Kraljevina Bohemija
| Kraljevina Bohemija Königreich Böhmen | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1198.—1918. | |||||||||
 Kraljevina Bohemija na mapi Austrougarske | |||||||||
| Glavni grad | Prag | ||||||||
| Regija | srednja Evropa | ||||||||
| Zemlja |  Sveto rimsko carstvo,  Habzburška monarhija | ||||||||
| Površina | 51.948 km2 | ||||||||
| Stanovništvo | 6.600.000 | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | Bivša habzburška krunska zemlja | ||||||||
| Vladavina | |||||||||
| • Oblik | kraljevina | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 1198. | ||||||||
• Ukinuto | 1918. | ||||||||
| |||||||||
Kraljevina Bohemija (nem. Königreich Böhmen, lat. Regnum Bohemiae), poznata i kao Češko kraljevstvo (češ. České království), bila je kraljevina (od 1310. godine u sastavu Svetog rimskog carstva i Austrougarske) na području današnje Češke i istorijske pokrajine Bohemije.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Kneževina Češka je postojala još od naseljavanja Čeha na prostore Bohemije. Kraljevina Češka je nastala 1198. godine. Njom su još uvijek vladali Česi. 1310. godine je pripojena Svetom rimskom carstvu. Od 1867. je u sastavu Austrougarske. Kada se završio Prvi svjetski rat, Kraljevina Češka je spojena sa Slovačkom i nastala je Čehoslovačka.
Dolazak Slovena i nastanak Češke[uredi | uredi izvor]
Češku su naselili Sloveni u 6. vijeku. U periodu ranog srednjeg veka, teritorija Češke je bila uključena u Veliku Moravsku, a posle njene propasti kao autonomna kneževina pod vođstvom dinastije Pšemislovića se priključila Istočnofranačkoj državi. Državu hristijanizuju nemački sveštenici, dinastija Pšemislovića se utvrđuje kao vladarska dinastija, a kao posledica uspešnih ratova sa Mađarima, pripojena je Moravska. U sledećem periodu (visoki srednji vek), Češka se konsolidovala kao jedinstvena država u okviru Svetorimskog carstva nemačke narodnosti, značajno unapredila svoju ekonomsku i vojnu moć i počela da utiče, kako na susedne nemačke kneževine, tako i na susede van samog carstva.
Doba kasnijih Pšemislovića[uredi | uredi izvor]
Otakar II Pšemisl (1197—1230) je bio sposoban vladar i okretan političar koji je uspeo da od nemačkog cara Fridriha II Hoenštaufena (1220—1250) dobije povelju kojim se potvrđuju granice Češke, potvrdu kraljevske titule, kao i pravo da sam investira episkope u svojoj državi. Tom poveljom je precizno određeno pod kojim uslovima je češki kralj obavezan da prisustvuje carskom Rajhstagu i koliku vojnu ili novčanu pomoć Češka duguje caru pri krunisanju. Za vreme ovog kralja, u Češkoj je konačno potvrđeno pravo prvorodstva u nasleđivanju prestola.
Pšemisla je nasledio Vaclav I (1230—1253). Za vreme njegove vladavine, Češka je uspešno ratovala sa Austrijskim vojvodstvom, a 1241. godine Mongoli su opustošili Moravsku. Takođe, kralj je nekoliko godina ratovao sa svojim sinom koga je podržavalo pobunjeno plemstvo. Za vreme Vaclav I, počelo je opsežno naseljavanje Nemaca u pograničnim krajevima kao i osnivanje novih gradova i rudnika (otkriveno je srebro) na teritoriji cele zemlje. Ovo će biti osnov za veliki ekonomski procvat Češke.
Otakar II Pšemisl (1253—1278) spada među najmoćnije vladare u češkoj istoriji. Pored Češke, vladao je Austrijom (od 1254), Štajerskom (1259), Koruškom i Kranjskom (od 1269). Velika osvajanja i kandidatura za cara su izazvale nemačke kneževe, ali i češko plemstvo da mu se suprotstave i kralj je izgubio i bitku i život na Moravskom polju.
Vaclav II Pšemisl (1278—1305) je pokušao da kodifikuje češko pravo, ali je taj pokušaj osujetilo ojačalo češko plemstvo. Doneo je kodeks rudarskih zakona, kao pravni osnov cvetajućem rudarstvu u kraljevstvu. Uspeo je da zauzme Krakov 1291. godine i da se kruniše kao kralj Poljske. Takođe, poslao je svog sina u Ugarsku, gde je krunisan za kralja 1301. godine.
Vaclav III Pšemisl (1305—1306) je bio prisiljen usled pritiska nemačkog cara, pape i Anžujaca da se odrekne ugarske krune. Pokrenuo je pohod prema Poljskoj u cilju da slomi tamošnju pobunu i učvrsti svoju vlast, ali je u toku pohoda ubijen od strane nekog nezadovoljnog plemića. Sa njegovom smrću, ugašena je dinastija Pšemislovića.
Luksemburzi, period najveće češke moći[uredi | uredi izvor]
Posle nekoliko godina borbi, češki presto je dobio Jovan Luksemburški (1310—1346). Ovaj vladar je postao ideal viteštva, učestvovao je u mnogim ratovima u Italiji, Francuskoj, Pruskoj, Poljskoj i Nemačkoj. Njegovi mnogobrojni pohodi su finansijski iscrpli Češku, a kraljeva nezainteresovanost za upravljanje zemljom je znatno povećala moć plemstva, ali i anarhiju u zemlji. Kralj je bio saveznik Tevtonskog reda i pomagao krstaške pohode protiv paganske Litvanija, ali je u savezu sa Nemcima, napadao i Poljsku. Mada nije uspeo da spreči obnovu Poljske kraljevine pod Vladislavom Lokjetekom (1320—1333), kao posledica čeških napada, jedan deo Mazovije i većina šleskih vojvodstava je priznala vrhovnu vlast Jovana Luksemurškog. Kralj Jovan je poginuo u bici kod Kresija, a tvrdi se kako je njegov moto Ich dien (Služim) i tri nojeva pera iz grba preuzet od strane engleskog princa kao nova deviza i grb prinčeva od Velsa. Nasledio ga je Karlo IV.
Karlo IV je uspeo da konsoliduje uzdrmanu finansijsku i vojnu moć češke monarhije posle vladavine svog oca Jovana Luksemburškog. Provodio je dosta vremena u kraljevstvu i posvetio mnogo vremena kodifikaciji češkog prava, ukidanju privatnih ratova plemića, razvoju poljoprivrede, trgovine i zanastva. Lično je vodio pohode protiv razbojničkih družina koje su postale brojne pod ranijom vladavinom. Kupovinom, sklapanjem brakova i vojnom silom proširio je Češku pripajanjem zadnjeg nezavisnog šleskog vojvodstva, Donje Lužice (1367) i Brandenburga (1373). Sklopio je savez sa kraljevima Ugarske i Poljske. Posebnu pažnju je posvetio ulepšavanju Praga u kojem je i osnovao prvi srednjoevropski unirvezitet.
Nasledio ga je Vaclav IV (1378—1419) koji se više puta sukobio sa crkvom i plemićima okupljenim u Gospodarskoj ligi. Ti sukobi su dosta umanjili ugled krune, ali uz pomoć kraljevskih gradova i nižeg plemstva, kralj se održao na prestolu. Podržavao je rad Jana Husa na reformi crkve i reformisao je ustrojstvo praškog univerziteta u korist Čeha. Nije uspeo da spreči narastanje nemira koji su se posle njegove smrti izrasli u husitske ratove (1420—1434).
Društveni razvoj[uredi | uredi izvor]
Rani srednji vek u Češkoj karakteriše apsolutna vlast vojvoda koji su upravljali zemljom preko župana (comes, castellanus) uvek pripadnicima vojvodine svite. Župani su upravljali poverenim oblastima iz zamkova koji su bili sedište županije. Zapovedali su posadom zamka, svim vojnicima regrutovanim na prostoru županije i bili odgovorni za prikupljanje poreza, sprovođenje pravde i održavanje reda. Za svoju službu, župani su nagrađivani delom poreza koji su prikupljali. Tek u 13 veku su uvedeni posebni kraljevski službenici (vilici) koji preuzimaju sudska i policijska ovlašćenja od župana. U tom periodu, počinje da se uzdiže jedan sloj slobodnih ljudi bilo služeći kneza bilo sticanjem bogatstva kroz rat. Iz ovog sloja, se izdvojilo plemstvo.
Plemstvo se u Češkoj rano podelilo na više i niže. Više plemstvo (barones, domini) je uglavnom nastalo od pripadnika vojvodine svite (župani i drugi kraljevski službenici) dok je niže plemstvo (rytiry, vladyky) nastalo od vojnika koji su u vojsci služili kao konjanici. Posebna prava i povlastice je prvo obezbedilo kroz ustupke vojvoda ili kroz priznate stare običaje (pravni običaji) ili ustaljena shvatanja. Ova prava su nazvana „pravo zemlje“ (ius terrae). „Pravo zemlje“ je priznao vojvoda Konrad Oton, 1189. godine. „Konradovim statutima“ su priznata određena prava slobodnih ljudi protiv zloupotreba kralja ili mesnih sudova, proširili su nasledna prava na ćerke i braću pokojnih plemića i odredili su proceduru po kojoj je neki plemić mogao biti prognat ili imanje konfiskovano.
Za razliku od ranije perioda, plemstvo pored sticanja slobodnih dobara (alodijauma) počinje da pretvara kraljevske beneficijume (kraljevski posed dat na privremeno korišćenje kao nagrada za vršenje neke službe) u nasledna dobra. Smanjivanjem fonda zemljišta u kraljevskom posedu zajedno sa postizanjem pravnih garancija za plemstvo, značajno umanjuje vlast kralja. U doba zadnjih Pšemislovića, više plemstvo je konačno obrazovalo poseban stalež koji ima svoje mesto u saboru i znatno utiče na spoljnu i unutrašnju politiku Češkog kraljevstva.
Sveštenstvo je u istom periodu dobilo status privilegovanog staleža. Mada pokušaj da se češka crkva ustroji prema klinijevskoj reformi (oslobađanje crkve od svakog mešanja svetovnjaka) nije uspeo, Crkva je obezbedila do neke mere sopstvenu sudsku vlast i poput višeg plemstva, preuzela civilnu jurisdikciju nad stanovnicima svojih poseda. Crkvena zemlja je po zakonu i dalje smatrana kraljevim vlasništvom, samo data na upravljanje crkvi.
Gradovi doživljavaju procvat počev od kraja 12 veka. Nemci su osnovali većinu novih gradova koji su funkcionisali na osnovu svojih zakona koje su sprovodili gradski zvaničnici izabrani od strane građana. Kraljevski gradovi su izuzeti od županske vlasti i javnih nameta a posedovali su i pravo na sopstvene oružane snage kao i potpunu unutrašnju samoupravu. Pored gradova osnovanih putem darivanja povlastica od strane Kralja, plemstvo i crkva su takođe osnivali/priznavali gradove obično sa manjim stepenom autonomije (neke službenike je postavljao gospodar, jedan deo sudske vlasti izuzet iz nadležnosti gradskih sudija) kao i obavezom plaćanja nekih nameta. Mada su građani bili slobodni i posedovali određena prava, sve do husitskih ratova nisu bili priznati za poseban stalež. Prag, Kutna Hora (najveći rudnik) i Plzenj su se do 15 veka istakli kao najvažniji i najbogatiji gradovi Češke (u Moravskoj su najnapredniji bili Brno i Olomouc a ovi gradovi će to Tridesetogodišnjeg rata biti takmaci za mesto prestonice).
Seljaštvo, je činilo najbrojniji deo stanovništva. Nisu posedovali zemlju već su je obrađivali pod uslovima koje je postavio feudalni gospodar(obaveza davanja dela poljoprivrednih i zanatskih proizvoda, rad na gospodarevom neposrednom imanju, pravljenje zamka itd). Nemački kolonisti su ugovorima dobijali izvesne povlastice, uglavnom oslobođenje od kuluka i manje davanje poljoprivrednih proizvoda na određeni rok i pravo da im sude sopstvene sudije u skladu sa vlastitim zakonima. Uskoro su i mnoga češka naselja izborila ista prava. Usled ekonomskog razvoja u 14 veku, mnogi feudalci su dozvolili pretvaranje naturalne rente u novčanu kao i ustanovljenje pravila da se određen iznos plaća samo u tačno određena dana u godini. U mnogim slučajevima, feudalci su dozvoli da se seljaci uz dodanu rentu oslobode rente kao i da otkupljivanje sudske nezavisnosti od gospodara.
Ekonomski procvat je izazvao i pojavu zahteva da seljaci dobiju zemlju koju obrađuju u svojinu. Takvo pravo je svojim seljacima dodelio arhiepiskop Praga a taj primer su pratili i neki kako crkveni tako i svetovni posednici. Ovakvo gledište je podržavao i Jan Hus a posebno radikalni husiti-taboriti. Ali razorni husitski ratovi su uništili blagostanje 14 veka i u daljem periodu je plemstvo sve više smanjivalo seljačka prava.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Kraljevina Bohemija se nalazila na području današnje zapadne Češke Republike. Njena površina je zauzimala oko 52.000 km² Ona je 1910. graničila sa:
- priznate države:Njemačkim carstvom (sa zapada i sjevera),
- pokrajine u Austrougarskoj: Donjom Austrijom (sa juga), Gornjom Austrijom (sa jugoistoka) i Moravskom Markgrofijom (sa istoka)
Demografija[uredi | uredi izvor]
Popis stanovništva iz 1772. godine[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 1772. godine, u Bohemiji je živilo 2.314.795 stanovnika.[2]
Popis stanovništva iz 1857. godine[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 1857. godine, u Bohemiji je živilo 4.705.527 stanovnika.[2]
Popis stanovništva iz 1880. godine[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 1880. godine, u Bohemiji je živilo 5.560.819 stanovnika.[2]
Popis stanovništva iz 1890. godine[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 1890. godine, u Bohemiji je živilo 5.843.094 stanovnika.[2]
Popis stanovništva iz 1900. godine[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 1900. godine, u Bohemiji je živilo 6.318.697 stanovnika. Gustina stanovništva je 1910. godine bila 122 stanovnika na km². Većina stanovnika su bili Česi, ali je bilo dosta Nijemaca. Nijemci su naseljeni na pograničnim dijelovima, a Česi u ostalim.[2]
| Narod | Broj stanovnika | Procenat |
|---|---|---|
| Sloveni (najviše Česi) | 3.961.823 | 62,7% |
| Nemci | 2.356.874 | 37,3% |
| Ukupno | 6.318.697 | 100% |
Popis stanovništva iz 1910. godine[uredi | uredi izvor]
Prema popisu iz 1910. godine, u Bohemiji je živilo 6.769.548 stanovnika.[2]
| Maternji jezik | Stanovništvo | Procenat |
|---|---|---|
| češki | 4.171.200 | 63,2% |
| njemački | 2.428.800 | 36,8% |
| Ukupno | 6.600.000 | 100% |
Procjena stanovništva iz 1915. godine[uredi | uredi izvor]
Prema procjeni iz 1915. godine u Bohemiji je živilo 6.712.944 stanovnika.[2]
| Narod | Broj stanovnika | Procenat |
|---|---|---|
| Česi i Slovaci | 4.241.918 | 63,19% |
| Nijemci | 2.467.724 | 36,76% |
| Ostali* | 3302 | 0,05% |
| Ukupno | 6.712.944 | 100% |
* U ostale se računaju:Poljaci (1.541), Ruteni (1.062), Slovenci (292), Srbi i Hrvati (190), Italijani (136), Mađari (48) i Rumuni (33)
Administrativna podjela[uredi | uredi izvor]
| Oblasti-gradovi | Oblasti-gradovi | Oblasti-gradovi | Oblasti-gradovi |
|---|---|---|---|
| 1. Behine | 5. Hradec Kralove | 9. Loket | 13. Pračenj kod Piseka |
| 2. Boleslav | 6. Klodzko | 10. Vltava | 14. Rakovnik |
| 3. Časlav | 7. Kouržim kod Praga | 11. Plzenj | 15. Slani |
| 4. Hrudim | 8. Litomjeržice | 12. Podbrdsko kod Berouna | 16. Žatec |
Spisak vladara[uredi | uredi izvor]
Spisak kraljeva koji su vladali Kraljevinom Češkom duže od 10. godina.
| Redni Broj | Ime vladara | Slika |
|---|---|---|
| 1. | Karlo IV | .jpg)
|
| 2. | Vaclav IV | 
|
| 3. | Žigmund Luksemburški | 
|
| 4. | Jirži Podjebradski | 
|
| 5. | Matija Korvin | 
|
| 6. | Vladislav II Jagelonac (mlađi) | 
|
| 7. | Lajoš II Jagelonac | 
|
| 8. | Ferdinand I Habzburški | 
|
| 9. | Maksimilijan II | 
|
| 10. | Rudolf II | 
|
| 11. | Ferdinand III Habzburški | 
|
| 12. | Leopold I Habzburški | 
|
| 13. | Karlo VI | 
|
| 14. | Jozef II Habzburški | 
|
| 15. | Franc II | 
|
| 16. | Ferdinand I od Austrije | 
|
| 17. | Franc Jozef | 
|
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Kraljevina Bohemija” (na jeziku: (jezik: engleski)). Pristupljeno 17. 12. 2013.
- ^ a b v g d đ e „Kraljevina Bohemija-Sjedište Prag” (na jeziku: (jezik: nemački)). Pristupljeno 16. 3. 2014.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Frensis, Dvornik. „Sloveni u evropskoj istoriji i civilizaciji“.(Beograd: Clio, 2001)
- Pánek, Jaroslav; Oldřich, Tůma; et al. (2009). A History of the Czech lands. Prague: Karolinum Press. ISBN 978-80-246-1645-2.
- Bobková, Lenka (2006). 7. 4. 1348 – Ustavení Koruny království českého: český stát Karla IV. [Founding of the Crown of Bohemian Kingdom: Czech State of Charles IV] (na jeziku: Czech). Praha: Havran. ISBN 978-80-86515-61-8.
- Agnew, Hugh LeCaine (2004). The Czechs and the Lands of the Bohemian Crown. Stanford: Hoover Institution Press. ISBN 978-0-8179-4492-6.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
