Gradska opština Grocka

Gradska opština Grocka
Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Grad Beograd
Grad	Beograd
Sedište	Grocka
Stanovništvo
Stanovništvo	82.810 (2022)
Geografske karakteristike
Površina	289 km2
Ostali podaci
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Predsednik opštine	Dragan Pantelić (SNS)
Veb-sajt	grocka.org.rs

Opština Grocka je gradska opština Grada Beograda. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u opštini je živelo 82.810 stanovnika

Naseljena mesta

Grocka je udaljena od centra grada oko 25 km, obuhvata površinu od 289 km² i pripada joj 15 naselja: Begaljica, Boleč, Brestovik, Vinča, Vrčin, Grocka, Dražanj, Živkovac, Zaklopača, Kaluđerica, Kamendol, Leštane, Pudarci, Ritopek i Umčari.

Naselja Begaljica, Brestovik, Dražanj, Živkovac, Zaklopača, Kamendol, Pudarci, Ritopek i Umčari su klasifikovana kao seoska, dok su naselja Grocka, koje je ujedno i administrativni, privredni i kulturni centar Opštine, zatim Kaluđerica, Vinča, Boleč, Leštane i Vrčin, klasifikovana kao urbana.

Opština se nalazi u istočnom delu Beograda, u severnom delu Šumadije, sa severnim delom u Podunavlju, dok je južni deo smešten oko doline reke Ralje, koja je pritoka Jezave, levog rukavca Velike Morave. Sa nadmorskom visinom od svega 71 metra, opština Grocka je jedan od najnižih delova Beograda. Druge reke u opštini su Bolečica i Gročica.

Grocka

Glavni članak: Grocka

Grocka je mala varoš na desnoj obali Dunava, na ušću reke Gročice u Dunav 30 km istočno od Beograda. Uprkos tome što je sedište opštine, po broju stanovnika je tek četvrta - posle Kaluđerice, Vrčina i Leštana.

Broj stanovnika naselja Grocke:

Godina	1921.	1953.	1971.	1981.	1991.	2002.	2005.	2011.
Broj stanovnika	2.808	3.200	4.955	6.394	7.420	8.338	8.719	8.441

Naselje ima staru glavnu ulicu sa dućanima, piljarama i malim administrativnim centrom, koji je pretvoren u pešačku zonu - Gročansku čaršiju. Na mestu na kome se nalazi današnja Grocka je nekada prolazio deo Limesa - vojne granice odbrane Antičkog Rima. Pronađeni su ostaci nekoliko sahat-kula i malih utvrđenja u obližnjim selima duž obale Dunava. Naselje se pod ovim imenom prvi put pominje 878. godine pod slovenskim imenom Gradec, a sadašnje ime Grocka je uspostavljeno 1550.

Stanovništvo

Opština ima 83.907 stanovnika (prema popisu iz 2011. godine), mada se procenjuje da ih trenutno ima oko 78.825, što je u proseku 273 stanovnika po km² (podatak iz decembra 2005. godine). Zahvaljujući imigracijama i povećanju prirodnog priraštaja u svim gradskim opštinama, Grocka je već decenijama jedno od najbrže rastućih područja u Beogradu. Godišnji prirodni priraštaj je u poslednjih 10 godina bio u proseku oko 1,2%. Populacija se naglo povećala u proteklih 30 godina, i to: 1971-2005 do 2.23 puta; 1971-81 do 4,5% godišnje. Nažalost, kao i u drugim sličnim područjima u okolini Beograda, brz rast populacije nije praćen jednakim razvojem infrastrukture (puteva, vodovoda, kanalizacije i odnošenja otpada).

Broj stanovnika u proteklih 50 godina:

Godina	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.	2005.	2011.
Broj stanovnika	32.836	35.275	54.599	65.735	75.466	78.825	83.907

Sa izbeglicama iz Bosne i Hercegovine, Hrvatske, i sa Kosova i Metohije, procenjuje se da je broj stanovnika već prešao 100.000.

Etnička struktura je, prema popisu iz 2002. sledeća:

Srbi - 94,7 % Crnogorci - 0,8 % Romi - 0,6 % Etnički Makedonci - 0,5 %.

Ekonomija

U demografskom i ekonomskom pogledu, opština je oštro podeljena na dva suprotna dela. Zapadni deo čini jedno urbano područje koje se pruža ka Beogradu, doživljavajući porast populacije i ekonomije zbog stotina malih kompanija koje su tamo locirane. Ovaj deo čine uglavnom naselja Kaluđerica, Boleč, Leštane, Vinča, Ritopek i druga. Za to vreme, istočni deo je poljoprivredan, naročito u oblasti voćarstva, i, za razliku od samog centra Grocke, doživljava opadanje stanovništva.

Mikroklima Grocke je savršena za uzgajanje voća i vinove loze, zbog čega je područje istočnog Boleča jedno od najpoznatijih voćarskih regija Srbije. Uslovi su posebno pogodni za rast bresaka, kajsija, šljiva, trešanja i grožđa. Od ostalih poljoprivrednih proizvoda najvažnija je pšenica. Eksperimentalna farma Radmilovac u blizini Vinče, kao deo Poljoprivrednog Fakulteta Univerziteta u Beogradu, biva proširena kao zemlja na kojoj će se vršiti eksperimenti za poljoprivrednu proizvodnju u budućnosti.

Što se tekstilne industrije tiče, najvažnija fabrika je Grocka, Dunav, poznatija kao Partizanka. Postoji još dosta malih porodičnih fabrika i radionica, koje se uglavnom nalaze u zapadnom delu opštine.

Neke od glavnih saobraćajnica, kao npr. Smederevski put i železnički i auto-put Beograd-Niš, prolaze kroz teritoriju ove opštine. Takođe, ima i nekoliko pristaništa na Dunavu (Vinča, Grocka) sa perspektivom da u narednih nekoliko godina na njima budu izgrađene marine.

Druga važna postrojenja u opštini su Geomagnetska opservatorija u Brestoviku, Nuklearni Institut (sa nuklearnim reaktorom koji je sada van funkcije), i gradska deponija u Vinči.

Turizam je ovde najrazvijenija delatnost. Skoro svako naselje ima svoj letnji festival (Zlatni kotlić u Grockoj, ili Dani trešnje u Ritopeku, npr.), a postoje i 3 vikend naselja na obali Dunava (većinom su tu stanovnici Beograda). Ženski manastir Rajinovac u Begaljici, buduća marina i akvapark u Grockoj, i arheološko nalazište Vinča samo su neka od potencijalnih mogućnosti za jačanje turističke delatnosti u ovoj opštini.

Istorija

Opština Grocka je postala deo šireg područja Grada Beograda 1955. godine. Raspuštanjem opštine Mali Mokri Lug 1957. istočni deo (sela Kaluđerica, Leštane i Vinča) je pripojen Grockoj. Ranih šezdesetih opštine Umčari i Vrčin su takođe raspuštene i priključene opštini Grocka. Od izbora 2000. Grocka je postala najturbulentnija od svih beogradskih opština.

Nedavni predsednici Skupštine opštine:

• 1992 - 1996 - Bogoljub Stevanić
• 1996 - novembar 24, 2000 - Milan Janković
• novembar 24, 2000 - jun 28, 2002 - Vesna R. Ivić
• jun 28, 2002 - decembar 8, 2002 - Milan Tanasković
• decembar 8, 2002 - april 15, 2003 - Sava Starčević
• april 15, 2003 - decembar 15, 2004 - Vladan Zarić
• decembar 15, 2004 - jun 23, 2005 - Blažo Stojanović
• jun 23, 2005 - novembar 4, 2005 - Dragoljub Simonović
• novembar 4, 2005 - jul 2008 - Blažo Stojanović (drugi mandat)
• jul 2008 - Zoran Jovanović
• jun 2012 - Dragoljub Simonović (drugi mandat)
• januar 2013 - Zoran Markov
• maj 2014 - Stefan Dilberović

Kao rezultat ekonomskog i demografskog raskoraka između zapadnog i istočnog dela opštine, postoji inicijativa za podelu opštine na 2 ili možda čak 3 dela. Prvenstveno, radi se o deobi gde bi zapadni deo postao posebna opština - opština Vinča, dok bi istočni deo ostao opština Grocka. Postoji, takođe, mogućnost da se Vrčin otcepi od Grocke i formira novu opštinu Avalski Venac, zajedno sa ostalim naseljima oko Avale koja pripadaju opštini Voždovac (Beli Potok, Zuce, Pinosava).

Prijateljska je opština sa atinskim predgrađem Agia Paraskevi (grčki: Αγία Παρασκευή)

Kultura

Biblioteka „Ilija Garašanin”

U Grockoj se nalaze dve značajne ustanove kulture: Biblioteka „Ilija Garašanin” i Centar za kulturu Grocka.

Biblioteka „Ilija Garašanin” je od 90-tih godina 20. veka centralna biblioteka opštine Grocka u okviru mreže opštinskih biblioteka Biblioteke grada Beograda. Do tada je bila sedište Narodnog univerziteta Grocke, a ime čuva uspomenu na osnivača prve biblioteke u Grockoj, znamenitog državnika i Gročanina Iliju Garašanina. Nalazi se u centru naselja, u okviru zaštićene prostorne kulturno-istorijske celine Gročanska čaršija. U galeriji biblioteke izložen je Legat dr Aleksandra Kostića u kome se, između ostalog, čuvaju i njegovi nalazi sa arheološkog lokaliteta Dubočaj. Osim u Grockoj, biblioteka ima ogranke u Kaluđerici i Vrčinu.

Centar za kulturu Grocka

Centar za kulturu Grocka je ustanova kulture čija se delatnost fokusira na organizovanja kulturnih i obrazovnih programa na teritoriji gradske opštine Grocka. Rad Centra je pre svega fokusiran na stanovništvo gradske opštine Grocka i kreiranje kulturnog života i zadovoljavanje kulturnih potreba lokalne zajednice. Prostorije centra smeštene su u Rančićevoj kući, ustanovljenoj još 1966. godine za spomenik kulture od velikog značaja.

Gročanska čaršija

U centralnom delu naselja Grocka, u ulici Bulevar oslobođenja, nalazi se Gročanska čaršija, koja predstavlja karakterističan ambijent srpskih naselja 19. veka. Zbog svog značaja kao stecište svih društvenih i ekonomskih zbivanja varošice 19. veka, dostignuća narodnog neimarstva i kao svedoka tog vremena ustanovljena je za nepokretno kulturno dobro kao prostorno kulturno-istorijska celina od velikog značaja. U širem jezgru gročanske varoši, u samoj Čaršiji i nekadašnjim čaršijskim sokacima, nalazi se ukupno 11 objekata — kuća zaštićenih kao kulturna dobra. Van Gročanske čaršije kao celine zaštićeno je sedam sačuvanih varoških kuća koje su proglašene za spomenik kulture. Najstarija među njima datira još iz 18. veka. Među njima su i dve koje su u rangu spomenika kulture od velikog značaja za Republiku Srbiju - Rančićeva kuća i Cincarska kuća.

Turizam

Dani zimnice - jedna od sajamsko-turističkih manifestacija koje se održavaju u Gročanskoj čaršiji

• „Dani žena Begaljice“ - izlažu se ručni radovi koji se izrađuju tokom zime i donose se jela spremljena po starim receptima. Poseban žiri ocenjuje kvalitet radova i jela a najbolji bivaju nagrađeni. Retki su muškarci koji imaju privilegiju da budu pozvani na ovu svetkovinu.
• „Spasovdanski sabor harmonikaša“ u Boleču okuplja najbolje harmonikaše iz Grocke i cele Srbije. Pored harmonikaša, nastupaju i pevači koji uz pratnju harmonike i orkestra pevaju stare i novokomponovane narodne pesme.
• „Stvaralačka Grocka” sredinom jula meseca održava se u „Rančićevoj kući“ i okuplja umetnike širom teritorije opštine. Organizator manifestacije je Centar za kulturu Grocka - institucija kulture gradske opštine Grocka.
• '„Muzička bašta”, jul-avgust mesec. Festival organizuje Centar za kulturu Grocka - institucija kulture gradske opštine Grocka. Pozornica je smeštena u dvorištu Rančićeve kuće, zaštićenog spomenika kulture.
• Nedeljom pre Petrovdana u Vrčinu se održava festival folklora. Davne 1989. godine pokrenuta je u Vrčinu kulturno-sportska manifestacija pod imenom „Pesmom za Srbiju“. U okviru manifestacije organizovane su smotre folklornog stvaralaštva, takmičenje pevača amatera, izložbe slika i ikona, koncerti starogradske i klasične muzike, izložbe narodnog stvaralaštva kao i turniri u malom fudbalu, košarci, rukometu, šahu. Najveću pažnju posetilaca privlači takmičenje u spravljanju lovačkog paprikaša. Ovu tradiciju nastavlja Festival folklornog stvaralaštva "KRENI KOLO" koji je zamišljen kao mesto gde će se okupljati grupe koje neguju folklorno stvaralaštvo svojih krajeva.
• Poslednja nedelja jula tradicionalno je posvećena "Gročanskim svečanostima". Manifestacija se održava od 1968. godine i traje sedam dana. Sadrži sportska događanja, muziku i igru. U okviru svečanosti najveću pažnju privlači takmičenje u spravljanju riblje čorbe „Zlatni kotlić Dunava“. Svih dana „Gročanskih svečanosti“ na obali Dunava održava se i vašar.
• Poslednji dani jula rezervisani su za stare automobile. Oldtajmeri, ili automobili veterani, tada defiluju gročanskim putevima. GO Grocka u saradnji sa "Oldtajmer klubom Beograd" organizuje izložbu starih automobila.

Dunav sa adama, peščanim sprudovima i vrbacima, koja protiče pored Grocke, pruža uslove za odmor uz vodu i ribolov. Od ribljih vrsta preovlađuju bela riba, som i šaran.

Spoljašnje veze

• Zvanična strana opštine Arhivirano na sajtu Wayback Machine (15. oktobar 2012)
• Informativni portal opštine Grocka