Jordanski građanski rat

Jordanski građanski rat
Vreme septembar 1970. Mesto Jordan Ishod proteran PLO
Sukobljene strane
PLO +Sirija	Jordan
Komandanti i vođe
Jaser Arafat	Kralj Husein od Jordana
Jačina
30.000 do 40.000 Fedajina 10,000 sirijaca	74.000 vojnika
Žrtve i gubici
Ukupno 2.000-5.000 poginulih	Ukupno 2.000-5.000 poginulih

Jordanski građanski rat (poznat i kao Crni septembar) vodio se u septembru 1970. između snaga PLO-a lojalnim Jaseru Arafatu, potpomognutim od strane Sirije, i jordanskim vladinim snagama pod komandom kralja Huseina.

Pozadina

Poraz arapskih vojski u prvom Izraelsko-arapskom ratu 1948. godine stvorio je velike izbjegličke kolone Palestinaca. Iz Palestine je izbjeglo 780 hiljada od ukupno milion i trista hiljada palestinskih Arapa, koliko ih je tamo živjelo prije izbijanja rata. Ostatak područja Palestine na zapadnoj obali rijeke Jordan pripojila je Kraljevina Jordan, a Pojas Gaze Egipat. Novi poraz u ratu sa Izraelom 1967. godine doveo je do nove velike izbegličke krize u kojoj je samo sa područja Zapadne obale na istočnu stranu rijeke Jordan prebjeglo novih 250 hiljada Palestinaca. Vojni i politički uticaj palestinskih grupa u Jordanu tokom godina je rastao, a istovremeno je u palestinskim izbjegličkim naseljima PLO uspostavio paralelan sistem vlasti. Prvi značajniji upliv Palestinaca u jordansku politiku dogodio se 1951. godine ubistvom tadašnjeg jordanskog kralja Abdulaha, a potpuni palestinsko-jordanski raskol spriječen je posredovanjem arapskih zemalja. Tokom šezdesetih godina učestali su napadi palestinskih fedajina s jordanske teritorije na Izrael, na šta je Izrael odgovarao napadima na Jordan. U julu 1966. Jordan je prvi put uskratio podršku PLO-u, ali izraelska vojna odmazda na jordanskoj teritoriji stvorila je unutrašnji pritisak zbog čega je nastavljena praksa podrške PLO-u. Postupno se težište aktivnosti palestinskih militanata u Jordanu preusmjerava s borbe protiv Izraela na pokušaje svrgavanja jordanskog kralja Huseina.

U novembru 1968. izbjegnut je oružani sukob palestinskih fedajina s jordanskom vojskom, ponovo zahvaljujući posredovanju arapskih zemalja, pri čemu je postignut politički dogovor u korist Palestinaca. Tokom prve polovine 1970. godine dolazi do oružanih okršaja palestinskih militanata s jordanskom vojskom u kojima je poginulo oko 200 ljudi, a sukob je, uz spoljno posredovanje, riješen prije eskalacije. U ljeto 1970. sastavljena je nova jordanska vlada u kojoj sudjeluje više simpatizera PLO-a, a najistaknutiji bio je general-major Hajari na mjestu ministra odbrane. Jordanska strana je nastavila s ustupcima Palestincima tako što je u junu 1970. potpisan sporazum kojim je fedajinima dopuštena sloboda kretanja, a PLO je pristao na povlačenje fedajina iz glavnog grada Amana i većih jordanskih gradova i na priznavanje autoriteta jordanskog kralja. Međutim, ni nakon tog sporazuma nisu prestali oružani incidenti. Krajem avgusta, u Amanu se sukobljavaju jordanske snage sigurnosti i palestinski gerilci, a početkom septembra je kralj Husein zamalo izbjegao i drugi pokušaj atentata u istoj godini. Za razumijevanje događaja u Jordanu važno je poznavanje odnosa Jordana i Sirije. Krajem pedesetih godina postrevolucionarni Egipat i Sirija privremeno se ujedinjuju u Ujedinjenu Arapsku Republiku, dok su konzervativne monarhije Jordan i Irak najavile stvaranje Arapske Federacije. Međutim, na podsticaj iz UAR-a u julu 1958, u Iraku je izvedena revolucija koja je na vlast dovela stranku Baas pa je projekat stvaranja Arapske Federacije neslavno propao. Iako su privremeno prekinuti diplomatski odnosi ubrzo uspostavljeni, događaj će još dugo vremena biti kamen spoticanja u odnosima Jordana sa Sirijom i Egiptom.

Međuarapski rat

Događaji u Jordanu kulminirali su u septembru 1970. koordiniranom otmicom pet međunarodnih putničkih aviona, koju je izvela jedna od brojnih palestinskih grupa koje su delovale u Jordanu - Narodni front za oslobođenje Palestine. Tri oteta aviona prizemljena su u jordanskoj pustinji na uzletište Dosons fild koje kontrolišu Palestinci, a kasnije su pred televizijskim kamerama uništena. Za jordanskog kralja Huseina je ta akcija bila kap koja je prelila čašu. Dana 16. septembra 1970. počinje napad jordanske vojske na paravojne palestinske formacije na jordanskom tlu. U zemlji je proglašeno ratno stanje, a za vojnog guvernera zemlje imenovan je feldmaršal al Majali. Sukobi su prerasli u otvoreni rat po jordanskim gradovima, koji će kasnije među Palestincima i u arapskom svijetu postati poznat kao Crni septembar. Sukob dobija međunarodni karakter nakon što 20. septembra u pomoć Palestincima priskače susjedna Sirija, čijih 250 tenkova prelazi jordansko-sirijsku granicu. Malobrojnija jordanska vojska angažovana u borbama s palestinskim fedajinima pruža odlučan otpor Sirijcima, međutim prvih nekoliko dana situacija za jordansku stranu bila je izuzetno teška. I Irak, koji je na jordanskoj teritoriji držao desetak hiljada vojnika, je prijetio uplitanjem u borbe na palestinskoj strani. Suočen s mogućnošću poraza od nadmoćnih sirijskih snaga, jordanski kralj Husein donosi odluku da se tajno obrati za pomoć zakletom arapskom neprijatelju - Izraelu. Izraelski avioni su u brišućem letu preletjeli iznad sirijskih tenkova, a uvidjevši mogućnost da Izrael uđe u rat i nakon gubitka više od polovine tenkova, sirijska vojska 24. septembra zaustavlja ratne operacije protiv Jordana i počela s povlačenjem.

Prekid vatre

Na posletku, 25. septembra palestinski fedajini i jordanske vlasti dogovorili su se o prekidu vatre, koji je dva dana kasnije potvrđen potpisima jordanskog kralja Huseina i lidera PLO-a Jasera Arafata na hitnom sastanku poglavara arapskih država u Kairu. Na temelju sporazuma, svi palestinski fedajini trebalo je da budu povučeni iz Jordana na „pozicije prikladne za nastavak borbe s Izraelom”. Sredinom oktobra, u gradu Amanu potpisan je novi sporazum Huseina i Arafata kojim su palestinski fedajini priznali jordanski suverenitet. Međutim, uprkos formalnom prestanku neprijateljstava, povremeno dolazi do novih incidenata, posebno u gradovima Amanu, Irbidu i Jarashu, gdje se nalaze najveće gerilske baze. U julu 1971. jordanska vojska pokreće odlučujuću ofanzivu protiv fedajina sjeverozapadno od Amana na planinskom području Ajluna, gdje se nalaze posljednja palestinska uporišta. Nekoliko dana nakon početka operacija jordanska vlada je objavila da su likvidirane posljednje palestinske baze na jordanskom tlu i da je većina od 2300 fedajina zarobljena.

Posledice

Procjene broja poginulih u septembarskom ratu 1970. i u idućih nekoliko ratnih mjeseci kreću se između dvije i pet hiljada na obje strane, dok je oko deset hiljada ljudi bilo ranjeno. Posljedice nasilnog obračuna s Palestincima za jordanski režim u arapskom svijetu su bile velike. Nakon rata 1970. jordanski kralj Husein bio je potpuno izolovan u arapskim političkim krugovima koji su ga smatrali najodgovornijim za izbijanje međuarapskog rata. Inspirisana krvavim događajima iz rata u jesen 1970, godinu dana kasnije nastaje palestinska teroristička organizacija koja uzima ime po tom ratu. „Crni septembar” kasnije pokušava atentat na jordanskog premijera Tala u Kairu, a organizuje još nekoliko neuspjelih atentata na jordanske zvaničnike. Vođstvo PLO-a, kao i veliki deo palestinskih izbjeglica, napušta Jordan i odlazi u drugu susjednu zemlju Liban, koji će se sedamdesetih godina pretvoriti u novo ratno žarište regije.

Spoljašnje veze

Napomena: Ovaj tekst ili jedan njegov deo je preuzet sa veb sajta hrvatskog časopisa Hrvatski vojnik. Vidi dozvolu.