Antarktik

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Antarktik
Satelitski snimak Antarktika
Mapa Antarktika

Antarktik (grč. ανταρκτικός, engl. Antarctica, suprotno od Arktik) je kontinent na kojem se nalazi Zemljin Južni pol. Peti kontinent po veličini.[1] To je najhladnije mesto na Zemlji i gotovo uvek je prekriveno ledom. Sa 14,4 miliona km² to je peti najveći kontinent, nakon Azije, Afrike, Severne i Južne Amerike, a samo su Evropa i Australija manji. Oko 98% površine Antarktika je prekriveno ledom, čija je prosečna debljina oko 1,6 km.[2]

Antarktik je najhladniji, najsuvlji i najvetrovitiji kontinent na svetu, a takođe je kontinent sa najvećom prosečnom nadmorskom visinom.[3] Zbog malih padavina ceo kontinent je, tehnički gledano, najveća pustinja na svetu. Na njemu ne postoje stalne ljudske naseobine, a nastanjuju ga samo biljke i životinje koje su prilagođene velikoj hladnoći: pingvini, morski medvedi, mahovina, lišajevi i veliki broj vrsta algi.

Iako mitovi i nagađanja o Teri Australis („Južnoj Zemlji“) sežu u stara vremena, šire je prihvaćeno da su ga Evropljani prvi put videli 1820. godine, kada je do njega stigla ruska ekspedicija Mihaila Lazareva i Fabijana Gotliba fon Belingshauzena. Međutim, kontinent je ostao zanemaren u drugom delu 19. veka zbog negostoljubive sredine, nedostatka sirovina i izolovanog položaja.

Godine 1959. dvanaest država su potpisale Antarktičku povelju, a do danas ju je potpisalo 47 država. Sporazumom se zabranjuju vojne aktivnosti i iskopavanje ruda, podržavaju naučna istraživanja i štiti ekozona kontinenta. Eksperimente vrši više od četiri hiljade naučnika raznih nacionalnosti i naučnih interesa. Internet domen za Antarktik je .aq.[4]

Položaj i veličina teritorije[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Geografija Antarktika

Najizrazitija geografska obeležja Antarktika jesu njegova udaljenost od naseljenih kontinenata, nepristupačnost i surovost prirode, oblik teritorije, velika nadmorska visina i ogromna površina pod ledom. Naziv kontinenta je nastao na osnovu njegovog položaja suprotno od Arktika (grčki anti - protiv, nasuprot). Ovaj kontinent je najvećim delom teritorije koncentrisan oko Južnog pola. Kružnog je oblika i ispunjava skoro čitav južni polarni krug. Samo kopno oko Južnog pola (Hokonov vrh, 2.765 m) zahvata površinu od 13.176.727 km². Južni magnetni pol nalazi se u istočnom delu Antarktika. Prostire se na 2.500 km². Na toj teritoriji magnetna igla, postavljena na horizontalnu osovinu, zauzima vertikalni položaj.

Antarktik je peti po veličini među kontinentima. Njegova kopnena masa je skoro sva pokrivena ogromnom ledenom pločom. Sa susednim ostrvima i šelfskim lednicima, on zahvata površinu od 14.120.835 km².[5] Po obliku, Antarktik se razlikuje od ostalih kontinenata koji su u osnovi međusobno sličnog oblika, tj. nepravilnog trougla sa širim osnovama okrenutim ka severu i vrhom prema jugu. Antarktik je, međutim, kruškastog oblika, sem isturenog poluostrva koje se pruža prema jugu Južne Amerike. Masivniji i manje razuđen deo okrenut je prema Australiji, a uži i jače diseciran prema Južnoj Americi. Prema prosečnoj nadmorskoj visini, Antarktik je znatno viši od ostalih kontinenata. Njegova prosečna nadmorska visina je 2.200 m (Evropa 340 m, Južna Amerika 600 m, Azija 960 m itd.) Pojam „antarktički region“ odnosi se na okeansku, ostrvsku i kontinentalnu oblast koje se nalaze u antarktičkoj klimatskoj zoni. Veća ostrva koja pripadaju Antarktiku jesu: Južna Orknijska ostrva, Južna Šetlandska ostrva, Južna Džordžija i Južna Sendvička ostrva. Antarktik izlazi na tri okeana: Tihi, Atlantski i Indijski, i na pet mora: Vedelovo, Rosovo, Belinghauzenovo, Amundsenovo i more Skotija.

Glečeri na Antarktiku

Periferni položaj Antarktika najbolje ilustruju podaci o rastojanjima između Antarktika i najjužnijih delova susednih kontinenata: 800 km do Južne Amerike, 2.900 km do Australije i 3.400 km do Afrike. Veći deo kontinenta na istočnoj geografskoj dužini zove se Istočni Antarktik, a manji na zapadnoj dužini – Zapadni Antarktik. Istočni deo sastoji se od visokih platoa prekrivenih ledom, a zapadni od arhipelaga objedinjenih zajedničkim ledom.

Antarktik je meridijanski podeljen na sektore nad čije teritorije pretenzije polažu: Ujedinjeno Kraljevstvo, Australija, Novi Zeland, Francuska, Norveška i Čile, dok nad jednim delom teritorije pretenzije polaže nekoliko zemalja (Čile, Argentina i UK) ili nijedna zemlja (Zemlja Meri Berd). Prema Vašingtonskom sporazumu iz 1959. godine, Antarktik je za naučna ispitivanja dostupan svim državama sveta.[6] Dugo vremena kroz istoriju, Antarktik je bio bez ikakvog značaja za čovečanstvo. Predstavljao je „ničiju zemlju“ (Terra Nullius). Godine 1538. Španija je objavila deklaraciju po kojoj je stavila pod svoj suverenitet sve poznate i nepoznate oblasti Amerike od severnog do južnog pola. Glavni razlozi porasta interesovanja za Antarktik sredinom 20. veka bili su bogatstvo koje donosi lov na kitove, otkrivanje rudnih nalazišta, apsolutna nenaseljenost kontinenta, pogodnosti za čuvanje životnih namirnica, medicinskih sredstava i lekova zbog odsustva bacila. Godine 1917. Ujedinjeno Kraljevstvo je pripojilo deo Antarktika koji leži prema Južnoj Americi, a 1923. i deo oko Rosovog mora. Francuska je 1924. godine posvojila Adelina zemlja, a Norveškoj od 1931. godine Ostrvo Petra Prvog.

Prvi politički sporovi oko Antarktika usledili su nakon Drugog svetskog rata između Argentine i Čilea s jedne i Ujedinjenog Kraljevstva s druge strane. Dve južnoameričke države su, pozivajući se na špansku deklaraciju iz 1538. godine, uputile svoje ekspedicije na Južna Šetlandska ostrva i Grejamovu zemlju. Međutim, ekspedicija iz Velike Britanije je 1953. godine porušila čileanske i argentinske istraživačke stanice na Antarktiku što je dovelo do pogoršanja njihovih diplomatskih odnosa. Vremenom, problemi su postajali sve učestaliji. U cilju rešavanja sporova oko podele Antarktika nastalo je nekoliko teorija razgraničavanja: teorija susedstva (daje prvenstvo posedovanja teritorijalno najbližoj državi), teorija povezanosti (priznaje pravo zaposedanja unutrašnjosti kontinenta onoj državi koja poseduje susedni obalski pojas) i teorija sektora (priznaje pravo onoj državi koja leži na istoj geografskoj dužini kao oblasti na Antarktiku). Međutim, ni jedna teorija nije poslužila kao osnova za rešavanje sporova. Međunarodni sud pravde u Hagu doneo je odluku 5. aprila 1933. godine da se polarne oblasti ne mogu staviti pod suverenitet bilo koje države, ako ih ona ne okupira. Prema toj međunarodnoj pravnoj odluci Norveška poseduje oblast između 20° zgd. i 45° igd, Australija 45°–160° igd, Francuska 136°–142° igd., Novi Zeland 160° igd. i 150° zgd. i Velika Britanija 80°–20° zgd.

Fizičko-geografska obeležja[uredi | uredi izvor]

Geološka građa i morfološke odlike[uredi | uredi izvor]

Vulkan Erebus, aktivni vulkan na Rosovom ostrvu

Najstarije stene pronađene na Antarktiku vezane su za rani prekambrijum. Tektonska rasedna linija koja se pruža od Viktorijine zemlje duž istočne obale Rosovog mora do Vedelovog mora, deli Antarktik na dva dela: istočni i zapadni. Rased je dug 2.000 km, širok 350-550 km i dubok 2.100-2.750 m. Njegovom zapadnom ivicom javljaju se vulkanske stene, ali i aktivni vulkani: Erebus (4.069 m), Teror (3.272 m) i Gausberg (381 m).

Istočni deo Antarktika izgrađen je od gnajsa i granita, kristalastih škriljaca delimično pokrivenih peščarima i eruptivnim stenama permske i karbonske starosti. Zbog toga se taj deo Antarktika smatra delom starog prakontinenta Gondvane. Na to ukazuje i prisustvo fosila glosopterisa – flore koja je u to doba bio raširena po celoj Gondvani, a na Antarktiku je pronađena u peščarima permsko starosti. Pored Viktorijine zemlje i Rosovog mora proteže se na dužini 1.769 km planinski venac pravca sever-jug izgrađen od gnajsa i granita i prekriven delimično horizontalnim slojevima peščara i krečnjaka. Najviši planinski vrhovi su: Lister (4.023 m), Markham (3.185 m) i Kirkpatrik (4.511 m).

U Transantarktičkim planinama u zapadnom delu Antarktika, tektonska aktivnost je prekinuta pre oko 400 miliona godina. Neki naučnici smatraju da te planine predstavljaju produžetak Anda, pa ih nazivaju i Antarktandi. Prilog toj hipotezi jeste postojanje ostrva između Južne Amerike i Antarktika koja su u prošlosti predstavljala kopnenu vezu između ova dva kontinenta. Toj tvrdnji protiuvreči činjenica da su ostrva izgrađena od škriljaca i porfirita. Južna Džordžija, Južna Šetlandska, Južna Orknejska i Južna Sandvička ostrva izgrađena su od škriljaca i porfirita mezozojske starosti.

Godine 1969. u Transantarktičkim planinama pronađeni su fosili trijaske starosti listrosaurusa . To su prvi fosili dinosaurusa jurske starosti pronađeni blizu Južnog pola (planina Kirkpatrik, 4.267 m). Nekoliko godina kasnije u istoj oblasti pronađeni su fosili dinosaurusa terapada . Rekonstrukcijom tog fosila utvrđena je sličnost sa alosaurusom , koji je živeo u Severnoj Americi. Ovi fosili podržavaju teoriju da je Antarktik bio deo Gondvane i da je tokom jure vladala topla i vlažna klima. Paleontološka istraživanja pokazala su da su u tercijaru na Antarktiku rasle tropske biljke, a u priobalnim vodama korali, koji žive u morskoj vodi toplijoj od 20,5 °C.

Ledeni pokrivač[uredi | uredi izvor]

Bransfiledov moreuz

Ledeni pokrivač na Antarktiku zahvata površinu od 13,5 miliona km². Počeo se formirati pre oko 13 miliona godina, odnosno u miocenu, a svoje maksimalno prostiranje dostigao je pre 4 miliona godina. Prosečna debljina leda iznosi oko 1.500 m a maksimalna 4.335 m na Berdovoj ravnici u zapadnom delu Antarktika. Lednička masa se radijalno kreće prema obodu kontinenta brzinom od 0,03-0,35 m/dan. Obodom inlandajsa javljaju se moćni lednički jezici čija je ukupna površina 217.000 km². Njihova brzina kretanja je 0,8-3,2 m/dan. Najveći je Berdmor dužine 209 km i širok 32 km. Na Viktorijinoj zemlji nalazi se lednik dug 300 km i širok 30 km.

U priobalnom pojasu gde je moćnost ledenog pokrivača manja i gde postoji planinski reljef javljaju se dolinski lednici, dužine 100-200 km. Njihova površina ispresecana je pukotinama i morenskim materijalom. Postoje i tzv. navejani lednici koji se formiraju u zavetrinama, uglavnom na zapadnim i severozapadnim ekspozicijama.

Poseban oblik glacijacije na Antarktiku jesu šelfski lednici koji zahvataju 16% površine kontinenta. Oni se nalaze po perifernim delovima inlandajsa na dužini od 13.660 km. Ravne su površine i izdižu se 20-150 m iznad nivoa mora. Prema položaju u odnosu na inlandajs izdvajaju se dva tipa šelfskih lednika: unutrašnji i spoljašnji. Među unutrašnjim lednicima najveću površinu zahvata Rosov lednik 538.000 km², a među spoljašnjim: Šekltonov 32.000 km² i Zapadni lednik 26.000 km². Prema okeanu, Rosov lednik završava se strmim ledenim zidom visine 20-50 m. Spoljašnja ivica lednika duga je 800 km i široka 700 km. Njena površina iznosi oko 500.000 km² .

Klimatske prilike[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Klima na Antarktiku

Surova klima na Antarktiku oduvek je bila prepreka naučnim istraživanjima, sve dok tehnika nije napredovala da prevaziđe ekstremne uslove. Tipično obeležje klime jeste odsustvo čak i takvog leta kakvo je zastupljeno u severnim polarnim oblastima.

Vode[uredi | uredi izvor]

Istraživačka stanica

Zbog toga što ledeni pokrivač odbija sunčevo zračenje nazad u atmosferu i što su efekti zagrevanja sa okeana minimalni zbog njegove daljine od centra ledene mase, vazduh ostaje oštro hladan tokom cele godine i sprečava topljenje leda. Na ostrvima bližim Južnoj Americi, sunčevi zraci podižu temperaturu vazduha koja je dovoljno visoka da otapa nešto leda. Tada nastaju kratki rečni tokovi. Međutim. nad većinom kontinenta temperature vazduha ostaju dovoljno niske i održavaju led tokom cele godine. Samo sa 1% teritorije Antarktika postoji oticanje vode. Dužina najvećeg vodotoka iznosi 30 km. Na lednicima nastaju privremeni tokovi, dužine 50-60 km, u toku kratkog leta (novembar-april). Periodski rečni tok Oniks, dug oko 60 km, otiče sa lednika u basen jezera Vanda.

Nezaleđenih površina ima i van strmih planinskih strana. To su oaze u ledenim pustinjama. U nekim oazama postoje jezera. Berdova ekspedicija je 1947. godine u Zemlji Meri Berd otkrila oazu površine 800 km² u kojoj postoji 23 jezera.

Najveće jezero na Antarktiku jeste Figurnog u oazi Bangera, sa površinom od 4,7 km² i prosečnom godišnjom temperaturom vode od 11 °C. Na ostrvima je utvrđeno nekoliko oaza. U nekim oazama javljuju se termalne vode. Najtopliji termalni izvor nalazi se na ostrvu Obmana (Deseption) sa temperaturom vode od 88 °C.

Biogeografske odlike[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Biljni i Životinjski svet na Antarktiku
Carski pingvin u Rosovom moru

Zbog ogromnog ledenog pokrivača, na Antarktiku se javlja samo primitivna, samonikla vegetacija i mali broj životinjskih vrsta prilagođenih velikoj hladnoći. Za razliku od kopna, okolna mora su bogatija biljnim i životinjskim svetom.

Životinjski svet bogatiji je od biljnog, ali je on isključivo vezan za more i primorje. U unutrašnjosti kopna nema života. Flora je predstavljena znatno manjim brojem vrsta nego na Arktiku, mada se sastoji od ogromnog broja jedinki. Na Antarktiku se sreću vrste čiji srodnici nastanjuju Ameriku, Australiju i Tasmaniju. To su potomci životinja koje su tu živele krajem mezozoika, kada je Antarktik bio mnogo prostraniji i verovatno spojen sa Južnom Amerikom, Australijom i Novim Zelandom.

Istraživanje Antarktika[uredi | uredi izvor]

Kamp na Antarktiku
Glavni članci: Istraživanje Antarktika i Hronološki pregled otkrića Antarktika

Prvu hipotezu o postojanju „nekog“ južnog kontinenta dali su Hiparh i njegovi sledbenici i filozofi Pomponije Mela i Plinije koji su južni kontinent nazvali Patala. Najveći uticaj na srednjovekovno ubeđenje o južnom kopnu izvršio je Ptolemej, a prvi put ga je u svoju kartu sveta ucrtao poznati kartograf Merkator 1587. godine. Merkator je tada smatrao da se Antarktik nalazi između Južnog pola i oblasti do kojih tadašnji moreplovci nisu dospevali.

Tek u 18. veku preduzeta su prva istraživanja udaljenih južnih oblasti. Među prvim istraživačima spominje se Džejms Kuk koji je 1771. godine otkrio ostrvo Južnu Džordžiju i Južna Sandvička ostrva ploveći Južnim Atlantikom. Usled jakih vetrova i prepreka od ledenih bregova zaustavio se na 71°40’19”. Samo 45 dana kasnije otkriveno je južno kopno, ali se ni do danas ne zna da li je to bio poduhvat Rusa ili Amerikanaca.

Posada ruskog broda „Mirnij“ u svojim dnevnicima navodi da je otkrila Antarktik 28. januara 1820. godine. Kapetan broda Mihail Lazarev ugledao je vanredno visok led južno od 69°23’19” jgš. i oko 2°10’ zgd.[7] Amerikanci pak taj uspeh pripisuju svom sunarodniku Natanijelu Palmeru koji je loveći foke i kitove 15. novembra 1820. godine ugledao sa ostrva Obmane („Disepšn“) „neko kopno na jugu“.

Veće interesovanje za proučavanje Antarktika usledilo je početkom 19. veka. Ciljevi ekspedicija bili su otkriće južnog pola, otkrivanje većih rudnih ležišta, upoznavanje sa vezom Vedelovog i Rosovog mora, kao i kartiranje kontinenta. Do 1954. godine na Antarktik su bile poslate 202 ekspedicije. Prvi Evropljanin koji je stupio na samo antarktičko kopno bio je Norvežanin Karstens Borhgrevijk 1895. godine.

Otkriće Južnog pola[uredi | uredi izvor]

Norveški istraživač polarnih oblasti Roald Amundsen rešio je 1909. godine da krene u osvajanje Severnog pola. Nakon razočarenja koje je doživeo saznavši da ga je u tome preduhitrio istraživač Robert Piri, doneo je odluku da svoju flotu preokrene u pravcu Južnog pola. Najpre se iskrcao u Kitovom zalivu u Rosovom moru 20. oktobra 1911. godine, a dalja istraživanja je nastavio peške. Posle 55 dana pešačenja, tačnije 14. decembra 1911. godine, sa još pet saputnika je stigao na Južni pol, i za dva dana istražio okolinu prečnika 20 km.[8] Bezbedno su se vratili tako što su na svakom stepenu geografske širine postavljali po jedno skladište hrane i opreme kao i visoke ledene putokaze.

Danas je na južnom geografskom polu smeštena američka Amundsen-Skot istraživačka stanica, a dok je na južnom geomagnetnom polu smeštena ruska istraživačka stanica Vostok. Krajem 20. veka, istraživači iz stanice Vostok otkrili su ispod ledenih naslaga drevno jezero, što se smatra poslednjim velikim geografskim otkrićem.

Uzorkovanje drevnog leda iz bušotine sa stanice Vostok, a potom i njegova analiza od strane međunarodnog naučnog tima dovelo je do boljeg razumevanja istorije klime na Zemlji, dugotrajnih klimatskih promena i Milankovićevih ciklusa.

Stanovništvo i naselja[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Stanovništvo i naselja na Antarktiku

Antarktik nije politički entitet; njegov status je regulisan „Ugovorom o Antarktiku“, potpisanim u Vašingtonu 1959. godine, koji obavezuje potpisnike da teritoriju Antarktika koriste samo u miroljubive svrhe i za naučna istraživanja.

S obzirom na surove životne uslove Antarktika, osim istraživačkih i naučnih stanica u kojima živi oko 1200 ljudi, od stalnih naselja ima samo osam porodica argentinskog porekla, koji taj prostor žele da ozvaniče kao svoju teritoriju. Na kontinentu postoji i pravoslavni hram koga opslužuju sveštenici Ruske pravoslavne Crkve. Sva ostrva su nenaseljena izuzev kitolovne baze Grutviken na Južnoj Džordžiji, koja ima od 400-1200 stanovnika, u zavisnosti od godišnjeg doba.

U najvećem broju su prisutni Rusi, Amerikanci i Englezi zatim Norvežani, Francuzi, Australijanci i Novozelanđani.[9]

Privreda i prirodni resursi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Privreda i prirodni resursi na Antarktiku

Glavni razlozi naglog porasta interesovanja za Antarktik bili su otkrivanje novih rudnih nalazišta i bogatstvo koje donosi lov na foke i kitove.[10][11]

Zahvaljujući ranije pomenutom geološkom sastavu i velikoj starosti stena, Antarktička oblast je bogata rudama. Velike naslage uglja otkrivene su u oblasti Transantarktičkih planina, ali usled teškoće eksploatacije rude, kao i nepristupačnosti i udaljenosti regiona, trenutno ne mogu biti od koristi.

Otkrivanju rudnog blaga najviše su doprineli američki istraživači. Dosadašnja istraživanja pokazala su da Antarktik poseduje gotovo nemerljive rezerve olovnih, manganovih i molibdenovih ruda. Ležišta ovih ruda vezana su za stare geološke naslage. Ležišta kamenog uglja odavno su otkrivena, a njihove zalihe prevazilaze zalihe SAD. Samo u Viktorijinoj zemlji otkriven je sloj kamenog uglja dug 3000 km. Ležišta srebra, zlata, molibdenovih, manganovih i bakarnih ruda naročito su bogata na Grahamovoj zemlji mada ih ima i u Istočnom Antarktiku.[12] Glavna ležišta gvozdene rude otkrivena su u Zemlji Meri Berd. Uranove rude ima na francuskom posedu – Zemlji Adeli. Iz navedenog se može zaključiti da je Antarktik bogatiji od ostalih kontinenata ovom rudom budućnosti, izvorom atomske energije.

Jedina privredna grana na području Antarktika je kitolov. U toku poslednjih 50 godina najznačajnija kitolovna područja naglo su se premestila sa severa na jug. Još 1920. godine u vodama Antarktika lovilo se 48% kitova. Već 1931. godine taj procenat je porastao na 98% svetskog ulova. Od tada se kitovi i u ovom delu svetskog mora sve intenzivnije uništavaju. Samo u sezoni 1944-1945 uništeno je 98.000 jedinki.

Danas su glavna kitolovna područja južni, Belingshauzenovo i Rosovo more. Ulovljeni kitovi se dovoze do specijalnih „brodova-fabrika“, tamo se vrši komadanje i topljenje sala koje služi za spravljanje margarina, sapuna i sl. Meso, po ukusu slično goveđem, konzervira se. Međutim meso nekih kitova zaudara pa se koristi za izradu belančevinskog brašna i materija za podmazivanje mašina.

Kako je lov na kitove uzeo maha, da ne bi došlo do uništavanja ovih životinja, stvorena je međunarodna konvencija o ograničenju lova. Njome se zabranjuje lov na ženke-majke, kao i na mlađe kitove manje od 21 metra. Lov je dopušten samo u periodu od decembra do marta. Za to vreme se ne sme uloviti više od 16.000 kitolovnih jedinica (1 plavi kit = 1 kitolovna jedinica; 2 kašalota = 1 kitolovna jedinica). Smatra se da se u antarktičkim vodama kitolovom bavi 10.000 ljudi. U tome se ističu Rusija, Norveška i Velika Britanija.

Ekspedicioni turizam malih razmera je postojao još od 1957. i formalno je kontrolisan Antarktičkim sporazumom i Protokolom o zaštiti životne sredine, mada je u stvarnosti je samoregulisan putem Međunarodne asocijacije antarktičkih putnih operatera (IAATO). Nisu sva vozila koja učestvuju u Antarktičkom turizmu članovi IAATO organizacije, mada članovi pokrivaju 95% turističkih aktivnosti. Putovanja se organizuju uglavnom koristeći brodove male ili srednje veličine, s fokusom na specifične atraktivne lokacije sa izuzetno velikim koncentracijama kultne divljači. Ukupno 37.506 turista je posetilo tokom 2006–07 Australijskog leta i skoro svi su koristili komercijalne brodove; 38,478 je zabeleženo 2015–16.[13][14][15]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 53—54. ISBN 86-331-2075-5. 
  2. ^ British Antarctic Survey. „Bedmap2: improved ice bed, surface and thickness datasets for Antarctica” (PDF). The Cryosphere journal: 390. Pristupljeno 6. 1. 2014. 
  3. ^ National Satellite, Data and Information Service. „National Geophysical Data Center”. Government of the United States. Arhivirano iz originala 13. 06. 2006. g. Pristupljeno 9. 6. 2006. 
  4. ^ IANA informacije o .aq domenu
  5. ^ United States Central Intelligence Agency (2011). „Antarctica”. The World Factbook. Government of the United States. Arhivirano iz originala 25. 12. 2018. g. Pristupljeno 22. 10. 2011. 
  6. ^ „Antarctic Treaty System – Parties”. Antarctic Treaty and the Secretariat. Arhivirano iz originala 22. 04. 2009. g. Pristupljeno 20. 10. 2009. 
  7. ^ Tammiksaar, Erki (14. 12. 2013). „Punane Bellingshausen” [Red Bellingshausen]. Postimees.Arvamus. Kultuur (na jeziku: Estonian). 
  8. ^ „Roald Amundsen”. South-Pole.com. Arhivirano iz originala 05. 02. 2006. g. Pristupljeno 9. 2. 2006. 
  9. ^ http://passporttoknowledge.com/lfa/QA/political/Demographics
  10. ^ „THE CIA WORLD FACTBOOK 1994：ANTARCTICA”. NASA. 19. 07. 1994. Arhivirano iz originala 24. 03. 2016. g. Pristupljeno 30. 10. 2016. 
  11. ^ „Fisheries News”. mecropress. 30. 11. 2003. Pristupljeno 30. 10. 2016. 
  12. ^ „NATURAL RESOURCES”. CIA. Arhivirano iz originala 27. 12. 2016. g. Pristupljeno 30. 10. 2016. 
  13. ^ „Final Report, 30th Antarctic Treaty Consultative Meeting”. Antarctic Treaty Secretariat. Arhivirano iz originala (DOC) 08. 08. 2007. g. Pristupljeno 2. 8. 2007. 
  14. ^ „Politics of Antarctica”. Arhivirano iz originala 14. 2. 2005. g. Pristupljeno 5. 2. 2006. 
  15. ^ „2015–2016 Tourists by Nationality Total”. IAATO. Arhivirano iz originala 10. 11. 2016. g. Pristupljeno 30. 1. 2017. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vikizvornik ima izvorni tekst povezan sa člankom CIA World Fact Book, 2004/Antarctica.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Антарктик&oldid=27510243”