Korisnik:Putinovac/Radovi/Vizantijsko carstvo

Romanija Imperium Romanum Βασιλεία Ῥωμαίων Ῥωμανία Rimsko carstvo
Zastava Grb
Teritorija Vizantijskog carstva na vrhuncu svoje veličine, tokom vladavine Justinijana I, 550 n. e.
Geografija
Kontinent		Evropa, Azija, Afrika
Regija		Balkansko poluostrvo, Mala Azija, Apeninsko poluostrvo, Iberija, Mediteran, Bliski istok, Kavkaz, Krim, Severna Afrika
Prestonica		Konstantinopolj
Društvo
Službeni jezik		grčki, latinski
Religija		hrišćanstvo posle 1054. godine pravoslavno hrišćanstvo.
Politika
Oblik države		Monarhija
— Car		Konstantin I Veliki
		Konstantin XI Paleolog
Zakonodavna vlast		Vizantijski senat
Istorija
Istorijsko doba		Stari vek - Kasni Srednji vek
— Osnivanje		330. n. e.
— Ukidanje		1453.
— Status		Bivša država
Događaji
— Osnivanje Carigrada		11. Maja 330. n. e.
— Bitka kod Mancikerta		1071. godine
— Prvi pad Carigrada		1204. godine
— Obnova Vizantije		1261. godine
— Pad Carigrada		1453. godine
Geografske i druge karakteristike
Površina
— ukupno		3.500.000 (555. godine) km²
Stanovništvo		4. vek n. e. 34.000.000 8. vek 7.000.000 11. vek 12.000.000 12. vek 10.000.000 [[13. vek]] 5.000.000
Valuta		solid, hiperpiron
Zemlje prethodnice i naslednice
Prethodnice:		Naslednice:
	Rimsko carstvo	Osmansko carstvo

Vizantijsko carstvo ili Istočno rimsko carstvo je istorijski termin koji se koristi kako bi se opisalo helenizovano Rimsko carstvo iz doba Pozne antike i srednjeg veka. Prestonica Vizantije bila je u Konstantinopolju i vizantijski carevi su vladali carstvom kao direktni naslednici rimskih careva antike. Ne postoji konsenzus u istorijskoj nauci kada počinje istorija Vizantijskog carstva, odnosno kada se završava istorija Rimskog carstva. S obzirom da je naziv Vizantija nastao u 16. veku zahvaljujući zapadnoevropskim humanistima, kao ključni datumi se smatraju 330. godina kada je Konstantinopolj inaugurisan, zatim godina 395. kada je car Teodosije I podelio carstvo na dva dela i 476. godina n. e. kada je Zapadno rimsko carstvo prestalo da postoji.

Vizantinci su smatrali sebe Rimljanima (grčki Ῥωμαίοι) i govorili su grčki jezik koji je bio dominatan u Istočnom Mediteranu još iz doba helenizma. Vizantija je tokom Srednjeg veka razvila sopstvenu kulturu koja se zasnivala na nasleđu klasične antike, hrišćanske religije i grčkog jezika, koji je potisnuo latinski tokom 7. veka. Tokom njene hiljadugogodišnje istorije Vizantija je doživela brojne uspone i padove. Vizantija je povratila zapadni deo carstva u 6. veku pod vladavinom Justinijana I i tada je dostigla svoj teritorijalni vrhunac. U 7. veku carstvo je porazilo Avare i Sasanidsku Persiju da bi ga ubrzo zatim muslimanski Arapi lišili većine bliskoistočnih poseda i krajem 7. veka, severnoafričkih poseda. Tokom 8. i 9. veka, carstvo su uzdrmale spoljne nevolje poput seobe Slovena i bugarskih invazija kao i unutrašnje poput ikonoborstva. Pod Makedonskom dinastijom (867 - 1056) carstvo je doživelo potpunu obnovu i početkom 11. veka bilo je vodeća sila u Istočnoj Evropi i na Bliskom istoku. Sukobi sa Seldžučkim Turcima u 11. veku prouzrokovali su trajni gubitak unutrašnjosti Male Azije, mada je carstvo doživelo restauraciju svoje moći i ugleda tokom vladavine dinastije Komnina u 12. veku. Pad Carigrada tokom Četvrtog krstaškog pohoda 1204. godine je bio katastrofalni udarac Vizantijskom carstvu. Carstvo je obnovljeno 1261. godine pod vlašću poslednje vizantijske dinastije, dinastije Paleologa. Kombinacija spoljnih neprijatelja i građanskih ratova, još više je oslabila Vizantiju koja pod Paleolozima prestala da bude prvorazredna sila. Vizantijska istorija završena je sredinom 15. veka osmanskim osvajanjima, pre svega prestonog Carigrada 1453. godine.

Vizantijsko carstvo se danas smatra jednom od najvažnijih civilizacija u istoriji, iako je termin Vizantija dugo vremena bio sinonim za propast i dekadenciju. Hrišćanska religija, rimska politička ideja i grčka civilizacija se smatraju stubovima Vizantijske civilizacije. Vizantija je dala veliki doprinos modernom svetu u poljima diplomatije, arhitekture, književnosti, umetnosti i poseban doprinos je dala u sačuvanju klasične književnosti. Opstanak klasične književnosti je ključno doprineo u potonjem razvoju Renesanse u Zapadnoj Evropi.

Ime

Vizantija je moderni istorijski termin koji se koristi kako bi opisao srednjovekovno Rimsko carstvo. Termin Vizantija (grč. Βυζάντιο) je bio nepoznat savremenicima Vizantijskog carstva. Vizantija, kao istorijski termin je prvi put upotrebljen u 16. veku od strane nemačkog istoričara i klasičnog filologa, Hijeronima Volfa, u njegovom delu Corpus Historiae Byzantinae. Sam termin potiče od istoimene starogrčke kolonije Megaraca, koja se nalazila na mestu potonjeg Konstantinopolja. Vizantium je bilo ime starogrčke kolonije osnovane 667. p. n. e. od strane Megaraca, koji su na čelu sa Vizasom osnovali koloniju na to mesto. Tokom Antike, Vizantija je bila uglavnom trgovački grad zbog njene strateške pozicije.

Vizantijci su sami sebe smatrali Rimljanima, i njihovo carstvo je njima bilo poznato kao Rimska carevina, sa različitim varijantama imena kao što su bili Romanija (grč. Ρωμανία), Romais (grč. Ρωμαίς), Republika Rimljana (grč. Ρωμαίων Πολιτεία), Država Rimljana (grč.) ili u njenim poslednjim vekovima još kao i Grekija (grč. Γραικία). Savremeni istočni izvori, kao što su bili slovenski, turski, arapski i persijski izvori, potvrđivali su rimski identitet vizantijske države. U Islamskom svetu Vizantijska država je bila poznata uglavnom kao Rum, dok Carigradski Grci su bili poznati od strane Turaka pod nazivom Rumlar (tur. Rumlar), nasuprot ostalim Grcima koje su nazivali Junan (tur.Yunan). Prestiž rimskog imena i nasleđa je bio toliko važan, da je Osmanski sultan Mehmed II, posle osvajnja Carigrada, 29. Maja 1453. godine proglasio sam sebe Rimskog cara (tur.Kayser-iRum). Zbog helenske prirode Vizantijskog carstva, danas se često koriste termini Grčka carevina ili Grčko carstvo, umesto termina Vizantijsko. Građani carstva su se nazivali Romeji (grč. Ρωμιοί) ili (grč.Ρωμαίοι). Termin Romeji (ili Romji) je postao sinonim za Grka, i bio je u širokoj upotrebi do 19. veka kao nacionalni demonim modernih Grka, kada je počeo da ustupa mesto drevnom nazivu Helen (grč. Έλληνες), koji je u Vizantiji bio potiskivan zbog njegove asociacije sa paganskom Antičkom Grčkom.

Nasuprot slovenskim i islamskim izvorima, srednjovekovni zapadni izvori nisu prihvatali Rimski identitet Vizantije. Srednjovekovnim Zapadnjacima, Rimsko carstvo, ili običnije carstvo je bio naziv Svetog rimskog carstva. To se naročito ispoljilo zbog čestih sukoba Rimske i Carigradske crkve. Na Božić 800. godine rimski papa Lav III krunisao je za Rimskog cara, kralja Franaka, Karlomagna. Papa Lav III je smatrao da je rimsko presto bilo slobodno, sa obzirom da je na vizantijsko presto bila žena, car Irina Atinska. Srednjovekovni zapadnoevropljani su koristili za Vizantiju uglavnom naziv, Kraljevina Grka (lat. Rex Graecorum) ili Carstvo Grka (lat.Imperum Graeocorum). Dodatni nazivi su bili uglavnom Carstvo Romeja (lat.Imperum Romaniae) umesto Rimsko carstvo (lat.Imperum Romanum) što je upotrebljavano za Karlomagna i njegove naslednike. U modernoj upotrebi, naziv Vizantijsko carstvo se upotrebljavala kako bi opisalo srednjovekovno Grčko carstvo uglavnom od doba cara Heraklija (610. - 641.) koji je grčki ustanovio kao zvanični jezik i prihvatio grčki naziv Basilevs (grč. Βασιλεύς) umesto latinskog Imperator (lat.Imperator). Dok se Vizantijsko carstvo, koristi uglavnom u modernoj istoriografiji od vremena Heraklija, od podele Rimskog carstva do tog doba se često koristi naziv Istočno rimsko carstvo.

Istorija

Vidi još: Antički Rim

Prema legendi, Antički Rim je osnovan 753. godine p. n. e. Godine 509. p. n. e. iz Rima je proteran poslednji Etrurski kralj i ispostavnjena je Rimska republika. Tokom 3. veka Rim se našao u dogotrajnom sukobu sa Kartaginom, koju je i pobedio, ostvarujući nadmoć na prostorima Zapadnog Mediterana. Tokom 2. veka Rimska republika je ovladala prostorima Grčke i Helenističkog Bliskog istoka, efikasno integrišući helenizovane prostore u rimski svet. Neprekidni građanski ratovi u 1. veku p. n. e. su oslabili temelje Rimske republike i doveli su do ispostavljanja Rimskog carstva od strane Oktavijana Avgusta, 27. godine p. n. e.

Rimsko carstvo

Vidi još: Rimsko carstvo

Rimsko carstvo je doživelo teritorijalnu ekspanziju tokom 1. i 2. veka p. n. e. dok je na prostorima carstva ispostavljeni poredak mira, koji je ostao poznat kao Rimski mir (lat. Pax Romana). Godine 117. n. e. Rimsko carstvo dostiže svoj teritorijalni vrhunac pod vladavinom Trajana, kada je Dacija bila aneksirana. Vojni, kulturni i politički uspon Rimskog carstva se nastavlja tokom vladavina Hadrijana, Antonina Pia i Marka Aurelija. Posle smrti Marka Aurelije, 180. godine n. e. Rimsko carstvo upada u dobuku krizu zbog neprekidnih borbi za carsko presto. Smrću cara Aleksandra Severa 235. godine n. e. Rimsko carstvo upada u duboku skoro pedesetogodišnju krizu.

Kriza Trećeg veka

Vidi još: Kriza Tređeg veka

U periodu između 235. i 284. godine n. e. Rimsko carstvo je doživelo period ogromne političke, ekonomske, vojne i finansijke krize. Tokom pedesetogodišnjeg perioda, na carskom tronu se razmenilo više od 25 careva, koji su svoju vlast dobijali zbog podrške vojske, da bi bili zbačeni sa presta na brutalan način. Konstantne invazije germanskih varvarskih plemena sa severnih granica carstva, uzurpacije lokalnih rimskih generala i iscrpljujući ratovi sa Sasanidskom Persijom, doveli su carstvo do ogromne opasnosti po svoju egzistenciju. Od Rimskog carstva su se tada otcepile veliki deo zapadnih provincija, koje su formirale Galsko carstvo, dok većina istočnih provincija se priključilo novonastalom Palmiranskom carstvu. Rimljani su uspeli 269. godine da poraze Gote u Nišu i pod vođstvom careva kao što su bili Klaudije II i Aurelijan, uspeli su da povrate otcepljene provincije carstvu. Godine 284. na carsko presto Rima je stupio Dioklecijan, koji je uspeo da stabilizuje i povrati snagu iscrpljenom carstvu.

Tetrarhija

Vidi još: Tetrarhija

Figura četvorice Tetrarha, napravljena od porfira. Crkva Svetiog Marka, Venecija.

Kako bi ojačao državni aparat Rimskog carstva, Dioklecijan je 1. Marta 293. godine n. e. proklamovao Tetrarhiju. Tetrarhija je bila sistem vladanja koji je efikasno podelio Rimsko carstvo na četiri dela, na kojima su vladala još jedan avgust pored njega, Maksimijan i dva cezara Galerije i Kostancije Hlor. Prema pravilima nasledstva, kada dva avgusta budu preminula, dvojica cezara su postajala avgusti i oni su određivali nove cezare. Na taj način Rimsko carstvo je definitivno izgubilo svoj centralizovani karakter, koji se bazirao na Rimu. Novi gradovi imperije iz kojih su vlast vodili Tetrarsi su bili Nikomedija u Maloj Aziji, Sirmium na Balkanu, Mediolanum u severnoj Italiji i Avgusta Trevirum u istočnoj Galiji. Sistem Tetrarhije se pokazao izuzetno efikasnim tokom vladavine Dioklecijana i Maksimijana, zašto je omogućio carevima-administratorima da kontrolišu delove prostranog carstva. Tetrahija je imala odlučujući doprinos za oporavak Rimskog carstva i njegovu odbranu od spoljnih neprijatelja. Dioklecijan je u Rimskom carstvu uveo sistem Dominata, skupljajući svu političku moć u rukama cara, tako da su ostale institucije koje su bile nekadašnji temelji rimske državnosti, poput Rimskog senata, igrale sporednu ulogu.

Rana Vizantijska epoha

Vidi još: Istorija Vizantijskog carstva

Godine 305. n. e. car i obnovitelj moći Rimskog carstva, Dioklecijan, je abdicirao, postajući prvi Rimski car koji je učinio tako nešto.

Građanski ratovi

Vidi još: Rimski građanski ratovi u 4. veku n. e.

Vojska

Glavni članak: Vizantijska vojska

Vizantijska vojska je bila direktan naslednik vojske Poznog rimskog carstva, u kome je efikasno napušten koncept rimskih legija i prihvatljene su više elastičnije vojne jedinice koje bi mogle da brane prostrano carstvo od barbarskih i persijskih invazija. U 3. i 4. veku Rimska vojska je doživela velike promene. Broj legija, (vojne jedinice sa otprilike 4.500 vojnika), počeo je da raste ali popunjenost tih jedinica je naglo smanjena. U Rimskoj vojsci se priključio veliki broj varvara, uglavnom Germana, koji su činili znatan deo vojske. Rimska vojska se delila na graničarsku vojsku latinski Limitanei i centralnu vojsku latinski Comitatenses. Pored svih unutrašnjih promena u Rimskom carstvu, vojska se kao i u prošlim vekovima, pretežno bazirala na tešku pešadiju. Posle vojničke katastrofe u Hadrijanoplju, 378. godine n. e. carska vojska je promenila svoj odnos prema ratovanju prihvatajući znatno veću ulogu konjice, koja je bila inspirisana uglavnom od sukoba sa Sasanidskom Persijom i koja će igrati vođeu ulogu u ratovima Srednjeg veka. Rano Vizantijsko carstvo nije bilo u stanju da mobiliše armije veličine koje je moglo da mobiliše Rimsko carstvo Antike. Na taj način, odbrana dugih granica se pretežno bazirala na utvrđenja, umesto na razmeštanje legija. Karakteristično je da su Vizantijci osvojili Vandalsko carstvo i Ostrogotsku kraljevinu Italije u 6. veku, koristeći prilično male (za standarde carstva) ali profesionalne jedinice pod komandom sjajnih generala poput Velizara i Narsesa.

U 7. veku n. e. ispostavljena je administrativna organizacija Vizantijskih tema. Teme su bile provincije Vizantije koje su organizovane za vojničku svrhu. Na taj način je tokom Srednjeg vizantijskog doba vojska efikasno podeljena na tematsku, odnosno provincijalnu i tagmatsku (ili carsku) vojsku koja je bila bazirana u Carigradu i njegovim predgrađima. Za vreme uspona Vizantijske vojne i političke sile, tokom vladavine careva Makedonske dinastije, koncept narodne vojske je počeo da se napusta i vojska je počela da se naglo profesionalizuje, prihvatajući velike broje stranih plaćenika u svojim redovima. Najpoznatija strana vojna jedinica je bila Varanška garda, koja je bila sastavljena od Skandinavaca i bila je zaštitna jedinica Vizantijskog cara. Vojni uspesi Nićifora Foke, Jovana Cimiskija i Vasilija II, povećali su kvalitet i ugled vizantijskih oružanih snaga. Početkom 11. veka, Vizantijska vojska je bila najbolje opremljena, uvežbana i plaćena vojska tog doba. Posle naglog pada moći Vizantije u drugoj polovini 11. veka, Vizasntijska vojska se našla u rasulu. Veliki gubitak tema je praktično lišio carevinu od velikih vojnih resursa na takav način, da je Vizantijska vojska tokom vladavine Komnena bila sastavljena pretežno od stranih plaćenika, raznih nacionalnosti koji međutim su bili prilično visoke borbene gotovosti.

U periodu država koje su nasledile Vizantiju posle pada Carigrada, 1204. godine kao i tokom vladavine Dinastije Paleologa, vizantijske vojske nikada nisu prevazišle brojku od par hiljada. Vizantijska vojska je bila u tako lošem stanju da početkom 14. veka Vizantijci su bili primorani da angažuju strane najamnike, što je žestoko opterećivalo, inače prilično praznu državnu kasu. Takvi najamnici mogli su da stvore Vizanticima velike nevolje, poput najamnika Katalonske kompanije i turskih plaćenika koji su osvojili vizantijske teritorije stvarajući buduću Osmansku državu. Vizantijska vojska kasnog carstva je izgubila sve svoje rimske i helenske karakteristike. Vizantijski izvori su ostavili značajna dela o vojnoj teoriji. Najpoznatija dela vizantijskih vojnih teoretičara su Strategikon, delo verovatno cara Mauricija (ili Pseudo-Mauricija), Taktika Lava VI Mudrog, Praecepta Militaria koja su napisana u doba cara Nićifora Foke i Taktika Kekaumena. Tokom postojanja Vizantijskog carstva, Vizantijci su adaptirali mnoge karakteristike svojih neprijatelja, poput Huna, Germana, Arapa i Persianaca, kako bi bili u stanju da se efikasno suprostave mnogobrojnim neprijateljima.

Vidi još

• Rimsko carstvo
• Zapadno rimsko carstvo
• Latinsko carstvo
• Nikejsko carstvo
• Trapezuntsko carstvo
• Epirska despotovina
• Morejska despotovina
• Obrazovanje u Vizantiji
• Vizantijska civilizacija

Originalni izvori

• Amijan Marcelin
• Teofan Ispovednik
• Konstantin Porfirogenit
• Mihajlo Psel
• Ana Komnena Aleksijada
• Nikita Honijat
• Georgije Sfrances

Literatura

• (jezik: engleski) Ostrogorsky, George. History of the Byzantine State. Rutgers. 1986.
• (jezik: engleski) Mango, Cyril (a). The Empire of New Rome. 2005.
• (jezik: engleski) Mango, Cyril (b). The Art of Byzantine Empire 312 - 1453. 2005.
• (jezik: engleski) Norwich, John Julius (a). Byzantium:The Early Centuries. 1989.
• (jezik: engleski) Norwich, John Julius (b). Byzantium:The Apogee. 1992.
• (jezik: engleski) Norwich, John Julius (c). Byzantium:Decline and Fall. 1995.
• (jezik: engleski) Runciman, Steven (a). Mystra, Byzantine Capital of Peloponnese. 1980.
• (jezik: engleski) Runciman, Steven (b). The Fall of Constantinople 1453. 1990.
• (jezik: engleski) Runciman, Steven (c). The Byzantine Theocracy.
• (jezik: engleski) Runciman, Steven (d). A History of the Crusades. 1952.
• (jezik: engleski) Runciman, Steven (e). A History of the Crusades. 1952.
• (jezik: engleski) Runciman, Steven (f). A History of the Crusades. 1952.
• (jezik: engleski) Vasiliev, Alexander. History of the Byzantine Empire. 1958.
• (jezik: grčki) Ahrweiler, Helen. The Political Ideology of the Byzantine Empire.
• (jezik: engleski) Cambridge History of Byzantine Empire c.500 - 1492. Edited by Jonathan Shepard. 2009.
• (jezik: engleski) Alan Evans, James. The Emperor Justinian and the Byzantine Empire. Greenwood Press. 2005.
• (jezik: engleski) Kazhdan, Alexander. The Oxford Dictionary of Byzantium. Volume 1. 1991
• (jezik: engleski) Kazhdan, Alexander. The Oxford Dictionary of Byzantium. Volume 2. 1991
• (jezik: engleski) Kazhdan, Alexander. The Oxford Dictionary of Byzantium. Volume 3. 1991
• (jezik: engleski) Gibbon, Edward. Decline and Fall of the Roman Empire.
• (jezik: srpski) Dil, Šarl. Istorija Vizantijskog carstva. Prevod Radoslava Perovića. 1933.
• (jezik: engleski) Kitzinger, Ernst. Byzantine Art in the Making. 1980.
• (jezik: engleski) Nicolle, David and McBride, Angus. Romano-Byzantine Armies 4th-9th century. Osprey Publishing. 1992.
• (jezik: engleski) Heath, Ian and McBride, Angus. Byzantine Armies 886-1118. Osprey Publishing. 1979.
• (jezik: engleski) Heath, Ian and McBride, Angus. Byzantine Armies 1118-1461. Osprey Publishing. 1995.

Spoljašnje veze

• Byzantium: Studija o Vizantijskom carstvu
• O Vizantiji
• Vizantijsko carstvo (History World International)
• Neovizantijski pokret