Stanko Bjelajac

stanko bjelajac
Stanko Bjelajac Ćane
Lični podaci
Datum rođenja	(1912-05-21)21. maj 1912.
Mesto rođenja	Majske Poljane, kod Gline,
Datum smrti	24. januar 2003.(2003-01-24) (90 god.)
Mesto smrti	Beograd, SR Jugoslavija
Profesija	vojno lice
Porodica
Supružnik	Polka Bjelajac
Deca	Ranko, Mile i Vlado
Delovanje
Član KPJ od	septembra 1939.
Učešće u ratovima	Narodnooslobodilačka borba
Služba	NOV i PO Jugoslavije Jugoslovenska narodna armija 1941 — 1973.
Čin	general-pukovnik
Heroj
Narodni heroj od	27. novembra 1953.
Odlikovanja

Stanko Bjelajac — Ćane (Majske Poljane, kod Gline, 21. maj 1912 — Beograd, 24. januar 2003), učesnik Narodnooslobodilačke borbe, general-pukovnik JNA, društveno-politički radnik SFR Jugoslavije i narodni heroj Jugoslavije.

Biografija

Rođen je 21. maja 1912. godine u Majskim Poljanama, kod Gline. Osnovnu školu završio je u rodnom selu, a nižu gimnaziju u Glini. Pre rata, radio je kao poreski činovnik u Petrinji. Nakon upoznavanja sa komunistom Arturom Turkulinom, 1938. godine postao je kandidat, a od septembra 1939. i član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Aktivno je delovao u radničkom pokretu u Petrinji i Glini, a u svom selu je bio aktivan u „Seljačkoj slogi“. Bio je i član Mesnog komiteta KPJ Petrinja. Uz pomoć svog brata Ranka, 1939. godine je u svom stanu u Petrinji formirao prvu partijsku organizaciju fabrike „Gavrilović“.

Narodnooslobodilačka borba

Po okupaciji Jugoslavije i uspostavi Nezavisna Država Hrvatska (NDH), bio je član Sreskog komiteta KPJ Petrinja. Ubrzo je napustio Petrinju i otišao u Majske Poljane. Tamo je bio jedan od organizatora ustanka na Baniji. S grupom od osamnaest ustanika iz svog sela, Trtnika i Brnjeuške, formirao je prvu udarnu desetinu na Baniji. Sa desetinom je izveo nekoliko manjih akcija, a zatim je otišao u Šamaricu, gde se priključio ustaničnoj grupi Vasilja Gaćeše. S Gaćešom je organizovao partizanski Šamarički logor i učestvovao u svim akcijama pod vođstvom Gaćeše.

Bjelajac je za vreme rata vršio sledeće dužnosti:

• komandant Prvog glinskog bataljona,
• komesar Šamaričkog logora,
• zamenik komandanta Banijskog partizanskog odreda,
• komandant Banije,
• komandant Osme banijske brigade,
• operativni oficir Štaba za Baniju,
• načelnik Štaba i komandant Sedme banijske divizije,
• načelnik Štaba Četvrtog korpusa NOVJ.

Nakon pogibije Vasilja Gaćeše, 29. aprila 1942. godine, preuzeo je komandu nad Odredom i u toku maja i juna izveo niz akcija na ustaška, domobranska i žandarska uporišta, poznata pod nazivom „Akcije za osvetu Gaćešine smrti“. Posebno se istakao u akciji na ustaško uporište Ćuntić, zatim u borbama za Bačugu i Kraljevčane. Za vreme neprijateljske ofanzive na Kozaru, Stanko je sa svojim odredom napao neprijatelja s leđa i tako pružio pomoć partizanima koji su bili u okruženju.

Kasnije je sa svojom brigadom kod Žirovca prešao Unu i iz Banije se prebacio u Bosansku Krajinu, gde je učestvovao u oslobođenju Bihaća. U toku prve noći borbi, zarobio je 100 domobrana s opremom. Za uspešno vođenje borbe, brigadu je pohvalio Vrhovni komandant NOV i POJ Josip Broz Tito. Posebno teške, ali uspešne borbe vodio je Bjelajac protiv neprijatelja u pravcu Cetingrada i Slunja. Na dve nedelje borbi, u tročasovnom napadu bio je oslobođen Slunj.

Brigada pod komandom Stanka Bjelajca je zatim učestvovala u borbama Četvrte i Pete neprijateljske ofanzive. Stanko i njegovi borci su, među ostalim, dvanaest dana vodili bitke na vrhu Oglavak na planini Raduši. Učestvovao je u pratnji i prenošenju ranjenika preko Neretve i u razbijanju četnika na drugoj strani. Nakon prelaza Jahorine krenuo je prema Podgradu kao prethodnica divizije, gde su upali u obruč 369. legionarske divizije. Prethodnica je odbila sva tri nemačka uzastopna napada i u jurišu se probila iz obruča u pravcu prema jedinicama Koče Popovića. Stanko je nakon toga učestvovao u borbama protiv neprijatelja na Baniji, Kordunu i Gorskom kotaru. U to je vreme postao i većnik Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Hrvatske (ZAVNOH).

U završnim operacijama za oslobođenje, Stanko, tada pukovnik i načelnik Štaba Četvrtog korpusa NOVJ, izvršio je poslednje pregovore u Ilirskoj Bistrici o predaji 17.000 neprijateljskih vojnika.

Posleratni period

Posle rata, bio je pomoćnik komandanta Druge armije, tri godine je bio u Sovjetskom Savezu na školovanju u Vojnoj akademiji „Mihail Vasiljevič Frunze“, komandant 27. ratne divizije, načelnik Štaba 12. armije i ostalo.

Takođe je završio najviše vojne škole u Jugoslovenskoj narodnoj armiji (JNA). Bio je nastavnik u Školi taktike, načelnik Školskog centra Pete armijske oblasti, komandant Prve proleterske divizije i načelnik Štaba Četvrte armijske oblasti do 1973. godine, kada je penzionisan u činu general-pukovnika JNA. Posle toga se angažovao u društveno-političkim aktivnostima, pa je bio poslanik u Saveznoj skupštini SFRJ. Kao penzioner, do 1991. godine je živeo u selu Novo Selište, kod Petrinje.

Preminuo je 24. januara 2003. godine u Beogradu, a sahranjen je u Aleji narodnih heroja na Novom groblju u Beogradu. Imao je tri sina — Ranka, Mileta i Vladu. Njegov srednji sin Mile je poznati srpski istoričar i direktor Instituta za noviju istoriju Srbije.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i više jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su — Orden ratne zastave, Orden zasluga za narod sa zlatnom zvezdom, Orden bratstva i jedinstva sa zlatnim vencem, Orden narodne armije sa lovorovim vencem, Orden za vojne zasluge sa velikom zvezdom, Orden partizanske zvezde sa srebrnim vencem, Orden za vojne zasluge sa zlatnim mačevima i dva Ordena za hrabrost. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 27. novembra 1953. godine.

Literatura

• Ko je ko u Jugoslaviji. Beograd: Sedma sila. 1957. 
• Narodni heroji Jugoslavije tom I. Beograd: Narodna knjiga. 1982. 
• Bjelajac, Mile S. (2004). Generali i admirali Kraljevine Jugoslavije 1918—1941. Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije. ISBN 978-86-7005-039-6.