Mali

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Republika Mali
République du Mali  (francuski)
Krilatica: Један народ, један циљ, једна борба
(franc. Un peuple, un but, une foi)
Himna: За Африку и за тебе, Мали
(franc. Pour l'Afrique et pour toi, Mali)[1]
Položaj Malija
Glavni gradBamako
Službeni jezikfrancuski,[2] bambara, soninke, senufo, hasanija arapski, bomu, tamašek, songaj, fula, bozo, maninka, dogon, sienara, mamara i kasonke
Vladavina
Predsednik[3]Asimi Goita
Predsednik VladeŠoigel Kokala Maiga
Istorija
NezavisnostOd Francuske
22. septembra 1960.
Geografija
Površina‍
 — ukupno1.240.278 km2 (24)
 — voda (%)1,6
Stanovništvo‍
 — 2013.[4][5]19.329.841 (68)
 — gustina15,59 st./km2
Ekonomija
ValutaCFA franak
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC (UTC+0)
(UTC+1) leti
Internet domen‍.ml‍
Pozivni broj+223

Mali (franc. Mali), ili zvanično Republika Mali (franc. République du Mali) država je u zapadnoj Africi bez izlaza na more. Glavni grad je Bamako.[6] Mali je osma po veličini zemlja u Africi, sa površinom od 1.240.278 km². Graniči se sa Alžirom, Nigerom, Mauritanijom, Senegalom, Burkinom Faso, Gvinejom i Obalom Slonovače. Nezavisna je od 22. septembra 1960. godine.

Broj stanovnika Malija je oko 20 miliona (17.994.837). Procenjuje se da je čak 67% stanovništva u 2017. godini bilo mlađe od 25 godina.[7] Suverena država Mali se sastoji od osam regiona, a njene granice na severu se protežu duboko u središte pustinje Sahara, dok južni deo zemlje, gde živi većina stanovnika, čine reke Niger i Senegal. Ekonomija zemlje je centrirana na poljoprivredi i rudarstvu. Jedan od najistaknutijih prirodnih resursa Malija je zlato, pri čemu je Mali treći najveći proizvođač zlata na afričkom kontinentu,[8] i soli.[9]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Carstvo Mali[uredi | uredi izvor]

Najstariji stanovnici su semitska i berberska plemena. Carstvo Mali je bilo jedno od tri carstva koja su kontrolisala transsaharsku trgovinu zlatom, solju, robovima i drugom robom. Druga dva su bila carstvo Gana i carstvo Songai.

Carstvo Mali na svom vrhuncu

Carstvo je formirano u gornjem toku reke Niger i dostiglo je vrhunac u 14. veku. Gradovi Đene i Timbuktu su tada bili centri trgovine i islamskih studija. Carstvo je opalo u značaju kao rezultat unutrašnjih intriga.

Najpoznatiji Car je Mansa Musa.

Songajsko carstvo[uredi | uredi izvor]

Marokanska invazija 1591. i uspostavljanje pomorskih trgovačkih puteva označili su kraj značaja ove regije kao trgovačkog raskršća. Najgora zabeležena glad desila se između 1738. i 1756. kada je umrlo oko polovine stanovništva Timbuktua.[10]

Francuska kolonizacija[uredi | uredi izvor]

Prostor Malija bio je francuska kolonija od 1895, kao Francuski Sudan (franc. Soudan français).

Nezavisnost[uredi | uredi izvor]

Mali je stekao potpunu unutrašnju autonomiju 25. novembra 1958. Dana 4. aprila 1959, Francuski Sudan je sa Senegalom formirao Federaciju Mali. Federacija se raspala 20. avgusta 1960, kada ju je napustio Senegal. Nezavisna Republika Mali je proglašena 22. septembra iste godine.

U Maliju se novembra 1968. dogodio miran državni udar, predsednik - diktator postaje Musa Traore (vladao do 1991). Ekonomske reforme je zaustavila katastrofalna suša koja je trajala od 1968. do 1974. Demonstracije protiv vlade iz 1991. dovele su do promene vlasti i do novog ustava. Od tada je Mali bio jedna od politički i društveno najstabilnijih država Afrike.[11] Godine 2002. došlo je do prve demokratske smene vlasti kada je na predsedničkim izborima nezavisni kandidat Amadu Tumani Ture pobedio kandidata dotada vladajuće stranke Malijskog saveza za demokratiju.

Januara 2012. izbila ja Tuareška pobuna sa ciljem dobijanja šire autonomije ili nezavisnosti za sever Malija, u oblasti Azavad. Nacionalni pokret za oslobođenje Azavada, organizacija čiji je cilj da od Azavada napravi domovinu za narod Tuarega, kontrolisala je oblast od aprila 2012.

Predsednik Malija Amadu Tumani Ture je zbačen u državnom udaru 22. marta 2012. zbog svog postupanja u krizi, mesec dana pre predviđenih predsedničkih izbora.[12] Pobunjeni vojnici, koji sebe nazivaju Nacionalni komitet za obnovu demokratije i države, je preuzeo vlast i suspendovao ustav. Kao posledica nestabilnosti izazvane državnim udarom, tri najveća grada u Maliju Kidal, Gao i Timbuktu, su za tri dana pali pod vlast pobunjenika. Nakon što su osvojili grad Duenca, Nacionalni pokret za oslobođenje Azavada je izjavio da je ispunio svoje ciljeve i zaustavio ofanzivu. Sledećeg dana pokret je proglasio nezavisnost Azavada od Malija.[13]

Nacionalni pokret za oslobođenje Azavada je u početku podržavala islamistička grupa Ansar Dine. Nakon što je vojska Malija potisnuta iz Azavada, Ansar Dine je počela da uvodi šerijatski zakon. NPOA i islamisti su se zatim pokušali da pomire suprotstavljene vizije o budućnosti proglašene države. Kao posledica toga, NPOA je počela da se bori protiv Ansar Dine i drugih islamističkih grupa, uključujući i pokreta za jedinstvo i džihad u zapadnoj Africi, ćelije Al Kaide u islamskom Magrebu. Do 17. jula 2012. islamisti su preuzeli kontrolu nad većinom gradova u severnom Maliju od NPOA.

Predsednik Francuske Fransoa Oland je 11. januara 2013. odobrio zahtev vlade Malija za stranu pomoć i naredio francuskoj vojsci da se uključi u sukob.[14]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Nalazi se u zapadnom delu severne Afrike. Države sa kojima se Mali graniči su: Alžir, Niger, Burkina Faso, Obala Slonovače, Gvineja, Senegal i Mauritanija. Površina države je 1.240.192 km².

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Reljef pretežno čine pobrđa i pustinjski deo. Najviši vrh je Mandigi sa 1.150 m. Oko 65% države je pustinja.

Vode[uredi | uredi izvor]

Kroz Mali (kao i Gvineju, Mali, Niger i Nigeriju) prolazi reka Niger, dužine od oko 4.200 km, i uliva se u Gvinejski zaliv. Njena dubina varira u zavisnosti od dela godine, tj. u jednom delu godine vrlo je duboka, a u drugom može da se prepešači. Uzvodno od grada Timbuktua ima veoma gustu rečnu mrežu. Pored nje, značajna je i reka Senegal koja je dugačka oko 1.800 km i uliva se u Atlantski okean.

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Klima[uredi | uredi izvor]

Klima je tropska na jugu, te stepska i pustinjska ka severu. Kolebanja temperature su od 21-33 °C. Biljni svet stepe i savane.

Vlada[uredi | uredi izvor]

Po ustavu Malija iz 1992, predsednik se bira na 5 godina. Predsednik je šef države i vrhovni komandant oružanih snaga. Takođe imenuje predsednika vlade. Ustav definiše Mali kao višepartijsku demokratiju.

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Osam regiona i jedan okrug (glavni grad Bamako).

Privreda[uredi | uredi izvor]

Slabo je razvijena, a slabe su i prirodne mogućnosti. Od 1981-1985. postojao je petogodišnji plan za obrazovanje državnih dobara, kako poljoprivrede tako i industrije. Danas, najveći udeo ima poljoprivreda sa 40%. Poljoprivredu čine kulture: pamuk, duvan, šećerna trska, kukuruz, ananas, banane. Razvija se u dolinama reka. Rude: mangan, zlato, boksit, gvozdena ruda, fosfati. Industrija: tekstilna, industrija nameštaja, prehrambena, mašine...

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Broj stanovnika je 2009. iznosio 14.517.176.[15] Više od 90% njih živi na jugu zemlje, naročito u prestonici Bamaku, koji je milionski grad. Stanovništvo je uglavnom ruralno (68% 2002), dok je 5–10% populacije nomadsko.

Stanovništvo se sastoji od velikog broja naroda, među kojima dominiraju: Mande 50% (Bambara (36,5%), Malinke, Soninke), Fulani 17%, Volta narodi 12%, Songaji 6%, Tuarezi i Mavri 10%, ostali 5%.

Jezici[uredi | uredi izvor]

Zvanični jezik je francuski, a govori se još oko 40 lokalnih jezika. Najznačajniji među njima je jezik bambara kojim se služi 80% stanovništva.

Religija[uredi | uredi izvor]

Oko 90% stanovnika su muslimani, 1% su hrišćani, a 9% su pripadnici domorodačkih religija.

Kultura[uredi | uredi izvor]

Džamija u mestu Đene

Najpoznatiji predstavnici su muzičari Tumani Diabate koji svira na tradicionalnom instrumentu kora i gitarista Ali Farka Ture.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Predsedništvo Malija: Simboli Republike, nacionalna himna Malija, na zvaničnom veb-sajtu Koulouba Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. decembar 2008), www.koulouba.pr.ml, Pristupljeno 4. maja 2012. godine (jezik: francuski)
  2. ^ „JOURNAL OFFICIEL DE LA REPUBLIQUE DU MALI SECRETARIAT GENERAL DU GOUVERNEMENT - DECRET N°2023-0401/PT-RM DU 22 JUILLET 2023 PORTANT PROMULGATION DE LA CONSTITUTION” (PDF). sgg-mali.ml. 22. 7. 2023. Pristupljeno 26. 7. 2023. „Article 31 : Les langues nationales sont les langues officielles du Mali.” 
  3. ^ Booty, Natasha; Pivac, Mark (23. 7. 2023). „Assimi Goïta: President gets sweeping powers in new Mali constitution”. BBC News. Pristupljeno 4. 8. 2023. 
  4. ^ „Mali preliminary 2018 census”. Institut National de la Statistique. Arhivirano iz originala 18. 4. 2010. g. Pristupljeno 29. 11. 2018. 
  5. ^ The Department of Economic and Social Affairs of the United Nations. str. 51–55. Pristupljeno 11. 8. 2013. [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. jul 2014)
  6. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 10. 04. 2014. 
  7. ^ „Index Mundi using CIA World Factbook statistics, January 20, 2018, retrieved April 13, 2019”. Arhivirano iz originala 21. 12. 2020. g. Pristupljeno 14. 4. 2019. 
  8. ^ Mali gold reserves rise in 2011 alongside price Arhivirano 2015-11-21 na sajtu Wayback Machine. Retrieved 17 January 2013
  9. ^ Human Development Indices Arhivirano 2012-01-12 na sajtu Wayback Machine, Table 3: Human and income poverty, p. 6. Retrieved 1 June 2009.
  10. ^ Len Milich: Anthropogenic Desertification vs ‘Natural’ Climate Trends, Pristupljeno 12. 4. 2013.
  11. ^ USAID Africa: Mali Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. novembar 2010). USAID. Last accessed: May 15, 2008. Retrieved on: June 3, 2008.
  12. ^ „Državni udar u Maliju – Vikivesti” (na jeziku: (jezik: srpski)). Sr.wikinews.org. Pristupljeno 18. 1. 2013. 
  13. ^ „Tuarezi proglasili nezavisnost na severu Malija – Vikivesti” (na jeziku: (jezik: srpski)). Sr.wikinews.org. Pristupljeno 18. 1. 2013. 
  14. ^ „Francuzi nastavljaju akcije u Maliju – Vikivesti” (na jeziku: (jezik: srpski)). Sr.wikinews.org. Pristupljeno 18. 1. 2013. 
  15. ^ (jezik: francuski)„Communiqué du Conseil des Ministres du mercredi 07 octobre 2009”. Maliweb. Arhivirano iz originala 24. 12. 2009. g. Pristupljeno 31. avgust 2010. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мали&oldid=27548060”