Beg iz sremskomitrovačkog zatvora 1941.

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Grupa odbeglih robijaša-komunista sa ustanicima u Bogatiću, septembar 1941.
Spomenik NOB-a na Iriškom vencu
Ovaj članak je deo članaka vezanih za Vojvodinu u NOB, od 1941. do 1945.

Beg iz sremskomitrovačkog zatvora predstavlja bekstvo 32 politička robijaša-komunista iz zatvora u Sremskoj Mitrovici u noći 21/22. avgusta 1941. godine.

Okupacija Jugoslavije zatekla je grupu političkih zatvorenika u pripremi bekstva, od koga su privremeno odustali zbog premeštaja u drugu zatvorsku zgradu. Kako bi izbegli sa budu ubijeni od ustaša, koji su preuzeli zatvor, zatvorenici su uz pomoć Okružnog komiteta SKOJ-a za Srem i nekoliko članova Komunističke partije (KPJ), organizovali novo bekstvo, koje je izvedeno kroz prokopani kanal ispod zidina zatvora. Prilikom bekstva, Nemci i ustaše uspeli su da uhvate dvojicu robijaša, dok su ostali otišli na Frušku goru, gde su boravili izvesno vreme.

Septembra 1941. najveći deo odbeglih zatvorenika je po direktivi Centralnog komiteta KPJ prešao u Srbiju, gde se povezao sa Vrhovnim štabom NOP odreda Jugoslavije, dok je manji deo, predvođen Jovanom Veselinovom i Stankom Paunovićem Veljkom, ostao na Fruškoj gori radi daljeg rukovođenja Narodnooslobodilačkom borbom u Sremu.

Bekstvo političkih zatvorenika imalo je odlučujući značaj za razvoj ustanka u Sremu, ali i razvoj Narodnooslobodilačke borbe u Jugoslaviji, jer se radilo o starim revolucionarima i iskusnim političkim radnicima, koji su nakon dolaska u Vrhovni štab preuzeli odgovorne dužnosti u Narodnooslobodilačkom pokretu (NOP). Osmorica učesnika bekstva proglašena su za narodne heroje.

Po motivima ovog događaja snimljena su dva filma — Bekstva, reditelja Radoša Novakovića, 1968. i Stići pre svitanja, reditelja Aleksandra Đorđevića, 1978. godine.

Sremskomitrovačka kaznionica[uredi | uredi izvor]

Zatvor u Sremskoj Mitrovici izgrađen je 1899, po naredbi cara Franje Josifa, a od 1918. nalazio se u sistemu zatvora Kraljevine SHS. Kako je donošenjem Zakona o zaštiti države, juna 1921, bio zabranjen rad Komunističke partije Jugoslavije (KPJ), svaka komunistička aktivnost postala je zabranjena i kažnjiva. Hapšenjem i osuđivanjem komunista, u proleće 1923. u sremskomitrovačkoj kaznionici našlo se dvadesetak političkih zatvorenika-komunista, među kojima i Spasoje Stejić, atentator na kralja Aleksandra i njegov prijatelj Lajoš Čaki. Aprila iste godine ovde su iz zatvora u Lepoglavi prebačeni članovi „Crvene pravde” Nikola Petrović i Rodoljub Čolaković.[1]

Politički zatvorenici Moša Pijade i Rodoljub Čolaković u razgovoru sa drugovima na robiji u Sremskoj Mitrovici

Nakon uvođenja Šestojanuarske diktature, 1929. došlo je do otvorenijeg progona komunista, a samim tim i povećanja broja političkih zatvorenika, koji su pored zatvora u Sremskoj Mitrovici, uglavnom smeštani u zatvore u Lepoglavi, Mariboru i Zenici. Kako bi poboljšali uslove života u zatvoru, još od kraja 1920-ih, politički zatvorenici su otpočeli borbu za odvajanje od ostalih zatvorenika i dobijanje prva na korišćenje knjiga i najnužnijih uslova za čitanje i učenje. Ova duga i teška borba odvijala se kroz proteste, štrajkove glađu, kao i alarmiranje domaće i svetske javnosti, što je urodilo plodom, pa su robijašnice postale „crveni univerziteti” na kojima su postojali kraći i duži programi učenja, koji su pored markisističkog obrazovanja, uključivali učenje stranih jezika i predmeta opšteg obrazovanja.[2] Tokom boravka u srmskomitrovačkom zatvoru, revolucionari Moša Pijade i Rodoljub Čolaković su preveli prvi tom Kapitala i Bedu filozofije, dela Karla Marksa.[3]

Aprila 1927. u zatvoru je izbio jednaestodnevni štrajk glađu, koji je uspešno završen naredbom Ministratsva pravde da se svi politički zatvorenici odvoje od ostalih zatvorenika i smeste u zajedničku sobu u „Mladićkoj zgradi”. Pored zatvorenika-komunista, u ovom štrajku učestvovali su i politički zatvorenici-nacionalisti.[4] Pored ovog, veliki štrajkovi političkih zatvorenika bili su oktobra 1933. i marta 1934. godine. Uprava zatvora je 26 organizatra štrajka martovskog štrajka izvela pred Okružni sud u Sremskoj Mitrovici koji je juna 1934. osudio na vremenske kazne od 3 do 2 godine zatvora.

U međuratnom periodu kroz sremskomitrovački kaznionicu prošao je veliki broj političkih zatvorenika-komunista, među kojima su bili istaknuti revolucionari i partijski radnici — Pavle Gregorić, Petar Grubor, Radivoj Davidović Kepa, Milovan Đilas, Otokar Keršovani, Josip Kraš, Milan Mijalković, Ivan Milutinović, Marko Orešković, Pavle Pap Šilja, Mustafa Pašić, Milorad Petrović, Ognjen Prica, Đuro Pucar i dr.[2]

Zatvoreni komunisti, organizovali su u zatvori i Kaznionički komitet KPJ, koji je ilegalnim putem održavao vezu sa rukovodstvom Komunistike partije, ali i sa lokalnim Sreskim komitetom KPJ za Sremsku Mitrovicu. Frakcijske borbe u KPJ, nisu zaobišle ni ovaj komitet, u kome je nakon Sedmog kongresa Kominterne, 1937. došlo do velikih političkih razmimoilaženja i formiranja više partijskih grupacija. Najbrojniju grupu činile su pristalice Petka Miletića, koji je pre hapšenja 1932. bio član Politbiroa CK KPJ i među zatvorenicima imao status „heroja”, zbog navodnog dobrog držanja u istrazi i na sudu. On i njegove pristalice su se suprotstavljali političkim odlukama donetim na kongresu Kominterne. Drugu manju grupu činile su pristalice Moše Pijade, koji je davao podršku novom Centralni komitet KPJ na čelu sa Josipom Brozom, dok su treću, najmanju grupu, predstavljali „samičari” predvođeni Andrijom Hebrangom, koji su osuđivali sukobe između prve dve grupe.[5] Miletićeva grupa bila je više puta opominjana od strane CK KPJ, zbog čega je Miletić marta 1939. isključen iz KPJ. Strasti u Kaznioničkom komitetu smirile su se tokom leta 1939, s obzirom da su te godine iz zatvora izašli Pijade i Miletić, nakon čega je za sekretera Kaznioničkog komiteta odlukom CK KPJ postavljen Stanko Paunović. Iako je bio iskuljčen iz partije i od strane CK KPJ označen kao frakcionaš i policijski provokator, Miletić je i dalje imao pristalice među sremskomitrovačkim zatvorenicima.[2]

Učesnici bega[uredi | uredi izvor]

  1. Mita Aleksić (1907—) studet prava. Rođen u Ferdinu, kod Alibunara. Uhapšen juna 1929, kao član Mesnog komiteta KPJ za Petrovgrad i osuđen na 10 godina zatvora. Zbog učešća u akcijama političkih-zatvorenika komunista, juna 1934. osuđen na još dve godine. Posle bekstva iz zatvora, pridružio se fruškogorskim partizanima i poginuo u toku Narodnooslobodilačkog rata.[6]
  2. Žarko Aćimov (1897—) nadničar. Rođen u Kumanu, kod Velikog Bečkereka. Godine 1937. osuđen na 5 godina zatvora, zajedno sa Lazarom Milanković i Mihajlom Selešijem.
  3. Slobodan Bajić Paja (1916—1943), student. Rođen u Šidskim Banovcima, kod Šida. Član KPJ od 1938, kada je uhapšen i osuđen na pet godina zatvora. Posle bekstva iz zatvora, pridružio se fruškogorskim partizanima i postao jedan od organizatora Narodnooslobodilačke borbe u Sremu. Poginuo 1943. kao politički komesar Prve vojvođanske brigade. Proglašen za narodnog heroja.[7]
  4. Mihailo Bambulović (1902—1941) stolarski radnik. Rođen u Brčkom. Član KPJ od 1923, a od 1926. do 1929. boravio u Francuskoj, gde je bio član KP Francuske. U Sovjetskom Savezu boravio od 1929. do 1934, gde je pohađao KUNMZ. U Jugoslaviju se vratio kao instruktor CK KPJ. Uhapšen u Beogradu krajem 1935. i osuđen na šest godina zatvora. Posle bekstva iz zatvora, pridružio se fruškogorskim partizanima. Nestao krajem 1941. godine.[8]
  5. Rafael Batino (1910—1942) službenik. Rođen u Bitolju. Studirao u Meksiku, gde je postao komunista. Godine 1934. se vratio u Jugoslaviju i naredne godine postao član KPJ. Uhapšen 1936. i osuđen na pet godina zatvora. Posle bekstva iz zatvora, Vrhovni štab ga uputio u Sandžak, gde je pod ilegalnim imenom Miša Cvetković radio kao politički sekretar Okružnog komiteta KPJ za Sandžak. Jula 1942. zarobljen od četnika i predat Italijanima, koji su ga potom streljali u Pljevljima.[9]
  6. Ćira Dimitrijević (Kiro Dimitrijevski; 1913—1942) grafički radnik. Rođen u Bitolju. Godine 1940. osuđen na 4 godine zatvora, zajedno sa Ćirom Dimitrijevićem, Aleksandrom Svetijevićem, Josifom Hristićem i Blagojem Fotevim. Posle bekstva prešao u centralnu Srbiju, a odakle se potom prebacio na Romaniju. Najpre bio u Romanijskom partizanskom odredu, a potom u Prvoj proleterskoj brigadi. Poginuo 1. maja 1942. kod Čajniča, kao politički komesar Prve čete Petog šumadijskog bataljona.
  7. Jovan Veselinov (1906—1982) metalski radnik i partijski funkcioner. Rođen u Kumanu, kod Velikog Bečkereka. Član KPJ od 1923, a tokom 1926—1930. boravio u Sovjetskom Savezu. Posle povratka u Jugoslaviju politički delovao u Vojvodini i Sloveniji. Uhapšen 1931. i osuđen na 15 godina zatvora. Posle bekstva, pridružio se fruškogorskim partizanima i bio jedan od organizatora Narodnooslobodilačke borbe u Sremu i Vojvodini. Posle oslobođenja, bio društveno-politički radnik. Odlikovan Ordenom narodnog heroja.[10]
  8. Vukadin Vukadinović (1915—1943) svršeni učenik gimnazije. Rođen u Maštu, kod Berana. Član KPJ od 1936, hapšen 1936. i 1940, kada je osuđen na godinu dana zatvora. Posle bekstva iz zatvora, prešao u centralnu Srbiju, odakle se potom prebacio u Crnu Goru, gde je učestvovao u Narodnooslobodilačkoj borbi. Poginuo 1943. kao partizanski ilegalac. Proglašen za narodnog heroja.[10]
  9. Radovan Vuković (1910—1941) student i partijski funkcioner. Rođen u Peći. Član KPJ od 1929, hapšen 1932. i osuđen na godinu dana zatvora. Tokom 1935. bio organizacioni sekretar Pokrajinskog komiteta SKOJ, a od 1936. sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju. Uhapšen krajem 1936. i osuđen na pet godina zatvora. Zbog podrške frakciji Petka Miletića, 1940. isključen iz KPJ. Nakon bekstva iz zatvora, prešao u Mačvu, gde je bio politički komesar Mačvanskog odreda. Poginuo decembra 1941. u borbama na Ceru. Sahranjen je u Beloj Crkvi, kod Krupnja.[11]
  10. Ivan Knežević Coto (1900—1942) geometar. Kao član KPJ i rukovodilac tehnike pri Pokrajinskom komitetu KPJ za Hrvatsku i Slavoniju, uhapšen 1936. i 1937. osuđen na šest godina zatvora. Nakon bekstva iz zatvora, pridružio se fruškogorskim partizanima, a potom prešao u Banat. Poginuo februara 1942. u borbi sa Nemcima prilikom otkrivanja baze u kojoj se nalazio sa Ljubicom Odadžić.
  11. Alojz Kocmur (1908—1943) pedagog. Rođen u Ljubljani. Član KPJ od 1925, a u periodu 1925—1930. boravio u Sovjetskom Savezu, gde je pohađao Svredlovski komunistički univerzitet. Januara 1930. vratio se u Jugoslaviju, gde je ubrzo potom uhapšen i osuđen na 12 godina robije. Posle bekstva iz zatvora, učestvovao u Narodnooslobodilačkoj borbi. Kao borac Druge proleterske brigade zarobljen od ustaša jula 1942. i odveden u zatvor. Obešen 20. decembra 1943. u Dubravi, kod Zagreba, zajedno sa još 17 antifašista.[12][13]
  12. Mehmed Kurto (1908—) krojački radnik. Rođen u Sarajevu. Član KPJ od 1925, a od 1928. do 1935. boravio u Sovjetskom Savezu, gde je pohađao KUMNZ. Potom boravio u Beču, na radu u CK KPJ. Nakon povratka u Jugoslaviju, tokom 1935. i 1936. radio kao instruktor CK KPJ u Zagrebu i Ljubljani. Uhapšen februara 1936. i poslat na izdržavanje desetogodišnje zatvorske kazne, na koju je u odsustvu osuđen 1930. godine. Zbog slabog držanja pred policijom isključen iz KPJ. Posle bekstva iz zatvora, prešao u Mačvu i učestvovao u Narodnooslobodilačkoj borbi. Poginuo tokom rata.[14][15]
  13. Milan Marinković (1908—) metalski radnik. Rođen u Kormanu, kod Kragujevca. Član KPJ, uhapšen 1928, zajedno sa Stankom Paunovićem i osuđen na 15 godina zatvora.
  14. Ač Marton (1899—) nadničar. Rođen u Banatskom Dvoru. Kao član KPJ uhapšen juna 1929. i osuđen na 12 godina, zajedno sa Jovanom Trajkovićem i Mitom Aleksićem.
  15. Ivan Maček (1908—1993) radnik i partijski funkcioner. Rođen u Spodnji, kod Ljubljane. Član KPJ od 1930, a od 1935. do 1937. boravio u Sovjetskom Savezu. Po povratku u zemlju, politički delovao u Sloveniji, gde je bio član CK KP Slovenije. Uhapšen 1938. i osuđen na četiri godine zatvora. Posle bekstva iz zatvora, sve do marta 1942. bio sa Vrhovnim štabom, a potom sa Edvardom Kardeljom otišao u Sloveniju, gde je bio jedan od rukovodilaca Narodnooslobodilačke borbe. Posle oslobođenja, bio društveno-politički radnik. Odlikovan Ordenom narodnog heroja.[7]
  16. Lazar Milankov (1907—) stolar. Rođen u Kumanu, kod Novog Bečeja. Kao sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu, uhapšen novembra 1936. i naredne godine osuđen na 8 godina zatvora, zajedno sa Žarkom Aćimovim i Mihajlom Selešijem.
  17. Jordan Nikolov (1916—1942) krojački radnik i partijski funkcioner. Član KPJ od 1935, a od 1939. član Pokrajinskog komteta KPJ za Makedoniju. Uhapšen 1940. i osuđen na dve godine zatvora. Posle bekstva iz zatvora, od strane Vrhovnog štaba upućen u Makedoniju. Na putu ka Makedoniji, poginuo prilikom prelaska iz nemačke u bugarsku okupacionu zonu. Proglašen za narodnog heroja.[10]
  18. Stanko Paunović Veljko (1907—1942) metalski radnik. Rođen u Brestovcu, kod Negotina. Kao član KPJ 1928. uhapšen i osuđen na 14 godina zatvora. Posle bekstva iz zatvora, pridružio se fruškogorskim partizanima i postao jedan od organizatora Narodnooslobodilačke borbe u Sremu. Poginuo 1942. kao politički komesar Štaba NOP odreda za Srem. Proglašen za narodnog heroja.[10]
  19. Ćira Petrović (1912—) berberin. Rođen u Velesu. Osuđen na pet godina zatvora. Prilikom bekstva, zajedno sa Antom Franovićem uhvaćen od ustaša u blizini Sremske Kamenice.[16]
  20. Mutimir Popović Budo (1907—1945) metalski radnik. Rođen u Beogradu. Član KPJ od 1930. godine. Jula 1934. samoinicijativno krenuo na školovanje u Sovjetski Savez. U Pragu se javio punktu CK KPJ, gde mu je saopšteno da se vrati u zemlju. Prilikom povratka u Jugoslaviju, oktobra 1936. uhapšen i osuđen na godinu i po zatvora. Nakon izlaska iz zatvora nastavio sa partijskim radom i 1937. ponovo uhapšen i osuđen na pet godina. Nakon bekstva iz zatvora priključio se fruškogorskim partizanima, a potom prešao na oslobođenu teritoriju. Poginuo marta 1945. kao obaveštajni oficir 16. vojvođanske divizije.[17]
  21. Paško Romac (1913—1982) radnik. Rođen u Vukšiću, kod Benkovca. Član KPJ od 1935, tokom služenja vojnog roka, osuđen na 8,5 godina zatvora. Posle bekstva iz zatvora, od strane Vrhovnog štaba upućen u Bosnu i Hercegovnu. Od 1942. nalazio se na raznim dužnostima u jedinicama NOV i POJ. Posle oslobođenja, bio društveno-politički radnik. Odlikovan Ordenom narodnog heroja.[10]
  22. Aleksandar Svetijević (1921—) student prava. Rođen u Bitolju. Godine 1940. oduđen na 3,5 godina zatvora, zajedno sa Ćirom Dimitrijevićem, Josipom Hristićem i Blagojem Fotevim.
  23. Đorđe Sakulac (1903—) novinar. Rođen u Vognju, kod Rume. Osuđen na 3 godine zatvora.
  24. Mihajlo Seleši (1908—) zidar. Rođen u Petrovaradinu. Godine 1937. osuđen na 5 godina zatvora, zajedno sa Žarkom Aćimovim i Lazarom Milankovim.
  25. Trajko Stamenković (1909—1942) pravnik i partijski funkcioner. Rođen u Leskovcu. Član KPJ od 1928, a naredne godine osuđen na četiri godine zatvora. Godine 1934. izabran za sekretara Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju, ali je 1935. ponovo uhapšen i osuđen na šest godina zatvora. Posle bekstva, prešao u Srbiju, gde je učestvovao u Narodnooslobodilačkoj borbi. Četnici su ga 1942. zarobili i predali Nemcima, koji su ga streljali. Proglašen za narodnog heroja.[10]
  26. Spasoje Stejić Baćo (1904—1943) molerski radnik i revolucionar. Rođen u Adi. Učesnik Oktobarske revolucije i član KPJ od 1919. godine. Izvršilac je neuspelog tzv. „Vidovdanskog atentata“ na regenta Aleksandra Karađorđevića juna 1921, posle čega je osuđen na smrtnu kaznu, koja mu je preinačena u doživotnu robiju. Posle bekstva, učestvovao u Narodnooslobodilačkoj borbi. Poginuo 1943. tokom bitke na Sutjesci.
  27. Marijan Stilinović (1904—1959) partijski funkcioner. Rođen u Svetoj Nedelji, kod Samobora. Bio član organizacije „Crvena pravda“, zbog čega mu je suđeno 1921. godine. Član KPJ od 1924, radio u tehnici CK SKOJ. Uhapšen 1929. i osuđen na tri godine zatvora. Po izlasku s robije preuzeo rukovođenje tehnikom CK KPJ, nakon čega je 1934. uhapšen i osuđen na 10 godina zatvora. Posle bekstva iz zatvora, od Vrhovnog štaba upućen u Hrvatsku, gde je aktivno učestvovao u Narodnooslobodilačkoj borbi. Bio član Predsedništva ZAVNOH i član AVNOJ. Nakon oslobođenja aktivan društveno-politički radnik.[18]
  28. Jovan Trajković (1907—1942) službenik. Rođen u Pančevu. Kao član KPJ uhapšen 1929. i osuđen na 12 godina, a 1934. na još dve godine. Posle bekstva, pridružio se fruškogorskim partizanima i poginuo 1942. u toku Narodnooslobodilačkog rata.
  29. Anton Ante Franović (1899—) mornar. Rođen u Škaljarima, kod Kotora. Član KPJ od 1923, a od 1927. do 1935. boravio u Sovjetskom Savezu. Posle povratka u Jugoslaviju politički delovao u Dalmaciji, a 1936. emigrirao u Francusku. Uhapšen 1937, posle neupele akcije prebacivanja dobrovoljaca iz Jugoslavije u Španiju brodom „Korzika“ i osuđen na pet godina zatvora. Prilikom bekstva, zajedno sa Ćirom Petrovićem, uhvaćen od ustaša u blizini Sremske Kamenice. Nakon rata, 1948. isključen iz članstva KPJ zbog podrške Rezoluciji Informbiroa.[19][16]
  30. Blagoja Fotev (1900—1993) zemljoradnik. Rođen je u selu German, kod Lerina (Grčka). Bio aktivan u širenju zadrugarstva u okolini Bitolja. Član KPJ od 1938, uhapšen 1940. i osuđen na pet godina zatvora, zajedno sa Ćirom Dimitrijevićem, Aleksandrom Svetijevićem i Josipom Hristićem. Posle bekstva iz zatvora, od Vrhovnog štaba upućen u Makedoniju, ali je tokom puta marta 1942. zarobljen i interniran u Bugarsku, gde je ostao do decembra. Aktivno učestvovao u Narodnooslobodilačkom ratu i bio član Predsedništva ASNOM. Nakon rata bio predsednik Prezidijuma Narodnog sobranja NR Makedonije. Godine 1950. zbog podrške Rezoluciji Informbiroa isključen iz KPJ.[20]
  31. Josip Hristić (1914—) advokatski pripravnik. Rođen u Bitolju. Godine 1940. osuđen na 5 godina zatvora, zajedno sa Ćirom Dimitrijevićem, Aleksandrom Svetijevićem i Blagojem Fotevim.
  32. Nikola Špehal (1900—) pekar. Rođen u okolini Karlovca. Osuđen na 12 godina zatvora.
Statistički podaci o učesnicima bekstva

Od 32 učesnika beskstva najveći broj bio je sa područja Vojvodine (10), a potom iz Makedonije (7), uže Srbije (4), Hrvatske (4), Bosne i Hercegovine (2), Slovenije (2), Crne Gore (2) i Kosova i Metohije (1). Ukupno su bili osuđeni na 246 godina zatvora. Najveću kaznu od 20 godina izdržavao je Spasoje Stejić, atentator na kralja Aleksandra, dok je najmanju kaznu od godinu dana (13 meseci) imao Vukadin Vukadinović. Kazne manje do 5 godina imalo je 5 osuđenika, kazne do 5 do 10 godina 16 osuđenika i kazne veće od 10 godina 11 osuđenika.

Do bekstva, osmoro zatvorenika provelo je više od 10 godina u zatvoru — Stejić je u zatvoru bio od 1921; Milan Marinković i Stanko Paunović od 1928; Mita Aleksić, Ač Marton i Jovan Trajković od 1929; Alojz Kocmur od 1930, a Jovan Veselinov od 1931. godine. U trenutku bekstva, najstariji zatvorenik bio je Ač Marton (45), a najmlađi Aleksandar Svetijević (20). Prosečna starost učesnika bekstva bila je 33,6 godina. Mlađih od 30 godina bilo je 8, između 30 i 40 godina bilo je 18, a starijih od 40 bilo je 6.

Svi učesnici bekstva bili su potom učesnici Narodnooslobodilačkog rata. Za 9 učesnika nema podataka o daljoj sudbini, 17 je poginulo u ratu, a šest je umrlo nakon rata. Od 17 poginulih, odnosno 14 za koje postoji podaci — dvoje je poginulo 1941, sedmoro je poginulo 1942, četvoro 1943, a jedan 1945. godine. Najmlađi učesnici bekstva, koji su stradali u ratu, bili su — Jordan Nikolov (26), Slobodan Bajić (27) i Vukadin Vukadinović (28). Od šestoro učesnika, koji su umrli nakon rata, poslednji su 1993. umrli Blagoja Fotev i Ivan Maček.

Tokom boravka u zatvoru trojica učesnika bekstva bila su isključena iz članstva Komunističke partije Jugoslavije — Radovan Vuković zbog podrške frakciji Petka Miletića, a Alojz Kocmur i Mehmed Kurto, zbog lošeg držanja u policiji. Nakon rata, još dvojica, Anton Franović i Blagoja Fotev, bila su isključena iz KPJ zbog podrške Rezolucije Informbiroa.

Posledice[uredi | uredi izvor]

Samo bekstvo, organizovano od sremskih partizana, imalo je veliki mobilizacioni značaj u celoj oblasti. Vlasti NDH su bile svesne šta bekstvo znači, navodeći da je bilo bolje da je „pobeglo 32.000 kriminalaca nego što su otišli 32 komunista".[21] Centar narodnooslobodilačkog pokreta preneo se u narednom periodu u Srem. Već od avgusta i septembra 1941. počeo je postepeni uspon borbe u Sremu.

Nakon izlaska zatvorenih komunista na slobodnu teritoriju, u Sremu se osećalo delovanje dva centra: Okružnog komiteta u Staroj Pazovi i centra oko štaba Fruškogorskog partizanskog odreda. U Sremu su se zadržali Jovan Veselinov, Stanko Paunović, Jovan Trajković i Slobodan Bajić, dok su ostali prešli u centralnu Srbiju i druge krajeve Jugoslavije (Ivan Maček, Marijan Stilinović, Jusuf Tulić i drugi).[22]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ SM hronika 1987, str. 131.
  2. ^ a b v Atanacković 1968, str. 60—61.
  3. ^ Tito 2 1981, str. 275.
  4. ^ Tito 2 1981, str. 276.
  5. ^ Tito 3 1981, str. 239.
  6. ^ Tito 2 1981, str. 322.
  7. ^ a b Narodni heroji 1 1982.
  8. ^ Tito 6 1981, str. 318.
  9. ^ Leksikon NOR 1 1980, str. 53.
  10. ^ a b v g d đ Narodni heroji 2 1982.
  11. ^ Tito 6 1981, str. 369.
  12. ^ Tito 2 1981, str. 340.
  13. ^ „PROSINAČKE ŽRTVE JAVNOG VJEŠANJA NA OKRETIŠTU DUBRAVA 20.12.1943”. antifasisticki-vjesnik.org. n.d. 
  14. ^ Tito 2 1981, str. 344.
  15. ^ Tito 4 1981, str. 356.
  16. ^ a b Atanacković 1968, str. 150.
  17. ^ Tito 11 1982, str. 346.
  18. ^ Leksikon NOR 2 1980, str. 1074.
  19. ^ Tito 6 1981, str. 325.
  20. ^ Leksikon NOR 1 1980, str. 315.
  21. ^ Petranović 1992, str. 258.
  22. ^ Petranović 1992, str. 259.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бег_из_сремскомитровачког_затвора_1941.&oldid=27726269”