Aleksandar Aleksa Martić

aleksandar-aleksa martić
Aleksandar Aleksa Martić
Lični podaci
Datum rođenja	(1890-02-20)20. februar 1890.
Mesto rođenja	selo Sovljak, opština Ub, Kraljevina Srbija
Datum smrti	24. decembra 1942. godine
Mesto smrti	Mladenovac, Nedićeva Srbija
Profesija	veleposednik
Delovanje
Učešće u ratovima	Prvi balkanski, Drugi balkanski, Prvi svetski i Drugi svetski rat
Služba	Vojska Kraljevine Srbije 1912 — 1918
Čin	rezervni kaplar
Odlikovanja

Aleksandar Aleksa Martić, (Sovljak kod Uba, 20. februara 1890. – Mladenovac, 24. decembra 1942) bio je srpski seljak, političar i učesnik četiri rata: dva balkanska, Prvog i Drugog svetskog rata. Nosilac je Zlatnog vojničkog ordena Karađorđeve zvezde sa mačevima, te više drugih priznanja, kao i sve tri spomenice dobijene za učešće u oslobodilačkim ratovima od 1912. do 1918. godine.

Biografija

Aleksandar Aleksa Martić rođen je u selu Sovljak kod Uba, 20. februara 1890. godine od oca Miloša i majke Ranđije. Aleksin otac je bio takođe imućan i napredan seljak, a u više mandata starešina sela. Posle završene osnovne škole u rodnom mestu Aleksa je ostao u selu. Iako se bavio poljoprivredom dosta je čitao kako bi mogao očuvati i unapređivati svoje veliko imanje.

Ratno iskustvo

Vojni rok regulisao je u IV eskadronu II konjičkog puka „Car Dušan“, od 1909. do 1911. godine. Kao rezervni kaplar aktivno je učestvovao u oba balkanska i Prvom svetskom ratu. Posebno se istakao u borbi u Drenovcu u Mačvi 1914. godine, kada je kao vođa patrole zarobio 12 neprijateljskih vojnika. Za taj mudar i hrabar podvig odlikovan je Zlatnim vojničkim ordenom Karađorđeve zvezde sa mačevima.

U oslobodilačkim ratovima 1912—1918. godine ranjavan je čak tri puta. Prvi put, novembra 1914. u Drenovcu, u Mačvi, u desnu ruku. Tog istog meseca ali u pocerskoj Slatini u desno rame. Sedmog novembra 1916. godine na koti 1050 u desnu plećku. Sve to nije ga obeshrabrilo ni izbacilo iz stroja. Čak ni pogibija dva brata na Solunskom frontu.

Između svetskih ratova sarađuje sa Vojislavom Lazićem iz Stublina, dr Radojem i Radovanom Mijuškovićem, vođama levog krila Zemljoradničke stranke u Tamnavskom srezu. Zbog organizovanja i učešća u krvavim događajima na Ubu 1. jula 1932. godine, osuđen je na zatvor i novčanu kaznu. Na opštinskim izborima održanim 1936. godine Udružena opozicija, sa njim na čelu, pobedila je u Sovljaku. Prema tvrdnjama njegovih simpatizera, tokom noći falsifikovani su izborni rezultati pa je za pobednika proglašen njegov protivkandidat.

U Tamnavsku četu Valjevskog partizanskog odreda stupio je među prvima, sa svoja oba sina i jednim sinovcem. Učestvovao je više borbi, a naročito se istakao u odbrani slobodne teritorije Užičke partizanske republike. Pored učešća u borbama često je razgovarao sa borcima i žiteljima mesta u kojima su boravili, objašnjavajući im, uzroke brze kapitulacije kraljevske jugoslovenske vojske, ciljeve i zadatke narodnooslobodilačkog partizanskog pokreta itd. Govorio je na više partizanskih zborova a posebno je bilo zapaženo njegovo istupanje na zboru u Goloj Glavi kod Valjeva. Posle reorganizacije Tamnavskog (III) bataljona Posavskog partizanskog odreda postavljen je za komandira njegove III čete. Zarobljen je sredinom januara 1942. godine u Beljinu kod Vladimiraca i sproveden u ubski zatvor, gde je strašno mučen i tučen. Potom ga je preuzela Specijalna policija Uprave grada Beograda na dalje mučenje i saslušanje. Nešto kasnije preuzeo ga je Gestapo. Nemački oficir, koji ga je saslušavao, kad je saznao da je bio jedan od najimućnijih i najnaprednijih poljoprivrednika u Tamnavi, jer je imao 72 hektara zemlje, ponudio mu je da potpiše već spremljenu izjavu u kojoj je pisalo da je mobilisan u partizane i da se kaje zbog učešća u njihovim akcijama. Za uzvrat obećao mu je da će ga poslati u Nemačku u zarobljeništvo, gde će dobiti zadatak da se stara o njegovom imanju dok ovaj bude odsutan. Kao iskreni rodoljub odbio je tu ponudu, govoreći da ne traži ničiju milostinju, da mu nije potreban život u okupiranoj zemlji i da on neće da srpska deca pljuju na njega.

Iz logora na Banjici oteran je u Mladenovac i sa grupom zatvorenika i talaca streljan 24. decembra 1942. godine, za odmazdu što je jedna partizanka ubila Nedićevog vojvodu Jovana Vojinovića i jednog nemačkog oficira. Tokom Drugog svetskog rata njegova kuća je više puta pljačkana a ukućani hapšeni i proganjani.

U braku sa Tankosavom (rođenom Matić iz Grabovca kod Obrenovca), dobio je sinove Živorada i Miroslava, te kći Ljubicu, udatu Kosanić iz Stublenice.

Literatura

• Arhiv Vojno-istorijskog instituta, Beograd, Dosije Aleksandar Aleksa Martić
• Arhiv Jugoslavije, Beograd, Fond Kraljevog dvora, Zbirka podataka nosilaca ordena Belog orla i Karađorđeve zvezde sa mačevima;
• Vlahović, 1990, 322. i 433; Petković, 1974; Radojčić, 1985, 6; Begović, 1989; Radojčić, 1996, 33; Radojčić, 2001v, 265; Radojčić, 2001g, 363-364; Tanasijević: Hronika Uba (rukopis);