Портал:Niš/Izabrani članak
Izabrani članci slike
[uredi izvor]Januar
[uredi izvor]
Pasterov zavod u Nišu, Kraljevski vojni Pasterov zavod u Nišu (1900 - 1923), je prvi Zavoda za spravljanje animalne limfe i prva prevenitvnomedicinska ustanova u Nišu osnovana 1900, u sastavu Moravske stalne vojne bolnice Niš na inicijativu pukovnika dr Mihajla-Mike Markovića, u to vreme Načelnika Sanitetskog odeljenja Ministarsva vojnog Kraljevine Srbije.
Zavod je dobio ime po čuvenom francuskom mikrobiolog i hemičaru Luj Pasteru, koji je postavio osnove imunologije unapređenjem metoda vakcinacije i pronalaskom vakcine protiv besnila, koja se primenjivala u niškom zavodu.
...„Samo 15 godina posle Pariza, 14 godina posle Moskve, Petrograda i Odese i 10 godina posle Njujorka, Čikaga i Budimpešte 7. juna 1900, Pasterov zavod u Nišu počinje sa radom. Taj hrabar i entuzijastički korak svrstao je tadašnju Srbiju, na pragu 20. veka, sa 80% nepismenog stanovništva i nestabilnom političkom scenom, u red modernih država, to je bio veliki korak ka pravom razvoju zdravstvene zaštite i podizanju zdravstvene kulture naroda.“..
Februar
[uredi izvor]
Niška Banja je gradsko naselje u opštini Niška Banja, jednoj od gradskih opština Niša. Prema popisu iz 2002. bilo je 4437 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 4179 stanovnika).
Niška Banja se nalazi na jugoistoku Srbije, pored magistralnog pravca Niš-Sofija. Leži u podnožju Koritnjaka, ogranka Suve Planine, na nadmorskoj visini od 248 m. Udaljena je 10 km od Niša i 250 km od Beograda.
Prirodni lekoviti faktori u Niškoj Banji su blaga, umereno-kontinentalna klima, termomineralne vode i prirodno mineralno blato. Lekovite vode, koje izviru sa pet izvora („Glavno vrelo“, „Suva Banja“, „Školska česma“, „Banjica“ i „Pasjača“), pripadaju grupi zemnoalkalnih homeotermi (36-38° C), blago mineralizovanih, sa kapacitetom od 56 litara u sekundi.
Mart
[uredi izvor]
Aerodrom Konstantin Veliki u Nišu (IATA: INI, IKAO: LYNI) je aerodrom koji opslužuje jugoistok Srbije. Udaljen je 4km od centra Niša, i drugi je aerodrom u Srbiji po broju primljenih putnika godišnje.
Sa povoljnim vremenskim uslovima tokom većine godine, a takođe sa povoljnom lokacijom, Aerodrom Konstantin Veliki Niš služi i kao alternativni aerodrom aerodromima u Beogradu, Ohridu, Podgorici, Prištini, Skoplju, Sofiji i Tivtu. Kapacitet aerodroma je tri aviona na sat.
Na lokaciji današnjeg aerodroma je 1952. godine izgrađena prva betonska staza dužine 1500m koja je služila za vojno letenje. 1972. godine je staza produžena na 2200m.
1986. godine osnovana je Radna organizacija „Aerodrom Niš“ koja je upravljala aerodromom a danas je to Javno preduzeće „Aerodrom Niš“. Aerodrom je svečano otvoren 12. oktobra 1986. godine sletanjem prvog aviona Boing 737 i aeromitingom.
Tokom NATO bombardovanja SRJ 1999. godine, aerodrom „Niš“ je pogođen i bio je van upotrebe nekoliko godina.
April
[uredi izvor]
Fudbalski klub Radnički Niš je fudbalski klub iz Niša.
Prvi Sportski klub u Nišu je bio „Sinđelić“, a nakon njega nastao je čitav niz ekipa, među kojima: „Niševac“, „Obilić“, „Jug Bogdan“, „Proleter“, (ekipa niške organizacije KPJ koja nije bila verifikovana) „Polet“, „TAŠK“, (vojni tim teške artiljerije sa terenom i sedištem u niškoj Tvrđavi) kao i druge manje ekipe.
Prvo radničko sportsko društvo formirano je na inicijativu Miloša Markovića, tada člana KPJ. Klub se još 1921. godine počeo nazivati „Proleter" i to je preteča kasnije nastalog „Radničkog". U to vreme Niš nije imao svoj podsavez, već su niški timovi pripadali Beogradskom loptačkom podsavezu. Kad su pravila bila gotova i skupština održana klub je trebalo da bude osnovan. Grupa članova „Proleter" otputovala je u Beograd da završi ovaj posao. U grupi se nalazio i jedan od poznatih igrača „Radničkog" Mile Stamenković.
Vlast je optužila nišku ekipu „Proleter“ da je „prokomunistička“ i da kao takva ne može da razvija svoju sportsku aktivnost. Te optužbe stigle su i u Beogradski loptački podsavez pa se grupa iz ekipe niškog, „Proletera“ vratila ne obavljenog posla sa sledećim obrazloženjem: Beogradski podsavez ne želi i neće da verificira tim „Proleter“ pod ovim imenom, pozivajući se na Zakon o zaštiti države i druga akta kojima je ovaj naziv bio zabranjen.
Maj
[uredi izvor]
Niš je najveći grad u jugoistočnoj Srbiji i sedište Nišavskog upravnog okruga. Na području Grada Niša je, prema popisu iz 2011, živelo 260.237 stanovnika, dok je u samom naseljenom mestu živelo 183.164 stanovnika, pa je tako po broju stanovnika Niš treći grad po veličini u Srbiji (posle Beograda i Novog Sada).
Nalazi se 237 kilometara jugoistočno od Beograda na reci Nišavi, nedaleko od njenog ušća u Južnu Moravu. Grad Niš zauzima površinu od oko 596,73 km2, uključujući Nišku Banju i 68 prigradskih naselja.
Niš je bio administrativni, vojni i trgovinski centar različitih država i carstava kojima je, tokom svoje duge istorije, pripadao. Na prostoru današnjeg Niša, u antičkom gradu Naisu rođeni su rimski carevi Konstantin Veliki i Konstancije III. Geografski položaj Niša učinio ga je strateški važnim i time primamljivim gradom za mnoge osvajače. Tokom istorije, teritorijom na kojoj se današnji grad nalazi prošli su Dardanci, Tračani, Iliri, Kelti, Rimljani, Huni, Avari, a zatim i Vizantinci, Srbi, Bugari i Osmanlije. U više navrata grad su zauzimali Mađari i Austrijanci. Od Turaka je oslobođen 1878. godine i od tada se ponovo nalazi u sastavu Srbije, s kratkim prekidima u toku Prvog i Drugog svetskog rata, kada je bio pod okupacijom. Uticaj različitih naroda koji su živeli na teritoriji današnjeg grada Niša primećuje se u kulturnom nasleđu grada, pre svega u njegovoj arhitektonskoj raznovrsnosti.
Saobraćajna infrastruktura na teritoriji Niša ga čini raskrsnicom kopnenog i vazdušnog saobraćaja Balkana, (pogotovo zbog intenzivnog saobraćaja ka Turskoj i Grčkoj) i zbog toga što se na teritoriji Niša nalazi međunarodni aerodrom Konstantin Veliki, koji nosi međunarodnu oznaku INI. Važan je privredni, univerzitetski, kulturni, verski i politički centar Srbije. Niški univerzitet, osnovan 1965. godine, ima 13 fakulteta i oko 30.000 studenata, a grad je i sedište Niške eparhije Srpske pravoslavne crkve.
Grad Niš je od 2004. administrativno podeljen na pet gradskih opština: Medijana, Palilula, Pantelej, Crveni Krst i Niška Banja.
Juni
[uredi izvor]
Vojna bolnica Niš je savremena i stručno visoko osposobljena vojnozdravstvena ustanova Vojske Srbije i nastavna baza Medicinskog fakulteta u Nišu, namenjena za pružanje punog obima sekundarne (specijalističke) i delimično tercijalne (subspecijalističke) zdravstve zaštite vojnim i civilnim osiguranicima u sedam stacionarnih odeljenja sa 300 postelja. Bolnica je osnovana, u 18. veku, (11. januara 1878., neposredno nakon oslobođenja Niša od Turaka i do 1881. bila je jedina bolnica u Nišu. U prvo vreme, zbog velikog broja ranjenika i bolesnika, bolnica je bila na dve lokacije od kojih je jedna bila u neposrednoj blizini Ćele-kule, na putu za Pirot, gde se Vojna bolnica i danas nalazi.
Borbe za oslobođenje Niša od Turaka, Kneževina Srbija je otpočela 29. decembra 1877. Knez Milan Obrenović je ušao u Niš 11. januara 1878. Članom 3 Sanstefanskog sporazuma Niš je pripojen Kneževini Srbiji. U periodu od oslobođenja do Majskog prevrata Niš je često nazivan druga prestonica Srbije. Niš je postao pogranični garnizon, a nakon povlačenjem Turaka grad je ostao bez valjane zdravstvene zaštite, a u gradu je vladala velika smrtnost njenih građana, što je zahtevalo hitno osnivanje bolnice.
Juli
[uredi izvor]
Niška tvrđava je gradsko utvrđenje u centru Niša na desnoj obali Nišave, koje ima kontinuitet od oko dva milenijuma konstantnog postojanja o čemu svedoče mnogobrojni arheološki nalazi. Po svom današnjem stanju, spada među najočuvanije utvrde tog tipa u Srbiji i na Balkanskom poluostrvu.
Današnje utvrđenje je artiljerijskog tipa i podigle su ga Osmanlije u periodu od 1719. do 1723. godine na prostoru antičkog i srednjovekovnog utvrđenja. Sultanovom poveljom od 19. februara 1719. odlučeno je da se u Nišu izgradi jaka tvrđava. U proleće iste godine otpočeli su radovi po projektu glavnog arhitekte Mehmed age i njegovog brata Mustafa age, glavnog organizatora radova. Prve godine gradnje, 1719. godine, angažovao je više desetina hiljada spahija iz deset sandžaka Rumelijskog beglerbegluka, a 1722. godine iz 14 sandžaka. Poslednje godine gradnje bedema, 1723, dovedeno je 40 majstora kamenorezaca iz Carigrada, a bedem je zidalo 400 zidara. Završetak radova obeležen je svečanostima i postavljanjem ploče sa zapisom na Stambol kapiji, juna 1723. godine.
Niška tvrđava je zaštićena zakonom maja 1948, a odlukom Skupštine Srbije, aprila 1979. proglašena je za nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.
Avgust
[uredi izvor]Festival glumačkih ostvarenja „Filmski susreti“ je jedinstvena manifestacija filmske umetnosti koja isključivo vrednuje kreativni rad filmskih glumaca. Festival je počeo sa radom davne 1966. projekcijom filmova na letnjoj pozornici u Niškoj tvrđavi. Po prvi put su se tada glumci okupili u Nišu da bi se družili i nagradili one koji su pružili najbolje kreacije na filmskom platnu. Do raspada Jugoslavije niški Filmski susreti su bili festival glumčkih ostvarenja svih tada bratskih republika Jugoslaavije a od njenog raspada festival glumaca Srbije.
Svake godine, tokom poslednje nedelje avgusta, grad Niš ugosti čitavu glumačku elitu naše zemlje. Simbolični gest njihove „vladavine“ gradom tokom Festivala je svečano uručivanje ključeva Grada Predsedniku žirija (to je uvek glumica) od strane Gradonačelnika Niša, koji po prijemu ključa uzvikuje;
Kolege glumci, Tvrđava je naša!.
Septembar
[uredi izvor]
Univerzitet u Nišu osnovan je 15. juna 1965. godine od fakulteta koji su tada bili u sastavu Univerziteta u Beogradu. Univerzitet u Nišu u svom sastavu ima 13 fakulteta sa 1480 nastavnika i saradnika i 630 vannastavnih radnika, a na njemu studira 27.570 studenata. Od osnivanja do danas diplomu ovog univerziteta steklo je 43.259 studenata, od kojih 1295 stranaca, magistarske teze odbranilo 2025 kandidata, a 1128 steklo titulu doktora nauka.
Osnivanjem Univerziteta u Nišu zaokružuje se jedan značajan period u novijoj istoriji grada koji počinje 1960. godine formiranjem prvih niških fakulteta pod okriljem Univerziteta u Beogradu. Bili su to Pravno-ekonomski, Medicinski i Tehnički fakultet, matice iz kojih se, u skladu sa mogućnostima i zahtevima vremena, sistematski razvijala sve složenija i sveobuhvatnija fizionomija Univerziteta u Nišu. Univerzitet je u godini osnivanja imao 234 nastavnika i saradnika i 6.000 studenata. Porast broja studenata, razvoj novih naučnih disciplina, ali i sve izraženije potrebe privrede i društvenih delatnosti, vremenom su uslovili reorganizaciju postojećih i osnivanje novih fakulteta.
Oktobar
[uredi izvor]Nišku operaciju izvele su snage NOVJ i Bugarske armije uz sadejstvo sovjetskog vazduhoplovstva protiv nemačkih snaga na prostoru Niš - Leskovac - Vlasotince. Operacija je započela 8. oktobra 1944. i trajala je 7 dana. Snage napadača ostvarile su znatnu brojčanu premoć i pred početak operacije zauzele povoljne pozicije, i tokom nastupanja naterale su nemačke jedinice na povlačenje, opkolile ih, razbile i nanele im težak poraz. Oslobođena je dolina Južne Morave i sva mesta istočno od nje.
Tokom operacije ispoljile su se slabosti u sadejstvu između jugoslovenskih i bugarskih jedinica, što je omelo postizanje još većeg uspeha. Neprihvatljivo ponašanje bugarskih jedinica tokom borbe i van nje dovelo je do zategnutosti i krize u odnosime dve strane.
Novembar
[uredi izvor]
Saborna crkva u Nišu je hram Srpske pravoslavne crkve u Nišu, u Srbiji. Posvećena je silasku Svetog duha — Svetoj trojici. Posle hrama svetog Save i crkve svetog Marka u Beogradu, Saborna crkva u Nišu je najveća u Srbiji.
Niška Saborna crkva, kako svojom arhitekturom, tako i ikonama koje su rađene za njen ikonostas, zauzima značajno mesto u srpskoj istoriji umetnosti. Na crkvi su prisutni različiti stilski motivi: srpsko-vizantijska, romansko-vizantijska i islamska arhitektura, ali i renesansa i zapadni barok. Takva koncepcija obeležila je prekretnicu u istoriji srpske arhitekture, koja se ogledala u napuštanju klasičnih koncepcija i stvaranju nacionalnih obeležja.
Saborna crvka u Nišu teško je stradala u savezničkom bombardovanju 1944. i u požaru 2001. godine.
Decembar
[uredi izvor]
Nais (lat. Naissus) je bio antički rimski grad, kog su prvog naselili Dardanci u 3. veku p. n. e., a kasnije su ga utvrdili Rimljani. U Naisu su rođeni budući rimski carevi Konstantin Veliki i Konstancije III. Tokom 5. i 6. veka naizmenično su ga osvajali Huni, Istočni Goti, Gepidi, Vizantija i Avari. Slovenska plemena su ga osvojila oko 612.-614. godine. Na mestu antičkog Naisa danas se nalazi grad Niš.
Nais se razvio u zapadnom delu Niške kotline, koja je rečnim putem povezana sa susednim kotlinama centralno balkanskog prostora, na desnoj obali Nišave. Grad je obuhvatao teritoriju od oko 25 hektara, na severu se prostirao do lat. Mutatio Sarmatorum kod Ražnja, a na jugu do lat. Ad Herculem kod Žitorađe, na istoku se oblast Naisa graničila se teritorijom Remezijane. Privredni razvoj grada omogućila su rudišta koja su se nalazila na okolnim planinama, dok je sama kotlina bila pogodna za razvoj stočarstva i zemljoradnje.