Hrišćanska crkva

Crkva (grč. ἐκκλησία — „zajednica, skupština“) predstavlja zajednicu hrišćana, sledbenika Isusa Hrista. Poimanje crkve i njene uloge se prilično razlikuje u okviru različitih hrišćanskih tradicija, kao što su katolicizam, pravoslavlje i protestantizam.

Reč crkva se takođe koristi i za verske građevine u kojima se okupljaju vernici.

Definicije crkve

Apostol Pavle u svojoj Poslanici Efescima crkvu definiše na sledeći način: „Crkva je Telo Hrista Spasitelja, Glave, Onoga Koji sve ispunjava u svemu“(Ef. 1, 22). U Poslanici Jevrejima on poredi Crkvu sa Nebeskim Jerusalimom, gde zajedno borave Anđeli i duše pravednika.

Cilj Crkve je da ostvari jedinstvo između Tvorca i Njegove tvorevine, da izvede svet i čoveka iz njegovog palog i ograničenog postojanja u slobodu i punotu Božanskog života, u učestvovanje u Božanskim savršenstvima.

Apostol Pavle u Poslanici Efescima za crkvu kaže da je „Nevesta Hristova“. To zapravo znači da je ona sanaslednica Njegove božanske slave i sile. Po rečima Sveštenomučenika Kiprijana Kartaginskog samo je Crkvi obećano carstvo večne svetlosti, večnoga bogoopštenja.

Stvaranje i početak postojanja crkve vezuje se za dan Pedesetnice, odnosno za silazak Svetog Duha na apostole. Taj događaj predstavlja završetak istorije spasenja kroz Isusa Hrista jer „izlivanje“ Duha na čovečanstvo, ili krštenje Duhom Svetim, postaje nova služba spasenja kroz zajednicu Duha Svetoga. Iako je Duh delao i pre Pedesetnice, on se u tom događaju pokazuje u Svojoj ipostasi, da bi istoriju Spasenja doveo do savršenstva. Time počinje ikonomija Duha Svetoga, kao onoga koji sabira narod Božiji u Hristovome telu. Sveti Jovan Zlatousti govori da silaskom Svetoga Duha na apostolsku zajednicu na dan Pedesetnice: „Sin šalje „darove pomirenja“ Božijeg sa vernima, kroz Njegovu žrtvu. Između Sina i Duha Svetoga učinila se ne samo razmena u kojoj je Sin uzeo zalog naše prirode koju je uzneo na nebo i poslao nam Svoga Duha, nego i proslavljenoga Hrista, želeći da pokaže da nas je izmirio sa Ocem, da Ga je umilostivio i poslao nam kao dar Duha Svoga. Dolazak Duha jeste znak pomirenja između Boga i čoveka u Isusu Hristu, kao što je i zaustavljanje Duha Svetoga bilo zaista znak gnjeva Božijeg“.

Rana crkva

Glavni članak: Rano hrišćanstvo

Prvobitnu hrišćansku crkvu formirali su nakon Isusove smrti i vaskrsenja, njegovi učenici i apostoli u Jerusalimu, na dan koji se danas obeležava kao dan Silaska Duha Svetog na apostole. Prema spisima apostola Petra (15.-67. godine) mnogi judejci okrenuli su se hrišćanstvu i pristupali crkvi u to doba. Zajednicu su u samom početku činili isključivo Jevreji, koji su verovali da je Isus Hristos bio njihov očekivani Mesija (odnosno Hristos) čiji su dolazak prorekli i najavili proroci Starog Zaveta. Mnoge judejske (farisejske) starešine su ovu tvrdnju smatrali bogohulnom i proglašavali su Hristove sledbenike za jeretike i isključivali ih iz jevrejskih zajednica. Rano hrišćanstvo, koje je nastalo unutar judaizma Drugog hrama, se tokom 1. veka od njega jasno odvaja. Već u drugoj polovini 1. veka, zahvaljujući delatnosti apostola Pavla, hrišćanski pokret postaje univerzalan.

Nakon neuspeha ustanka Bar Kohbe i uništenja Jerusalimskog hrama 70. godine, jerusalimska crkva biva oslabljena. Nakon toga Rim, kao prestonica Rimskog carstva, postaje glavno sedište hrišćanstva.

Hrišćanske zajednice stvarane su u to vreme širom Izraela (Palestine), Male Azije, Sirije, Egipta, Afrike i Grčke i dalje širom Sredozemlja. Hrišćani su se tajno okupljali na zajedničkim obedima, propovedima i molitvama. Muškarci i žene su boravili zajedno, a ispovest se vršila javno, pred celom zajednicom. Prvobitno su crkvene funkcije dodeljivane žrebom, kao što su „žrijebom izabrali Mateja za apostola umjesto otpavšeg Jude“, što se i danas čini pri izboru patrijarha u pravoslavnoj crkvi.

Ranohrišćanske svete tajne (gr: misterije) su uključivale:

• krštenje (gr. baptizein „βαπτίζω“ - uroniti, zagnjuriti), porinućem tela u vodu;
• pomazanje (gr. hrizma „χρισμα“ – ulje, mast), mazanje svetim uljem koje se vršilo odmah nakon krštenja;
• pričešće (gr. εὐχαριστία euharistia - blagodat; lat. communio – učešće, deljenje), molitveno deljenje hleba i vina;

Liturgija

Glavni članak: Liturgija

Liturgija je pojavni element crkve kao zajenice u Svetoj Trojici. Predstavlja bogosluženje koje Crkva vršil, javno, u hramovima ili molitvenim mestima. Liturgija je bogosluženje u hramu, gde „svaki sveštenik liturgiše svakoga dana“ (Jevr. 10,11; up. Lk. 1,23) i gde se vrši svaka služba sa religioznim karakterom. Tako, učenici liturgisahu Gospodu (Dela 13,2), Sveti Apostol Pavle naziva sebe „liturgičarom“ Hristovim (Rim. 15,16), dok su anđeli „liturgički duhovi“ (Jevr. 1,14). Pravoslavna tradicija — koja se u velikoj meri poistovećuje sa očuvanjem liturgijskog bogosluženja — prenela nam je pored postapostolskih svedočanstava o liturgijskoj praksi.

Počevši od 4. veka, paralelno sa formiranjem velikih centara i hrišćanskih metropola (Aleksandrije, Antiohije, Rima, Jerusalima, Kesarije Kapadokijske, Nikeje, Edese), ustanovljavaju se posebni liturgijski obredi, koji uopšteno ipak čuvaju osnovne elemente liturgije kao što je evharistijska anafora. Dosad su najpoznatije dve liturgijske porodice: za Istok, antiohijske i aleksandrijske Liturgije, a za Zapad, rimska ili „galska“ liturgija. Karakteristično je za ovu epohu da je na obe strane Vaseljenske Crkve postojala mnogovrsna raznolikost liturgijskih obreda.

U svim svojim oblicima liturgija ima dve celine; liturgiju oglašenih i liturgiju vernih. Prvom delu prisustvuju i nekršteni koji se tek pripremaju za krštenje, zajedno sa krštenima, dok u liturgiji vernih učestvuju isključivo kršteni.

Liturgija počinje Trojičnim slavoslovljem i Velikom jektenijom, dakle nizom molitava praćenih prizivanjem Isusovog imena — „Gospode pomiluj“; posle njih slede tri prozbe koje se završavaju sa tri antifona: „Blagoslovi dušo moja, Gospoda...“, „Jedinorodni Sine...“, i „Blaženima“. Sama liturgija oglašenih obuhvata: vhod đakona i služitelja sa Svetim Jevanđeljem u ovom času episkop ulazi u oltar), Trisveta pesma Sveti Bože), koja se peva kao uvod u biblijsko čitanje - odeljak iz Apostola i Jevanđelja, koji se objašnjavaju i tumače u besedi. Ovaj se deo zaključuje molitvom za svu Crkvu, a naročito za oglašene koji nisu imali dozvolu da prisustvuju drugome delu, određenom samo za krštene.

Liturgija vernih počinje molitvom za oglašene, kojoj sledi „Heruvimska pesma“, za vreme koje se prenose Darovi sa proskomidije na Časnu trpezu. Celivom mira i ispovedanjem Simbola vere, ulazi se u evharistijsku anaforu ili prinošenje žrtve, koja obuhvata: uvod: „Gore imajmo srca“, molitvu blagodarenja, „Trisvetu pesmu“ (Svet, Svet, Svet je Gospod Savaot), reči ustanove, anamneza, prinošenje, priziv Svetoga duha (epikleza), osveštanje ili pretvaranje Darova, diptihe ili pomene (za Presvetu Djevu Mariju, za svete), za mrtve i žive, kraj evharistijskog kanona. Molitva Gospodnja, molitva poklonjenja, „Svetinje svetima“, „Jedan je Svet“ (Filip. 2,10), podizanje i lomljenje-Agneca, ulivanje toplote — sve to čini deo pripremnog obreda za pričešćivanje, najpre služitelja, a potom i vernika. Posle prenosa čaše i diskosa sa Časne trpeze na proskomidijar, Liturgija se završava Zaamvonom molitvom, konačnim blagosiljanjem, deljenjem blagoslovenog hleba (nafore, αντιδορον), slanjem vernika u svet u ime Gospodnje: „U miru iziđimo“ i odgovorom: „U ime Gospodnje“.

Crkveni sabori

Glavni članak: Vaseljenski sabori

Glavne hrišćanske denominacije:

Zapadno hrišćanstvo

Istočno hrišćanstvo

Protestantizam

Anabaptizam

Anglikanizam

Kalvinizam

Luteranstvo

(Latinska crkva)

Katolička crkva

(Istočne katoličke crkve)

Pravoslavna crkva

Drevnoistočne crkve

Crkva Istoka

Nestorijanstvo

Raskol (1552)

Asirska crkva Istoka

Drevna crkva Istoka

Protestantska reformacija

(16. vek)

Veliki raskol

(11. vek)

Efeski sabor (431)

Halkidonski sabor (451)

Rano hrišćanstvo

Državna crkva
Rimskog carstva

„Velika crkva”

(Puno opštenje)

(Nisu prikazane nenikejske, antitrinitarijane i neke restoracione denominacije.)

Za crkvu poseban značaj imaju sabori ili koncili (grč. σύνοδος) - skupštine episkopa, sveštenstva i vernog naroda radi savjetovanja o važnim teološkim pitanjima i donošenja zaključaka i propisa. Prve episkopske sabore pominje crkvena istorija već u 2. veku.

Najvažniji su vaseljenski sabori kome prisustvuju patrijarsi, episkopi, kardinali, primasi, nadbiskupi... i sazivaju se u izuzetnim prilikama, a zaključci su im obavezni za čitavu crkvu. Pomesni sabori imaju lokalni značaj, ali su neki od njih posebno prihvaćeni kao autentičan i veran izraz opšteg crkvenog predanja.

Prvih Sedam vaseljenskih sabora (325—787) priznaju i Istočna i Zapadna crkva, dok ostale priznaje isključivo Katolička crkva.

Sedam vaseljenskih sabora su:

• Prvi vaseljenski sabor — Nikejski sabor (maj — jun 325): posebno osudio Arijevu jeres.
• Drugi vaseljenski sabor — Prvi Carigradski sabor (maj — jul 381): posebno osudio Makedonijevu jeres.
• Treći vaseljenski sabor — Efeski sabor (jun — jul 431): osudio Nestorijevu jeres (odvojeni nestorijanci) i Pelagijevu jeres (pelagijanci).
• Četvrti vaseljenski sabor — Halkidonski sabor (8. oktobar — 1. novembar 451): osudio Evtihijevu monofizitsku jeres, potvrđeno vjerovanje da su u Isusu dvije prirode: božanska i čovječija.
• Peti vaseljenski sabor — Drugi carigradski sabor (maj — jun 553)
• Šesti vaseljenski sabor — Treći carigradski sabor (novembar 680. — septembar 681): osudio monotelete.
• Sedmi vaseljenski sabor — Drugi nikejski sabor (septembar — oktobar 787)

Pomesni sabori su:

• Pomesni sabor ankirski (314), naziva se još i Prvi pomesni sabor.
• Pomesni sabor neokesarijski (315), naziva se još i Drugi pomesni sabor.
• Pomesni sabor gangrski (340), naziva se još i Treći pomesni sabor.
• Pomesni sabor antiohijski (341), naziva se još i Četvrti pomesni sabor.
• Pomesni sabor sardički (343), naziva se još i Peti pomesni sabor.
• Pomesni sabor laodikijski (druga polovina 4. veka), naziva se još i Šesti pomesni sabor.
• Pomesni sabor carigradski (394), naziva se još i Sedmi pomesni sabor.
• Pomesni sabor kartaginski (419), naziva se još i Osmi pomesni sabor.
• Pomesni sabor carigradski prvodrugi (861), naziva se još i Deveti pomesni sabor.
• Pomesni veliki sabor u Svetoj Sofiji (880).

Crkvene šizme

Tokom svoje istorije crkva je doživela niz progona i podela. Najveći među njima su raskoli nastali nakon Halkidonskog sabora 451. kada su se izdvojile Drevnoistočne crkvee koje nisu priznale odluke ovog sabora i Veliki raskol 1054. godine kada se izdvojila Rimokatolička crkva.

Tokom perioda reformacije iz Rimokatoličke crkve izdvojio se čitav niz verskih zajednica koje sebe nazivaju protestantske crkve.

Osnovna učenja pravoslavne Crkve su izneta u Simvolu vere koji je, u prvim vekovima hrišćanstva i bio obavezujući za celu Crkvu. Kasnije je došlo do promene delova Simvola vere od strane zapadnog dela Crkve i njenog napuštanja evharistijske zajednice sa pravoslavnim delom Crkve 1054. godine.

Najznačajniji aspekti hrišćanskog života jesu post, molitva, Liturgija i Pričest. I post i molitva imaju za cilj da pomognu da se lakše savladaju sve teškoće koje dolaze i da se zasluži Carstvo Nebesko.

Značajna odlika Crkve jesu svetitelji koji su svojim životom i delima doprineli mnogo dobrobiti Crkve. Oni su još ovde na zemlji svojim usavršavanjem u hrišćanskim vrlinama postali bliski Bogu i zaslužili život večni i Carstvo Nebesko. Mnogi od ovih svetitelja su još za života činili čuda, isceljivali teške bolesnike i mnoge utešili i na ispravan put izveli. Neki su i posle smrti činili čuda preko svojih netruležnih moštiju.

Najvažnija uloga pravoslavnih hramova je da služe kao mesto gde živa Crkva - vernici, uznose Bogu svoje molitve a najvažniji deo crkvenog života jeste Sveta liturgija tj. bogosluženje, koje se služi nedeljom i drugim praznicima u hramovima. Osim liturgije, vrše se jutarnje i večernje molitve, časovi i bdenija, koja ujedno imaju poučni karakter - tzv. katiheza. Liturgiju služi sveštenik uz prisustvo vernog naroda, a uz pomoć pevnice koja nije neophodna ukoliko narod zna da odgovara na liturgiju.

Postoje tri stepena svešteničke službe: đakon, sveštenik (jerej), episkop. Episkop može da vrši sve svete tajne osim da postavlja drugog episkopa, za to su potrebna tri episkopa. Sveštenik može da vrši skoro sve svete tajne, osim što ne može da rukopolaže druge sveštenike, uloga đakona je još manja nego sveštenika - on je na neki način pomoćnik svešteniku.

Najznačajnije delo na kojem se zasniva liturgija jeste Sveto pismo koje čini Stari i Novi zavet, kao i Sveto predanje. Za pravoslavlje je posebno značajan Novi zavet koji predstavlja život i učenje Gospoda Isusa Hrista.

Vidi još

• Crkva (građevina)
• Pravoslavna crkva
• Drevnoistočne crkve
• Rimokatolička crkva
• Hrišćanstvo

Literatura

• University of Virginia: Dictionary of the History of Ideas: Christianity in History, retrieved May 10, 2007 [1]
• University of Virginia: Dictionary of the History of Ideas: Church as an Institution, retrieved May 10, 2007 [2]
• Christianity and the Roman Empire, Ancient History Romans, BBC Home, retrieved May 10, 2007 [3] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. avgust 2017)
• Orthodox Church, MSN Encarta, retrieved May 10, 2007Orthodox Church - MSN Encarta. Arhivirano iz originala 2009-10-28. g. 
• Catechism of the Catholic Church [4]
• Mark Gstohl, Theological Perspectives of the Reformation, The Magisterial Reformation, retrieved May 10, 2007 [5]
• J. Faber, The Catholicity of the Belgic Confession, Spindle Works, The Canadian Reformed Magazine 18 (Sept. 20-27, Oct. 4-11, 18, Nov. 1, 8, 1969)-[6]
• Boise State University: History of the Crusades: The Fourth Crusade[7]
• United States Conference of Catholic Bishops: ARTICLE 9 "I BELIEVE IN THE HOLY CATHOLIC CHURCH": 830-831 [8] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. jul 2008): Provides Catholic interpretations of the term catholic
• Kenneth D. Whitehead, Four Marks of the Church, EWTN Global Catholic Network [9] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. фебруар 2019)
•  Herbermann, Charles, ур. (1913). „Unity (as a Mark of the Church)”. Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company. 
• Apostolic Succession, The Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001-05.[10]
• Gerd Ludemann, Heretics: The Other Side of Early Christianity, Westminster John Knox Press, 1st American ed edition (August 1996), ISBN 978-0-664-22085-3
• From Jesus to Christ: Maps, Archaeology, and Sources: Chronology, PBS, retrieved May 19, 2007 [11]
• Bannerman, James, The Church of Christ: A treatise on the nature, powers, ordinances, discipline and government of the Christian Church', Still Waters Revival Books, Edmonton, Reprint Edition May 1991, First Edition 1869.
• Grudem, Wayne, Systematic Theology: An Introduction to Biblical Doctrine, Inter-Varsity Press, Leicester, England, 1994.
• Kuiper, R.B., The Glorious Body of Christ, The Banner of Truth Trust, Edinburgh, 1967
• Mannion, Gerard and Mudge, Lewis (eds.), The Routledge Companion to the Christian Church, 2007

Spoljašnje veze

• Vatican II, Dogmatic Constitution on the Church Lumen gentium
• Christianity vs. Churchianity
• The Church. A Protestant Definition
• Church Structure: New Testament Churches vs. Today's Institutional Churches
• Ecclesia at the Christian Iconography web site