Mletačka Albanija

Mletačka Albanija (ital. Albania Veneta) je bivši mletački naziv za istorijsku i geografsku oblast koja je u razdoblju od 1392. do 1797. godine obuhvatala razne mletačke posede u severnim oblastima današnje Albanije i južnim oblastima današnje Crne Gore. Tokom istorije, prostorni opseg mletačke vlasti u ovim oblastima se često menjao, što je dovodilo do raznih promena u značenju pojma Mletačka Albanija. Stvaranje ove oblasti započelo je 1392. godine, kada su Mlečani uspostavili svoju vlast u Skadru.^[1] Iz tog prvobitnog uporišta, Mlečani su nastavili da šire svoju vlast u oblastima današnje severne Albanije, a njihove pretenzije su se potom prenele i na područje tadašnje Donje Zete, koja je obuhvatala primorske oblasti današnje Crne Gore. Tokom prve polovine 15. veka, na tom prostoru je vođeno nekoliko ratova između Mletačke republike na jednoj i Zete, odnosno Srbije na drugoj strani.^[2]^[3]

Uporedo sa širenjem mletačke vlasti, širio se i pojam Mletačke Albanije, koji se u to vreme protegao i na područja oko Ulcinja, Bara, Budve i Kotora. Krajem 15. veka, Mlečani su izgubili Skadar i ostale posede u današnjoj severnoj Albaniji, nakon čega je pojam Mletačke Albanije sveden na mletačke posede u Donjoj Zeti. Pošto nisu želeli da se odreknu svojih pretenzija prema izgubljenim područjima u Albaniji, Mlečani su zadržali pomenuti pojam iz političkih razloga.^[4]^[5]

Tokom 16. veka, nakon gubitka Ulcinja i Bara, pojam Mletačke Albanije je sveden na preostale mletačke posede oko Budve i Kotora.^[6] Tokom 17. i 18. veka, uporedo sa ponovnim širenjem mletačke vlasti na prostoru Boke kotorske i Grblja, postepeno se širio i pojam Mletačke Albanije, koji je na kraju obuhvatao sve mletačke posede od Paštrovića do Herceg-Novog. Prema odredbama Kampoformijskog mira (1797), celokupno područje Mletačke Albanije pripalo je Habzburškoj monarhiji, koja je tu oblast reorganizovala u posebnu upravnu jedinicu pod nazivom: Kotorsko gospodstvo (nem. Herrschaft Cattaro).

Istorija[uredi | uredi izvor]

Termin ima uporišta u Dračkoj temi koja je bila deo Vizantije.^[7]

Stvaranje Mletačke Albanije započelo je 1392. godine, kada je Mletačka republika uspostavili svoju vlast u Skadru, koji je postao njihovo glavno uporište u severnoj Albaniji. Krajem 14. i početkom 15. veka, Mlečani su nastojali da održe i prošire svoju vlast u oblastima današnje severne Albanije, ali povremeno su trpeli i značajne gubitke, tako da se prostorni opseg njihove vlasti na tom području često menjao.^[1]

Godine 1420. godine uspeli su da drže veći deo obale pod svojom kontrolom. Mlečani su uspeli da vrlo brzo asimiliraju lokalni dalmatinski jezik u svoj venecijanski jezik. Mletačke zemlje oko Kotora od 1420. do 1797. godine zvale su se jednim imenom „Mletačka Albanija” i bile su deo Mletačke republike.^[8]

Kada su Turci u 15. veku počeli da zauzimaju balkanske zemlje, hrišćansko slovensko stanovništvo u Dalmaciji se višestruko uvećalo zbog brojnih izbeglica. Južna albanska obala, a delom i crnogorsko primorje izgubljeni su na račun Osmanskog carstva 1571. godine. Već krajem 17. veka romansko stanovništvo Mletačke Albanije bilo je u manjini, prema italijanskom istoričaru Oskaru Randiju u Etnopijskoj knjizi etničkih susreta i fuzije.^[9]

„Albanija” se koristila kao ekvivalent za srpsko „Pomorje” u titulama na latinskom jeziku. Naziv su prihvatili i i koristili Đurađ II Balšić i biograf despota Stefana Lazarevića.^[10]

U proleće 1797. godine, Mletačka republika se našla u teškom položaju. Sklapanjem Leobenskog ugovora (18. april) između Francuske republike i Habzburške monarhije započet je proces komadanja mletačkog državnog područja. Iako je sadržao odredbe o budućoj promeni statusa Mletačke Istre i Mletačke Dalmacije, Leobenski ugovor nije sadržao izričiti pomen Mletačke Albanije. Stoga je tokom letnjih i jesenjih meseci 1797. godine došlo do pojave različitih tumačenja po pitanju budućeg statusa te teritorije. Habzburška strana je smatrala da se pod širim pojmom Mletačke Dalmacije podrazumeva i područje Mletačke Albanije, odnosno Boke kotorske, dok je francuska strana pokušala da ospori takvo tumačenje, radi vršenja dodatnog diplomatskog pritiska na bečki dvor.^[11]^[12]

Za to vreme, na području Mletačke Albanije, odnosno Boke kotorske, došlo je do niza lokalnih političkih zapleta. U gradskim sredinama su se pojavile različite ideje o budućem političkom statusu te oblasti, a radi smirivanja opštih prilika u Budvu je pristigao i crnogorski vladika Petar I Petrović Njegoš. Tokom leta 1797. godine, bečki dvor je odlučio da uspostavi direktnu kontrolu nad čitavim područjem, nakon čega su habzburške trupe zaposele Boku kotorsku. Time je Mletačka Albanija faktički prestala da postoji, a novo stanje je ozvaničeno Kampoformijskim mirom (17. oktobar 1797. godine).^[13]^[14]^[15]

Granice[uredi | uredi izvor]

Ovi mletački posedi protezali se od južne granice Dubrovačke republike do Drača na albanskoj obali. Mletački posed nikada nije išao dalje od 20 km od obale Jadranskog mora. Nakon 1573, južna granica pomakla se do sela Kufin kod Budve, jer su Osmanlije okupirale Bar i Ulcinj u Crnoj Gori. Nakon toga, mletačke zemlje bile su koncentrisane oko Boke kotorske i uključivale su gradove: Kotor, Risan, Perast, Tivat, Herceg Novi, Budva i Sutomore.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

U Kotoru i drugim gradovima živeli su Italijani, Srbi i drugi Sloveni. Dominatna religija bila je katolicizam,^[16] dok su pravoslavni vernici većinski živeli u ostalim pretežno brdskim krajevima.

Albanci su živeli na jugu Mletačke Albanije. U Ulcinju su činili polovinu stanovništva^[17] i većinu u Draču.

Padom Mletačke Albanije dolazi do postpenog pada u broju italijanskog stanovništva i govornika italijanskog jezika.

Tokom venecijanske vlasti u istorijskim izvorima je zabeleženo nekoliko slučajeva korupcije, zloupotrebe vlasti i diskrimanacije lokalnog slovenskog stanovništva.^[18]

Nekoliko znamenitih ljudi je živelo i stvaralo na teritoriji Mletačke Albanije, uključujući prvog istoričara venecijanske opere Krsta Ivanovića i štampara Andriju Paltašića.^[19]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

^ ^a ^b Schmitt 2001.
^ Spremić 1982, str. 195-204.
^ Komatina & Komatina 2018, str. 55-82.
^ Božić 1979.
^ Božić 1982, str. 403-413.
^ Stanojević 1970.
^ Komatina & Komatina 2018, str. 76.
^ Durant, Will. The Renaissance. str. 121
^ Randi, Oscar. Dalmazia etnica, incontri e fusioni. str. 37-38
^ Komatina & Komatina 2018, str. 74-75.
^ Del Negro 1998, str. 191–262.
^ Hochedlinger 2013.
^ Antoljak 1936.
^ Živojinović 1965, str. 99-114.
^ Milićević 1981, str. 161.
^ Durant, Will. The Renaissance str. 139.
^ Paulucci, Luigi. Le Bocche di Cattaro nel 1810 Edizioni Italo Svevo. Trieste, 2005.
^ Zecevic, Nada B. „Contra Formam Suae Commissionis: three examples of abuses by Venetian Officers in Albania Veneta (early fifteenth century)”.
^ Bešić, Zarij M. (1970), Istorija Crne Gore / 2. Crna gora u doba oblasnih gospodara. (in Serbian), Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore

Literatura[uredi | uredi izvor]

Antoljak, Stjepan (1936). Dalmacija i Venecija na preliminarima u Leobenu i na miru u Campo-Formiu. Zagreb: Filozofski fakultet.
Božić, Ivan (1970). „Doba Balšića (drugi deo)” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 49—133.
Božić, Ivan (1970). „Zeta u Despotovini” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 135—275.
Božić, Ivan (1970). „Vladavina Crnojevića” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 277—370.
Božić, Ivan (1979). Nemirno Pomorje XV veka. Beograd: Srpska književna zadruga.
Božić, Ivan (1982). „Raspad mletačkog sistema u Primorju”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 403—413.
Del Negro, Piero (1998). „La fine della Repubblica aristocratica”. Storia di Venezia dalle origini alla caduta della Serenissimaa. 8. Roma: Istituto della Enciclopedia italiana. str. 191—262.
Živojinović, Dragoljub (1965). „Dubrovnik i politička kriza 1796-1797. godine”. Istoriski glasnik. 18 (2-3): 99—114.
Jačov, Marko (1983). Spisi Tajnog vatikanskog arhiva XVI-XVIII veka. Beograd: SANU.
Jačov, Marko (1984). Venecija i Srbi u Dalmaciji u XVIII veku. Beograd: Istorijski institut SANU. ^{[mrtva veza]}
Jačov, Marko (1986). Spisi Kongregacije za propagandu vere u Rimu o Srbima 1622-1644. Beograd: SANU.
Jačov, Marko (1990). Srbi u mletačko-turskim ratovima u XVII veku. Zemun: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.
Komatina, Ivana; Komatina, Predrag (2018). „Nastanak Mletačke Albanije i uspomena na vizantijsku vlast u srpskom Pomorju”. Istorijski časopis. 67: 55—82.
Kostić, Lazo M. (1961). O srpskom karakteru Boke Kotorske. Cirih.
Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2013). Istorija Srba u Crnoj Gori 1496-1918. Novi Sad: Prometej.
Mikavica, Dejan; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2017). Srbi u Crnoj Gori 1496-1918. Nikšić: Institut za srpsku kulturu.
Milićević, Jovan (1981). „Crna Gora 1797-1851”. Istorija srpskog naroda. 5 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 159—211.
Milović, Jevto M. (1956). Zbornik dokumenata iz istorije Crne Gore (1685-1782). Cetinje: Istoriski institut.
Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
Spremić, Momčilo (1982). „Pripajanje Zete Despotovini i širenje mletačke vlasti u Primorju”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 195—204.
Stanojević, Gligor (1970). Jugoslovenske zemlje u mletačko-turskim ratovima XVI-XVIII vijeka. Beograd: Istorijski institut.
Stanojević, Gligor (1975). „Crna Gora u XVIII vijeku”. Istorija Crne Gore. 3 (1). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 229—499.
Ćirković, Sima (1970). „Doba Balšića (prvi deo)” (PDF). Istorija Crne Gore. 2 (2). Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—48.
Hochedlinger, Michael (2013). Austria's Wars of Emergence: War, State and Society in the Habsburg Monarchy, 1683-1797. London-New York: Routledge.
Wolf, Larry (2001). Venice and the Slavs: The Discovery of Dalmatia in the Age of Enlightenment. Stanford, CA: Stanford University Press.
Gelcich, Giuseppe. Memorie storiche sulle bocche di Cattaro. Zara 1880.
Martin, John Jeffries. Venice Reconsidered. The History and Civilization of an Italian City-State, 1297—1797. Johns Hopkins UP. New York, 2002.
Paulucci, Luigi. Le Bocche di Cattaro nel 1810 Edizioni Italo Svevo.Trieste, 2005.
Schmitt, Oliver Jens (2001). Das venezianische Albanien (1392-1479). München: Oldenbourg Verlag.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

UNESCO: Natural and Culturo-Historical Region of Kotor (jezik: engleski)

[FOOTNOTESchmitt2001-1] Schmitt 2001.

[FOOTNOTEСпремић1982195-204-2] Spremić 1982, str. 195-204.

[FOOTNOTEКоматинаКоматина201855-82-3] Komatina & Komatina 2018, str. 55-82.

[FOOTNOTEБожић1979-4] Božić 1979.

[FOOTNOTEБожић1982403-413-5] Božić 1982, str. 403-413.

[FOOTNOTEСтанојевић1970-6] Stanojević 1970.

[FOOTNOTEКоматинаКоматина201876-7] Komatina & Komatina 2018, str. 76.

[8] Durant, Will. The Renaissance. str. 121

[9] Randi, Oscar. Dalmazia etnica, incontri e fusioni. str. 37-38

[FOOTNOTEКоматинаКоматина201874-75-10] Komatina & Komatina 2018, str. 74-75.

[FOOTNOTEDel_Negro1998191–262-11] Del Negro 1998, str. 191–262.

[FOOTNOTEHochedlinger2013-12] Hochedlinger 2013.

[FOOTNOTEAntoljak1936-13] Antoljak 1936.

[FOOTNOTEЖивојиновић196599-114-14] Živojinović 1965, str. 99-114.

[FOOTNOTEМилићевић1981161-15] Milićević 1981, str. 161.

[16] Durant, Will. The Renaissance str. 139.

[17] Paulucci, Luigi. Le Bocche di Cattaro nel 1810 Edizioni Italo Svevo. Trieste, 2005.

[18] Zecevic, Nada B. „Contra Formam Suae Commissionis: three examples of abuses by Venetian Officers in Albania Veneta (early fifteenth century)”.

[19] Bešić, Zarij M. (1970), Istorija Crne Gore / 2. Crna gora u doba oblasnih gospodara. (in Serbian), Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]