiga 1-2). Beograd: Vojnoizdavački zavod. 1957—58.
- Hronologija oslobodilačke borbe naroda Jugoslavije 1941-1945. Beograd: Vojnoizdavački zavod. 1964.
- Zbornik dokumenata i podataka o narodnooslobodilačkom ratu jugoslovenskih naroda 1941-1945 (tom 2 i 4). Beograd: Vojnoizdavački zavod. 1968.
- Završne operacije za oslobođenje Jugoslavije 1944-1945. Beograd: Vojnoizdavački zavod. 1957.
Jugoslavija u Narodnooslobodilačkoj borbi | ||
|---|---|---|
| Republike i pokrajine |  | |
| Regije | ||
| Gradovi-heroji | ||
| Ostali gradovi i mesta | ||
| Ostalo | ||
