Lazar Tomanović

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Lazar Tomanović
Lazar Tomanović
Lični podaci
Datum rođenja(1845-03-30)30. mart 1845.
Mesto rođenjaLepetane, Austrijsko carstvo
Datum smrti2. novembar 1932.(1932-11-02) (87 god.)
Mesto smrtiJošice, Kraljevina Jugoslavija
17. aprila 1907 — 28. avgusta 1910.
MonarhNikola I
PrethodnikAndrija Radović
Nasledniklično (kao predsednik Vlade Kraljevine Crne Gore)
28. avgusta 1910 — 19. juna 1912.
MonarhNikola I
Prethodniklično (kao predsednik Vlade Kneževine Crne Gore)
NaslednikMitar Martinović
2. aprila 1909 — 24. januara 1910.
MonarhNikola I
PremijerIsti
PrethodnikJovan Simonov Plamenac
NaslednikJovan Simonov Plamenac
4. maja 1907 — 4. maja 1909.
MonarhNikola I
PremijerIsti
PrethodnikGavrilo M. Cerović
NaslednikSekula Drljević
31. marta 1910 — 28. avgusta 1910.
MonarhNikola I
PremijerIsti
PrethodnikBaina Vučković
Nasledniklično (kao ministar pravde Kraljevine Crne Gore)
28. avgusta 1910 — 11. avgusta 1911.
MonarhNikola I
PremijerIsti
Prethodniklično (kao ministar pravde Kneževine Crne Gore)
NaslednikMilo Dožić
4. aprila 1907 — 28. avgusta 1910.
MonarhNikola I
PremijerIsti
PrethodnikAndrija Radović
Nasledniklično (kao ministar inostranih poslova Kraljevine Crne Gore)
28. avgusta 1910 — 11. avgusta 1911.
MonarhNikola I
PremijerIsti
Prethodniklično (kao ministar inostranih poslova Kneževine Crne Gore)
NaslednikDušan Gregović

Lazar Tomanović (Lepetane, 30. mart 1845 [1] — Jošice, 2. novembar 1932) bio je srpski političar, sudija, književnik i publicista.[2] Tomanović je bio urednik „Glasa Crnogoraca“, sudija Velikog suda na Cetinju, predsjednik Vlade Crne Gore i ministar inostranih poslova, ministar pravde, ministar unutrašnjih poslova, saradnik velikog broja srpskih časopisa, kalendara i listova, prvak Srpske Stranke u Primorju i narodni poslanik u dalmatinskom saboru.

Rođenje i porijeklo[uredi | uredi izvor]

Rođen je 30. marta 1845. godine u Lepetanima. Politika od 4. novembra 1932. godine je povodom njegove smrti pisala da je rođen na praznik Lazarevu subotu, a u matičnoj knjizi da je rođen 19. marta 1845, a te godine Lazareva Subota je bila 19. aprila, po julijanskom kalendaru.[3] Preci su mu porijeklom sa Cuca, pa su ga mnogi zvali Cuca s mora, a Nikola Petrović ga je često zvao tvrdoglavi Cuca.[4] Petar Vukotić ga je iz plemenskih razloga Nikoli preporučivao umjesto Vasojevića Gavre Vukovića.[5] Jedan od slavnih predaka-bratstvenika Tomanovića bio je Nikac od Rovina.

Školovanje[uredi | uredi izvor]

Tri razreda osnovne škole završava u Lepetanima, a četvrti u manastiru Savina. Tu ga učitelj preporučuje vladici dalmatinskom Stefanu Kneževiću, koji ga šalje na dalje školovanje u Srpsku gimnaziju i Pravoslavnu bogosloviju u Zadar. Do 1860. završava sedam razreda zadarske gimnazije. Tamo je dao puni doprinos osnivanju srpskog đačkog društva i pokretanju lista Prvenac. Pristupio je Srpskoj ujedinjenoj omladini, pa je imao želju da Srpsku gimnaziju (8. razred) završi u Novom Sadu. U tome mu je pomogao Antonije Hadžić, koji mu je pomogao da za to dobije stipendiju Save Tekelije. Prijatelj s kojim je dve godine delio sobu (8. razred gimnazije u Novom Sadu i 1. univerzitetske godine u Pešti) bio je Milan Jovanović.[6] U mladosti su mu uzori bili Mihailo Polit-Desančić, Svetozar Miletić i Jovanović, koje je upoznao u Novom Sadu.[7] Zatim je studirao pravo u Pešti, a studije prava nastavlja u Gracu, kada dobija materijalnu pomoć kneza Nikole Petrovića. Apsolvirao je filosofski fakultet u Gracu 1893. godine. Nakon što je bio na Cetinju sekretar Senata, vraća se u Grac gdje doktorira.[8] Matica srpska je dala Tomanoviću stipendiju za doktorat.[9] Bio je predsjednik dalmatinskog Akademskog društva Biokovo u Gracu.[7]

Karijera[uredi | uredi izvor]

Kao mlad čovjek je slao tekstove za list Zastava sa srpskog primorja (Boka kotorska). Sarađivao je i sa novosadskim listom Matica. I kasnije su mu objavljivani brojni članci u listovima Zastava, Pančevac, Srpsko-dalmatinski magazin. Bio je aktivni član srpskih društava Predionica i Srbadija. Bio je predsjednik srpskog dalmatinskog Akademskog društva Biokovo u Gracu.[7] Borio se za očuvanje srpskog imena na obalama Jadrana. Prijatelji su mu bili Simo Matavulj i Pavle Rovinski. Nakon povratka iz Graca u Kotoru radi dvije godine u sudskoj praksi. U Velikom ratu Crne Gore protiv Turske (1876-1878) postaje dobrovoljac i boravi na Cetinju kao urednik Glasa Crnogorca, zamjenivši na mjesti urednika Lazu Kostića.[10] Zajedno sa Nikodimom Milašom, Savom Bjelanovićem i Franom Gondolom-Gundulićem, lider je Srpske narodne stranke na Primorju i u jednom mandatu postaje srpski poslanik u Dalmatinskom saboru u Zadru.

1880. osniva srpski poslanički klub i pokreće Srpski list u Zadru, ali do 1888. radi u Herceg Novom kao advokatski pripravnik. Pošto od austrijskih vlasti nije mogao dobiti dozvolu za otvaranje sopstvene advokatske kancelarije, iz Herceg Novog odlazi za Crnu Goru, gdje ponovo postaje sekretar Senata, gdje prijateljuje sa Lazom Kostićem i Simom Matavuljem. Pokreće i uređuje časopis Nova Zeta, a uređivao je i Grlicu i Glas Crnogorca. Njegov cilj uređivanja ovih listova je bilo kulturno povezivanje Crne Gore sa ostalim dijelovima srpstva. Objavio je monografiju Petar II Petrović Njegoš kao vladalac koja je odmah nagrađena prvim [11] (u Bosanskoj vili pogrešno stoji, trećim) stepenom ordena Svetog Save.

Prisustvovao je 1890. godine u Majncu proslavi jubileja, 500 godina Gutenbergove štamaprije, gdje je održao zapažen govor o Obodskoj štampariji, a bio je i na čelu Odbora za proslavu 400 godina Obodske štamparije na Cetinju.[12] Tada se pobratimio sa slikarom Aksentijem Marodićem[13] i begom Mušovićem iz Nikšića.[14]

Postaje direktor Cetinjske gimnazije 1913. Umro je 1932. godine u Jošicama a sahranjen u porodičnoj grobnici u Kamenarima. Danas mu je grob u porti pravoslavne crkve u Kamenarima, ali je grob zbog oštećenosti od starosti ostao bez natpisa.

Bosanska vila je pisala o njemu[15] kao i 3. broj nikšićkog „Onogošta” za 1900.g., o njegovoj knjizi „G. Ruvarac i Montenegrina”.

O svojoj nacionalnoj pripadnosti je napisao:

Zalud bih ja bio Srbin od najčistije krvi i jezika srpskoga, kada bi u meni bila duša tuđinska.

[16]

Kad smo jesenas mi Srbi na primorju...

[17]

Takođe je poznat po svojoj izjavi, datoj 1910. godine u svojstvu predsednika vlade, prilikom svečanog proglašenja Kraljevine Crne Gore: "Mitropolija cetinjska jedina je Svetosavska Episkopska Stolica, koja je bez prekidanja do danas sačuvana, i kao takva zakonita prestonica i nasljednica Pećske Patrijaršije".[18] Objasnio je značenje riječi hrvat (kopač) kojim su se imenovali Primorci i Crnogorci u Carigradu.

Stavovi[uredi | uredi izvor]

Smatrao je da Šumadija nije smjela uzeti ime Srbija, jer se ni Pijemont nije nazvao Italijom, prije nego je i Rim s ostalim krajevima Italije ujedinio. Navodi podatak da je Dositej Obradović u pismu iz Trsta, mitropolitu Petru pisao da u tom kraju Srbije (kod Budve) Petar osnuje jednu višu školu sa malom štamparijom.[19] Od austrijske štampe je nazivan italianissimo, jer je bio naklonjen Italiji. O Tolstoju je pisao da je on najveći zlotvor Rusije, jer je zaveo umove Rusa i od spasavajućeg nacionalizma ih usmjerio ka kosmopolitizmu, čime je otvorio vrata boljševicima u Rusiji.[20] Crnogorci su mu južni Srbi[21], a Crnu Goru je istorijski smatrao posljedom iskrom srpske slobode. O odnosima Srba i Hrvata je zapisao da bi Hrvati u Hrvatskoj, htjeli srpski element pretvoriti u hrvatski, i da bi se Hrvatstvo htjelo uzdići na grobu Srpstva.[22] O starčevićanstvu je mislio (i na osnovu razgovora sa Franom Pilepićem) da su na stranputici, zbog izopačene istorije koju im pišu popovi. To je jedini element u hrvatskom narodu nezavisan od vlade i popovstva, ali uzalud, kada su mu jedni i drugi dušu i krv otrovali mržnjom na Srpstvo.[23] Rajačić je 1848. izašao na političko polje i time od pravoslavnih Srba i nehotice otuđio Srbe katolike i otpravio ih u Hrvate.[24] O nauci i politici je zapisao: Nauka se ne slaže sa politikom, čak je i isključuje, jer politika ne trpi istinu, kojoj nauka služi. Jovan Cvijić mu se jedini u srpskoj nauci nije obazirao na politiku.[25] Gundulićev Osman i Kačićevi Razgovori ugodni naroda slovinskoga su mu napisani srpskim jezikom, a hrvatska književnost je kasnije prihvatila srpski jezik kao svoj književni jezik.[26] Bečki otrov, da je samo pravoslavno srpsko, je nadvladao u Podunavlju. Navodeći svoj doprinos u korist srpske kulture, osnivanje lista Nova Zeta, dramu Djevojka-spravljenica, možda najljepši komad za naše pozorište... sa žaljenjem i osudom se upitao: Ali ko je pazio u Podunavlju šta se radi na tome Primorju?[10] Nesreća mu je što je Srbija primila kutluru iz Karlovaca i Novog Sada i što je Beograd, pod tim uticajem, samo pisano ćirilicom smatrao da spada u srpsku književnost, ne obazirući se na duh i sadržaj napisanoga. Tako su mu prvi apostoli srpske misli na književnom polju na Primorju, Gundulić i Miošić (koji je opjevao Svetog Savu), zbog pisanja latinicom, od Beograda ignorisani.[25] Branio je načelo narodnosti koja isključuje vjerosipovjest kao primarnu, tj. zalagao se za postojanje Srba svih vjera, a ne da je Srbin samo pravoslavac.[27]

Kritikovao je srpske naučne krugove što sva saznanja u vezi Obodske štamparije ignorišu, kao da je to bilo djelo Crnogoraca, a ne potonjih ostataka srpske kulturne elite, koja se spasila pod Lovćenom. Osuđivao je modernistički duh u srpskoj književnosti Kraljevine Jugoslavije u kojem su nacionalni pisci ignorisani: Branko Radičević, Jovan Jovanović Zmaj, Aleksa Šantić... Đorićeva epopeja Kosovo je po njemu također ignorisana.[28] Srpski književni Areopag je po njemu imitirao onaj francuski, koji isključuje patriotizam i nacionalizam.[29] Žalio je što modernizam u književnosti prezire sve što je naše. Valtazar Bogišić mu je zbog Imovinskog zakonika ravan Vuku,[30] a sa drugom Savom Bjelanovićem bio je jedna duša i jedna misao.[31] Kritikovao je porodicu Vojnović: Đura, Ivu i Luja, s kojim je imao i lični sukob. Nije se slagao sa istorijskim pogledima na Crnu Goru Jovana Tomića[32] i Ilariona Ruvarca,[33] a za Đorđa Nastića je smatrao da je poslan od Austrije da posvađa Srbiju i Crnu Goru.[34] Nisko mišljenje je imao i o Svetozaru Pribićeviću koji je kao ministar prosvjete naredio da učitelji pitaju roditelje, da li žele da im djeca pohađaju vjeronauku.[35] [36] Sablaznila ga je i svetosavska besjeda kod ćerke u Valjevu, kada je jedan profesor-komunista držao svetosavski govor u gimnaziji i u govoru rekao da je čovjek nastao od majmuna.[36] Kritikovao je i branio SPC. Zamjerao joj je što nema vjernike po crkvama, npr. u Valjevu. Osim jednog Rusa izbjeglice, nije imao ko da odgovara na liturgijama, a sa druge strane šalju svoje misije u Češku i Slovačku ili na katolički Vis.[37] Položaj srpskog patrijarha u Kraljevini Jugoslaviji mu je bio ponižavajući, ravan nekom činovniku. Bio je protivnik odbacivanja (iz neznanja) našeg nasljednog običajnog prava. Konstatovao je da je po tom pitanju zavladalo nivelisanje, koje otvara vrata komunizmu i da boljševici mogu trljati ruke, koji pripremeju naraštaj bez oca, majke, brata, sestre, bez kuće i države, bez crkve i bez Boga.[38] Smatrao je da novooslobođeni Ulcinj i kraj do rijeke Bojane treba što prije posrbiti, a Bojanu navodi kao prirodnu granicu srpskoga naroda i arbanaškoga.[39]

Porodica[uredi | uredi izvor]

Otac (Andrija Tripov) i djed (Tripo Đurov) su bili poznati pomorski kapetani. Majka mu je bila Ana Miletić iz Penuzice (danas Prčanj). Mlađa sestra Sofija mu umire u 25. godini života, 1864. godine i sahranjena je kod crkve Svete Neđelje u Jošicama.[40] 10/21. januara 1877. godine vjenčao se u manastiru Topla sa uglednom, lijepom i obrazovanom Petroslavom Radulović (1857-1880), koja samo tri i po godine kasnije umire.[8] Tako je rano ostao sa dvoje djece, ćerkom Rosandom (ime je dobila po njegovoj babi) i sinom Milutinom.[41] Punica mu je bila Mara iz Herceg Novog.[42] Jedna tetka mu je bila udana u Morinju, najstariji brat mu je bio Petar - odselio je u Australiju (imao je petoricu braće),[43] sestra Marina,[44] a jedan od braće bio je Teofil,[42] koji je imao prodavnicu u Lepetanima, bio je seoski glavar. Marina i Teofil su bili blizanci. Najmlađi brat je bio Đuro, koji se odselio u Južnu Ameriku i bio je sklon alkoholu, a brat Božo je učio nautiku u Herceg Novom.[45] Sin Milutin je bio omiljeni pridvornik knjaginje Milene[46] i pratnja kralja Nikole kada je 1916. odlazio iz Crne Gore,[47] pred Austrijancima.[48] Sestra mu se udala u Risan u porodici Ćatovića, a ćerka mu se udala u Valjevo.[49] Kumovi su im bili porodica Ramadanović iz Boke koji su slavili Srđevdan.[50] Lazar Tomanović je napisao tekst Moje bratstvo u kojem opisuje svoju familiju i pretke.[51]

Odlikovanja[uredi | uredi izvor]

Do 1898. dobio je, zbog zasluga na književnom i političkom polju, ovo ordenje[52]:

Odabrani radovi[uredi | uredi izvor]

  • Bokelji u ratu za oslobođenje grčko (1873) - monografija objavljena u XXX knjizi Srpsko-dalmatinskog magazina[54]
  • Fra Andrija Kačić prema Srpstvu i Hrvatstvu (1886)
  • Petar II Petrović Njegoš kao vladalac (1896)
  • G. Ruvarac i Montenegrina (1899)
  • Povodom aneksije Bosne i Hercegovine (1909)
  • Iz mog ministrovanja (1921)
  • Događaji u Boki Kotorskoj od godine 1797. do 1914. (1922)
  • Putopisna proza (2007) - putopisni tekstovi objavljeni u raznim srpskim listovima
  • Memoari (2018) - tekstovi Lazara Tomanovića objavljeni pod nazivom Memoari

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Slavko Perović ga spominje kao značajnu ličnost u knjaževini i kraljevini Crnoj Gori, neobično darovitog, ali kao izrazitog i sofisticiranog velikosrbina.[8]

Književno odjeljenje Matice srpske imenovalo ga je svojim članom, a na Cetinju je morao islatiti račun Državnoj štampariji, koja mu je objelodanila knjigu o Njegošu kao vladaocu. Kao dokaz za tu tvrdnju čuvao je račun, da svakome pokaže, ko ne vjeruje. Navodi i da je za ćerku morao plaćati na Institutu carice Marije, iako je tamo bilo 20 besplatnih mjesta. To je komentarisao tako, da se njegov Gospodar Nikola Petrović bojao samo da se on ne obogati.[11] Tomanovićevo krsno ime je bio Sveti Trifun, a slavio ga je u rodnim Lepetanima, drugog dana nakon Aranđelovdana, 10. novembra po julijanskom kalnedaru, na dan apostola Olimpa, Erasta... [55] Zanimljivost je to što proslave Svetog Trifuna nema u pravoslavnim kalendarima toga dana. Katolici u Kotorskoj biskupiji slave ovog sveca i 10. novembra kao Mali Trifundan. U vjerski mješovitom kraju je očigledno dolazilo da prožimanja pravoslavnih i katoličkih tradicija. U crkvenom pravoslavnom i katoličkom kalendaru crnogorskog godišnjaka Orlić za 1865. godinu, katolcii slave 10. novembra: Trifon i druž., a pravoslavni 10. novembra, po julijanskom, nemaju Trifuna.[56] Tomanovićevi preci su iz Stare Crne Gore, Cuca, došli u Morinj, a zatim u Lepetane. U Morinju postoji, danas katolička crkva Svetog Trifuna iz 15. vijeka, na izvoru Sutvara, što ukazuje da je crkva moguće ranije bila posvećena Svetoj Varvari.[57] Po političkoj-državnij naredbi iz 1828, pravoslavni Bokelji su morali svetkovati katoličke praznike. Stjepan Mitrov Ljubiša je uticao i pomogao da austrijsko ministarstvo unutrašnjih poslova 1862. ukine ovu naredbu.[58]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Tomanović 2007, str. 491.
  2. ^ Pavićević, Mićun (1908). Brđanke, Posveta D-ru Lazu Tomanoviću, srpskom pjesniku i publicisti, XXV,. Cetinje. 
  3. ^ Tomanović, Lazar. Moje bratstvo (PDF). str. 378. 
  4. ^ Tomanović 2018, str. 97.
  5. ^ Tomanović 2018, str. 482.
  6. ^ Tomanović 2007, str. 81.
  7. ^ a b v Tomanović 2018, str. 497.
  8. ^ a b v Slavko Perović:” Zna se – u kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, docnijoj kraljevini Jugoslaviji, Crnogorci postojali – nijesu, bili su z a b r a nj e n i !”. 
  9. ^ Tomanović 2018, str. 501.
  10. ^ a b Tomanović 2018, str. 570.
  11. ^ a b Tomanović 2018, str. 575.
  12. ^ Tomanović 2018, str. 510.
  13. ^ Tomanović 2018, str. 107.
  14. ^ Tomanović 2007, str. 71.
  15. ^ Bosanska vila, br. 3, 15. februar. Sarajevo. 1898. str. 33.—36. 
  16. ^ Tomanović, Lazar (1886). Fra Andrija Kačić prema srpstvu i hrvatstvu. Zadar. str. 58. 
  17. ^ Tomanović, Lazar (1886). Gunduličev "Osman" sa gledišta srpsko hrvacke razmirice. Zadar. str. 66. 
  18. ^ Glas Crnogorca, god. 39 (1910), br. 35, str. 2.
  19. ^ Tomanović 2018, str. 363.
  20. ^ Tomanović 2018, str. 489.
  21. ^ Tomanović 2018, str. 527.
  22. ^ Tomanović 2007, str. 97, 98.
  23. ^ Tomanović 2007, str. 102.
  24. ^ Tomanović 2007, str. 109.
  25. ^ a b Tomanović 2018, str. 511.
  26. ^ Tomanović 2018, str. 509.
  27. ^ Tomanović 2018, str. 361.
  28. ^ Tomanović 2018, str. 521.
  29. ^ Tomanović 2018, str. 523.
  30. ^ Tomanović 2018, str. 561.
  31. ^ Tomanović 2018, str. 572.
  32. ^ Tomanović 2018, str. 363-365, 495, 570, 571, 578.
  33. ^ Tomanović 2018, str. 58, 474, 492-497, 505-506, 537, 541-542, 570, 578.
  34. ^ Tomanović 2018, str. 73-79, 85, 160-170, 224, 233-238, 272, 274, 276, 485.
  35. ^ Tomanović 2018, str. 358.
  36. ^ a b Tomanović 2018, str. 387.
  37. ^ Pravoslavna crkva na Visu, koju su komunisti srušili 1963. 
  38. ^ Tomanović 2018, str. 555.
  39. ^ Tomanović 2007, str. 402.
  40. ^ Tomanović 2007, str. 31.
  41. ^ Tomanović 2007, str. 408.
  42. ^ a b Tomanović 2018, str. 556.
  43. ^ Tomanović, Lazar. Moje bratstvo (PDF). str. 358, 360, 362. 
  44. ^ Tomanović 2018, str. 558.
  45. ^ Tomanović, Lazar. Moje bratstvo (PDF). str. 363, 364, 366. 
  46. ^ Tomanović 2018, str. 567.
  47. ^ Tomanović 2018, str. 133.
  48. ^ Tomanović 2018, str. 89.
  49. ^ Tomanović 2018, str. 504.
  50. ^ Tomanović 2018, str. 76.
  51. ^ Tomanović, Lazar. Moje bratstvo (PDF). 
  52. ^ Bosanska vila, br. 3, 15. februar. Sarajevo. 1898. str. 36. 
  53. ^ Tomanović 2018, str. 575..
  54. ^ Tomanović 2018, str. 569.
  55. ^ Tomanović 2007, str. 454.
  56. ^ Orlić, crnogorski godišnjak. Cetinje. 1865. str. 20, 21. 
  57. ^ Crkva svetog Tripuna u Morinju. 
  58. ^ Jovović, Vasilj (2022). Svetigora, br. 301., Stefan Mitriv Ljubiša - srpski patriota i borac za srpski jezik i pravoslavlje. Cetinje: Svetigora. str. 47.  line feed character u |title= na poziciji 52 (pomoć)

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Лазар_Томановић&oldid=27675452”