Sjenica
Sjenica | |
|---|---|
 Projekat „Otkrivanje Peštera” u Sjenici | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Zlatiborski |
| Opština | Sjenica |
| Stanovništvo | |
| — 2022. |  12.989 |
| — gustina | 12,3/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 16′ 14″ S; 19° 59′ 35″ I / 43.2705° S; 19.993° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 1.026 m |
| Površina | 1.059 km2 |
.svg)  Sjenica Sjenica na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 36310 |
| Pozivni broj | 020 |
| Registarska oznaka | SJ |
Sjenica je gradsko naselje u Srbiji i sedište istoimene opštine u Zlatiborskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 12.989 stanovnika. Današnji grad se razvio iz srednjovekovnog trga i karavanske stanice Senice na Drinskom putu. Nalazio se u župi Sjenica i u njoj je bio jedan od dvorova Nemanjića u srednjovekovnoj Srbiji.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Sjenica se nalazi na zapadu Raške oblasti ili Sandžaka. Nalazi se na putu Novi Pazar—Sjenica—Nova Varoš koji spaja Ibarsku magistralu sa Zlatiborskom magistralom pa ima dobre saobraćajne veze sa istokom i zapadom Sandžaka.
Opština Sjenica se graniči sa šest opština, i to Novim Pazarom, Tutinom, Bijelim Poljem (Crna Gora), Prijepoljem, Novom Varoši i Ivanjicom. Površina opštine je 1.059 km2.
Kao posebne manje prirodno-geografske celine ističu se Pešterska visoravan i Sjenička kotlina. Niži deo Pešterske visoravni je Peštersko polje po kojem je nekada tekla ponornica Boroštica pa je i po tome ovo polje slično kraškim poljima. Prosečna nadmorska visina Pešterske visoravni je između 1.100 i 1.200 m. Sjeničku kotlinu čine njen obod i Sjeničko polje koje ima nižu nadmorsku visinu za 100 do 150 m od Pešterske visoravni. U ovom delu se nalazi gradsko naselje.
Najniži delovi ove opštine su Kumanica na obali Lima 480 m, granica sjeničke i novopazarske opštine u Belim vodama 520480 m i u ušće reke Kladnice u Uvac 905 m nadmorske visine. Ceo prostor je skoro ograđen planinama Golijom, Javorom, Zlatarom, Jadovnikom, Giljevom, Žilindarom, Ninajom, Trojanom, Suharom.
Na Pešterskoj visoravni prisutne su specifične hidrometeorološke karakteristike pa se zbog toga pojavljuju ekstremno niske temperature i leti i zimi. Tako je u gradu Sjenici 26. januara 1954. godine zabeležena temperatura od minus 38,3 °C, dok je 17. juna 1989. godine pao sneg visine 15—20 cm. Po brežuljcima oko Sjenici pao je sneg i 31. maja 1996. godine. Slane se pojavljuju i u julu kao što se to desilo 12. jula 1935. godine i 10. jula 1998. godine, dok su česte u junu i avgustu.
Klima[uredi | uredi izvor]
Sjenica je i u Evropi poznata kao veoma hladan kraj, pa se u zimskim danima često ubraja u hladnija mesta Evrope. Kompleks Pešterske visoravni je pretežno planinskog karaktera. Godine 2005. izmerena je najniža temperatura od -35 °C. U odnosu na sve ostale gradove u Srbiji, Sjenica je jedan najhladnijih. Temperatura se meri na jednom uzvišenju iznad grada (Radišića brdo), s obzirom da je u pitanju uzvišenje, mnogi ne uzimaju u obzir da je u gradu nekoliko stepeni niža temperatura od one koja se meri u meteorološkoj stanici.
Istorija[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Sjenica se prvi put pominje 1253. godine u povelji kralja Uroša Nemanjića kao mesto na dubrovačkom drumu, gde su pristajali i plaćali carinu dubrovački trgovci. U sjeničkom kraju se nalazi mesto Caričina gde je bio letnjikovac carice Jelene, supruge cara Stefana Dušana. Oslobođenje Sjenice Srbi su pokušali tokom Velikog turskog rata, između 1688. i 1690, kao i 1737. godine, oba puta u saradnji sa austrijskom vojskom. Zbog svog geostrateškog i političkog položaja u 19. veku Sjenica je smatrana veoma važnom tačkom, pa su prema njoj bile usmeravane vojne operacije, tako je bilo i u Prvom srpskom ustanku kojim je rukovodio Karađorđe Petrović. Na Đurđevdan 1809. godine, Karađorđevi ustanici su boravili u Sjenici i delimično je oslobodili od Turaka. Sjenica im je bila usputna stanica na putu ka Novom Pazaru i Rogozni.
Sredinom 19. veka, u vreme velikih upravnih reformi, Sjenica je počela da dobija na značaju kao mesto u kojem su često boravili tadašnji novopazarski kajmakami i sandžakbegovi.[1] Poseban Sjenički sandžak (tur. Seniçe sancağı) nastao je 1902. godine, nakon preuređenja Novopazarskog sandžaka, koje je izvršeno na taj način što su jugoistočne kaze ovog sandžaka pripojene susednim sandžacima (Prištinskom i Pećkom) dok je od preostale četiri kaze (Sjenica, Bijelo Polje, Nova Varoš i Vraneš—Donji Kolašin), stvoren poseban Sjenički sandžak, koji se na istoku graničio sa Prištinskim, na jugu sa Pećkim i na zapadu sa Pljevaljskim sandžakom.[2]
Usni-paša je 1905. osnovao ćilimarsku školu, a za učiteljicu je doveo Jermenku iz Anadolije, gde su prvo podučavane persijske šare. Škola je 1938. imala 30 učenica.[3]
Godine 1906. u Sjenici je u pravoslavnoj crkvi i novoj školi proslavljena školska slava Savindan. Službovao je paroh, pop Josif Balšić, a besedu svetosavsku izgovorio učitelj i upravitelj srpske škole Sava Klinić. Domaćin slave bio je te godine Jera Bukumirić a prihvatio se za sledeću godinu Toma Sekulić. Tokom slave skupljen je veliki prilog za završetak školske zgrade. Mitropolit Nićifor je dao pet zlatnika napoleona a priložnici iz Gnjilana, Prištine i Vučitrna poslali su još 1570 groša.[4]
U to vreme, na području Sjeničkog sandžaka ukrštali su se suprotni interesi Turske, Austrougarske, Srbije i Crne Gore, tako da je i sama Sjenica dobila na značaju, što je došlo do izražaja i tokom Aneksione krize (1908—1909).
Na početku Prvog balkanskog rata u jesen 1912. godine, celokupno područje Sjeničkog sandžaka oslobodile su vojske Srbije i Crne Gore.[5] Sam grad Sjenica oslobođen je 24. oktobra 1912. od strane srpske vojske. Prema sporazumu između savezničkih država, veći deo Sjeničkog sandžaka, uključujući i sam grad Sjenicu, pripao je Srbiji, dok je manji deo pripao Crnoj Gori. Konačna granična linija utvrđena je posebnim sporazumom o razgraničenju između Srbije i Crne Gore od 12. novembra 1913. godine.
Zgrada sreskog načelstva, „jedna od najvećih u Sandžaku”, izgorela je rano ujutro 8. januara 1938.[6] Krajem Drugog svetskog rata snage Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije su oslobodile Sjenicu 12. decembra 1944. godine.[7]
Privreda[uredi | uredi izvor]
Od poznatijih privrednih organizacija su: Fabrika lateksa i ženske modne konfekcije „Sanateks, „Vesna”, Rudnik uglja „Štavalj”, Poljoprivredno-šumarski kombinat „Pešter” koji se bavi ratarskom i stočarskom proizvodnjom, kao i otkupom poljoprivrednih proizvoda. Pešterska visoravan je poznato po svojim predispozicijama za odgoj ovaca i goveda, od kojih se proizvodi cenjen sjenički sir i kačkavalj.
Demografija[uredi | uredi izvor]
U naselju Sjenica živi 10.578 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 36,1 godina (35,7 kod muškaraca i 36,6 kod žena).
Stanovništvo u ovom naselju je mešovito uz bošnjačku većinu (prema popisu iz 2011), a na poslednjem popisu primećen je pad u broju stanovnika.
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 38 | 45 | ||
| 80+ | 60 | 71 | ||
| 75—79 | 76 | 100 | ||
| 70—74 | 159 | 193 | ||
| 65—69 | 239 | 235 | ||
| 60—64 | 254 | 314 | ||
| 55—59 | 302 | 287 | ||
| 50—54 | 453 | 417 | ||
| 45—49 | 493 | 533 | ||
| 40—44 | 481 | 511 | ||
| 35—39 | 433 | 505 | ||
| 30—34 | 353 | 462 | ||
| 25—29 | 441 | 496 | ||
| 20—24 | 533 | 520 | ||
| 15—19 | 606 | 552 | ||
| 10—14 | 613 | 584 | ||
| 5—9 | 457 | 475 | ||
| 0—4 | 455 | 415 | ||
| Prosek : | 33,4 | 34,4 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 4.921 | 1.645 | 3.058 | 146 | 42 | 30 |
| Ženski | 5.241 | 1.411 | 3.134 | 573 | 95 | 28 |
| UKUPNO | 10.162 | 3.056 | 6.192 | 719 | 137 | 58 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.926 | 221 | 0 | 196 | 335 |
| Ženski | 1.724 | 56 | 0 | 27 | 1.038 |
| UKUPNO | 3.650 | 277 | 0 | 223 | 1.373 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 59 | 78 | 148 | 87 | 241 |
| Ženski | 13 | 11 | 120 | 25 | 22 |
| UKUPNO | 72 | 89 | 268 | 112 | 263 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 13 | 16 | 197 | 138 | 75 |
| Ženski | 11 | 9 | 67 | 150 | 126 |
| UKUPNO | 24 | 25 | 264 | 288 | 201 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 19 | 0 | 0 | 103 | |
| Ženski | 17 | 0 | 0 | 32 | |
| UKUPNO | 36 | 0 | 0 | 135 | |
Obrazovanje[uredi | uredi izvor]
U Sjenici postoje dve osnovne škole:
- Osnovna škola „Svetozar Marković”
- Osnovna škola „12. decembar”
Takođe su prisutne i dve srednje škole:
- Gimnazija „Jezdimir Lović”
- Tehnička škola
Poznati Sjeničani[uredi | uredi izvor]
- Amar Garibović — skijaš
- Asmir Kolašinac — atletičar
- Vojin Popović — vojvoda
- Velimir Prelić — četnik
- Elvira Rahić — pevačica
- Milanko Petrović — biatlonac
- Muamer Hukić — bokser
- Radojko Avramović — fudbaler
- Radoman Kanjevac — pesnik
- Senad Hadžifejzović — novinar
- Srbislav Bukumirović — informatičar
- Hasan Zvizdić — komandant
- Šeki Bihorac — pevač
- Šeki Turković — pevač
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Šabanović 1959, str. 96-97.
- ^ Rakočević 1983, str. 264.
- ^ "Vreme", 17. jul 1938
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1906. godine
- ^ Đorđević 1983, str. 189.
- ^ "Politika", 10. jan. 1938
- ^ Jagodić 2010, str. 31.
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ a b „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Đorđević, Dimitrije (1983). „Na početku razdoblja ratova”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 174—207.
- Jagodić, Miloš (2010). Uređenje oslobođenih oblasti Srbije 1912—1914: Pravni okvir. Beograd: Istorijski institut.
- Jagodić, Miloš (2013). Novi krajevi Srbije (1912—1915). Beograd: Filozofski fakultet.
- Petrović, Milić F. (1995). Dokumenti o Raškoj oblasti: 1900-1912. Beograd: Arhiv Srbije.
- Petrović, Milić F. (1997). Dokumenta o Raškoj oblasti: 1890-1899. Beograd: Istorijski muzej Srbije.
- Rakočević, Novica (1983). „Političke i društvene prilike”. Istorija srpskog naroda. knj. 6, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 263—290.
- Selimović, Salih (1994). „Novija demografska kretanja u opštini Sjenica”. Užički zbornik. 23: 249—263.
- Selimović, Salih (1997). „Nastanak i razvoj Sjenice do oslobođenja od Turaka”. Užički zbornik. 25-26 (1996—1997): 235—260.
- Selimović, Salih (2000). Istorija Sjenice: Nastanak i razvoj do oslobođenja od Turaka 1912. godine i nova demografska kretanja. Beograd: Student.
- Selimović, Salih (2002). „Hrišćanske tradicije kod muslimana na sjeničko-pešterskoj visoravni”. Novopazarski zbornik. 26: 135—147. Arhivirano iz originala 28. 04. 2020. g. Pristupljeno 05. 03. 2019.
- Selimović, Salih (2004). Sjenica: Nastanak i razvoj do oslobođenja 1912: Nova demografska kretanja (1. izd.). Požega: Epoha.
- Selimović, Salih (2004). „Vožd Karađorđe na sjeničko-pešterskoj visoravni 1809. godine”. Prvi srpski ustanak i Raška oblast: Zbornik radova. Prijepolje: Mileševski kulturni klub Sveti Sava. str. 28—39.
- Selimović, Salih (2008). „Nahija Sjenica u turskom popisu 1604”. Užički zbornik. 32: 111—130.
- Selimović, Salih (2011). „Sjenički kraj 1941. godine”. Užički zbornik. 35 (1): 265—287.
- Selimović, Salih (2013). Sjenica: Nastanak i razvoj do oslobođenja 1912: Nova demografska kretanja (2. dop. izd.). Beograd: Ariom.
- Selimović, Salih (2014). „Ratna i druga zbivanja na Sjeničko-pešterskoj visoravni u Prvom svetskom ratu: Prilog proučavanju”. Istorijska baština. 23: 111—126.
- Selimović, Salih (2015). „Dvoverje kod muslimana u Polimlju, Bihoru i na Sjeničko-pešterskoj visoravni”. Mileševski zapisi. 10 (2014): 225—237.
- Selimović, Salih (2015). Sjenica. 2. Užice: Grafičar.
- Selimović, Salih (2015). „Sjenička rezolucija 1917. godine”. Užički zbornik. 39: 89—104.
- Selimović, Salih (2015). „Neke karakteristike političkih prilika u Sjeničkom srezu između I i Drugog svetskog rata”. Novopazarski zbornik. 38: 87—103.
- Selimović, Salih (2015). „Sjenički kraj 1815-1834. godine”. Zlatiborski letopis. 1 (1): 159—173.
- Selimović, Salih (2017). „Sjeničko-pešterski kraj u toku balkanskih ratova”. Užički kraj i Stari Vlah u balkanskim ratovima 1912. i 1913. godine: Zbornik radova. Užice: Gradski odbor potomaka ratnika 1804-1918. str. 81—90.
- Selimović, Salih (2017). „Karakteristike porekla, migracionih i demografskih procesa na sjeničko-pešterskoj visoravni”. Zbornik Matice srpske za društvene nauke. 68 (163): 430—445.
- Selimović, Salih (2017). Prezimena i njihovo poreklo na Sjeničko-pešterskoj visoravni. Užice: Grafičar.
- Selimović, Salih (2018). „Ustaška NDH u Sjeničkom srezu maj-septembar 1941”. Srpska slobodarska misao. 19 (104): 31—43.
- Selimović, Salih (2018). „Karakteristike migracionih i demografskih kretanja na Sjeničko-pešterskoj visoravni tokom 19. i do početka 21. veka”. Užički zbornik. 42: 177—199.
- Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zvanični veb-sajt
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Plan naselja na mapi (Mapquest)
- Sjenica i njeni paradoksi, Vreme, 28. avg. 1938
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
