Benin

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Republika Benin
République du Bénin  (francuski)
Krilatica: Братство, правда, рад
(franc. Fraternité, Justice, Travail)
Položaj Benina
Glavni gradPorto Novo
Službeni jezikfrancuski
Vladavina
 — PredsednikPatris Talon
 — PotpredsednikMarijam Šabi Talata
Istorija
Nezavisnost1. avgust 1960.
Geografija
Površina‍
 — ukupno112.622[1] km2 (99)
 — voda (%)0,4
Stanovništvo‍
 — 2022.[2]Rast 13.754.688 (74)
 — gustina94,8 st./km2
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023
 — ukupnoRast 59,241 mlrd. $ [3] (137)
 — po stanovnikuRast 4.305 $ [3] (163)
BDP / nominalni≈ 2023
 — ukupnoRast 19,940 mlrd. $ [3] (141)
 — po stanovnikuRast 1.449 $ [3] (163)
IHR (2021)Pad 0,525 (166) — nizak
ValutaCFA franak
 — stoti deo valute‍100 центи‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +1
Internet domen‍.bj‍
Pozivni broj+229

Benin (franc. Bénin), ili zvanično Republika Benin (franc. République du Bénin) država je u zapadnoj Africi[4], koja se do 1975. zvala Republika Dahomej (franc. République du Dahomey). Na jugu izlazi na Beninski zaliv, deo većeg Gvinejskog zaliva i Atlantskog okeana. Na zapadu se graniči sa Togom, na severu sa Burkinom Faso i Nigerom a na istoku sa Nigerijom. Većina populacije Benina živi na omanjem obalskom pojasu na jugu zemlje, uz Beninski zaliv, koji čini deo većeg Gvinejskog zaliva.[5] Službeni glavni grad je Porto-Novo, međutim sedište vlade nalazi se u gradu Kotonu, koji je najveći grad u zemlji i njen ekonomski centar. Benin ima površinu od 114,763 km2,[1] dok je procenjena populacija za 2016. godinu iznosila nešto više od 10.800.000 ljudi. Benin je zemlja u tropskom pojasu, a njena je privreda uveliko temeljena na poljoprivredi; glavni izvozi su pamuk i palmino ulje.[6]

Službeni jezik u Beninu je francuski, mada se lokalni jezici poput fona i jorube takođe često koriste. Najveća verska grupa u Beninu su katolici, a prate ih muslimani, vudu i protestanti. Benin je član Ujedinjenih nacija, Afričke unije, Pokreta nesvrstanih, Frankofonije, Organizacije islamske konferencije i drugih međunarodnih organizacija regionalnog, kontinentalnog i globalnog karaktera.[7]

Od XVII do XIX veka, najznačajniji entiteti na području današnjeg Benina bili su Kraljevstvo Dahomej, grad-država Porto-Novo te serija manjih, plemenskih entiteta na severu. Zbog velikog broja robova koji su s ovog područja transportovani u Novi svet, područje je još od XVII veka bilo poznato kao Obala robova. Nakon ukidanja ropstva, Francuska je preuzela kontrolu nad teritorijem te mu nadenula ime Francuski Dahomej. Republika Dahomej proglašena je 1958. godine, a 1. avgusta 1960. je stekla potpunu nezavisnost od Francuske. Nezavisni Dahomej imao je burnu prošlost prepunu prevrata, vojnih udara i borbi za uspostavu demokracije. Od 1975. do 1990. godine, bio je uređen kao komunistička, jednopartijska Narodna Republika Benin. Višestranačka uprava je uvedena 1990. godine, kada je proglašena Republika Benin.[8]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Za vreme kolonijalnog perioda, Benin je nosio lokalni i istorijski naziv Dahomej. Od 1975. godine koristi se naziv Benin,[9] prema Beninskom zalivu, u kojem država leži. Zaliv su imenovali Evropljani prema Kraljevstvu Benin, koje se nalazi u današnjoj Nigeriji. Država Benin nije povezana s današnjim Benin Sitijem u Nigeriji, kao ni s beninskom bronzom. Sama reč „Benin” nastala je krivim izgovorom grada Ubinu (danas Benin Siti) od strane portugalskih kolonizatora.

Savremeni naziv Benin izabran je zbog neutralnosti termina. Naime, termin „Dahomej” se izvorno odnosio na fonsko Kraljevstvo Dahomej, koje je obuhvatalo južnu trećinu zemlje te se tako nije odnosilo na građdržavu Porto-Novo (koja je bila država rivalskog naroda Joruba), centralni Benin (gde su Jorube takođe bili dominantni), multietnički severni sektor zemlje, kao ni na kraljevstvo naroda Bariba na severoistoku zemlje.[10]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Države sa kojima se Benin graniči su: Burkina Faso, Niger, Nigerija i Togo. Površina države iznosi 114.763 km².

Zemlja je izdužena u smeru sever-jug između reke Niger i Beninskog zaliva.

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Departmani Benina

Reljef Benina je uglavnom ravan ili brežuljkast. Najviši vrh je Mont Sokbaro, 658 m. Većina stanovnika živi u obalnim nizijama na jugu gde se nalaze i veći gradovi među kojima se ističu Kotonu (najveći u državi) i službena prestonica Porto Novo. Sever zemlje čine savane i sušne uzvisine.

Vode[uredi | uredi izvor]

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Klima[uredi | uredi izvor]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Do evropske kolonizacije na području Benina nalazilo se nekoliko moćnih država (Alada na jugu i Niki na severu, a kasnije i Dahomej) koje su značajne prihode ostvarivale u trgovini robljem, uglavnom ratnim zarobljenicima. Krajem 19. veka Francuska je ugovorima o zaštiti i kolonijalnim ratovima pretvorila Benin u svoju koloniju.

Nakon pune nezavisnosti 1960. došlo je do podela u oslobodilačkom pokretu i brojnih državnih udara iz kojih je kao pobednik 1972. izašao major Matje Kereku. Novi predsednik je uveo politiku utemeljenu na marksizmu-lenjinizmu sa nacionalizacijama i planiranom ekonomijom. Godine 1991. Kereku je poražen na izborima i postao je prvi crni afrički predsednik koji je mirno sišao sa vlasti nakon izbornog poraza. Vratio se na vlast nakon pobede na izborima 1996.

Vladari Benina[uredi | uredi izvor]

Dahomejska tkanina - 12 vladara Dahomejskog kraljevstva
Dahomejska tkanina - Vladar Ghezo (1818-1858)

Država Benin se ranije zvala Dahomejsko kraljevstvo, sve do 1975. godine.

Dahomejskim kraljevstvom je vladalo 12 vladara, iako je zabeležen podatak da ih je ipak bilo 13, ali prema legendi naslednici 9. po redu vladara su odlučili da ga ne predstavljaju javnosti, jer je kako se veruje prodao svoju majku, kraljicu, neprijateljima, te podataka o vladavini tom državom između 1794. do 1818. gotovo i da nema.

Svi vladari kraljevstva su predstavljeni na specifičnoj tkanini, gde pored imena i godina vladavine možemo videti i neki simbol svakog vladara.

Tkanine su od pamuka, koji je u ranija vremena bio tkanina kraljeva. Te tkanine su se izuzetno brzo pravile, švalje su bile na samom dvoru vladara i kad bi dobile zadatak odmah bi iscrtavale na crvenoj tkanini oblike, sekle i zašivale na veliku tkaninu. Vladara Tegbessou (1742-1774) karakteriše bivo sa tkaninom, jer se veruje da je on bio jedan od 3 kandidata za presto. Kada je trebalo da dođe do njegove inicijacije, njegova 2 brata su mu u svečanu odoru prišili trnje, kako bi on tokom čina zbacio svečanu odoru, što bi se protumačilo kao loš znak, te bi neko od njih došao na presto. Kada je došlo do čina inicijacije, Tegbessou nije skinuo svečanu odoru čume je pokazao da je jak kao bivo i tako je i simbol njegove vladavine postao upravo bivo.

Vladar Agonglo (1789-1794) predstavljen je ananasom sa 2 noža, jer je imao vrlo poznatu izreku, a to je da neće grom u ananas. Prema drugom verovanju, jednom prilikom bežeći od neprijatelja, Agonglo se sakrio u ananase tako da ga oni nisu pronašli. Dok je bio sakriven, došlo mu je na pamet da bi bilo dobro da napravi nož sa oštricom na obe strane, kako bi se bolje borio protiv neprijatelja.

Vladar Glele (1858-1889) je bio izuzetno moćan vladar, te je na tkanini simbol njegove vladavine lav i mač. Mač - gubaša, potiče od nebeskog kovača Gua, za kojeg se veruje da je obučio ljude da kuju.

Pretposlednji vladar Behanzin (1889-1894) ostao je zapamćen po svojoj čuvenoj izreci da narodom treba vladati kao da se drži jaje, ne držati previše labavo da se ne izmakne kontroli, a pak ne ni previše čvrsto, da ne pukne pod pritiskom.

Vladari Dahomejskog kraljevstva:[uredi | uredi izvor]

  1. Ganghihessou (nepoznat period vladavine)
  2. Dakodonou (1620-1645)
  3. Houegbadja (1645-1685)
  4. Akaba (1685-1708)
  5. Agadja (1708-1742)
  6. Tegbessou (1742-1774)
  7. Kpeingla (1774-1789)
  8. Agonglo (1789-1794)
  9. Ghezo (1818-1858)
  10. Glele (1858-1889)
  11. Behanzin (1889-1894)
  12. Agoli-agbo (1894-1900)

Kraljevska umetnost u Beninu[uredi | uredi izvor]

U XVI i XVII veku, pre nego što će trgovina robljem desetkovati stanovništvo, kraljevi Benina štite umetnike koji rade u bakru, zlatu, drvetu ili slonovači.

Ovi umetnici su u isključivoj službi kraljeva, političkih i verskih vođa. Oni vajaju veoma realistične figure kao na primer, portugalske vojnike koji se iskrcavaju u Africi sa šlemovima i čeličnim mačevima. Vajaju i glave kraljeva, ali im je u tom slučaju cilj verski. Takve figure imaju ravnu osnovu jer se postavljaju na žrtvenike tokom verskih svečanosti. Samo kraljevi Benina i kraljice majke su tako predstavljani. Krajem XVI veka Portugalci donose bronzu što značajno menja umetnost u Beninu.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Etničke grupe[uredi | uredi izvor]

Većina stanovništva živi na jugu države. Prosečno trajanje životnog veka iznosi 62 godine.[11]

Najbrojnija etnička grupa je narod Fon (oko 38%) koji živi na jugu. Osim njega, u Beninu žive pripadnici još oko 40 etničkih grupa, među kojima su veće Aja, Joruba, Somba i Bariba.

Etničke grupe u Beninu prema popisu iz 2013.

  Fon (38,4%)
  Aja (15,1%)
  Joruba (12%)
  Bariba (9,6%)
  Fula (8,6%)
  Otamari (6,1%)
  Joa-Lokpa (4,3%)
  Dendi (2,9%)
  ostali (2,8%)

Jezik[uredi | uredi izvor]

Francuski je jezik međusobne komunikacije.

Religija[uredi | uredi izvor]

Najrasprostranjenije religije su hrišćanstvo (52%), animizam (18%) i islam (25%).[12] Takođe se praktikuju i afričke religije Vudu i Oriša.

Prema popisu iz 2013, 48,5% populacije bili su hrišćani, 27,7% muslimani, 11,6% su praktikovali Vudu (Vodun), 2,6% su praktikovali ostale tradicionalne religije, dok su 2,6% bili pripadnici ostalih religija, a 5,8% nije imalo religijske pripadnosti.[13]

Religija u Beninu (2020) [14]

  hrišćanstvo (52,2%)
  islam (24,6%)
  animizam (17,6%)
  ostali i nereligiozni (5,3%)

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Benin se deli na 12 departmana (francuski: départements) koji su podeljeni na 77 komuna. Godine 1999, šest departmana se podelilo na pola, tako da je nastalo današnjih 12.[15]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Beninska privreda je slabo razvijena i temelji se na poljoprivredi za sopstvenu potrošnju, uzgoju pamuka i regionalnoj trgovini. BDP je u 2004. bio oko 1.200 $ po stanovniku, mereno po PPP-u.[16]

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Značajna morska luka za međunarodni promet je Kotonu.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Annuaire statistique 2010 (PDF) (Izveštaj) (na jeziku: francuski). INSAE. 2012. str. 49. Arhivirano (PDF) iz originala 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 17. 12. 2015. 
  2. ^ „Benin”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency. Pristupljeno 18. 3. 2024.  (Archived 2022 edition)
  3. ^ a b v g „World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Benin)”. IMF.org. International Monetary Fund. 10. 10. 2023. Pristupljeno 18. 3. 2024. 
  4. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014. 
  5. ^ Hughes, R. H.; Hughes, J. S. (1992). A Directory of African Wetlands. IUCN. str. 301. ISBN 978-2-88032-949-5. Arhivirano iz originala 8. 5. 2016. g. Pristupljeno 12. 10. 2015. 
  6. ^ "Food and Agriculture Organization of the United Nations" Arhivirano 24 oktobar 2012 na sajtu Wayback Machine. United Nations, 29 June 2010.
  7. ^ "Benin – International Cooperation" Arhivirano 27 septembar 2010 na sajtu Wayback Machine. Nation Encyclopedia (29 June 2010).
  8. ^ Ibp Usa. Global Logistics Assessments Reports Handbook: Strategic Transportation and Customs Information for Selected Countries, p. 85. Int'l Business Publications, (2008) ISBN 0-7397-6603-1
  9. ^ Lea, David; Rowe, Annamarie, ur. (2001). A Political Chronology of Africa. Taylor & Francis. str. 33. ISBN 978-1-85743-116-2. Arhivirano iz originala 3. 6. 2016. g. Pristupljeno 12. 10. 2015. 
  10. ^ Smith, Bonnie G., ur. (2008). The Oxford Encyclopedia of Women in World History, Volume 1. Oxford University Press. str. 535. ISBN 978-0-19-514890-9. Arhivirano iz originala 22. 11. 2015. g. Pristupljeno 12. 10. 2015. 
  11. ^ Benin (na jeziku: engleski), Central Intelligence Agency, 2024-03-13, Pristupljeno 2024-03-19 
  12. ^ „Religious Affiliation”. Arhivirano iz originala 17. 10. 2021. g. Pristupljeno 28. 04. 2021. 
  13. ^ Department Of State. The Office of Electronic Information, Bureau of Public Affairs (2007-09-14). „Benin”. 2001-2009.state.gov (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-03-19. 
  14. ^ „The World Factbook - Central Intelligence Agency”. www.cia.gov (na jeziku: engleski). Pristupljeno 19. 3. 2024. 
  15. ^ „Benin Departments”. www.statoids.com. Pristupljeno 2024-03-19. 
  16. ^ „World Economic Outlook Database, October 2018”. IMF.org. International Monetary Fund. Pristupljeno 1. 2. 2019. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Butler, S., Benin (Bradt Travel Guides) (Bradt Travel Guides, 2019)
  • Caulfield, Annie, Show Me the Magic: Travels Round Benin by Taxi (Penguin Books Ltd., 2003)
  • Kraus, Erika and Reid, Felice, Benin (Other Places Travel Guide) (Other Places Publishing, 2010)
  • Seely, Jennifer, The Legacies of Transition Governments in Africa: The Cases of Benin and Togo (Palgrave Macmillan, 2009)

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vlada

Novinski mediji

Trgovina

Sportovi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бенин&oldid=27549853”