Kanal Dunav—Tisa—Dunav

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Kanal Prigrevica-Bezdan kod Kupusine
Kanal Savino Selo-Novi Sad kod naselja Rumenka
Kanal u Novom Sadu
Kanal u Novom Sadu
Prevodnica Šlajz, Bečej

Hidrosistem Dunav—Tisa—Dunav (DTD) je jedinstvena kanalska mreža koja povezuje tokove reka Dunava i Tise kroz Vojvodinu i predstavlja hidrotehnički sistem za odvodnjavanje unutrašnjih voda, navodnjavanje, odbranu od poplava, snabdevanje vodom, odvođenje upotrebljenih voda, plovidbu, turizam, ribarstvo i uzgoj šume.[1]

Hidrosistem DTD sa prirodnim i delimično rekonstruisanim vodotocima ima 960 km, od čega je plovno 600 km. Svojom mrežom povezuje 80 vojvođanskih naselja, a u okviru sistema postoje 23 ustave, pet sigurnosnih ustava, zatim 15 brodskih prevodnica i još pet koje nisu više u funkciji, pet velikih crpnih stanica i 86 mostova (64 drumska, 21 železnički i jedan pešački).

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Prvi kanali u Vojvodini, koja je do tada uglavnom bila močvarno područje jer su je reke nemilosrdno plavile, izgrađeni su početkom 18. veka. U Banatu je 1718. godine započeto iskopavanje veštačkog kanala dužine 70 km na Begeju, od Temišvara do Kleka, u delu koji je bio najugroženiji od poplava. U Bačkoj su napravljena dva kanala – prvi 1785. godine između Kule i Vrbasa i drugi između Sivca i Vrbasa, izgrađen 1787. godine.[2]

Za preteču Hidrosistema DTD smatra se Veliki bački kanal, koji je građen između 1793. i 1801. godine po projektu braće Jožefa i Gabora Kiša. Dugačak 114 km, Veliki bački kanal je u svoje vreme predstavljao najveći vodoprivredni sistem u dunavskoj regiji i Jugoistočnoj Evropi.

Idejni tvorac Hidrosistema DTD je inženjer Nikola Mirkov, koji je 1947. godine izložio ideju o gradnji. Pre nego što su počeli radovi na Hidrosistema DTD postojalo je svega 170 km kanala, pet prevodnica – Bezdan, Mali Stapar, Bečej, Klek i Itebej i četiri ustave. Rad na planu za gradnju trajao je čitavu deceniju, dok je sam Hidrosistem građen od 1957. do 1977. godine. Završetkom gradnje Hidrosistema DTD smatra se godina puštanja brane na Tisi, odnosno 1977. godina.[3]

U vreme izgradnje, Hidrosistema DTD smatran je za jedan od najvećih investicionih projekata. Njegova veličina može se sagledati i kroz podatak da je za gradnju ovog kompleksnog hidrološkog sistema bilo potrebno iskopati 130 miliona kubika zemlje, a za nastanak Panamskog kanala 179 miliona kubika zemlje.

Za potrebe gradnje snimljeno je 1,7 miliona hektara teritorije Vojvodine, što je takođe značilo i stvaranje novih karata regija Bačke i Banata. U njegovom dvodecenijskom nastajanju učestvovalo je 400 inženjera, urađeno je 1.300 elaborata na 135.000 kucanih strana i preko 35.000 grafičkih crteža. Prilikom gradnje Hidrosistema DTD ugrađeno pola miliona kubika betona.

Namena Hidrosistema Dunav—Tisa—Dunav[uredi | uredi izvor]

Najbitnija uloga Kanala DTD jesu odvodnjavanje i navodnjavanje. Ukupna količina prihvaćene i evakuisane vode sa jedan milion hektara u Bačkoj i Banatu je 250 miliona kubika godišnje. Projektom je predviđeno da se iz Hidrosistema može navodnjavati čak 510.000 ha, ali se na nažalost trenutno navodnjava samo 30.000 ha.

Izgradnjom Hidrosistema DTD odbrambena linija u Vojvodini svedena je sa 502 km na 446 km, a vreme trajanja odbrane od poplava drastično skraćeno.

Vrlo bitnu ulogu Hidrosistema DTD ima i za industriju. Godišnje se u proseku industriji isporuči 40 miliona kubika vode. Kanal takođe služi za plovidbu i transport robe (projektovani potencijal je 7 miliona tona godišnje), prijem upotrebljenih voda i zaštita kvaliteta vode, zatim šumarstvo, ribarstvo, nautički turizam i rekreaciju.

Objekti na kanalu[uredi | uredi izvor]

Ustave[uredi | uredi izvor]

Na osnovnoj kanalskoj mreži Hidrosistema DTD nalaze se 23 ustave i to 18 novih i pet ustava koje su postojale i pre nego što je Nikola Mirkov počeo da gradi Hidrosistem. Ustave su izgrađene kao samostalni objekti ili zajedno sa prevodnicama u sastavu hidročvora. Zadatak ustave je da reguliše nivo vode u kanalu. Ustave nose nazive mesta u kojima (ili pored kojih) su podignute, a nalaze se u sledećim mestima:

Sigurnosne ustave[uredi | uredi izvor]

Sigurnosne ustave se nalaze na kanalima Hidrosistema u Bačkoj. Ima ih pet i čine sistem koji sprečava nadiranje poplavnih dunavskih voda u centralne i južne delove Bačke. Konstruisane su tako da je kroz njih moguća plovidba, a mogu i propuštati odgovarajuće količine vode za navodnjavanje. Sigurnosne ustave su:

Prevodnice[uredi | uredi izvor]

Na kanalu DTD izgrađeno je 10 novih prevodnica, dok je pet starih priključeno Hidrosistemu. Pojedine stare prevodnice danas služe kao ustave. U sastavu brane na Tisi se nalazi i prevodnica. Uloga prevodnice je da prevodi brodove sa jednog na drugi nivo vode.

Stare prevodnice[uredi | uredi izvor]

Nove prevodnice[uredi | uredi izvor]

Pogled na prevodnicu u Novom Sadu

Crpne stanice[uredi | uredi izvor]

Na osnovnoj kanalskoj mreži Hs DTD ima šest velikih crpnih stanica koje služe za snabdevanje kanala vodom, kada gravitacionim putem to nije moguće u dovoljnoj meri. Služe, takođe, za odvođenje suvišnih voda iz mreže kanala i za regulisanje nivoa vode.

  • Bezdan I (nije u funkciji)
  • Bezdan II
  • Bogojevo
  • Bečej
  • Žabalj
  • Pančevo

Brana na Tisi[uredi | uredi izvor]

Brana na Tisi kod Novog Bečeja je završena 1977. godine i predstavlja najveći objekat na Hidrosistemu DTD. Brana ima sedam prelivnih polja i prevodnicu za brodove do 1000 tona nosivosti. Njenom izgradnjom i podizanjem nivoa Tise uzvodno, omogućeno je gravitaciono zahvatanje, to jest, snabdevanje banatskog dela vodom iz Hidrosistema DTD. Branom se pregrađuje korito Tise za veliku vodu u dužini od 520 m. Na stubovima brane projektovan je drumski most, kao saobraćajna veza između Banata i Bačke.

Mostovi[uredi | uredi izvor]

U toku gradnje Hidrosistema DTD presečene su mnoge saobraćajnice, pa je podignuto 86 novih mostova. Od toga su 64 drumska, 21 železnički, a jedan pešački most. Dužina mosta zavisila je od širine kanala, a širina mosta određena je kategorijom puta. Donja ivica konstrukcije određena je tako da omogućava plovidbu, ili su izvedeni tako da se mogu pomerati kao što su električni, pokretni, čelični mostovi ili drveni pontonski mostovi.

Sistem manjih kanala koji čine kanal DTD
Ukupna dužina (km) Plovno (km) Neplovno (km)
Bečej-Bogojevo 90,0 90,0 -
Vrbas-Bezdan 90,0 89,9 -
Novi Sad-Savino Selo 80,9 80,9 -
Bajski kanal 39,1 39,1 -
Odžaci-Sombor 12,7 12,7 -
Bački Petrovac-Karavukovo 52,0 52,0 -
Prigrevica-Bezdan 31,7 31,7 -
Kosančić-Mali Stapar 21,1 21,1 -
Jegrička 65,4 - 65,4
# Bačka (ukupno) 420,8 355,4 65,4
Banatska Palanka-Novi Bečej 147,3 147,3 -
Begej 34,6 34,6 -
Plovni Begej 31,4 31,4 -
Stari Begej 37,1 - 37,1
Kikindski kanal 50,3 32,0 18,3
Zlatica 35,0 - 35,0
Tamiš 116,8 3,0 113,8
Karašac 5,8 - 5,8
Brzava 19,9 - 19,9
Moravica 17,4 - 17,4
Rojga 12,6 - 12,6
# Banat (ukupno) 508,2 248,3 259,9
# Ukupno 929,0 603,7 325,5

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Kanal Dunav-Tisa-Dunav”. Specijalni rezervat prirode Gornje Podunavlje. Pristupljeno 25. 1. 2020. 
  2. ^ „Istorija kanala Dunav- Tisa- Dunav”. NS uživo. Pristupljeno 25. 1. 2020. 
  3. ^ „ŠEST DECENIJA OD POČETKA IZGRADNJE KANALA DUNAV-TISA-DUNAV I ČETIRI DECENIJE OD ZAVRŠETKA RADOVA”. Poljoprivrednik. Pristupljeno 25. 1. 2020. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Kanal Dunav—Tisa—Dunav na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Канал_Дунав—Тиса—Дунав&oldid=25518758”