Muzej u Smederevu

Muzej u Smederevu
Osnivanje	1950.
Lokacija	Smederevo Srbija
Direktor	Tatjana Gačpar
Adresa	Omladinska 4
Veb-sajt	Zvanični veb-sajt

Muzej u Smederevu je zavičajna muzejska ustanova kompleksnog tipa, a u sastavu muzeja se nalazi prirodnjačka, arheološka, numizmatička, istorijska, etnološka, umetnička zbirka, kao i zbirka savremene umetnosti.

Osnovna delatnost muzeja u Smederevu, pored muzejskih poslova u domenu prikupljanja, proučavanja, stručne i naučne obrade, zaštite i prezentacije predmeta od kulturno-istorijskog, odnosno muzeološkog značaja na teritoriji opštine Smederevo, obuhvata i kulturno-prosvetnu, pedagošku, izlagačku, izdavačku i promotivnu delatnost. Pored stalne izložbene postavke muzejskih eksponata, u muzeju se organizuju brojne tematske izložbe, kao i različite promocije i predavanja.

Izložbena postavka

Znak Muzeja u Smederevu

Bašta muzeja, lapidarijum

Muzej u Smederevu ima stalne i tematske postavke. Tematske postavke organizuju kustosi zaposleni u muzeju, a stalna postavka se nalazi u lapidarijumu muzeja i na dva sprata. Postavka Muzeja u Smederevu je zavičajnog tipa, a predmeti koji se u okviru postavke izlažu uglavnom su pronađeni na teritoriji Smedereva ili su važna svedočanstva o prošlosti ovog kraja. Vremenski period koji je prezentovan izloženim predmetima veoma je veliki i hronološki obuhvata raspon od daleke geološke prošlosti, preko praistorije i pojave prvih ljudskih kultura, do sredine 20. veka.

Lapidarijum je aneks originalne zgrade muzeja prema tvrđavi u kojem se čuvaju veći predmeti od kamena i drveta, od kojih se neki čuvaju i izlažu pod otvorenim nebom. U lapidarijumu se nalaze spomenici iz različitih vremenskih epoha, počevši od antike, preko srednjeg veka do osmanskog perioda.

U drugoj sali na prvom spratu može se videti osnovna postavka Muzeja Smederevska tvrđava – op prestonice do spomenika kulture. U njoj je prikazan istorijat Smederevske tvrđave od trenutka kada je osnovana, preko njene srednjovekovne i osmanske istorije do njene uloge u Prvom i Drugom svetskom ratu (kao i priča Petojunske tragedije) i proglašenja tvrđave za spomenik kulture.

Zbirke

U muzeju je prisutno nekoliko odeljenja. Zbirke prisutne u muzeju su:

Paleontološka

Lobanja mladog runastog mamuta (Mammuthus primigenius) iz pleistocena iz muzeja

Formiranje paleontološke zbirke počinje mnogo pre formalnog utemeljenja 2002. godine, kada su muzejski stručnjaci postali svesni potrebe da najstarija svedočanstva postojanja živog sveta na ovom podneblju kao i njihov evolutivni put, pronađu svoje mesto u rozeti kulturne baštine smederevskog kraja. Zbirka je danas diferencirana na fosilni materijal: beskičmenjake, kičmenjake i recentni, odnosno, arheozoološki materijal.

Arheološka

Rozeta sa crkve iz smederevske tvrđave koja je poslužila kao inspiracija za logo Muzeja izložena u njemu

Arheološko zbirka Muzeja u Smederevu pokriva veliki vremenski period, od 6. veka p. n. e. do 17. veka n.e. i ističe se značajem pojedinih predmeta. Na teritoriji koju pokriva smederevski muzej nalazi se više od stotinu arheoloških lokaliteta.

Materijal praistorije i antike koji se nalazi u Muzeju, uglavnom su slučajni i pojedinačni nalazi do kojih je muzej došao putem otkupa ili poklona, tako da za većinu njih nema osnovnih podataka o mestu i uslovima nalaza. Ipak, sa sigurnošću se može reći da materijal potiče sa područja Smederevskog Podunavlja, odnosno nešto šireg od administrativne oblasti grada Smedereva. Srednjovekovni materijal koji se nalazi u muzeju je sa iskopavanja vršenih u Smederevskoj tvrđavi. Iskopavanja je najpre vršio Vojni muzej iz Beograda, zatim Beogradski zavod za zaštitu spomenika kulture, Arheološki institut i na kraju Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo.

Numizmatička

Numizmatičko odeljenje je po svom fundusu najbrojnije odeljenje smederevskog muzeja. Broji preko 11.000 komada metalnog i oko 600 komada papirnog novca. Zbirka je sukcesivno sakupljana, i to uglavnom otkupom, a pojedinačni nalazi putem poklona.

U odeljenju je zastupljen novac od 1. veka n.e. do sredine 20. veka. Ima grčkog, rimskog, vizantijskog, srpskog-srednjovekovnog, turskog i srpskog s kraja 19. veka. Novac je iz ostava, privatnih kolekcija, dobijen putem arheoloških iskopavanja i slučajni pojedinačni nalazi.

Umetnička

Zastava nošena na sahrani Miloša Obrenovića iz istorijske zbirke muzeja

Osnova za formiranje zbirki umetničkog odeljenja bila je ostavština Milana Jovanovića Stojimirovića, konfiskovana po završetku Drugog svetskog rata, a značajno obogaćena legatom koji je on 1966. godine zaveštao Muzeju. Od osnivanja Muzeja do danas zbirke su se bogatile putem poklona i otkupa. U umetničkom odeljenju se čuva 482 predmeta sistematizovanih u sledećim zbirkama: zbirka likovne umetnosti (263), zbirka ikona (106), zbirka crkvenih stvari (81) i zbirka primenjene umetnosti (36).

Etnološka

Polazni osnov za formiranje etnološke zbirke Muzeja u Smederevu bili su predmeti iz fonda Gimnazijske zbirke starina i privatne kolekcije Milana Jovanovića Stojimirovića. Kasnijim otkupima i poklonima u Muzeju i na terenu, ovaj prvobitni muzejski fond se tokom godina uvećavao, tako da zbirku danas čini oko 1350 predmeta koji su imali različite funkcije u životu seoskog i gradskog stanovništva smederevske opštine.

Jedan manji broj predmeta potiče iz oblasti jugoistočne Srbije, Kosova i Metohije i sa prostora bivših jugoslovenskih republika Bosne i Hercegovine, Makedonije, Hrvatske. To su predmeti tradicionalnog pokućstva i odeće, ali su oni svedočanstvo o jednom periodu novije istorije (nakon Drugog svetskog rata), kada se u Smederevo i okolna sela doselio značajan broj migranata. Doseljeno stanovništvo postalo je sastavni, aktivni deo strukture stanovništva smederevske opštine, stoga ovi predmeti imaju svoje mesto i značaj u etnološkom proučavanju smederevskog kraja.

Istorijska

Istorijska zbirka Muzeja u Smederevu broji oko 2.000 predmeta iz različitih vremenskih perioda. Ovi predmeti su svedočanstva o prošlosti Smederevskog Podunavlja, ali i mnogo širih geografskih prostora. Materijal je veoma raznorodan i, radi lakše preglednosti, raspoređen u više celina: odlikovanja, ordenje, medalje, spomenice i plakete; oružje; karte i mape; zastave; povelje diplome i ukazi; rukopisi; razglednice; fotografije; propagandni materijal; novine i štampa; stare i retke knjige.

Istorijat Muzeja u Smederevu

Stara zgrada Muzeja u Smederevu

Leontije Pavlović, dugogodišnji direktor Muzeja

Muzej u Smederevu nastao je zahvaljujući entuzijazmu pregalaca kulturnog života Smedereva, koji su sakupljanjem predmeta očuvali sećanje na prošla vremena i otrgnuli baštinu Smedereva i smederevskog kraja od zaborava. Oni su bili pioniri koji su, neumornim radom na sakupljanju, čuvanju, naučnoj obradi i prezentovanju baštine, delovanje muzeja u Smederevu čvrsto utemeljili u lokalnoj zajednici.

Pasionirani kolekcionari i ljubitelji starina, poput Milana Jovanovića Stojimirovića, novinara, političara i ljubitelja starina, Svetozara Spasojevića, prvog upravnika smederevskog Muzeja ili Leontija Pavlovića, dugogodišnjeg direktora muzeja i predanog naučnog radnika, doprineli su, u velikoj meri, da se brojni predmeti od izuzetnog značaja prikupe u zbirke muzeja.

Osnova za formiranje muzejskog fonda bile su Gimnazijska zbirka starina i konfiskovana Privatna zbirka Milana Jovanovića Stojimirovića. Muzej u Smederevu osnovan je odlukom Gradskog narodnog odbora Smedereva 12. aprila 1950. godine. Prvi naziv koji je smederevski muzej poneo bio je Narodni muzej. Odlukom Skupštine Opštine Smederevo iz 1972. godine Muzej u Smederevu dobija današnje ime, kao i novu zgradu u Omladinskoj ulici br. 4, u kojoj se i danas nalazi a koja je do tada bila hotel Jadran. Odlukom Opštine Smederevo iz 2005. godine delatnost muzeja u Smederevu proširuje se formiranjem galerije savremene umetnosti, koja se nalazi na centralnom gradskom Trgu republike.

Gimnazijska zbirka starina

Nakon Prvog svetskog rata profesor istorije u Smederevskoj gimnaziji Ljubomir Petrović prvi se počeo ozbiljnije baviti sakupljanjem i proučavanjem starina sa ovih prostora. Neko vreme ih je čuvao u svojoj kući, da bi kasnije zbirku preneo u Gimnaziju, gde mu je ona služila za bolje razumevanje nastave.

Direktor Gimnazije Vladimir Lazić naložio je 1935. godine da se ustanovi inventar ove muzejske zbirke. Na osnovu ovog inventara Gimnazijska zbirka starina je po popisu iz 1941. godine brojala 725 različitih predmeta. Među eksponatima najvažniji su bili: stub jonskog stila od belog mermera, rimski kameni žrvanj, pet pergamenata, od kojih tri na grčkom jeziku, a dva na staroslovenskom (srpskoslovenskom) jeziku, po jedan srebrni novčić Cezara, Aleksandra Makedonskog i grada Dubrovnika, kameni umivaonik iz turskog hrama u Smederevu, tri srebrna grčka i četiri rimska srebrna novčića i drugo. Pre ovog popisa Gimnazijska zbirka je delimično stradala usled bombardovanja 6. aprila 1941. i eksplozije municije i eksploziva u Smederevu 5. juna 1941.

Privatna zbirka Milana Jovanovića Stojimirovića

Čelebonovićev portret Milana Jovanovića Stojimirovića iz Muzeja

Od presudnog značaja za formiranje fonda smederevskog muzeja bila je privatna zbirka Milana Jovanovića Stojimirovića (1898—1966), političara, pravnika, novinara i književnika, koji je svoju svestranu ličnost obeležio i kolekcionarskom delatnošću. Jakom sakupljačkom strašću sabrao je u svoju zbirku veliki broj predmeta likovne umetnosti (slike, skulpture, grafike), primenjene umetnosti, ikone, etnološke predmete (nakit i pokućstvo), arheološke predmete (kamena plastika) i istoriografski materijal. Nakon završetka Drugog svetskog rata njegova zbirka je konfiskovana, a Milan Jovanović Stojimirović optužen i osuđen na 15 godina robije zbog kolaboracije sa okupatorom. Uprkos tome, Stojimirović je testamentom iz 1964. godine zaveštao umetnički legat muzeju u Smederevu sastavljen od 34 predmeta (slike, skulpture, predmeti primenjene umetnosti i stilski pisaći sto kneza Mihaila Obrenovića).

Preimenovanje i promena lokacije

Od 1959. do 1972. godine Muzej je bio smešten u kući ovog znamenitog Smederevca koja se nalazila na uglu ulica Ante Protića 2 i Karađorđeve. Vremenom, muzejski fond se bogatio, a delatnost Muzeja osavremenjavala i proširivala, pa je zgrada muzeja postala nefunkcionalna. Angažovanjem doktora Leontija Pavlovića, dugogodišnjeg upravnika Muzeja i neumornog pregaoca u kulturnom životu Smedereva, muzej u Smederevu dobija novu, savremeniju zgradu. Tom prilikom, za potrebe muzeja, kreirana je nova, savremena osnovna muzejska postavka koja je smeštena u tri muzejske sale i lapidarijumu. Najreprezentativniji eksponati izloženi su tematsko-hronološki u osnovnoj postavci muzeja, tako da se istorija Smedereva može pratiti od najranijih pojava života na ovim prostorima, preko praistorije i antike, srednjeg veka, pa sve do sredine 20. veka.

Muzej u 21. veku

Nova stalna postavka muzeja; Smederevska tvrđava – op prestonice do spomenika kulture

Nova stalna postavka muzeja; Gvožđe, grožđe i urbane vibracije

Odlukama SO Smederevo iz 2001. godine, prvo je smederevskom muzeju predata na staranje i korišćenje Smederevska tvrđava, a zatim je 2007. godine prešla u nadležnost Turističke organizacije grada Smedereva. Formiranjem Sektora gradske galerije savremene umetnosti 2005. godine, delatnost muzeja značajno se proširuje i izložbena delatnost postaje dinamičnija. Muzej u Smederevu je tokom minulih šest decenija bio neodvojivi deo kulturnog, naučnog, obrazovnog, ali i društveno-političkog miljea Smedereva i okoline. Geografski okviri uticaja smederevskog muzeja ne završavaju se sa administrativnim granicama grada Smedereva.

Na 68. godišnjicu muzeja, 12. aprila 2018. godine, je otvorena nova stalna postavka Muzeja u Smederevu Smederevska tvrđava – op prestonice do spomenika kulture. Ovom novom postavkom je zamnjena prethodna koja je stojala od 1972. godine, a projekat renoviranja i otvaranja su finansirali Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije i Grad Smederevo. Drugi deo stalne postavke, Gvožđe, grožđe i urbane vibracije, posvećen značajnim obeležjima grada je otvoren 2021. godine povodom manifestacije Muzeji za 10.

Izdavačka delatnost

Logo Smederevskog zbornika

Muzej se još od kad je bio Narodni muzej bavio publikacijama o kulturnim dobrima Smedereva i okoline. Publikovao je brojne monografije i kataloge izložba. Osim monografija, muzej redovno objavljuje i svoj zbornik radova: Smederevski zbornik, koji je prvi put objavljen 2006. godine.

Galerija

• 
  Muzej spolja
• 
  Ulaz u Muzej
• 
  Multifunkcionalna sala Muzeja u prizemlju
• 
  Leva kljova mamuta iz pleistocena
• 
  Rimski nadgrobni spomenik iz 3. veka n.e.
• 
  Zlatnik Septimija Severa. Redak primerak koji je iskovan tokom vladavine
• 
  Biserna minđuša Brankovića iz 15. veka
• 
  Par zlatnih minđuša pronađen tokom arheoloških iskopavanja sakralnog objekta u smederevskoj tvrđavi
• 
  Note Kir Stefana Srbina
• 
  Viteški šlem iz 15. veka pronađen u smederevskoj tvrđavi izložen u muzeju
• 
  Srebrni novčić despota Đurđa Brankovića izložen u Muzeju
• 
  Rimski olovni sarkofag iz 4. veka n.e.
• 
  Turska bluza iz 19. veka
• 
  Maramica kneza Miloša Obrenovića
• 
  Arsenije Petrović, Stara Smederevka
• 
  Naslovna strana Novina serbskih iz 1814.
• 
  Orden belog orla III stepena iz istorijske zbirke muzeja
• 
  Skulptura Selimira Jovanovića Čovek Beton III
• 
  Prva serija Smederevskog žurnala iz 1921.
• 
  Prvih 5 brojeva Smederevskog zbornika
• 
  zvono mitropolita Nićifora
• 
  zlatne naušnice iz 15. veka pronađene u Malom gradu Smederevske tvrđave
• 
  nadgrobna ploča protovestijara Rodopa iz Drenice
• 
  deo stalne postavke
• 
  despotica Jerina, Zdenko Pavić
• 
  zlatne naušnice iz 15. veka pronađene na prostoru dvora despota Đurđa Brankovića
• 
  keramika, Smederevska trđava, 16. ili 17. vek
• 
  Nemački Luger pištolj
• 
  oslikan keramički sud, 15. ili 16. vek
• 
  portret Karađorđa Petrovića, 1890.
• 
  ručni vez
• 
  Srpski vojnički šlem Adrijan
• 
  turski novac, Međedije i Aspre
• 
  turski nadgrobni spomenici
• 
  šlem iz 15. veka
• 
  turski nadgrobni spomenici
• 
  Burgija, Gabriel Glid
• 
  verižnjača
• 
  keramika, Smederevska trđava, 16. vek
• 
  maketa Smederevske tvrđave
• 
  mačevi
• 
  puške kukače (fitiljače)
• 
  ručni top
• 
  Selimir Jovanović, Livac
• 
  čamac kopanica, 1860. godina
• 
  Horos iz Markovog manastira kod Skoplja iz 14. veka
• 
  smederevska porodica Ugričić

Vidi još

• Muzeji u Srbiji
• Smederevski zbornik
• Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo

Literatura

• Tatjana Gačpar 2006. O smederevskom muzeju. Smederevski zbornik, . 1.  : 149.
• Leontije Pavlović 1972. Muzej i spomenici kulture Smedereva. Smederevo: Muzej u Smederevu.

Spoljašnje veze

• Zvanični veb sajt muzeja
• Muzej u Smederevu – informacije i lokacija www.planplus.rs (jezik: srpski)
• Zvanični Tviter profil www.twitter.com