Rudo
Rudo | |
|---|---|
 Rudo | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Republika Srpska |
| Opština | Rudo |
| Stanovništvo | |
| — 2013. |  1.760 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 37′ 02″ S; 19° 22′ 00″ I / 43.61731° S; 19.36663° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 390 m |
  Rudo Rudo na karti Bosne i Hercegovine | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 73260 |
| Pozivni broj | 058 |
Rudo je naseljeno mjesto i sjedište istoimene opštine u Republici Srpskoj, BiH. Nalazi se na krajnjem istoku Republike Srpske. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naseljenom mjestu Rudo ukupno je popisano 1.760 lica.[1]
Geografski položaj[uredi | uredi izvor]
Opština Rudo smještena je u krajnjem istočnom dijelu Republike Srpske i većim svojim dijelom graniči sa Srbijom. Prostire se na površini od 344 km² i graniči sa opštinama:
- Opština Višegrad
- Opština Novo Goražde
- Opština Čajniče
- Opština Rogatica
- Grad Užice
- Opština Priboj
- Opština Čajetina
Reljef[uredi | uredi izvor]
Sam grad Rudo nalazi se u brdsko-planinskom kraju donjeg toka rijeke Lim, dvadesetak kilometara prije njegovog ušća u Drinu, na prosječnoj nadmorskoj visini od oko 400 m. Kroz Rudo takođe protiče i rijeka Krupica, najkraća rijeka u Evropi.[2] Okruženo je planinskim vrhovima srednje visine, na sjevernoj strani je planina Varda sa najvećim vrhom od 1.389 m, a na južnoj strani planina Tmor sa najvećim vrhom od 1.280 m. Zemljište je izrazito brdsko-planinsko, sa selima razbacanim i ispresijecanim planinskim prevojima.
Klima[uredi | uredi izvor]
Područje opštine ima izraženu kontinentalnu klimu, sa povremenim blagim uticajem sredozemne klime. Zime su sa prosječnom temperaturom od -8 °C a ljeta sa prosječnim temperaturama oko 26 °C.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Period turske okupacije[uredi | uredi izvor]
Dolina Lima, gdje će nešto kasnije nastati naselje Rudo pred dolazak Turaka bila je u posjedu vlasteoske porodice Pavlović. Poznato je da su Turci ovu teritoriju kontrolisali i prije definitivne okupacije Bosne 1463. godine. Naselje na lijevoj obali Lima, koje će u kasnijem periodu biti poznato kao Staro Rudo, osnovano je 1555. godine, na osnovu Vakufname Mustafe paše Sokolovića, bliskog srodnika, nadaleko čuvenijeg i poznatijeg vezira Osmanskog carstva Mehmed paše Sokolovića, koji takođe potiče iz ovog kraja, sela po imenu Sokolovići. Ovaj ktitor je Lim premostio ćuprijom sa pet okana, a zatim je dao da se izgradi nekoliko objekata, koji su u to vrijeme obično pratili izgradnju naselja. Izgrađena je čaršija sa zanatskim radnjama i prodavnicama. U vrijeme Prvog srpskog ustanka, navodno je zapaljena džamija, čiji je oštećeni minaret stajao i 1930-tih.[3]
Austrougarski period[uredi | uredi izvor]
Pod turskom okupacijom ruđanski kraj je bio nešto više od 400 godina, sve do 1875. godine, kada je počeo ustanak Srba u Bosni (1875—1878). Srpske ustaničke čete su protjerale Turke sa ovih prostora preko Drine ka Sarajevu. Usled ratnih dejstava i nesigurnosti ovaj kraj je u tom periodu znatno opustio i tek posle uspostavljenog primirja u granični pojas između Turske i Austrougarske, uz desnu obalu rijeke Uvac, naselile su se izbeglice iz Stare Hercegovine. Odlukom na Berlinskom kongresu 1878. ruđanski kraj kao i čitava teritorija Bosne dodijeljena je na upravu Austrougarskoj, čija vojska je dobila mandat da zavede red na njenom prostoru. Tako se Rudo našlo pod okupacijom Austrougarske monarhije, u graničnom pojasu sa Turskom.
Važan momenat u istorijatu ovog mjesta desio se nakon velike poplave novembra 1896. godine, kada je nabujali Lim zbrisao staro naselje. Zemaljska vlada u Sarajevu pružila je potrebnu pomoć stanovništvu, a njeni inženjeri su uradili urbanistički plan novog naselja, koje je projektovano na desnoj obali Lima, na jednom uzvišenju. Tako je već od 1897. godine na novoj lokaciji počela izgradnja infrastrukture, kuća i drugih objekata novog naselja Rudo, koje je prvo naselje u Bosni i Hercegovini, podignuto po savremenom urbanističkom planu. Godine 1898. završena je izgradnja kolskog puta Rudo-Uvac, desnom stranom Lima, čime je Rudo bilo povezano sa novoizgrađenim putem Višegrad-Uvac i dobio kolsku vezu sa sreskim mjestom Višegrad. Bolju saobraćajnu povezanost donjela je novoizgrađena pruga uzanog koloseka Međeđa-Uvac i izgradnja, za to vrijeme, moderne željezničke stanice Rudo 1906. godine). Od 1908. godine kada je izvršena aneksija Bosne i Hercegovine, Rudo je i zvanično postalo dio Austrougarske monarhije. U tom periodu izgrađena je zgarda kasarne iznad željezničke pruge, a i dvije bogomolje u samom gradu — džamija (1906) i crkva Sv. Petra i Pavla (1912).
Period Kraljevine Jugoslavije[uredi | uredi izvor]
Posle proboja Solunskog fronta, nastupajući ka sjeveru, srpska vojska je na oduševljenje stanovništva Rudog ušla u ovo mjesto, čime je učinjen kraj četrdesetogodišnje vladavine Austrougarske monarhije u ovim krajevima. Više od 300 dobrovoljaca iz ruđanskog kraja i Gornjeg Podrinja, izbjegavajući službu u Austrougarskoj vojsci priključilo se tokom Prvog svjetskog rata srpskoj vojsci učestvujući kao dobrovoljci i u proboju Solunskog fronta. Od 1. decembra 1918. godine Rudo se našlo u Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca, novoj, ujedinjenoj državi pod dinastijom Karađorđević.
Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]
U Drugom svjetskom ratu ruđanski kraj je dosta postradao. U drugoj polovini aprila 1941. godine u Rudom je uspostavljena vlast Nezavisne Države Hrvatske, pa se srpski živalj našao na udaru novoformirane ustaške vlasti. Teror ustaša trajao je do Male Gospojine 21. septembra 1941. godine kada su ovo mjesto oslobodile ustaničke četničke jedinice. Vlast NDH nikada više u toku rata nije uspostavljena u Rudom. U oktobru 1941. godine Rudo je okupirala italijanska vojska. Dva bataljona divizije „Pusterija“, čija je komanda bila u Pljevljima, na ovom području zadržala su se sve do kraja novembra 1941. godine, kada su se zbog nesigurnosti povukli ka Pljevljima. Za kratko vlast su uspostavili četnici, čija se komanda na čelu sa poručnikom Kamenkom Jeftićem nalazila u bosanskoj Jagodini.
Povlačeći se ka sjeveru glavnina partizanskih jedinica sa Vrhovnim štabom, poslije sloma Užičke Republike, tragičnog poraza u Pljevaljskoj bici i neuspjeha prilikom napada na Sjenicu, počela je pristizati u Rudo 17. decembra 1941. godine. 21. decembra 1941. godine u Rudom je formirana Prva proleterska udarna brigada. Dan prve borbe ove jedinice po završetku rata biće povod za proslavu dana JNA, koji se svakog 22. decembra obilježavao sve do 1991. godine.
Po odlasku partizana iz Rudog 23. decembra u Rudo su ponovo ušle italijanske jedinice, koje će se tu zadržati sve do kapitulacije fašističke Italije 8/9. septembar 1943. godine.
Posle kapitulacije fašističke Italije Rudo se našlo u središtu teritorije koju su kontrolisali pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini, koja se prostirala od Berana na jugu do Sokoca na sjeveru. Štab generala Mihailovića prilikom vođenja operacija ka Sarajevu nalazio se na Ravancima iznad Rudog. Krajem oktobra 1943. glavnina Mihailovićevih snaga koncetrisala se ka Sarajevu kao glavnom cilju. U vrijeme borbi oko Sokoca sa njemačko-ustaškom vojskom, ove snage su iznenada napadnute sa zapada po dubini teritorije od strane 2. i 5. partizanske divizije. Ugrozivši i sam štab generala Mihailovića, partizani su primorali njegove snage na povlačenje. U sklopu tog napada dijelovi 5. divizije, kojom je komandovao Milutin Morača ušli su 25. oktobra u Rudo. Rudo i njegova okolina postali su poprište žestokih borbi partizanskih snaga — uglavnom 5. divizije i pripadnika Jugoslovenske vojske u otadžbini. Ove borbe okončane su do 6. decembra 1943. godine, kada se 5. divizija povukla sa ovog prostora, onemogućena da u sadejstvu sa 2. divizijom napravi dublji prodor ka Srbiji.
U Rudo su ušle jedinice njemačkog Vermahta, koje su tu ostale neko vrijeme. Poslije povlačenja Njemaca, cjelokupnu desnu obalu Lima zaposjele su jedinice Jugoslovenske vojske u otadžbini, koje su očekivale prodor partizanskih snaga ka Srbiji. U proljeće 1944. godine Rudo se našlo na poprištu žestokih sukoba partizanskih jedinica i pripadnika JVuO.
Te 1944. godine Rudo su kontrolisale uglavnom snage JVuO. Krajem 1944. godine u Rudo i okolinu pristigli su pripadnici JVuO iz Crne Gore, pod komandom potpukovnika Pavla Đurišića. Sa vojskom (po procjenama 9-10.000) pristiglo je i 5-7.000 civila. Sa njima je u Rudo došao i mitropolit Joanikije sa velikim brojem arhijereja i sveštenstva. Posle reorganizacije vojnih jedinica oni su napustili Rudo 9. januara 1945. godine uputivši se ka rebavi, gdje se nalazila Vrhovna komanda JVuO sa generalom Mihailovićem na čelu. Izvjestan broj Ruđana krenuo je sa njima na ovaj put sa kojeg se mnogi nikada više nisu vratili.
U Rudo su poslije nekoliko dana ušli pripadnici 5. albanske divizije, koja je po sporazumu Tita i Envera Hodže uzela učešće i sadejstvovala sa partizanskim jedinicama na ovom prostoru (Prijepolje, Priboj). Poslije poraza u sukobu sa zaštitnicom Pavla Đurišića ova jedinica se izvjesno vrijeme zadržala u Rudom, postradavši i od tifusa. Poslije povlačenja ove jedinice u Rudom je uspostavljena nova revolucionarna vlast.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Iskazani podaci odnose se samo na gradsko područje, odnosno grad Rudo.
| Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Rudo | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[4] | 1991.[5] | 1981.[6] | 1971.[7] | ||||
| Ukupno | 1 760 (100,0%) | 2 077 (100,0%) | 1 760 (100,0%) | 1 258 (100,0%) | |||
| Srbi | 1 727 (98,13%) | 1 203 (57,92%) | 987 (56,08%) | 677 (53,82%) | |||
| Bošnjaci | 22 (1,250%) | 731 (35,19%)1 | 554 (31,48%)1 | 488 (38,79%)1 | |||
| Crnogorci | 3 (0,170%) | – | 58 (3,295%) | 58 (4,610%) | |||
| Hrvati | 2 (0,114%) | 2 (0,096%) | 10 (0,568%) | 6 (0,477%) | |||
| Muslimani | 2 (0,114%) | – | – | – | |||
| Neizjašnjeni | 2 (0,114%) | – | – | – | |||
| Bosanci | 1 (0,057%) | – | – | – | |||
| Ostali | 1 (0,057%) | 73 (3,515%) | 6 (0,341%) | 3 (0,238%) | |||
| Jugosloveni | – | 68 (3,274%) | 136 (7,727%) | 22 (1,749%) | |||
| Makedonci | – | – | 5 (0,284%) | 2 (0,159%) | |||
| Albanci | – | – | 4 (0,227%) | 2 (0,159%) | |||
- 1 Na popisima od 1971. do 1991. Bošnjaci su popisivani uglavnom kao Muslimani.
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
.jpg)
U ulici Rudo, u Beogradu, nalazi se Istočna kapija Beograda. Ova ulica dobila je ime na predlog arhitekte Dragoljuba Mićovića, iz Rudog.
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
Infrastruktura[uredi | uredi izvor]
Opština Rudo je sa okolinom povezana, uglavnom, samo drumskim saobraćajem. Na pruzi Beograd-Bar, koja u dužini od 9 km prolazi teritorijom opštine Rudo nalaze se dva stajališta za putničke vozove Štrpca i Goleš, koja uglavnom koristi lokalno stanovništvo.
U saobraćajnom pogledu područje opštine se nalazi na periferiji značajnih saobraćajnih tokova Republike Srpske, Srbije i Crne Gore, ali je u koridoru jedne od najznačajnijih republičkih longitudinalnih saobraćajnica magistralnog puta M-5 — Sarajevo-Višegrad-Užice i dalje do Bugarske granice. Tako da obezbjeđuje dostupnost važnim centrima, kako Republike Srpske tako i Federacije BiH, Srbije i Crne Gore, sa kojima ova opština graniči.
Najznačajnija saobraćajnica na području opštine Rudo je saobraćajnica regionalnog karaktera, odnosno regionalni put R-449 — Brodar-Rudo-Uvac-Dobrun, gdje se ova saobraćajnica (u Dobrunu i Brodaru) ukršta sa magistralnim putem M-5. Regionalana putna mreža na području opštine iznosi 65 km i prekrivena je asfaltnim slojem lošijeg kvaliteta, sa kolovozom širine 6 m. Lokalni putevi se nalaze u fazi rekonstrukcije.
Sport[uredi | uredi izvor]
Sportska aktivnost bila je sastavni dio života posebno omladine ali zavisno od prilika i teškoća u kojima se ova opština nalazila ta aktivnost je oscilirala. U periodu između dva svjetska rata izvanredno dobro je bio organizovan rad Sokolske organizacije, posebno seoske Sokolske čete „Sokolovići“, koja je odigrala ogromnu ulogu u vaspitanju seoske omladine. Ruđanski Sokoli učestvovali su u svim akcijama Sveslovenske sokolske organizacije „SOKO“, od mjesnih preko sreskih i župskih pa sve do Svesokolskog sleta u Pragu.
Između dva rata, od sportskih igara Rudo se posebno istaklo u fudbalu. Rudo je i prvo mjesto iz bivše SR BiH, čime su se sportisti uključili u takmičenje u okviru međurepubličkih sportskih igara na tromeđi SR Srbije, SR Crne Gore i SR BiH. Od ostalih sportova vredni rezultati postignuti su u atletici, muškoj i ženskoj odbojci, streljaštvu, stonom tenisu i šahu. Posebno veliki uspjeh imala je ženska odbojkaška ekipa koja je tri puta bila pobjednik međurepubličkih igara.
Privreda[uredi | uredi izvor]
Proizvodnja[uredi | uredi izvor]
Privredni subjekti koji su 90-ih godina bili nosioci razvoja opštine Rudo ODP „Autodijelovi“, ODP „Rudoplast“ i ZDP „Polimka“ rade sa kapacitetom ispod 10%, a ODP „Rudoplast“ već više godina ne radi.
- Proizvodni pogon „Polimka“ u sastavu organizacije „ŠIPAD-MAGLIĆ“ iz Foče, zapošljava oko 120 radnika i bavi se proizvodnjom rezane građe, poluproizvoda za namještaj, građevinske stolarije, parketa i ostale drvene galanterije.
- Proizvodni pogon „Autodijelovi“, koji posluje sa kapitalom iz Srbije, zbog čega proces privatizacije još nije započeo, sa oko 170 radnika, bavi se proizvodnjom dijelova za automobilsku industriju, kontejnera za smeće i razne limeno — gvozdene galanterije.
- U pogonima „Rudoplast“ i „Dekorplast“, koji su se prije rata bavili proizvodnjom plastike i zapošljavali oko 178 radnika, poslije rata proizvodni proces je potpuno zamro.
Opšta ocjena za ostale privredne subjekte je da su u stanju stagnacije, nelikvidnosti, opterećenosti obavezama i u iščekivanju procesa privatizacije.
Zanatstvo[uredi | uredi izvor]
U oblasti zanatske djelatnosti manje ili više uspješno djeluje 40 samostalnih zanatskih radnji proizvodnog ili uslužnog karaktera.
Školstvo[uredi | uredi izvor]
Na teritoriji opštine Rudo postoje dvije osnovne škole, OŠ Rudo u Rudom i OŠ Boško Buha u Štrpcima, kao i jedan srednjoškolski centar sa više smjerova.
Trgovina[uredi | uredi izvor]
U oblasti trgovine postoje 44 samostalne trgovinske radnje, koje nude robu široke potrošnje. Na graničnom prelazu Uvac, u poslednje dvije godine razvio se pravi mali tržni centar, koji svakodnevno posjeti veliki broj kupaca iz Prijepolja, Pljevalja, Užica, Nove Varoši, Priboja. Državno-trgovinsko preduzeće „Proleter“ Rudo, koje je prije rata uspješno poslovalo, danas jedino izdaje svoje poslovne prostore u zakup.
Ugostiteljstvo[uredi | uredi izvor]
Što se tiče ugostiteljske djelatnosti svoje usluge nude: hotel „Rudo“, sa 42 ležaja u jednokrevetnim i dvokrevetnim sobama, a kafana i restoran 200 mjesta sa stolovima. Hotel ima i natkrivenu terasu koja može da primi 80 gostiju. Pored hotela postoje i 23 samostalne ugostiteljske radnje — bifei, kafići i restorani.
Šume i poljoprivreda[uredi | uredi izvor]
Područje opštine Rudo je izrazito brdsko-planinski kraj osim ravničarskog dijela u području rijeka Lim, Uvac i Ustibarske rijeke. Pod šumama se nalazi površina od 3.665 hektara, pašnjaci obuhvataju područje od 2.598 hektara, voćnjaci 557 hektara, oranice i bašte 2.625 hektara i neplodno zemljište 442 hektara.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Rezultati Popisa 2013, Gradovi, opštine, naseljena mjesta” (na jeziku: srpski). Republički zavod za statistiku. Arhivirano iz originala 23. 03. 2017. g. Pristupljeno 13. 09. 2019.
- ^ Najkraća rijeka Evrope protiče kroz Rudo, Pristupljeno 12. 4. 2013.
- ^ "Vreme", 29. jul 1937.
- ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 – Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Arhivirano iz originala 07. 04. 2021. g. Pristupljeno 7. 4. 2021.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991.” (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 19. 11. 2015.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 19. 11. 2015.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 19. 11. 2015.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bejtić, Alija (1943). „Uloga vakufa u izgradnji i razvitku naših gradova”. Narodna uzdanica : kalendar za godinu 1944 : (1363-1364. po Hidžri). Sarajevo: Muslimansko kulturno društvo "Narodna uzdanica", (Sarajevo : Tiskara „Bosanska pošta“). XII: 153—161. COBISS.BH 22110470
- Bejtić, Alija (1953). „Spomenici osmanlijske arhitekture u Bosni i Hercegovini”. Prilozi za orijentalnu filologiju i istoriju jugoslovenskih naroda pod turskom vladavinom. Sarajevo: Orijentalni institut (III—IV/1952-53): 229—297. COBISS.SR 89151498 COBISS.SR 103969543 COBISS.RS 1126062052 COBISS.BH 16399874
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Opština Rudo (jezik: srpski)
- Više informacija o školama u opštini Rudo Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. septembar 2016) (jezik: srpski)
- Položaj Rudog na mapi
- Gugl satelitska mapa (Maplandia)
- Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
