Darinka Radović

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
darinka radović
Darinka Radović
Lični podaci
Datum rođenja(1896-01-06)6. januar 1896.
Mesto rođenjaKloka, kod Natalinaca, Kraljevina Srbija
Datum smrti23. maj 1943.(1943-05-23) (47 god.)
Mesto smrtiRajkovac, kod Topole, Srbija
Profesijazemljoradnica
Delovanje
Učešće u ratovimaNarodnooslobodilačka borba
Heroj
Narodni heroj od9. oktobra 1953.

Darinka Radović (rođ. Petrović; Kloka, kod Natalinaca, 6. januar 1896 — Rajkovac, kod Topole, 23. maj 1943) bila je zemljoradnica, saradnica Narodnooslobodilačkog pokreta i narodni heroj Jugoslavije.

Poticala je iz siromašne zemljoradničke porodice i nije se školovala. Od udaje 1919. živela je u selu Rajkovcu, kod Topole i u braku sa suprugom Vojislavom dobila dve ćerke — Radmilu i Stanku. Zajedno sa suprugom, bavila se zemljoradnjom i nije se interesovala za politiku. U toku Aprilskog rata 1941. njen suprug je kao vojnik Jugoslovenske vojske bio zarobljen i odveden u nemačko zarobljeništvo.

U toku ustanka u Srbiji, u leto 1941. meštani njenog sela počeli su da pomažu partizane, zbog čega je selo postalo značajno partizansko uporište. Nakon Prve neprijateljske ofanzive, u jesen 1941. Darinka i njene ćerke su se uključile u Narodnooslobodilački pokret (NOP) i počele u svoju kuću da primaju partizane i partijske radnike, koji su bili progonjeni od okupatorsko-kvinsliških snaga. Tokom 1942. njena kuća postala je značajna partizanska baza, a u njenom dvorištu bilo je iskopano podzemno sklonište. Pored partizanskih boraca i kurira, ovde su svraćali i rukovodioci partizanskog pokreta, među kojima i Dušan Petrović Šane, sekretar Okružnog komiteta KPJ.

Kako bi zaplašili meštane Rajkovca i odvratili ih od saradnje sa partizanima, pripadnici Oplenačke brigade Gorske kraljeve garde su Darinku i njene ćerke — dvadesetogodišnju Radmilu i četrnaestogodišnju Stanku, kao poznate partizanske saradnice, zaklali u noći 22/23. maja 1943. u seoskoj porti.[a] Kao motiv za ovo ubistvo pominje se zemunica sa ranjenim partizanom, koju nisu htele da otkriju četnicima. U Topoli im je posvećen Spomenik majkama i ćerkama Šumadije.

Za narodnog heroja proglašena je 9. oktobra 1953. godine.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rođena je 6. januara 1896.[b] godine u selu Kloka, kod Natalinaca.[2] Bila je najmlađe i jedino žensko dete u porodici Miloja i Savke (Smilje) Petrović, koji su imali trojicu sinova — Milivoja, Dragutina i Milutina. Na krštenju, u hramu Sv. Pantelejmona u Kloki, dobila je ime Darinka. Poticala je iz siromašne zemljoradničke porodice, a shodno tadašnjim prilikama u Kraljevini Srbiji, da ženska deca retko idu u školu, nije se školovala i bila je nepismena. Kada je odrasla, pomagala je roditeljima, a najviše majci u kućnim i poljskim poslovima.[3]

Iako su sva tri njena brata učestvovala u Prvom svetskom ratu i stekla odlikovanja i činove narednika Srpske vojske, njen otac Miloje je za vreme austrougarske okupacije učestvovao u seoskoj opštinskoj vlasti. Iako je mnogo volela i poštovala oca, Darinka nije odobravala njegov angažman u opštinskoj vlasti i doživljavala je to kao veliku sramotu. Još pre rata, roditelji su Darinki kupili šivaću mašinu, koju je nakon udaje ponela u miraz. Balkanski i Prvi svetski rat, odložili su Darinkinu udaju, pa se udala tek godinu dana nakon završetka rata. Oktobra 1919. u svojoj 23. godini udala se za seljaka Vojislava Radovića (1895—1960) iz sela Rajkovca, kod Topole. Venčali su se u Crkvi Svetih apostola Petra i Pavla u selu Jagnjilu, kod Mladenovca.[4]

Nakon ženidbe, Vojislav se odelio od oca i sagradio malu kuću sa dve sobe, u kojoj je živeo sa Darinkom i njihovim ćerkama. Zajedno sa njima živela je i Vojislavljeva strina Stanica, koja je u prethodnim ratovima ostala bez muža i sina. Vojislav je obrađivao njenu zemlju i brinuo o njoj. Darinka i Vojislav najpre su dobili sina Savu, ali je on nakon nekoliko godina preminuo. Potom je 7. avgusta 1922. rođena ćerka Radmila, a 30. novembra 1929. Stanka. Iako su više spadali u siromašne, nego u dobrostojeće zemljoradnika, živeli su lepo i skromno. Vojislav je bio čovek dobre naravi i na seoskim skupovima voleo je da izvodi šale i na taj način zabavlja seljake, dok je Darinka bila oštroumna i pravična žena. Bila je veoma posvećena domaćinstvu, držeći kuću i dvorište uvek uredno. Iako nepismena bavila se pčelarstvom, a gajila je lozu i kalemila voće. Nikada se nije bavila politikom, niti pripadala političkim pokretima i organizacijama, posebno jer žene u Kraljevini Jugoslaviji nisu imale prvo glasa. Kao i većina meštana sela Rajkovca, ona i njen muž bili su opoziciono raspoloženi i neskriveno su se radovali dobrom uspehu pozicije na parlamentarnim izborima 1938. godine.[5]

Selo Rajkovac, u kome je Darinka živela od udaje, imalo je krajem 1940. godine 93 domaćinstava sa 225 muških i 209 ženskih stanovnika. Seljaci su bili pretežno siromašni i opoziciono raspoloženi, a prve levičarske ideje i priče o socijalizmu, u selo je doneo profesor Milutin Todorović, koji je bio rodom iz sela i često dolazio. Selo je dobilo ime po Karađorđevom svinjaru Rajku koji je čuvao svinje i pronašao izvor vode, koji je nazvan Rajkov izvor, a selo Rajkovac. Prvi naseljenici bili su iz Sjenice i Pljevalja, koji su u vreme Karađorđa prebegli iz Novopazarskog sandžaka i naselili u Vučkovicu, kod Kragujevca, odakle je knez Miloš naredio da se jedan deo naroda preseli na prostor Rajkovca. Nakon prvih naseljenika, počelo je doseljavanje iz svih krajeva od bugarske granice, ali i iz Bosne i drugih krajeva. U Balkanskim i Prvom svetskom ratu od 1912—1918, iz Rajkovca su poginula 54 vojnika. Prvu kuću ozidanu ciglom izgradio je Života Stevanović Šuća, u kojoj je 1928. proradila osnovna škola, a dve godine kasnije, selo je izgradilo novu školsku zgradu.[6]

Početak saradnje sa partizanima[uredi | uredi izvor]

U toku Aprilskog rata 1941, kada su Sile osovine napale Kraljevinu Jugoslaviju, Darinkin suprug Vojislav Radović bio je mobilisan u Jugoslovensku vojsku. Nakon kapitulacije, zajedno sa desetinama hiljada drugih vojnika i oficira, bio je odveden u zarobljeništvo. Pored Vojislava još 15 mobilisanih vojnika iz Rajkovca je Drugi svetski rat provelo u nemačkom zarobljeništvu.[7] U toku ustanka u Srbiji, u leto 1941. Rajkovac je postao partizansko uporište, a dvadesetak domaćinstva je počelo da pomaže Narodnooslobodilački pokret (NOP). Među partizanskim saradnicima, isticali su se Živomir Marković i njegova braća Radomir i Veljko, a pored njih u selu su postojala dva člana Komunističke partije (KPJ), kao i organizacija Saveza komunističke omladine (SKOJ) i Narodnooslobodilački odbor. Veliku pomoć u organizovanju NOP-a u Rajkovcu, tokom 1941. i 1942. dao je Dragiša Bogdanović Marko, član KPJ iz susednog sela Maskar, koji je poginuo prilikom nemačke blokade sela 5. decembra 1942. godine.[8]

Darinka i njene ćerke Radmila i Stanka, nisu se tokom leta i jeseni 1941. uključivale u Narodnooslobodilački pokret. Bile su antiokupatorski raspoložene, ali su mirno živele izvan svih političkih događaja. Kada je krajem 1941, za vreme Prve neprijateljske ofanzive bio razbijen Prvi šumadijski partizanski odred, okupatorsko-kvinsliške snage su otpočele sa poterom na zaostale partizane, zavodeći strašan teror. Zatvori u Topoli, Aranđelovcu i Kragujevcu bili su puni zarobljenih partizana i njihovih pristalica, a u narodu je zavladao strah. Zbog opasnosti od neprijateljskih patrola, članovi Okružnog komiteta KPJ za Aranđelovac i članovi Sreskih komiteta, ilegalno su se noću kretali i obilazili pouzdane saradnike. Poneki zaostali partizani, koji još nisu bili zarobljeni, nastojali su da nađu pouzdane jatake, kod kojih bi se sklonili i prezimili.[8]

Darinkine ćerke Radmila i Stanka

Samo najhrabriji i najpouzdaniji saradnici Narodnooslobodilačkog pokreta, primali su u svoje kuće partijske radnike[v] ili ponekog partizana, koje su sklanjali na skrovita mesta, zemunice ili u obližnje šume preko dana. Pouzdani partizanski saradnik u Rajkovcu bio je Živomir Marković. Kod njega se krajem 1941. našla na čuvanju jedna mlada partizanka iz Beograda, koja je preko noći boravila u njegovoj kući, a preko dana se sklanjala u obližnju šumu, koja je pripadala Darinkinom mužu. Skupljajući drva za ogrev, Darinka je u šumi zatekla partizanku i pozvala je u svoju kuću. Partizanka je odbila poziv, a uveče je Živomiru ispričala susret sa Darinkom. Pošto je Darinku znao kao poštenu i pouzdanu, ali i hrabru ženu, koja nije naklonjena okupatoru i njegovim slugama, Živomir je rekao partizanki da može svratiti u Darinkinu kuću, što je ova sutra i učinila. Njen dolazak u kuću Radovića, ostavio je veoma pozitivan utisak, kako na Darinku, tako i na njene ćerke, a nakon razgovora za Markovićem, one su ušle u krug pouzdanih partizanskih saradnika.[10]

Baza i sklonište Okružnog komiteta[uredi | uredi izvor]

Smatrajući Darinkinu kuću kao sigurnu, Živomir Marković počeo je u nju da dovodi istaknute partijske radnike, koji su delovali na ovom terenu, među kojima je bio sekretar Okružnog komiteta KPJ za Aranđelovac Dušan Petrović Šane, poznat tada po partizanskom imenu Pavle. Pored njega, od članova Sreskog komiteta KPJ za oplenački srez i drugih političkih radnika, kod Darinke su dolazili Miodrag Vuković Mile Selja i Obrad Radivojević Radivoje.[10] Krajem februara 1942. jedna nemačka jedinica upala je u Rajkovac i ubila nekoliko saradnika Narodnooslobodilačkog pokreta, među kojima i Živomira Markovića (1912—1942). Nakon ovoga, Darinkina kuća postala je jedna od najpoverljivijih partizanskih baza u selu. Njeno imanje nalazilo se na kraju sela i imalo je veoma povoljan položaj. Iza ograde se pružala široka njiva, a iza nje šuma koja se širila dalje. U dvorištu se pored kuće, pomoćnih zgrada i štale, nalazio vajat (kačara) u kome je stanovala Vojislavova strina Stanica. Smatrajući ovu kuću kao pouzdanu i sigurnu bazu, Dušan Petrović Šane je u toku 1942. doneo odluku da se ovde izgradi podzemno sklonište Okružnog komiteta KPJ, u koje bi se mogao sklanjati materijal, a po potrebi i poneki partizan ili ilegalac. Zemunica je bila iskopana u vajatu, desno od ulaznih vrata.[11]

Iako je u prvo vreme zemunica korišćena za sakrivanje partijske tehnike, listova, letaka i drugog agitacionog materijala, krajem decembra 1942. u njoj je bio skriven partizanski ranjenik Stanislav Ocokoljić,[g] koji je bio ranjen u napadu na stanicu Srpske državne straže u selu Čumiću, južno od Topole. Tokom boravka u Darinkinoj kući on je vreme provodio u krevetu, a kada bi Darinka ukazala na opasnost on se sklanjao u zemunicu. Pored Darinke i njenih ćerki, brigu o ranjeniku vodila je i strina Stanica, koja je stanovala u vajatu. Nakon što mu je rana zarasla, on je krajem januara 1943. napustio Darinkinu kuću.[13]

Nepismena i veoma pobožna Darinka Radović, iako nikada nije pripadala Komunističkoj partiji Jugoslavije, smatrala je za svoju dužnost da pomaže borce za slobodu, jer je kao slobodoljubiva žena, još od vremena austrougarske okupacije mrzela osvajače i okupatore. Uprkos siromaštvu, zajedno sa ćerkama pružala je pomoć partizanima i ilegalcima koji su svraćali u njihovu kuću. Svesna opasnosti koja joj preti, nije odbijala saradnju, a kasnije je organizovala još neke žene u selu da pletu džempere i čarape za partizane i da daju pomoć na drugi način — sakupljanjem novca i sl. Često je kao kurir odlazila u susedna sela, odnosila i donosila poruke i razne druge materijale.[14][15]

Ubistvo Darinke i njenih ćerki[uredi | uredi izvor]

Bila jednom jedna Darinka
seljanka, majka, Šumadinka
koja se poput čudesne ptice
vinu međ zvezde besmrtnice.
   — iz pesme Darinka Šumadinka
Dobrice Erića[16]

Kada su četnici izvesno vreme ovladali njenim krajem i okolnim selima, a nešto su saznali ili posumnjali o njenoj aktivnosti i aktivnosti njenih kćeri, kao i to da izdržavaju i leče bolesne i ranjene partizane, iznenada su u noći 23. maja 1943. godine upali u njenu kuću i izvršili pretres. Pretresom nisu otkrili ništa sumnjivo. Te noći u zemunici se krio jedan ranjeni partizan. Četnici su tražili od Darinke i njenih kćeri da otkriju zemunicu i ranjenog partizana. Sve tri su odricale da zemunica i ranjenik uopšte postoje. Četnici su ih vezali i odveli u crkveno dvorište, gde su ih tukli i tražili da kažu gde je zemunica, ranjeni partizan i ko iz sela sarađuje s partizanima. One su poricale da znaju bilo šta o tome.

Četnici su onda počeli da muče najmlađu kćer, četrnaestogodišnju Stanku, nadajući se da će ona priznati. Devojčica je ćutala. Četnici su tražili od Darinke da prizna, preteći da će je zaklati ćerku. Darinka je ćutala. Onda su pred majkom i starijom sestrom zaklali malu Stanku, koja se branila vrišteći i rukama se hvatala za oštru kamu. Pala je mrtva sa isečenim dlanovima. Darinka je i dalje ćutala. Onda su počeli da kolju stariju ćerku Radmilu. Dvadesetogodišnja Radmila je prerezanog grla pala pred noge vezane majke. Na kraju su četnici zaklali i Darinku.

Narodni heroj[uredi | uredi izvor]

Ukazom predsednika Federativne Narodne Republike Jugoslavije Josipa Broza Tita, 9. oktobra 1953. godine, proglašena je za narodnog heroja.[2]

Kuća u Rajkovcu u kojoj je živela Darinka Radović jula 1974. je od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kragujevca uvrštena na listu spomenika kulture kao nepokretno kulutrno dobro.[17]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Naziv porta najčešće se odnosi na crkveno dvorište ili prostor oko crkve, a u selima gde nema crkve portom se naziva prostor gde se u dane seoskih slava okupljaju meštani. Rajkovac nije imao crkvu pa je portom nazivan prostor u sredini sela pored koga je prolazio glavni seoski put, a tu se nalazio i izvor. Duže od jednog veka Rajkovčanima je ovo bilo zborište, vašarište i mesto za igru i zabavu omladine, a nakon Drugog svetskog rata ovde je uređen spomen-park sa spomen-česmom na kojoj se nalaze imena palih boraca i žrtava fašističkog terora.[1]
  2. ^ Rođena je 6. januara po starom (julijanskom), a 18. januara po novom (gregorijanskom) kalendaru, jer je razlika između novog i starog kalendara u 19. veku iznosila 12 dana.
  3. ^ Partijskim radnicima nazivani su članovi KPJ, kao i članovi Sreskih i Okružnih partijskih komiteta, koji su nakon povlačenja glavnine partizanskih snaga u Sandžak, ostali da ilegalno deluju na okupiranoj teritoriji. Njihov zadatak bio je da obilaze sela, stvaraju i jačaju lokalne organizacije NOP-a i rade na pripremi za organizovanje novih partizanskih jedinica.[9]
  4. ^ Stanislav Ocokoljić (1923) bio je borac Prvog šumadijskog odreda, a posle rata general-major JNA[12]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Dimitrijević 2011, str. 61–62.
  2. ^ a b Narodni heroji 1982, str. 152.
  3. ^ Dimitrijević 2011, str. 45.
  4. ^ Dimitrijević 2011, str. 46.
  5. ^ Dimitrijević 2011, str. 48–50.
  6. ^ Dimitrijević 2011, str. 50–51.
  7. ^ Dimitrijević 2011, str. 99.
  8. ^ a b Dimitrijević 2011, str. 52–54.
  9. ^ Dimitrijević 2011, str. 53.
  10. ^ a b Dimitrijević 2011, str. 54–55.
  11. ^ Dimitrijević 2011, str. 55–57.
  12. ^ Dimitrijević 2011, str. 58.
  13. ^ Dimitrijević 2011, str. 57–59.
  14. ^ Dimitrijević 2011, str. 80–81.
  15. ^ Žene Srbije 1975, str. 244.
  16. ^ Dimitrijević 2011, str. 133.
  17. ^ „Kuća narodnog heroja Darinke Radović u Rajkovcu”. www.kulturnonasledje.com. n.d. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Даринка_Радовић&oldid=27553779”