Novi Bečej

Koordinate: 45° 35′ 43″ S; 20° 08′ 17″ I / 45.59537° S; 20.13799° I / 45.59537; 20.13799
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Novi Bečej
Pravoslavna crkva u Novom Bečeju
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Autonomna pokrajinaVojvodina
Upravni okrugSrednjobanatski
OpštinaNovi Bečej
Stanovništvo
 — 2022.10.967
 — gustina45/km2
Geografske karakteristike
Koordinate45° 35′ 43″ S; 20° 08′ 17″ I / 45.59537° S; 20.13799° I / 45.59537; 20.13799
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina80 m
Površina286,5 km2
Novi Bečej na karti Srbije
Novi Bečej
Novi Bečej
Novi Bečej na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj23272
Pozivni broj023
Registarska oznakaZR

Novi Bečej je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Srednjobanatskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 10.967 stanovnika.

Naziv[uredi | uredi izvor]

Naziv mesta verovatno potiče od imena veleposedničke porodice Bečei (Wechey), koja je ovde imala posede. Prvi istorijski izvori koji pominju lokalitet s ovim imenom 11. vek odnose se na pristanište, verovatno skelu, koja je ovde postojala kontinuirano sve do kraja 20. veka. Moguće je da ime ovog mesta potiče i od naziva „Beč”, što znači „zemljoposed”, ili da znači „utvrđenje na vodi” (Hasan Rebac). Ime „Novi Bečej”, nosi zbog toga što je stanovništvo Bečeja pred turskom najezdom izbeglo u Bačku, gde je na zapadnoj obali Tise osnovalo naselje istog imena. Po oslobođenju Banata, nešto potomaka izbeglica iz Banata se vratilo i sa kolonistima obnovilo Bečej, davši mu naziv „Novi Bečej”, za razliku od „Starog”, onog u Bačkoj.

Pre 1919. godine, zvanično se zvao „Turski Bečej”[1] Od 1946. godine je Novi Bečej nosio naziv „Vološinovo”, po sovjetskom pukovniku Lavrentiju Vološinovu koji je poginuo pri oslobađanju Novog Bečeja, a od 1952. se opet zove „Novi Bečej”. Sadašnji Novi Bečej nastao je spajanjem naselja Vranjeva i Novog Bečeja posle Drugog svetskog rata.

Novi Bečej je poznat po još nekim nazivima na drugim jezicima: mađ. Törökbecse, nem. Neu Betsche.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Novi Bečej na levoj obali Tise. U opštini Novi Bečej su sledeća naselja: Bočar, Kumane, i naselje Novo Miloševo. Novi Bečej je na pogodnom geografskom položaju, na raskršću puteva, na veštačkom kanalu Dunav—Tisa—Dunav i reci Tisi.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Ovde postoji neolitsko arheološko nalazište Borđoš sa pronađenim ostacima potiske i starčevačke kulture.[2][3]

Bečejski grad je bio romejsko utvrđenje iz doba kasne antike. U njegovoj blizini, na mestu slovenskog sela Rača (mađ. Arač), podignuta je u 9. veku bazilika, koja je dugo potom bila benediktinska opatija. Predanje vezuje ovu crkvu za misiju Svetog Metodija.

Prvi sigurni pomen Novog Bečeja je iz 1332—1337. godine. Mađarska istoriografija smatra da je bio u posedu porodice Bečei, koja potiče još iz doba Arpadovića. Pre toga se verovatno Bečej (Vila Večei) pominje u jednoj darovnici 1238. kralja Bele IV, gde se potvrđuje da je u mesto posedu Stolnobeogradskog manastira vitezova reda hospitalaca, mada nije sigurno radi li se o ovom mestu. Kralj Žigmund Luksemburški ga je darovao najpre vlastelinskoj porodici Lošonci, a zatim srpskom despotu Stefanu Lazareviću. Posle despota Stefana, grad Bečej je bio (od 1611) u vlasništvu despota Đurđa Brankovića.

U 15. veku se u Arači održavaju skupštine Torontalske županije, a bečejski grad naizmenično menja gospodare. U prvoj polovini 15. veka Novi Bečej je bio u posedu srpskih despota. Krajem 15. veka od Turaka ga je uspešno branio despot Vuk Branković (Zmaj Ognjeni Vuk). Posle izumiranja Brankovića i smrti kralja Matije Korvina, Bečej je bio u posetu porodice Gereb od Vingarta, a 1514. su ga zauzeli ustanici Đorđa Dože. Posle gušenja ustanka, grad Bečej je držao Stefan Verbeci, vojvoda Jovana Zapolje, ali ga je sebi 1531. preoteo srpski vojvoda Stefan Balentić.

Zna se da je oko grada s podgrađem bilo nekoliko naseljenih mesta: Berek, Borđoš, Matej, Sent Kiralj, Šimuđ, Vran, Arača i Kovince. Posle oslobođenja od Turaka se Novi Bečej (mađ. Turski Bečej) i razvijao se kao spahiluk, odvojen od naselja Vranjevo na severu. Posle 1946. godine su ova naselja spojena pod imenom Novi Bečej.

Godine 1551. Mehmed paša Sokolović je zauzeo grad Bečej. Grad su zauzeli 1594. banatski Srbi, koji su se digli na ustanak u celom Banatu i koju je ugušio Koča Sinan-paša. Ni u vreme Turaka Bečej nije opusteo, opisao ga je turski putopisac Evlija Čelebija, koji je u njemu i boravio. 1717. godine imao je 20 popisanih srpskih domova i pripadao je Bečkerečkom okrugu.

Godine 1666. na mestu današnjeg stadiona za fudbal nalazilo se mesto za spaljivanje žena koje su bile okrivljene za bavljenje mračnim poslovima, odnosno, veštičarenjem. To su najčešće bile udovice. Skupljale su biljke u ukletoj šumi koja se nalazila na obali Tise i rastezala do granice sa Mađarskom (još o ukletoj šumi na strani za prirodu). Deca, za čije su nestanke bile okrivljivane „veštice” i spaljivane za to,tela su nalažena u ukletoj šumi. Obično su bila bez odeće, beѕ tri prsta sa leve ruke i bez jednog oka i sa pentagramom, nacrtanim krvlju na stomaku. Godine 1669. tiranija spaljivanja veštica je prekinuta zahvaljujući knezu Branku. Na mestu gde su spaljivane veštice, pošali su da posade biljke i počnu sa poljoprivredom, ali ništa nije moglo da nikne, i ubrzo je napušteno.

Godine 1699. je sklopile su Austrija i Turska Karlovački mir, prema kojem je izvršeno rušenje tvrđave Bečej 1701. godine. Srbi su se u Novi Bečej uglavnom doselili iz Starog Bečeja i Potisja, a u obližnje selo Vranjevo su se doselili iz Potisja i Pomorišja 1752. Novi Bečej je 1781. godine kupila od Bečke Dvorske komore porodica Sisanji.

Srpska crkva podignuta je 1742. godine. Godine 1797. u Bečeju je popisano pet pravoslavnih sveštenika. Bili su to parosi, pop Jovan Necković (rukop. 1752), pop Jefrem Kirilović (1791), zatim kapelan pop Cvetko Cvetković (1797) i đakon Simeon Popović. Pop Jefrem je pored srpskog znao i mađarski jezik.[4]

U drugoj polovini 18. veka u Novom Bečeju je počelo naseljavanje Mađara. Po Erleru austrijskom carskom revizoru 1774. godine mesto Bečej pripada Bečkerečkom okrugu i distriktu. Tu su rimokatolička crkva, upravni podured i poštanska kambijatura, a stanovništvo je tada bilo srpsko.[5] Revolucionarne 1848. godine bile su krvave borbe, a 1886. godine izgorela je trećina Novog Bečeja.

Bečej je posle 1883. godine prugom povezan sa ostatkom železničke mreže Kraljevine Ugarske i od tada se naročito razvija, postavši regionalni centar trgovine žitom u južnoj Ugarskoj. Početkom 20. veka su, radi lakše rečne plovidbe, sasvim uništeni ostaci Bečejske tvrđave.

Od 1919. godine, Novi Bečej ulazi u sastav jugoslovenske države. Gradić je 17. oktobra 1937. godine dobio spomenik počivšeg jugoslovenskog kralja Aleksandra Karađorđevića. Spomenik sa figurom vladara koji stoji, bio je delo Frana Kršinića vajara i profesora Umetničke akademije u Zagrebu.[6]

Vranjevo[uredi | uredi izvor]

Zgrada nekadašnje opštine

Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da je mesto Franjevo pripadalo Bečkerečkom okrugu i distriktu. Stanovništvo tog sela bilo je srpsko.[5] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir Temišvarske eparhije u Vranjevu su petorica pravoslavnih sveštenika. Parosi su, pop Teodor Petrović (1753), pop Gavril Jovanović (1760), pop Simeon Popović (1764), te kapelan pop Pavle Petrović (1791) i đakon Jakov Gavrilović koji je i učitelj.[7]

U Vranjevu (sada srpskom predgrađu Bečeja) rođen je Avram Branković pravnik i književnik. Završio je u Kežmarku i Beču austrijska prava. Bavio se pisanjem, objavio nekoliko naslova a glavno delo mu je bilo „Karakteristika ili Opisanije naroda po celoj Zemlji živećeg”, Budim 1827. godine. Prešao 1830. godine u Kneževinu Srbiju, da bude sekretar većeg suda, gde je i umro.[8]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Spomenik palim borcima u Narodnooslobodilačkoj borbi, na keju u Novom Bečeju (juli 2016).

U naselju Novi Bečej živi 11534 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,9 godina (37,9 kod muškaraca i 41,7 kod žena). U naselju ima 5127 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,75.

Stanovništvo u ovom naselju veoma je nehomogeno, a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Demografija[9]
Godina Stanovnika
1948. 15.644
1953. 16.303
1961. 16.378
1971. 16.075
1981. 16.091
1991. 15.404 15.188
2002. 14.452 14.782
2011. 13.133
Etnički sastav prema popisu iz 2011.[10]‍
Srbi
  
 7.738 58,92%
Mađari
  
 3.210 24,44%
Romi
  
 609 4,63%
Jugosloveni
  
 54 0,41%
Rumuni
  
 51 0,39%
Albanci
  
 50 0,38%
Hrvati
  
 41 0,31%
Makedonci
  
 26 0,19%
Crnogorci
  
 21 0,16%
Nemci
  
 10 0,07%
Muslimani
  
 7 0,05%
Slovaci
  
 5 0,03%
Bugari
  
 3 0,02%
Rusini
  
 3 0,02%
Rusi
  
 3 0,02%
Slovenci
  
 3 0,02%
Ukrajinci
  
 2 0,01%
Bošnjaci
  
 1 0,01%
ostali
  
 19 0,14%
regionalna pripadnost
  
 196 1,49%
neizjašnjeni
  
 562 4,28%
nepoznato
  
 517 3,93%
ukupno: 13.133


Stanovništvo prema polu i starosti[11]
m
ž
? 14
  
  
 9
80+ 92
  
  
 173
75—79 148
  
  
 281
70—74 274
  
  
 400
65—69 350
  
  
 503
60—64 372
  
  
 456
55—59 353
  
  
 486
50—54 530
  
  
 572
45—49 649
  
  
 631
40—44 508
  
  
 563
35—39 509
  
  
 504
30—34 466
  
  
 423
25—29 466
  
  
 421
20—24 489
  
  
 525
15—19 489
  
  
 457
10—14 484
  
  
 424
5—9 434
  
  
 352
0—4 332
  
  
 313
Prosek : 37,9 41,7
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 4.461 4.965 5.097 5.257 5.505 5.409 5.127
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 1.126 1.409 973 1.103 340 131 30 9 5 1 2,75
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 5.709 1.659 3.502 282 255 11
Ženski 6.404 1.255 3.542 1.196 403 8
UKUPNO 12.113 2.914 7.044 1.478 658 19
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 2.890 796 4 5 1.116
Ženski 1.906 176 0 0 846
UKUPNO 4.796 972 4 5 1.962
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 51 206 247 50 102
Ženski 10 14 257 53 11
UKUPNO 61 220 504 103 113
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 16 28 98 44 47
Ženski 37 19 72 139 219
UKUPNO 53 47 170 183 266
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 63 5 0 12
Ženski 33 14 0 6
UKUPNO 96 19 0 18

Sport[uredi | uredi izvor]

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Kuća Vladimira Glavaša
    Kuća Vladimira Glavaša
  • Katolička crkva Sveti Stjepan kralj
    Katolička crkva Sveti Stjepan kralj
  • Srpska pravoslavna crkva Svetog Jovana Preteče
    Srpska pravoslavna crkva Svetog Jovana Preteče
  • Spomenik borcima Crvene armije na keju
    Spomenik borcima Crvene armije na keju
  • Šlenzigerova palata
    Šlenzigerova palata
  • OŠ „Miloje Čiplić”
    OŠ „Miloje Čiplić”
  • Dom kulture
    Dom kulture
  • Srpska pravoslavna crkva Svetog Nikole
    Srpska pravoslavna crkva Svetog Nikole
  • Tiski kej
    Tiski kej
  • Ruševine srednjovekovne crkve u narodu poznaka kao Arača
    Ruševine srednjovekovne crkve u narodu poznaka kao Arača
  • Kapela „Manastir”
    Kapela „Manastir”
  • Kapela na Pravoslavnom groblju
    Kapela na Pravoslavnom groblju

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ https://i1123.photobucket.com/albums/l556/ivanjz/KartaBs.png
  2. ^ Iskopana kašika stara 7.000 godina („Večernje novosti“, 6. oktobar 2015)
  3. ^ Pored Tise arheološko blago („Politika”, 24. septembar 2016)
  4. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 2017.
  5. ^ a b J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
  6. ^ "Vreme", Beograd 15. oktobar 1937.
  7. ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.
  8. ^ "Srbska novina ili Magazin za hudožestvo, knjižestvo i modu", Budim 1838. godine
  9. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  10. ^ Etnička struktura nakon popisa 2011.
  11. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Нови_Бечеј&oldid=27523941”