Tvrđava Novo Brdo

Koordinate: 42° 36′ 54″ S; 21° 25′ 00″ I / 42.615° S; 21.416667° I / 42.615; 21.416667
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
42° 36′ 54″ S; 21° 25′ 00″ I / 42.615° S; 21.416667° I / 42.615; 21.416667
Tvrđava Novo Brdo
Pogled na Gornji Grad
Opšte informacije
Mestokod Novog Brda
OpštinaOpština Novo Brdo
Država Srbija
Vrsta spomenikatvrđava
Vreme nastanka14. vek
Tip kulturnog dobraspomenik kulture od izuzetnog značaja
VlasnikRepublika Srbija
Nadležna ustanova za zaštituPokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture Kosova i Metohije

Novo Brdo je tvrđava u Srbiji koja se nalazi 20km istočno od Prištine odnosno 30—35 km severno od Gnjilana kod istoimenog naselja. Podignuta je na usamljenom, samo sa istoka pristupačnom, vrhu (1.124m nmv) Male planine u međurečju Prilepnice, Novobrdske reke i Krive reke koje su leve pritoke Binačke Morave.

Za proučavanje utvrđenja, srednjovekovnog grada i urbanizacije u srpskim zemljama srednjeg veka, Novo Brdo ima značaj prvog reda i predstavlja arheološki dokaz ekonomskog napretka Srbije tog doba.[1]

Nastanak tvrđave[uredi | uredi izvor]

Deo arhivolta iz katedrale Novog Brda.

Tvrđava je podignuta početkom 14. veka sa ciljem zaštite bogatog rudnog područja u kome se eksploatisalo gvožđe, olovo, srebro i zlato i koje od sredine 14. veka (od 1349. godine kuje sopstveni srebrni novac) postaje najznačajniji rudnik u Srbiji, a svoj vrhunac dostiže u doba despotovine kada su Novobrdski rudnici despotu Đurađu (1427—1456) godišnje donosili prema različitim izvorima 50.000,120.000 ili čak 200.000 zlatnih dukata. Okolina tvrđave je prepuna ostataka naselja i rudnika iz tog doba, a prilaz celom području je bio dodatno zaštićen utvrđenjima Prizrencem i Prilepcem koji su štitili najlakši prilaz novobrdskoj oblasti sa juga, iz doline Binačke Morave. Sama tvrđava se sastoji od Gornjeg Grada u obliku nepravilnog šestougla na vrhu brda i Donjeg Grada koji se lepezasto širi niz padinu ka zapadu, a ceo grad je bio zaštićen suvim šancem sa severne i zapadne strane. Utvrđenje je svoju snagu pokazalo tokom više osmanlijskih opsada, pogotovo tokom dvogodišnje opsade (1439—1441) u vreme kada srpska despotovina više nije postojala.

Sa estetske strane Novo Brdo se ističe upotrebom mrkocrvene breče koja je oblikovana u pravilne kvadere koji su korišćeni za izradu uglova kula i prolaze kapija za razliku od ostatka utvrđenja koja izrađena od običnog sivog kamenja (najviše krečnjaka). Posebnu lepotu novobrdskom utvrđenju daje veliki krst na zapadnoj kuli Gornjeg Grada izveden u mrkocrvenoj breči koji predstavlja simbol tvrđave. Danas je ceo prostor nekadašnje tvrđave u ruševinama, ali i pored toga ostaci kula svedoče o njegovoj monumentalnosti i nekadašnjem bogatstvu.

Poseban problem novobrdske tvrđave predstavljaju stalni pokušaji da se u njoj pronađe zakopano blago čime se uništavaju vredni arheološki slojevi, a ovaj problem je dodatno pojačan posle dolaska UNMIKa i KFORa u južnu srpsku pokrajinu pošto su u nekoliko navrata na prostoru tvrđave amaterska iskopavanja vršili i pripadnici poljskih snaga iz redova UNMIK-a.[1]

Strani nazivi[uredi | uredi izvor]

Kao veliki rudarski centar na Balkanskom poluostrvu, Novo Brdo se pojavljivalo i u stranim izvorima sa kraja srednjeg veka koji su izvedeni od srpskog naziva:

  • Novus Mons
  • Novomonte
  • Monte Novo
  • Nyeberghe
  • Novaberde

Ivan Jastrebov navodi podatak da se Novo Brdo zvalo i Ivanov grad i Irvanovo brdo i Irvanograd.[2] Moguće je da je kasnije došlo do skraćenja naziva, pa je od Irvanovo brdo ostalo samo Novo Brdo.

Izgled Novobrdskog utvrđenja[uredi | uredi izvor]

Arheolog Marko Popović sa skicom tvrđave; Popović je utvrdio da je Tvrđava Novo Brdo autentični arhitektonski poduhvat srpskih vladara

Novobrdsko utvrđenje čini dva dela:

  • Gornji Grad
  • Donji Grad

sa ukupno 8(6+2) četvorouglih kula,3(2+1) kapije i velikim suvim šancem oko većeg dela utvrđenja (od severnog temena Gornjeg Grada preko severnog temena Donjeg Grada do južnog temena Donjeg Grada), a unutar utvrđenja se nalazi i izvor pitke vode. Van gradskih bedema na istok i jugoistok se širi prostrano podgrađe.

Gornji Grad[uredi | uredi izvor]

Gornji Grad predstavlja novobrdsku citadelu i ima oblik skoro pravilnog šestougla koji je na istoku spljošten, tako da skoro da poprima izgled petougla sa skoro ravnom stranom okrenutom ka spolja odnosno ka pravcu kojim se najlakše prilazi utvrđenju. Na sredini tog spljoštenog dela se nalazi velika pravougaona četvorostrana Donžon kula. Naspram nje se u zapadnom temenu nalazi pravougaona trostrana kula sa krstom mrkocrvene cigle okrenutim ka Donjem Gradu i zapadu, dok se u preostalim temenima nalazi po jedna kvadratna trostrana kula. U njega se ulazi kroz pešačku kapiju u bedemu između kule sa krstom i kule južno od nje. Dužina Gornjeg Grada(pravac sever-jug) iznosi 50m, dok mu je širina 45m.

Donji Grad[uredi | uredi izvor]

Donji Grad predstavlja novobrdsko utvrđeno naselje i ima oblik izduženog četvorougla (180m x 95m(od toga 45m otpada na Gornji Grad)) koji spljošten sa bokova (istok-zapad), tako da umesto četiri temena ima samo dva u kojima se nalazi po jedna kula, dok se na mestu preostala dva nalaze lučni bedem (zapad) odnosno Gornji Grad(istok). U njega se ulazi kroz kolsku kapiju smeštenu u jugoistočnom bedemu uz južnu kulu Gornjeg Grada. Pored nje, u severoistočnom bedemu, nedaleko od severne kule Donjeg Grad se nalazi pešačka kapija koja se koristi za iznenadne ispade iz utvrđenja tokom opsade.

Kule[uredi | uredi izvor]

Novo Brdo poseduje 8 kula, 6 u Gornjem i 2 u Donjem Gradu:

  1. je pravougaona četvorostrana kula, istočno teme Gornjeg Grada, gradski Donžon.
  2. je kvadratna trostrana kula, severno teme Gornjeg Grada, od nje počinje severoistočni bedem Donjeg Grada.
  3. je kvadratna trostrana kula, severozapadno teme Gornjeg Grada.
  4. je pravougaona trostrana kula, zapadno teme Gornjeg Grada.
  5. je kvadratna trostrana kula, jugozapadno teme Gornjeg Grada.
  6. je kvadratna trostrana kula, južno teme Gornjeg Grada.
  7. je poligonalna trostrana kula, severno teme Donjeg Grada.
  8. je poligonalna trostrana kula, južno teme Donjeg Grada.

Kapije[uredi | uredi izvor]

Novo Brdo poseduje 3 kapije, 1 u Gornjem i 2 u Donjem Gradu:

  1. je lučno zasvedena pešačka kapija, smeštena u zapadnom bedemu Gornjeg Grada između zapadne kule sa krstom i jugozapadne kule.
  2. je velika kolska kapija sa rampom, smeštena uz južnu kulu Gornjeg Grada.
  3. je lučno zasvedena pešačka kapija, smeštena u severoistočnom bedemu Donjeg Grada, blizu severne kule.

Crkve[uredi | uredi izvor]

U sklopu rudarskog naselja Novo Brdo postoji 7 pravoslavnih i 2 katoličke crkve, od kojih su najznačajnije:

Prošlost tvrđave[uredi | uredi izvor]

Novo Brdo je nastalo tokom prvih godina vlade kralja Milutina (1282—1321). Postalo je jedna od najvažnijih naseobina nemačkih rudara Sasa (oni su Novo Brdo zvali Nyeuberghe), a po njima se zvalo i Saško Mesto. Ono se prvi put u istorijskim izvorima javlja 1326. godine, kao već poznato rudarsko i trgovačko središte, u kome su Dubrovčani vodili trgovinu i držali carinu.

Osmanlije su prvi put opsele Novo Brdo 1412. godine, ali su posle duže opsade morali da se povuku. Posle toga oni svoje akcije u novobrdskom kraju usmeravaju na presretanja dubrovačkih karavana i važnih prilaza gradu. Tokom prvog sloma srpske despotovine 1439. godine, Osmanlije su otpočele sa opsadom tvrđave koja se okončala predajom 27.06. 1441. godine, posle dvogodišnje opsade tokom koje su se stanovnici Novog Brda uporno branili, iako Srbija više od godinu dana nije postojala i nalazila se pod osmanlijskom okupacijom. Osvajači su ga potom opljačkali i spalili. Posle uspešnog krstaškog pohoda koji je tokom 1443. i 1444. godine prodro do današnje Sofije, Srpska despotovina je obnovljena tzv. Segedinskim mirom i Novo Brdo je bez borbe vraćeno despotu Đurđu. U sklopu vazalnih obaveza despota Đurđa prema osmanskom sultanu, jedan odred konjanika i odeljenje kopača tunela iz Novog Brda su poslati da Mehmetu II (1451—1481) kao ispomoć tokom njegovog napada na Carigrad koji se okončao 29.05. 1453. godine zauzimanjem grada tokom koga je u borbama poginuo poslednji vizantijski car Konstantin Dragaš (1449—1453) i slomom Vizantije. Međutim već naredne godine Osmanlije napadaju Novo Brdo i uz pomoć teške artiljerije primoravaju opsađene da se 01.06. 1455. godine predaju, što je u svojim „Janičarevim uspomenama“ opisao stanovnik Novog Brda Konstantin iz Ostrovice.

Tokom Osmanlijske uprave nastavljena je eksploatacija okolnih rudnika, a od 17. veka se obnavlja kovanje novca u tvrđavi za sultana Murata IV (1623—1640). Tokom velikog austrijskog prodora na Balkansko poluostrvo, Pikolomini uz pomoć lokalnih srpskih ustanika zauzima 1686. godine Novo Brdo, ali ono posle samo godinu dana biva napušteno i lokalni Srbi pod vođstvo patrijarha Arsenija III Čarnojevića (1672—1706) se sele u Austrijsko carstvo u tzv. velikoj seobi Srba. Posle toga je prestala ekplatacija novobrdskih rudnika, a sama tvrđava sa okolnim naseljima je zapustela.

Život u Novom Brdu[uredi | uredi izvor]

Novo Brdo je bila varoš razbijenoga tipa, ogromno rudarsko naselje, podgrađe Novog Brda, u kome je bio trg (mercatum). U njemu se živelo po statutu (zakonu) grada Novog Brda. Njegove trgovačke veze su prelazile granice Balkanskog poluostrvaa, pogotovo na zapadu, preko Jadrana, do Italije i dalje. Za sve to je bilo zaslužno ogromno rudno bogatstvo Novog Brda, koje je bilo jedno od najčuvenijih mesta onoga doba (vidi:Novobrdsko-kopaoničko rudarsko područje). Podgrađe se spuštalo i do Krive Reke (koja se onda zvala Topolnica) i Prilepnice, a prilaze njemu branili su gradovi Prizrenac i Prilepac.

Saski valturci (rupnici, rudari) su bili glavni rudari, a osim Dubrovčana i drugih na trgu su trgovali i saski purgari (građani). Sasi su imali svoj sud od građana, svoje notare i urburare (za knjiženje rudarskog desetka), svoje crkve, i zbog svog naprednog rudarstva u Novom Brdu toliko su bili čuveni, da su ih odatle u XIV i 15. veku pozivali u Italiju i Španiju.

Novobrdski rudnici bili su u 15. veku naročito poznati po proizvodnji glamskog srebra (argentum de glama). Ova vrsta srebra sadržala je u sebi i do 33% zlata. Dubrovački trgovci nastojali su da ovakvu rudu otkupe po ceni običnog srebra, kako bi sami rafinirali zlato i tako stekli ogromnu dobit. Prema procenama istoričara iz novobrdskih rudnika se dobijalo godišnje i po 5t do 6t srebra. Francuski putnik Bertrandon de la Brokijer je prolazeći 1433. godine kroz Srbiju, istakao da srpski despot dobija godišnje 200.000 dukata prihoda iz ovog bogatog rudnika. Prema njegovoj proceni bez tih sredstava despot Đurađ Branković (1427—1456), bi odavno bio prognan iz svoje zemlje.

U vreme turske najezde, tadašnji lipljanski mitropoliti su sve češće boravili upravo u Novom Brdu, pošto je ova tvrđava bila najbezbednije mesto na području njihove eparhije. Upravo po gradu Novom Brdu, Lipljanska eparhija je ponekad nazivana i Novobrdskom.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Popović, Marko Đ.; Bikić, Vesna M. (2017). „Ostaci jedne srednjovekovne ostave iz Novog Brda”. Zbornik Narodnog muzeja. XXIII-1: 387. 
  2. ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 164., 165. Beograd: Službeni glasnik. 
  3. ^ Eparhija raško-prizrenska zabrinuta: Najavljena gradnja na zaštićenom verskom lokalitetu (B92, 6. jun 2019)
  4. ^ „Marko Popović, Igor Bjelić: Crkva Svetog Nikole katedrala grada Novog Brda (2018)”. Arhivirano iz originala 07. 06. 2019. g. Pristupljeno 07. 06. 2019. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тврђава_Ново_Брдо&oldid=27731343”