Korisnik:Darkonrt615/pesak

Zlakusa
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zlatiborski
Opština	Užice
Stanovništvo
— 2011.	671
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 47′ 34″ S; 19° 57′ 03″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	482 m
Zlakusa Zlakusa na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	31205
Pozivni broj	031
Registarska oznaka	UE

Zlakusa je naselje u Srbiji u opštini Užice u Zlatiborskom okrugu. Prema popisu iz 2011. bilo je 671 stanovnika.

U selu Zlakusa se nalazi etno-park „Terzića avlija“ koji delimično predstavlja muzej na otvorenom i zatvorenom, a delimično turističko-ugostiteljski objekat.

Meštani Zlakuse su poznati po grnčarstvu, pa su osnovali Udruženje lončara Zlakusa.. U selu se organizuje međunarodna kolonija umetničke keramike. Takođe, bitni spomenici u selu su : Spomenik na Gradini, Etno udruženje „Zavičaj”, Spomen park „Vešala”. U Zlakusu si održavaju razne manifestacije, kao što su : Sabor „Zlakusa u pesmi i igri”, Jesen u Zlakusi i Međunarodni EKO kamp.

Geografski položaj

Zlakusa je smeštena u dolini reke Đetinje, na njenoj desnoj obali, ispod Gradine (931m n.v), na pola puta između Požege (11km) i Užica (13km).Nalazi se u centru trougla, približno podjednako udaljenog od tri glavna grada – Beograd 185km (Srbija), Sarajevo 185km (BiH) i Podgorica 215km (Crna Gora). Prvo veće naseljeno mesto je Sevojno (7km). Sa prestonicom Srbije, selo je povezano i prugom Beograd-Bar i može se stići putničkim vozom koji staje u samom selu. Iz prestonice i drugih gradova može se stići i brzim vozom ili međugradskim autobuskim linijama do Užica ili Požege a odatle lokalnim autobuskim prevozom do sela. Zlakusa se nalazi u bogatom turističkom okruženju kao što su planine Zlatibor (35km) i Tara (60km), Sirogojno (33km), Mokra Gora sa Drvengradom i Šarganskom osmicom (55km), Guča (36km), Ovčarsko-kablarska klisura sa svojim manastirima i Ovčar Banja (28km) a tu su i reka Drina (48km), Divčibare (50km), Kadinjača (27km).

Mapa sela

Postojeći sadržaj:

• osnovna škola "Aleksa Dejović" Sevojno, odeljenje u Zlakusi (1-4 razred)
• sportski teren za košarku, mali fudbal, rukomet
• lokalno autobusko stajalište Užice-Požega
• austobuska okretnica za liniju Užice-Zlakusa-Užice
• železničko stajalište – pruga Beograd-Bar
• spomenici – spomen park "Vešala",spomenik GRADINA, spomen ploče i česme
• markirane pešačke staze – 60km-
• prehrambeno/trgovinske radnje – 3lakušanka, Fortuna, Vožd
• ugostiteljski objekat – Terzića avlija
• muzej – Terzića avlija
• letnja pozorinica – Terzića avlija
• prodavnica suvenira – Terzića avlija
• kamp za planinare – Terzića avlija
• Internet kafe – Terzića avlija
• smeštajni kapaciteti u selu – 50 ležaja
• frizerski salon – 1
• grnčarska domaćinstva – 18
• seoska groblja – 3
• sušara za sušenje voća i lekovitog bilja – 1
• ribnjak sa pastrmkama – 1
• pečenjara za uslužno pečenje – 1
• radionica za izradu narodne nošnje – 1
• lovačka kuća ( u izgradnji) – 1
• galerija sa stalnom postavkom slika – 1
• poletilište za paraglajdere – 2
• markirane pešačke staze (kružne) – 60km

Sadržaji u fazi projekata i formiranja:

• spa centar – 1
• trim i biciklistička staza – 766 m
• biblioteka – Terzića avlija

Demografija

U naselju Zlakusa živi 569 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,8 godina (40,1 kod muškaraca i 41,5 kod žena). U naselju ima 205 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,39. Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine). Stanovništvo Zlakuse je najvećim delom srpsko i pravoslavne ispovesti ( na popisu iz 2002. Godine 691 se izjasnilo kao Srbi, 1 kao Bošnjaci a 2 nije poznato), delom doseljeno iz Crne Gore (sa Durmitora), delom iz Hercegovine (zaleđa Dubrovnika), tokom 19. veka. Najbrojnije familije su Tešići, Nikitovići, Šunjevarići, Terzići, Glišići, Savići, Stankići … a slavi se Đurđevdan, Vavedenje, Lučindan, Đurđic, Nikoljdan, Aranđelovdan, Savindan, Tomindan … dok je seoska preslava Druga Sveta Trojica. Od 1948. godine je primetan stalni porast stanovnika do 1991. a od tada blagi pad ( 1948 – 586 stanovnika, 1953 – 615 stanovnika, 1961 – 629 stanovnika, 1971 – 642 stanovnika, 1981 – 705 stanovnika, 1991 – 731 stanovnik, 2002 – 694 stanovnika) što je inače posledica sve manjeg priraštaja u Srbiji. Najveći broj stanovnika je između 45 i 49 godina, a najmanje onih iznad 80 godina starosti. Indeks demografskog starenja kreće se u rasponu od 0,2 (1961) do 0,6 (1991) – najviše stanovnika je čije je bračno stanje oženjen/udata.

Za Zlakusu se kaže da nije od onih sela koja odumiru već selo koje živi i selo gde mladi nastaljaju da žive i nakon završenog školovanja. Nakon Drugog svetskog rata usled velike nepismenosti stanovništva koja je posebno vladala u selima (naročito ženske populacije) preduzeti su analfabetski tečaji sa ciljem što bržeg opismenjavanja odraslih što je bio i slučaj sa ženama u Zlakusi. Danas u selu živi priličan broj fakultetski obrazovanog stanovništva kao i onih sa višom stručnom spremom što svakako doprinosi ubrzanom razvoju sela sa početka 21. veka a tim pre što su isti i aktivni u javnom, društvenom, kulturnom, sportskom i privrednom životu Grada Užica.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 586 1953. 615 1961. 629 1971. 642 1981. 705 1991. 731 731 2002. 694 699

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍
Srbi			691	99,56%
Bošnjaci			1	0,14%
nepoznato			2	0,28%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	1			0
80+	6			12
75—79	5			6
70—74	23			28
65—69	22			21
60—64	14			17
55—59	22			11
50—54	28			20
45—49	37			40
40—44	26			30
35—39	24			19
30—34	19			20
25—29	18			21
20—24	35			22
15—19	34			20
10—14	18			18
5—9	17			19
0—4	9			12
Prosek :	40,1			41,5

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 112 119 134 116 189 216 205

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 30 50 25 45 25 26 4 0 0 0 3,39

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	314	92	196	16	7	3
Ženski	287	41	201	36	7	2
UKUPNO	601	133	397	52	14	5

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	151	9	0	0	112
Ženski	80	9	0	0	32
UKUPNO	231	18	0	0	144
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	1	8	7	2	2
Ženski	0	1	10	5	0
UKUPNO	1	9	17	7	2
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	1	2	3	1	1
Ženski	0	1	1	3	18
UKUPNO	1	3	4	4	19
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	0	0	0	2
Ženski	0	0	0	0
UKUPNO	0	0	0	2

Selo tokom istorije

Period rimskog carstva

Najstariji tragovi života u današnjem selu potiču iz doba Rimljana, mada su nađeni i neki dokazi u Potpećkoj pećini o boravku čoveka još u doba neolita. Ilirska plemena sa ovih prostora potiskuju keltska plemena a u prvom veku n.e. ova područja osvajaju Rimljani i pripajaju provinciji Dalmaciji. Postoje dokazi da je na današnjoj najvišoj tački sela, Gradini, sa koje se pruža pogled na 360 stepeni, postojala neka vrsta rimskog utvrđenja sa koga se osmatrao i štitio rimski put. U prilog tome ide činjenica i samo postojanje starog turskog (rimskog) mosta na rečici Derventi, nadomak Zlakuse što ukazuje da su uistinu tom trasom prolazili pomenuti drumovi. Rimske nekropole postoje i u selu Uzići koje se graniči sa Zlakusom a u blizini, današnjem selu Visibaba, kraj Požege postojala je najveća rimska municipija u ovom kraju.

Period Vizantije i prve srpske države

Za vreme vizantijske vladavine pominje se između ostalih i grad Dresnik, u blizini Užica što najverovatnije upućuje na Drežnik, odnosnu Drežničku Gradinu, u Zlakusi.

Ovaj kraj naseljen je Slovenima kada i ostali delovi Srbije a ulazi u sastav prve srpske države koju je osnovao knez Časlav u prvoj polovini 10. veka a potom polovinom 12. veka, uspostavljanjem srpske države Stefana Nemanje, ulazi u njen sastav. Kada je Sveti Sava 1220. godine, pored ostalih, osnovao i Moravičku eparhiju sa sedištem u Arilju, ona je obuhvatila i ovaj kraj. Posle predaje prestola kralja Dragutina bratu Milutinu, Dragutin zadržava užički kraj za sebe i u tom periodu podiže svoje zadužbine crkvu u Arilju i manastir Raču, a između njih je selo Zlakusa. Najveći procvat ovaj kraj je doživeo za vreme cara Dušana a nakon njegove smrti u ovom delu Srbije se osamostaljuje srpski vlastelin Nikola Altomanović sa sedištem u Užicu. On je znatno proširio svoju teritoriju ugrozivši Dubrovnik, bosanskog bana Tvrtka i kneza Lazara, tako da njih dvojica udruženim snagama svrgavaju Nikolu Altomanovića i od tada, pa sve do pada pod tursko ropstvo, ovaj kraj je u sastavu države kneza Lazara i njegovih naslednika.

Period turske vladavine

Razvoj ovog kraja zaustavilo je tursko ovajanje, počev od 1459. godine, od kada se srpsko stanovništvo seli ili islamizira, a muslimansko doseljava. U 17. veku ovaj kraj ponovo doživljava procvat, dok ratovi između Austrije i Turske izazivaju velika razaranja i pustoš a potom težak položaj srpskog naroda početkom 19. veka prouzrokovao je Prvi srpski ustanak 1804. godine tako da ovaj kraj sve do Drugog srpskog ustanka (1815. godine) prelazi iz ruku u ruke između srpskih ustanika i turske vlasti. Nakon toga sam grad Užice se oporavlja od ratnih razaranja i tridesetih godina 19. veka je sedište nahije i posle Beograda najveći grad u Srbiji. Od 1862. godine, posle novih zaoštrenih sukoba Turci se sele iz užičkog kraja. Prvi pisani tragovi i pomeni stanovnika sela potiču iz popisa iz druge polovine 19. veka. Sam naziv sela potiče iz vremena turske vladavine. Naime, nekadašnjim rimskim putevima kasnije prolazili su turski karavani. Na jednoj kosi u ataru sela, karavane su sačekivali Hajduci i presretali Turke pa od te kose Turci zaziraše te je i nazvaše ZLA KOSA. Vremenom je „o“ prešlo u „u“ i ostalo je ime sela ZLAKUSA.

Nakon oslobodilačkih ratova od Turaka (1875-1878) i balkanskih ratova (1912-1913) kraj je konačno oslobođen turske vladavine. Veliki broj meštana Zlakuse bio je mobilisan za završne bitke za oslobođenje a u sastavu Drinske divizije prvog poziva, Drinske divizije drugog poziva i Javorske vojske.

Prvi svetski rat

Samo godinu dana posle završetka balkanskih ratova, još neoporavljena i iscrpljena Srbija je bila primorana da uđe u novi rat – Prvi svetski rat, sa moćnom Austrougarskom monarhijom. Ponovo, veliki broj meštana Zlakuse ulazi u sastav Užičke vojske, koja je učestvovala u najvećim i najpoznatijim bitkama u tom ratu. Veliki broj meštana je stradao u tim bitkama ili pri povlačenju preko Albanije, u sastavu Prve armije. Preživeli su učestvovali kao borci Drinske divizije, u odlučujućim bitkama na Solunskom frontu i Kajmakčalanu, a potom su do 1920. godine ostali u Karavankama štiteći novonastalu državu, Kraljevinu SHS. Neki meštani sela, preživeši ovaj surovi rat, bili su nosioci Albanske spomenice. U periodu Kraljevine Jugoslavije posebno poznati i učeni ljudi u selu bili su iz familije Terzić (Milutin Terzić – posle školovanja u Moskvi postao profesor na kraljevskoj Akademiji, Vidoje Terzić – stradao u logoru na Banjici…) i Pavlović (Branislav, stradao za vreme drugog svetskog rata).

Drugi svetski rat

Drugi svetski rat je takođe bio tragičan po meštane sela. 18. avgusta (Dan MZ Zlakusa) 1941. godine, na vrhu Gradina, odigrao se prvi oružani sukob između Nemaca i Albanaca, sa jedne strane i partizana sa druge strane, a koji je prethodio nešto kasnijem formiranju prve slobodne teritorije u Evropi-Užičke Republike. Posle te bitke Nemci su sišli niz selo i u znak odmazde kupili muške stanovnike. Između ostalog, upali su i u današnju Terzića avliju, gde je u to vreme radila prva seoska škola (od 1939. do 1946. godine). Kao učitelj u školi je radio Narodni heroj Petar Radovanović, po kome Dom učenika u Užicu nosi ime i tada je već bio u pratizanima. Kako su posle pretresa njegove sobe Nemci našli zabranjenu komunističku literaturu odveli su iz Terzića avlije, Gvozdena Terzića, nosioca Albanske spmenice kao učesnika 1. svetskog rata i oba balkanska rata i njegovog sinovca, mladića od 18 godina, potom streljali i obesili sa ostalih 16 meštana na samom ulasku u selo. Danas na tom mestu stoji spomenik u obliku vešala koji podseća na taj tragični dan. Na istom mestu, dve godine kasnije, prilikom prelaska Druge proleterske brigade (u čijim redovima je bilo i boraca iz ovog sela) iz Bosne, partizani su minirali i presekli prugu i sačekali nemačku kompozicija, pri čemu je došlo do okršaja u kome je smrtno ranjen Narodni heroj Miodrag Milovanović Lune, čija spomen ploča se nalazi iznad samog magistralnog puta u šumi.

Posleratni period komunizma i socijalizma

Posleratni period obnove oživeo je užički kraj, naročito izgradnjom privrednih objekata kao što su Valjaonica bakra i aluminijuma u Sevojnu i Prvi partizan u Užicu jer najveći broj meštana sela Zlakuse se zapošljava u njima. Nekad siromašno selo grnčara počinje ubrzano da napreduje izgradnjom mosta preko reke Đetinje i njegovim boljim povezivanjem sa današnjim magistralnim putem Beograd-Užice a ubrzo kroz selo prolazi i pruga Beograd-Bar.

Nakon raspada Jugoslavije

Teška situacija prouzrokovana ratnim dešavanjima prilikom raspada poslednje Jugoslavije, ekonomska kriza i sankcije, krajem 20. veka okreću meštane više ka poljoprivredi (uzgajanju malina, kupina, šljiva, cveća…), oživljavanju starog grnčarskog zanata koji je bio pred zamiranjem a početkom 21. veka i ka ubrzanom razvoju turizma, nakon puštanja za turističke posete Etno parka Terzića avlija i ponovnog otvaranja Potpećke pećine za turiste. Selo dobija status Mesne zajednice, izlazeći iz mesne zajednice u kojoj je bilo ukupno 5 sela. Možda u najtežim trenucima u istoriji sela, ovo selo počinje da živi novim životom… ova dva turistička objekta i zlakuška grnčarija dovode veliki broj turista u selo, oživaljavju isto i kreću putem novog razvoja sela oslonjenog na ruralni turizam – otvaraju se ugostiteljski objekti u selu i okolini, formiraju se nova seoska turistička domaćinstva, prehrambeno-trgovinske radnje, ribnjaci, uređuje postepeno infrastrukutura sela i sigurno da je Zlakusa u 21. vek ušla sa jednim novim osmišljenim sadržajima koji će je narednih decenija popularizovati na svetskom turističkom tržištu. Zahvaljujući tim rezultatima, donošenjem generalnog urbanističkog plana Grada Užica Zlakusa upravo dobija status lokacije značajne za razvoj Grada kada je u pitanju turizam i predstavlja istočnu turističku tačku teritorije Grada.

Legenda o imenu sela

Centar sela

Postoji nekoliko priča i legendi o tome kako je selo dobilo ime. Jedna od njih koja se najčešće čuje i koja ima najviše argumenata potiče još iz vremena Turaka.

Naime, delom teritorije današnjeg sela prolazili su turski karavani, utabanim rimskim putevima a puni robe i dukata, što je uvek privlačilo pažnju hajduka. Upravo, najzgodnije i omiljeno mesto hajducima za prepad na prolazeće karavane bila je jedna kosa (prevoj) u današnjem ataru sela. Pošto su napadi na turske karavane na tom mestu učestali upravo prilikom prelaska preko te kose, Turci, zazirući upravo od tog mesta nazvaše tu kosu po zlu, odnosno zla kosa. Vremenom, taj naziv se ustali i kod samog naroda koje je nastanjivalo taj deo nahije i opet, vremenom, prilikom izgovora i nepreciznog tumačenja došlo je do prelaska glasa "o" u glas "u" i odatle današnji naziv sela ZLAKUSA.

Po drugoj legendi na teritoriji današnjeg sela postojao je jedan han gde su turski karavani pravili predah putujući iz Carigrada ka Dubrovniku. Pred tim hanom ih je uvek dočekivalo jedno kuče lajući na konje, zlo i kuso kako su ga Turci opisivali i dadoše ime celom selu po tom kučetu.

Spomenici u selu

Zlakusa, kao i ceo užički kraj, nije bila pošteđena ratnih dešavanja tokom burne prošlosti tako da u svom selu ima nekoliko spomenika koji svedoče o događajima i ljudima iz različitih perioda istorije sela. Spomenici u selu su:

• Spomenik na Gradini – nalazi se na samom vrhu Gradina (931m n.v. – najviša tačka sela). Spomenik je sazidan od kamena koje se nalazilo na samoj Drežničkoj Gradini. Podigli su ga članovi Saveza boraca NOR-a sreza titovoužičkog 7. jula 1950. godine a obnovilo ga je Udruženje saveza boraca NOR-a sela Drežnika 7. jula 1976. godine. Spomenik je u obliku piramide i na samom vrhu ima petokraku. Posvećen je poginulim pripadnicima Prve užičke partizanske čete u oružanom sukobu sa nemačkim vojnim snagama pripomognutim njihovim saradnicima (šiptarskim odredom). Sa mesta gde je spomenik podignut pruža se jedinstven pogled pod 360 stepeni na celu okolinu: vrhove Zlatibora, dolinu Rzava i sela Roge i Drežnik sa jedne strane, odnosno na vrhove Ovčara, Kablara, Jelove Gore, panorame Sevojna, Požege, Zlakuse i dolinu reke Đetinje, sa druge strane. Na ovom mestu uređeno je i poletilište za paragljadere a Etno park "Terzića avlija" markirao je i staze od centra sela do spomenika tako da je ovaj vrh omiljena destinacija za sva planinarska društva koja dolaze u Zlakusu i okolinu.

U bici na Gradini, 18. avgusta 1941. godine poginuli su: Narodni heroji Milan Mijalković Čiča i Isidor Isa Baruh, kao i pet boraca: Olga Đurović, Ljubiša Vesnić, Milorad Perišić, Radoje Rade Stefanović i Radosav Bogićević.

• Spomen park "Vešala" – nalazi se na ulasku u selo, sa leve strane puta, neposredno pored železničkog stajališta a pre mosta na Đetinji. Spomenik u obliku drvenih vešala posvećen je žrtvama Drugog svetskog rata, meštanima sela koji su u znak odmazde, posle bitke na Gradini, 18. avgusta 1941. godine streljani a potom i obešeni na tom mestu od strane Nemaca i njihovih saradnika. Tom prilikom je izgubilo živote 18 nevinih žitelja sela Zlakuse i jedan iz susednog sela Drežnik. Spomenik je podignut početkom devedesetih godina prošlog veka a 18. avgust, dan kada je 18 meštana sela stradalo obeležava se danas kao Dan MZ Zlakusa.

Na ovom mestu stradali su meštani sela: Marić Velimir, Nikitović Živan, Milivoje i Milenko, Spasojević Boriša, Miladin, Milovan i Petko, Terzić Gvozden i Milisav, Tešić Milan, Milosav, Milija, Periša, Radoje, Slobodan i Tiosav, Šunjevarić Milivoje ( svi iz Zlakuse), kao i Paunović Dragomir iz Drežnika.

• Spomen ploča palim meštanima sela u ratu 1941-1945. godine – nalazi se na objektu nekadašnje prodavnice "Gradina" a danas objektu marketa "Vožd" u centru sela. Ploča je podignuta 29. novembra 1958. godine od strane OOSKJ i porodica stradalih a na ploči se nalazi, pored imena 18 meštana streljanih 18. avgusta 1941. godine posle bitke na Gradini, još 12 imena stanovnika sela koji su bili žrtve Drugog svetskog rata: Pavlović Branislav i Radiša, Božić Luka i Boriša, Glišić Miloš, Ivanović Budimir i Jovan, Terzić Vidoje, Radisavljević Miodrag, Stankić Stamenko, Šunjevarić Predrag i Ljubiša.
• Spomen ploča Narodnom heroju Miodragu Milovanoviću Lunu – nalazi se iznad samog magistralnog puta Beograd-Užice, u šumarku preko puta železničkog stajališta u Zlakusi. Podignuta je u znak obeležavanja mesta gde je smrtno ranjen Narodni heroj Miodrag Milovanović Lune, 27. aprila 1944. godine, u okršaju sa nemačkim vojnicima koji su bili u pratnji oklopnog nemačkog voza a prilikom miniranja pruge i zasede koju su napravili borci Druge proleterske brigade. Lune je poginuo u svojstvu zamenika komadanta Druge proleterske brigade prilikom njenog prelaska iz Bosne za Srbiju, na korak od svog rodnog sela. Spomen ploču podigao je kolektiv Užičke Gimnazije, koja nosi ime po ovom Narodnom heroju, 27. aprila 1978. godine. Sa druge strane magistrale, u spomen parku "Vešala" postavljene su i šine uskog koloseka koje simbolično predstavljaju deo stare pruge kojom je saobraćao nekad popularni voz "Ćira" a koja je toga dana bila minirana od strane partizana.
• Ostali spomenici – iz perioda Drugog svetskog rata postoji i spomen ploča na imanju Ivanović u pomen stradalim ukućanima koji su zapaljeni u kući od strane okupatora. Spomen ploča na bunaru u Terzića avliji posvećena je Terzić Gvozdenu, Milivoju i Milisavu a postavljena je prilikom podizanja bunara 1953. godine od strane Terzić Milovana, Slavke i Jovanke. Od spomenika stradalim žiteljima sela pre Drugog svetskog rata sačuvani su samo nadgrobni spomenici u tri seoska groblja.

Pored ovih najznačajinijih spomenika u selu ima još nekoliko spomenika novijeg datuma. U Terzića avliji se nalaze dva spomenika izrađena od drveta u prirodnoj veličini. Prvi je od jasenovog drveta i predstavlja Gvozdena Terzića iz perioda balkanskog rata (Gvozden je izgradio današnju Terzića avliju, bio učesnik oba balkanska rata i nosilac Albanske spomenice, na njegovom domaćinstvu počela je da radi i prva seoska škola, ali doživeo je tragičnu sudbinu da ga Nemci odvedu 1941. godine sa kućnog praga sa svojim sinovcem Milisavom, mladićem od 18 godina, streljaju i obese na ulasku u selo). Drugi, od orahovog drveta, predstavlja prvi spomenik zlakuškim grnčarima, urađen je po liku grnčara Vidosava Terzića sa najstarije sačuvane fotografije na kojima su dva brata grnčara iz familije Terzić. Oba ova spomenika su rad drvodelje Miladina Lekića iz sela Šljivovica a napravljeni su 2005. godine. U selu ima i nekoliko spomen česmi iz prošlog veka a jedan od najnovijih spomenika je spomenik zlakuškom loncu koji je postavljen na ulasku u selo 2012. godine i poklon je Udruženja lončara Zlakusa (rad majstora grnčara Sarvan Borka).

Hronologija sela

Početak 20. veka – Selo je bilo Opštinsko mesto (Opština Potpeć) sa sudom, ambarima, lokalnom upravom … osnovno zanimanje poljoprivreda-stočarstvo, grnčarija… 72 domaćinstava, 385 stanovnika.

1939 – Počela sa radom prva seoska škola na domaćinstvu Gvozdena Terzića (današnja Terzića avlija).

1941 – Posle bitke na Gradini, najvišoj tački sela, Nemci su streljali a potom i obesili na ulasku u selo 19 seljaka, od kojih 18 meštana sela Zlakuse, kao znak odmazda.

1954 – Počela sa radom Valjaonica bakra u Sevojno u kojoj se zapošljava veliki broj stanovnika sela.

1956 – Počinju migracije stanovnika sa brda prema polju.

1960 – Elektrifikacija sela, kupljen prvi traktor u selu…

1963 – Poboljšava se materijalno stanje stanovništva, veći broj stanovnika radi u fabrikama (Valjaonica, Prvi partizan…), u selu postoji 6 grnčarskih domaćinstava…

1966 – Napravljena nova zgrada za školu ( do tada škola radila u seoskim domaćinstvima, privatnim objektima prostoriji zemljoradničke zadruge), podignut spomenik na vrhu Gradina (najvišoj tački sela)…

1968 – Urađen prvi lokalni seoski vodovod.

1975 – Rešeno pitanje kvalitetnog betonskog mosta preko reke Đetinje (selo se otvorilo i postalo pristupačnije za motorizovana vozila, do tada se za prelaz preko reke koristile drvene platice), prvi asfaltni put u selu, u dva odeljenja četvororazredne škole 39 učenika.

1976 – Puštena u saobraćaj pruga Beograd-Bar koja je kroz selo prošla trasom ranije pruge uskog koloseka koja je saobraćala od Beograda ka Sarajevu.

1978 – u selu postojalo 200ha zasada šljive.

1980 – počinje ekspanzija u gajenju malina i značajni prihoda od iste.

Ćup na ulasku u selo

1983 – uvode se prvi telefoni u selu, postavljen spomenik „Vešala“ u spomen parku u selu…

1984 – uvedena javna rasveta u selu, veći deo puteva asfaltiran.

1985 – uvedena direktna autobuska linija Užice-Zlakusa-Užice, urađen sportski teren u selu…

1990 – Urađena komasacija i uređenje rečnog korita reke Đetinje kroz selo.

1991 – Počelo sa radom prvo privatno preduzeće u selu, veći deo stanovnika sela ostaje bez posla u velikim preduzećima i okreće se poljoprivredi i privređivanju u selu na svojim domaćinstvima, u selu je po popisu 216 domaćinstava, 731 stanovnik…

1992 – Održana prva sportsko kulturno-umetnička manifestacija Jesen u Zlakusi.

1994 – Počela sa radom prva Međunarodna kolonija umetničke keramike u Zlakusi, počelo veće interesovanje za stari grnčarski zanat i počinju mlađe generacije da se bave grnčarijom, otvoeno železničko stajalište za putnički voz u selu…

1996 – Asfaltirani svi putevi u selu i proširena javna rasveta na celo selo, uveden gradski vodovod…

2001 – Postavljen TV repetitor na Gradini.

2005 – Počeo sa radom Etno park „Terzića avlija“ i osnovano Etno udruženje „Zavičaj“ čije su prve aktivnosti bile farbanje ograde mosta na reci Đetinji, urađen zvaničan sajt sela…

2006 – Osnovano Udruženje lončara Zlakusa, Održan prvi Sabor Zlakusa u pesmi i igri, Etno park Terzića avlija markirao 60km pešačkih staza kroz Zlakusu i okolna sela…

2007 – Urađena kanalizacija u selu i postavljen bioprečistač vode, otvorena galerija Vasilija Terzića, počela kategorizacija poljoprivrednih gazdinstava za seoski turizam, selo posetio Ministar finansija RS (Dinkić) i ministar za kapitalne investicije RS (Ilić)…

2008 – selo ima 20 grnčarskih domaćinstava, pod malinom 17ha, pod šljivom 50ha, 12 kategorisanih domaćinstava za bavljenje seoskig turizmom, 10 registrovanih preduzeća i 20 samostalnih radnji, zaposlenih van sela 15%, 50 intelektualaca koji žive u selu i odlaze da rade u grad, Terzića avlija dobila najviše priznanje za razvoj seoskog turizma u Srbiji (Turistički cvet)…

2009 – Osnovan paraglajding klub „Zlakuški soko“, uređena mesta za poletilište za praglajdere i održan prvi revijalni kup u paraglajdingu, kroz selo prošlo 8000 domaćih i stranih turista, održan prvi Međunarodni eko-kamp, selo poseti ambasador Rusije u Srbiji (Konuzin)…

2010 – Etno park Terzića avlija i Etno udruženje „Zavičaj“ obnovili železničko stajalište u selu i uredili turističku signalizaciju, sprovedeni javni radovi na krčenju obala reke Đetinje, postavljene table dobrodošlice u selo, delom markiranih pešačkih staza projektovana trasa dela evropskog pešačkog puta E-7, formiran režijski odbor za izgradnju crkve u Zlakusi, selo posetio Ministar kulture RS (Bradić).

2011– Žene iz sela obučene za izradu narodne nošnje u okviru Etno udruženja „Zavičaj“, glavna saobraćajnica kroz selo presvučena novim asfaltom neposredno do Potpećke pećine, formiran četvoročlani Savet za razvoj sela, selo posetio Ministar Kulture RS (Marković).

2012– Etno park Terzića avlija i Etno udruženje „Zavičaj“ kroz javne radove uredili spomen park „Vešala“ i ukrasili most na Đetinji grnčarskim loncima sa cvećem, obnovili stubove javne rasvete i rasvetu, MZ uredila deo korita Šunjevarića potoka u centru sela, Zlakusu posetio ambasador Republike Francuske u Srbiji (Fransoa Gzavije DENIO) i ambasadorka SAD u Srbiji (Meri Vorlik), zlakuški grnčarski zanat uvršten u uži izbor za zaštitu nematerijalnog kulturnog nasleđa od strane UNESK-a.

Grnčarija

Most preko Đetinje sa ćupovima od grnčarije

Zlakusa je svakako najpoznatija po starom grnčarskom zanatu koje je u ovom selu zastupljeno više od tri veka. Specifičnost zlakuške grnčarije se ogleda u tome što se zemljano posuđe izrađuje od dva prirodna materijala – zemlje (gline, tzv „gnjile“) i kamena (minerala kalcita, tzv. „vrste“), koji se mešaju u odnosu 1:1, originalnom tehnologijom izrade zidanjem na ručnom kolu a proizvodi su se do skora pekli na otvorenoj vatri. Sam kalcit daje čvrstinu posuđu, otpornost na visoke temperature, posebnu aromu jelima koja se spremaju u ovom posuđu a kako su sami materijali poptuno prirodni kaže se da je hrana spremana u ovakvom posuđu najukusnija i najzdravija pa je ustaljen drugi naziv za zlakušku grnčariju – SRPSKI CEPTER.

Posebna zanimljivost za zlakušku grnčariju je da ni jedne od dve pomenute sirovine nema u Zlakusi – „vrsta“ se vadi i doprema iz susednog sela Rupeljeva a glina iz sela Vranjani (kod Požege) koje je udaljeno skoro 30km od Zlakuse, dok ni u jednom od ova dva sela gde ima sirovina nikad se niko nije bavio grnčarskim zanatom.

Danas, u Zlakusi aktivno radi 18 grnčarskih domaćinstava i nekoliko njih s vremena na vreme, sezonski, tako da broj stanovnika koji se bavi ovim starim zanatom se kreće oko 40 jer je slučaj da se u jednoj porodici izradom zemljanog posuđa bavi po 2-3 osobe. Grnčari Zlakuse, ili lončari, kako sami sebe nazivaju okupljeni su i oko svojih udruženja – Udruženje lončara Zlakusa i novije Udruženje zlakuška grnčarija.

Kućica sa posuđem

Članovi Udruženja lončara su otišli korak dalje i zaštitili su svoje proizvode zaštitnim znakom „Z“ koji ukazuje da je zemljana posuda urađena po tehnologiji staroj preko tri veka – od tačno predviđenog odnosa dve pomenute sirovine i na ručnom kolu, što je garant kvaliteta zlakušog posuđa.

Vizija Etno udruženja „Zavičaj“, Etno parka „Terzića avlija“ i Udruženja lončara „Zlakusa“ je da selo Zlakusa postane prestonica grnčarije na Balkanu. S tim ciljem je pokrenut i sajam grnčarije – LONČARIJADA u sklopu manifestacije Jesen u Zlakusi, u okviru koga se okupljaju grnčari iz raznih krajeva Srbije i okruženja, razmenjuju svoja iskustva i okviru okruglih stolova na temu mogućnosti grnčarskog zanata, izlažu svoje proizvode i na taj način prezentuju raličitost materijala i same tehnike izrade grnčarskih proizvoda. Poslednjih godina se sprovode brojne aktivnosti koje vode ka uređenju sela u duhu starog grnčarskog zanata, što dolikuje svakoj prestonici.

Pored upotrebnih posuda zlakuška grnčarija je našla i primenu u umetnosti kroz Međunarodnu koloniju umetničke keramike koja se u selu održava neprekidno već dve decenije i kroz izradu suvenira.

Panorama sela

Pogled sa mosta

Selo Zlakusa posmatrano iz ptičije perspektive ima oblik venca pošto je sa svih strana okružena brdima. Gledajući iz pravca susednog sela Gorjani, sa magistralnog puta Beograd-Užice, zlakuško polje i selo Zlakusa je oivičena Rupeljevskom stenom na severoistoku, vrhovima Vranjače na istoku, Jocovim brdom na jugoistoku, vencima i vododelnicom Gradine na jugu i Čolskim vratima na jugozapadu. Sa severne strane se nalaze najviši delovi sela Gorjani. Iz tog razloga Zlakuse je bogata sa prelepim vidikovcima sa kojih se pružaju jedinstveni pogledi na pojedine zaseoke kao i šire okruženje.

Sa najviše tačke sela (Gradina, 931m n.v.) pruža se na primer veličanstven pogled pod 360 stepeni, na vrhove Zlatibora i dolinu reke Rzava sa jedne strane, odnosno na Ovčar, Kablar, požešku kotlinu, panoramu Sevojna i Jelovu Goru, sa druge strane. Zato je Zlakusa, nakon markiranja pešačkih staza od strane Etno parka "Terzića avlija" postala otkriće za mnoga planinarska društva širom Srbije i Evrope, i zato je vododelnicom iznad sela prošla i trasa novoprojektovanog Evropskog pešačkog puta E-7.

Jedino po pravcu severoistok zapad selo je otvorenom dolinom reke Đetinje koja ga spaja sa požeškom kotlinom sa jedne strane, odnosno potpećkim poljem sa druge strane, u kom pravcu se pruža i trasa pruge Beograd-Bar i magistralnog puta.

Etno udruženje ZAVIČAJ

Osnovano je 2005. godine u Etno parku „Terzića avlija“ ( koje se nalazi u selu Zlakusa, nadomak Grada Užica – Zapadna Srbija) , gde je i sedište ovog udruženja a broji preko 200 članova koji rade u nekoliko Sektora:

• Sektor folklora za decu (dečiji i omladinski foklorni ansambal, dečija ženska i muška pevačka grupa, dečiji narodni orkestar, dečija frulaška grupa, vokalni solisti, škole folklora).
• Sektor folklora za odrasle (izvorna foklorna grupa veterana, ženska i muška pevačka grupa, trubački orkestar).
• Sektor za stare zanate (grnčarska sekcija, tkačka sekcija, izrada nošnje).
• Sektor za ekologiju (planinarska i eko sekcija).
• Sektor za književnosti i umetnost (slikari,književnici).
• Sektor za ruralni turizam (kategorisana seoska turistička domaćinstva).

Etno udruženje Zavičaj je organizator Sabora „Zlakusa u pesmi i igri„, tradicionalnog Uskršnjeg koncerta, Srpskog prela, Međunarodnog eko-kampa, jedan od suoorganizatora manifestacije „Jesen u Zlakusi„, kao i brojnih drugih kulturnih dešavanja u Zlakusi, Užicu i zlatiborskom okrugu.

Manifestacije

Zlakusa u pesmi i igri

Sabor izvornog stvaralaštva matice i dijaspore “Zlakusa u pesmi i igri“ održava se tradicionalno od 2006. godine, u Etno parku Terzića avlija, početkom jula (oko Ivanjdana). Traje tri dana.

Prvi dan je veče sa vokalnim solistima koji izvode stare srpske pesme u pratnji orkestra. Drugi dan je sabor izvornih pevačkih grupa i instrumentalista na narodnim instrumentima, koji je takmičarskog karaktera, kao i izložba ručnih radova. Pobednik Sabora od 2007. godine dobija prelazni pehar Zlakuški pobednik koji se tradicionalno prenosi od ruke do ruke pobednika.

Nosioci Zlakuškog pobednika po godinama su:

• 2007. - Ženska pevačka grupa Ribaševke – Užice
• 2008. - Muška pevačka grupa Lunovačka moba – Lunovo selo
• 2009. - KUD Maksim Marković – Kosjerić
• 2010. - Kud Maksim Marković – Kosjerić
• 2011. - Muška pevačka grupa KUD-a Sevojno – Sevojno
• 2012. - Muška pevačka grupa iz Nove Varoši, pevanje na kajde – Nova Varoš
• 2013. - Muška pevačka grupa iz Nove Varoši, pevanje na kajde – Nova Varoš
• 2014. - KUD Oplenac – Topola

Treći dan su susreti folklornih ansambala iz Srbije i inostranstva. Učesnici folklornog festivala koji borave više dana za vreme manifestacije imaju nastupe i prethodnih dana, kao i organizovane nastupe u Užicu i okolini za vreme trajanja manifestacije.

Raspevana avlija

„Raspevana avlija” prvi put je organizovana 2008. godine, kao uvodno veče za manifestaciju „Zlakusa u pesmi i igri“, kao veče vokalnih solista koji u pratnji orkestra izvode stare srpske pesme.

Od 2010. godine ovo veče prerasta u takmičarski festival za vokalne soliste starosti do 19 godina. Organizuje se početkom meseca jula, na letnjoj sceni u Terzića avliji, u ambijentalnom okruženju.

Međunarodni EKO kamp

Održava se od 2009. godine u organizaciji Etno parka „Terzića avlija“ i Sektora za ekologiju Etno udruženja „Zavičaj“, u partnerstvu sa Volonterskim servisom Srbije i Mladim istraživačima Srbije.

Kamp okuplja studente volontere iz raznih zemalja iz celog sveta, koji sprovode razne ekološke aktivnosti u selu sa ciljem da se Zlakusa proglasi prvim čistim ekološkim selom u zlatiborskom okrugu, i šire. Održava se krajem juna, početkom jula.

Pored radnog dela eko kampa u kome studenti volonteri i mladi iz lokalne zajednice preduzimaju ekološke aktivnosti na čišćenju divljih deponija, uređenju pešačkih staza i slično, u slobodno vreme volonteri učestvuju i u branju malina na seoskim domaćinstvima, organizuju im se izleti u bogato turističko okruženje i drže časovi pesama i igara užičkog kraja. Na dan zatvranja eko kampa strani volonteri obučeni u srpske narodne nošnje izvode naučene pesme i igre pred publikom na letnjoj sceni Terzića avlije, što uvek izmami velike aplauze brojne publike.

Jesen u Zlakusi - Lončarijada

Dvorište osnovne škole, mesto gde se održava manifestacija "Jesen u Zlakusi"

Kulturno-umetnička manifestacija Jesen u Zlakusi se održava od 1992. godine. Do 2009. godine u okviru nje se održavala i jedna od dve međunarodne kolonije keramike a od tada se pokreće međunarodni sajam grnčarije – lončarijada. Prateći programi su likovna i fotografska kolonija, takmičenje u spremanju starih jela u zlakuškom posuđu, turinir u malom fudbalu, takmičenje u nadvlačenju konopcem, dobrovoljno davanje krvi, promocije knjiga i bogat kulturno-umetnički program.

Za vreme manifestacije 2012. godine prvi put je održan i okrugli sto na temu mogućnosti starog grnčarskog zanata na kome su učestvovali pored predstavnika grnčara domaćina iz Zlakuse, grnčari iz Niša, Pirota, Barajeva, Kragujevca, Smederevske Palanke … kao i likovna kolonija pod nazivom „Oslikaj lonac“ na kome su učestvovali slikari čiji zadatak je bio da oslikaju grnčarske proizvode poput lončića i tanjira a sve sa ciljem dodatnog promovisanja starog grnčarskog zanata u Zlakusi.

Uskršnji koncert

Uskršnji koncert Etno udruženja “Zavičaj“ održava se tradicionalno od osnivanja Udruženja, uvek na Uskrs ili pred Uskrs … Ovaj koncert se održava na letnjoj pozornici Etno parka „Terzića avlija“, ukoliko vremenski uslovi to omogućavaju ili u Radničkom domu u Sevojnu.

Na uskršnjem koncertu nastupaju sve sekcije Sektora folklora za decu – omladinski ansambl, dečiji ansambl, vokalni solisti, dečiji narodni orkestar, dečija frulaška grupa, dečija pevačka grupa … Tradicionalno, na ovom koncertu gosti Etno udruženja "Zavičaj" su i dečiji ansambli i grupe drugih KUD-ova.

Galerija

• 
• 
• 
  Osnovna škola "Aleksa Dejović"

Spoljašnje veze

• Zlakusa, sajt o ovom selu
• Zlakusa Kompletan vodič kroz Srbiju
• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)
• Nošnje iz Zlakuse za svet („Politika”, 30. januar 2017)
• Etno udruženje Zavičaj Zlakusa