Teheranska konferencija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Sleva nadesno, Josif Staljin, Frenklin Ruzvelt i Vinston Čerčil

Teheranska konferencija je bio sastanak Josifa Staljina, Frenklina Ruzvelta i Vinstona Čerčila od 28. novembra i 1. decembra 1943. koji se održao u Teheranu, Iran. To je bila prva konferencija između tri svetske sile (SSSR, SAD i Ujedinjeno Kraljevstvo) kojoj je prisustvovao Staljin. Ona je sledila Kairsku konferenciju, a pratile su je Jaltska konferencija i Potsdamska konferencija. Glavna tema je bila otvaranje drugog fronta u zapadnoj Evropi. U isto vreme, poseban protokol je obavezao ove tri zemlje da priznaju nezavisnost Irana.

Najvažnije, konferencija je organizovana da se napravi konačna strategija za rat protiv nacističke Nemačke i njenih saveznika.

Najvažnije odluke[uredi | uredi izvor]

  • Donesen je sporazum koji izjavljuje da jugoslovenskim partizanima treba pružati pomoć u oružju i opremi i takođe vojnim operacijama.
  • Usaglašeno je da bi bilo poželjno da Turska uđe u rat na strani Saveznika pre kraja godine.
  • Ako se Turska nađe u ratu da je Sovjetski Savez podrži.
  • Da se operacija Overlord pokrene tokom maja 1944, zajedno sa operacijom u južnoj Francuskoj.
  • Usaglašeno je da vojni kabineti tri sile treba da budu u bliskoj vezi jedni sa drugima.
  • Britanija i SAD su obećale Staljinu da će poslati trupe u zapadnu Evropu; dogovoreno je da one stignu u proleće 1944.
  • Staljin insistira na otvaranju drugog fronta u Evropi, da bi smanjio pritisak Nemaca na istoku

Sastanak[uredi | uredi izvor]

Glavne savezničke vođe, Čerčil, Ruzvelt i Staljin, znane i kao „Velika trojica“ zbog snage nacija koje su predstavljali i njihove miroljubive saradnje tokom Drugog svetskog rata. Ova trojica lidera su se sastala samo dva puta tokom Drugog svetskog rata, ali kada su učestvovali na konferencijama, njihove odluke su promenile tok istorije.

Prva od ove dve konferencije je Teheranska konferencija. Ona je došla tek nakon mnogo molbi i pretnji od Ruzvelta, koji je bio slab i bolestan u to vreme, ali je želeo da ojača saradnju između Sjedinjenih Država, Velike Britanije i Sovjetskog Saveza. Zapravo, Ruzvelt je toliko želeo ovaj sastanak da je bio voljan da napravi brojne ustupke Staljinu, nešto što je, u očima sveta, bio znak slabosti. Njegova slabost se odražavala u samom izboru mestu sastanka, na mestu koje je bilo vrlo pogodno za Staljina.

Čerčil i britanske diplomate su se nadale da će uspostaviti metod za ophođenje prema Staljinu i zato su ugovorili Kairsku konferenciju. Međutim, Kairska konferencija nije išla onako kako je planirano. Ruzvelt je bio uzdržan i zategnut, ignorišući pitanje Staljina, a konferencija je uglavnom provedena razgovarajući o budućoj politici sa Kinom i Japanom. Sa Kairske konferencije, činilo se da je Ruzvelt planirao da se sam pobrine za Staljina, ali njegovo zdravlje mu neće dozvoliti da pregovara Sa Staljinom sa jake, usredsređene pozicije. Zapravo, Ruzvelt je došao u Teheran 28. novembra 1943. sa malo snage za cenkanje i lošim zdravstvenom stanju. Nasuprot tome, Staljin je došao zadovoljan zbog nedavnih pobeda Sovjetskog Saveza na Istočnom frontu i očevidno uzdignute glave. Čerčil je bio miran i skoncentrisan, nadajući se da će promovisati svoj mediteranski plan.

Teheranska konferencija je bila prva konferencija tri sile u Drugom svetskom ratu, tako da je prva stvar koju su SAD i Velika Britanija uradile je bilo da se pobrinu da dobiju punu saradnju i pomoć Sovjetskog Saveza za sve ratne politike. Sa britanske strane istaknut je značaj partizanske borbe u Jugoslaviji koja vezuje 21 nemačku diviziju, i predloženo pružanje pune podrške NOVJ u oružju.

  • "Premijer Čerčil: Žalosna je činjenica da gotovo nikakve zalihe nisu dostavljene 222.000 ljudi brojnim pristalicama Tita morskim putem. Ti odlučni (borci) drže u Jugoslaviji onoliko Nemaca koliko mi držimo južno od Rima. Nemci su bačeni u zabunu nakon kolapsa Italije i patriote su osvojile kontrolu nad velikim delovima obale."[1]
  • "General Ajzenhauer naglasio je vitalni značaj nastavljanja maksimalnih mogućih operacija na uspostavljenom poprištu... On veruje da svu moguću opremu treba slati Titu, jer su Mihailovićeve snage od male vrednosti."[2]
  • General Bruk je, prelazeći na Jugoslaviju, rekao da su u toj zemlji Nemci imaju teškoća da održavaju svoje komunikacije. Otuda, sva dobit mora biti izvučena iz svih prilika da se uvećaju nemačke nevolje putem pomaganja partizana. Želimo da se organizuje sistem dopremanja oružja i vazdušne podrške. General Bruk rekao je da je sada 21 nemačka divizija raspoređena u Jugoslaviji do grčke granice."[3]
  • "Premijer Čerčil: Izvanredne stvari postižu se u Jugoslaviji od strane Tita, koji radi mnogo više nego što je Mihailović postigao. Nema planova da se u Jugoslaviju pošalje velika armija, ali se Nemcima može zadati udarac kroz pomaganje Titovih snaga putem povećanog snabdevanja."[4]
  • "Premijer Čerčil... On smatra da bi bilo kratkovido dozvoliti Nemcima da smrve Jugoslaviju, a da se tim hrabrim ljudima koji se bore pod Titom oružje koje bi oni tražili. Naglasio je da bi operacije na Balkanu bile značajan faktor u razvlačenju Nemaca i time stvaranja olakšanja na ruskom frontu.[5]

S druge strane, Staljin i Vorošilov bili su nepoverljivi prema predlozima za podršku Titu. Osporili su britanske podatke o nemačkim divizijama u Jugoslaviji, te su, ne znajući da su Britanci uspeli da dekodiraju nemačke sisteme radio-komunikacije, izneli tvrdnju da naprotiv u Jugoslaviji ima samo 8 nemačkih divizija.[6]. Staljin je izneo stav da se slaže sa pomoći Titu, ali da to ne smatra za važnu stvar[7] Na kraju je ipak usaglašen stav o pružanju pomoći partizanima u oružju i opremi, i u priznanju NOVJ za savezničku snagu.

Daljem Ruzvelt je dao Staljinu predlog koju je Staljin čekao još od juna 1941: da Anglo-Amerikanci otvore drugi front u Francuskoj u proleće 1944. Ovo je bio Staljinov najveći politički cilj u ratu, tako da je bio vrlo zadovoljan. Što se tiče opšte ratne politike, Sovjetski Savez je zahtevao podršku u zapadnoj Evropi i dogovoreno je da te trupe stignu u proleće 1944. Takođe je dogovoreno da SSSR uđe u rat protiv Japana kada nacistička Nemačka bude poražena. Ruzvelt, Čerčil i Staljin su se složili da se sile Osovine suoče sa bezuslovnom predajama i kada jednom budu poražene, države u savezu sa silama Osovine bi bile podeljene u teritorije pod kontrolom Sovjetskog Saveza, SAD i Velike Britanije. U odnosu na zajednička savezništva i međunarodne odnose, Iran i Turska su bili glavne teme. Velika trojica su se dogovorila da podrže iransku vladu, kao što je izneto u sledećoj odluci:

Tri vlade uvažavaju da je rat izazvao specifične ekonomske poteškoće za Iran, i one su se složile da će nastaviti da omogućuju vladi Irana ekononomsku pomoć koliko je moguće, u odnosu na teške zahteve koje od njih iziskuju njihove vojne operacije širom sveta i nedostatka transporta, sirovih materijala i nabavki za civilno stanovništvo.

Kao dodatak, od Sovjetskog Saveza je traženo da pruži podršku Turskoj ako bio ona ušla u rat, a njih trojica su odlučila da bi najpovoljnije kada bi Turska ušla u rat na strani saveznika pre kraja godine. Uprkos tome što je bio primoran da prihvati gornje sporazume sa konferencije, Staljin je dominirao konferencijom, koristeći sovjetsku pobedu u Kurskoj bici i vojnu moć, kao i ključnu poziciju na nemačkom frontu, da se izbori za svoje ciljeve. Ruzvelt je pokušao na kraju sa slamajućom navalom zahteva, ali sa malo strateških pozicija i ostalih pregovaračkih moći, nije bio u stanju da uradi ništa osim da udovolji Staljinu. Čerčil je najviše zagovarao mediteranski plan umesto operacije Overlord, nešto što je uznemiravalo sve diplomate i zvaničnike. Tako je Staljin prokrčio sebi put kroz konferenciju, ispunjavajući sve zadatke sa svoje liste. Jedan od najvećih ustupaka Čerčila i Ruzvelta se ticao posleratne Poljske. Staljin je želeo da istočni deo Poljske doda Sovjetskom Savezu, a da se granice Poljske prošire u drugom kraju zemlje. Čerčil i Ruzvelt su pristali na ovaj zahtev, a poljske granice su proglašene duž reka Odra i Nise i Kursonove linije, uprkos protestima poljske vlade u egzilu u Londonu. Čerčil i Ruzvelt su takođe dali slobodne ruke u svojoj zemlji i dozvolili Sovjetskom Savezu da postavi satelitske komunističke vladu u Poljskoj, Češkoj, Slovačkoj, baltičkim državama, Rumuniji i ostalim istočnoevropskim zemljama. Nakon što su gorepomenuti zaključci bili doneseni, Staljin, Ruzvelt i Čerčil su se vratili u svoje zemlje da izvrše ratne politike, sa dogovorom da se vojni lideri ove tri zemlje češće zajednički sreću, za dalje rasprave.

Kasnije, kritičari su tvrdili da su Čerčil i Ruzvelt bili slabi, odbijajući da se suprotstave Staljinu. Ipak, ponovo sagledavši konferenciju, čini se da je Staljin bio primoran da napravi najviše ustupaka i da se najviše bori za ono što je želeo.

Trojni sastanak na večeri[uredi | uredi izvor]

Tokom ovog sastanka na Teheranskoj konferenciji, Staljin je predložio pogubljenje od 50-100.000 nemačkih oficira. Ruzvelt, ne shvatajući da je Staljin ozbiljan, se našalio da bi možda moglo 49.000. Čerčil je odbacio ideju „hladnokrvnog pogubljenja vojnika koji su se borili za svoju državu." Zatim je rekao: „ratni kriminalci moraju da plate za svoje zločine i pojedinci koji su počinili varvarska dela i u saglasnosti sa Moskovskim dokumentom, koji je on sam napisao, oni moraju da imaju suđenje u mestima gde su zločini počinjeni." Snažno se usprotivio „pogubljenjima za političke svrhe."

Deklaracija tri sile[uredi | uredi izvor]

Deklaracija tri sile od 1. decembra 1943:

Mi, predsednik Sjedinjenih Država, premijer Velike Britanije i premijer Sovjetskog Saveza, smo se sretali ova protekla četiri dana, u ovoj prestonici našeg saveznika, i oblikovali i potvrdili našu zajedničku politiku.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ It was a lamentable fact that virtually no supplies had been conveyed by sea to the 222,000 followers of Tito. These stalwarts were holding as many Germans in Yugoslavia as the combined Anglo-American forces were holding in Italy south of Rome. The Germans had been thrown into some confusion after the collapse of Italy and the Patriots had gained control of large stretches of the coast. SEXTANT/EUREKA CONFERENCES (Cairo and Tehran. 22 November-7 December 1943), pp. 385
  2. ^ GENERAL EISENHOWER stressed the vital importance of continuing the maximum possible operations in an established theater... He believed that all possible equipment should be sent to Tito since Mikhailovitch’s forces were of relatively little value. SEXTANT/EUREKA CONFERENCES (Cairo and Tehran. 22 November-7 December 1943), pp. 445
  3. ^ Turning to Yugoslavia, GENERAL BROOKE said that since the withdrawal of Italian forces there, the Germans have found it difficult to maintain their communications in that country. Therefore, full advantage must be taken of all opportunities to increase the German difficulties in Yugoslavia by assisting the Partisans. It is desired to organize a system by which arms can be supplied to them and air assistance rendered as well. GENERAL BROOKE said that there were now some 21 German divisions deployed in Yugoslavia as far down as the Grecian border. SEXTANT/EUREKA CONFERENCES (Cairo and Tehran. 22 November-7 December 1943), pp. 528–529
  4. ^ Splendid things had been accomplished in Yugoslavia by Tito, who is doing much more than Mihailovich had accomplished. There were no plans to put a large army into Yugoslavia, but a blow could be struck at the Germans by means of assisting the Tito forces through increased supplies. SEXTANT/EUREKA CONFERENCES (Cairo and Tehran. 22 November-7 December 1943), pp. 519
  5. ^ THE PRIME MINISTER ... He felt it was short-sighted to let the Germans crush Yugoslavia without giving those brave people now fighting under Tito weapons for which they might ask. He emphasized that the Balkan operations would be a great factor in stretching the Germans and thus giving relief to the Russian front. SEXTANT/EUREKA CONFERENCES (Cairo and Tehran. 22 November-7 December 1943), pp. 547
  6. ^ SEXTANT/EUREKA CONFERENCES (Cairo and Tehran. 22 November-7 December 1943), pp. 551
  7. ^ MARSHAL STALIN said he understood that two or three divisions would be made available to help Turkey should she come into the war or to help in the Partisan movement in Yugoslavia. There is no difference of opinion on this point. We feel it desirable to help in Yugoslavia and to give two or three divisions if it would be necessary to do so. The Soviets do not think, however, that this is an important matter. SEXTANT/EUREKA CONFERENCES (Cairo and Tehran. 22 November-7 December 1943), pp. 549

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Teheranska konferencija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Техеранска_конференција&oldid=27023521”