Kinematografija Poljske

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Deo serije o kulturi Poljske
Kultura Poljske
Istorija
Etničke grupe
Tradicija
Mitologija i folklor
Kulinarstvo
FestivaliPoljske
Festivali
Religija
Umetnost
Književnost
Muzika i scenska umetnost
Media
Sport
Monuments
Symbols

Istorija kinematografije u Poljskoj duga je skoro kao i istorija kinematografije i ima univerzalno priznata dostignuća, iako su poljski filmovi manje komercijalno zastupljeni od filmova drugih evropskih država.

Posle Drugog svetskog rata, komunistička vlada je izgradila nacionalni kinematografiju zasnovanu na autorskim filmovima, obučila stotine novih reditelja i ovlastila ih da snimaju filmove. Filmski stvaraoci kao što su Roman Polanski, Kšištof Kješlovski, Agnješka Holand, Andžej Vajda, Andžej Žulavski, Andžej Munk i Ježi Skolimovski uticali su na razvoj poljskog filmskog stvaralaštva. Poslednjih godina, industrija je bila vođena producentima, a finansije su bile ključ za snimanje filma, a sa mnogim nezavisnim filmskim stvaraocima svih žanrova, poljska produkcija je sve više bila inspirisana američkim filmom.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Rana istorija[uredi | uredi izvor]

Muzej kinematografije u Lođu

Prvi bioskop osnovan je u Lođu 1899. godine, nekoliko godina nakon pronalaska kinematografa. Prvobitno nazvan Living Pictures Theatre, stekao je veliku popularnost i do kraja sledeće decenije bilo je bioskopa u skoro svakom većem gradu Poljske. Verovatno je prvi poljski režiser bio Kazimjež Prošinski, koji je snimao razne kratke dokumentarne filmove u Varšavi. Njegova pleografska filmska kamera patentirana je pre pronalaska braće Lumijer i on je zaslužan kao autor najranijeg sačuvanog poljskog dokumentarca pod nazivom Ślizgawka w Łazienkach (Klizalište u kraljevskim kupatilima), kao i prvih kratkih narativnih filmova Powrót birbanta (Rakeov povratak kući ) i Przygoda dorożkarza (Kabmanova avantura ), oba su nastala 1902. Još jedan pionir kinematografije bio je Boleslav Matuševski, koji je postao jedan od prvih filmskih stvaralaca koji su radili za kompaniju Lumière - i zvanični "kinematograf" ruskih careva 1897.

Pola Negri, poljska fatalna žena nemog filma
Andždžej Vajda, poznati poljski reditelj koji je 2000. dobio počasnog Oskara

Najraniji sačuvani dugometražni igrani film, Antoś pierwszy raz w Warszawie (Antos po prvi put u Varšavi) snimio je 1908. godine Antoni Fertner . Datum njegove premijere, 22. oktobar 1908. godine, smatra se datumom osnivanja poljske filmske industrije. Ubrzo su poljski umetnici počeli da eksperimentišu sa drugim žanrovima kinematografije: 1910. Vladislav Starevič je napravio jedan od prvih animiranih crtanih filmova na svetu – i prvi koji je koristio kadar po kadar tehniku, Piękna Lukanida (Lepa Lukanida). Do početka Prvog svetskog rata bioskop u Poljskoj je već bio u punom zamahu, sa brojnim adaptacijama velikih dela poljske književnosti (posebno Dzieje grzechu, Meir Ezofowicz i Nad Niemnem).

Tokom Prvog svetskog rata poljska kinematografija je prešla granice. Filmovi snimljeni u Varšavi ili Vilnjusu često su bili rebrendovani sa nemačkim međunaslovima i prikazivani u Berlinu. Tako je mlada glumica Pola Negri (rođena Barbara Apolonija Čalupjec) stekla slavu u Nemačkoj i na kraju postala jedna od evropskih super-zvezda nemog filma.

Prva žena koja je režirala film u Poljskoj i jedina žena režiser poljskog nemog filma bila je Nina Niovila.[1][2] Debitovala je 1918. u Berlinu,[1] zatim je režirala svoj prvi poljski film[1] pod nazivom Tamara (poznata i pod nazivom Obrońcy Lwowa) 1919.[1][2]

Tokom Drugog svetskog rata poljski filmski stvaraoci u Velikoj Britaniji snimili su antinacistički film u boji Calling Mr. Smith (1943)[3][4][5] o aktuelnim nacističkim zločinima u okupiranoj Evropi i o lažima nacističke propagande. Bio je to jedan od prvih antinacističkih filmova u istoriji koji je bio i avangardni i dokumentarni film.

Posle Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]

U novembru 1945. komunistička vlada je osnovala organizaciju za produkciju i distribuciju filmova Film Polski i postavila poznatog filmskog reditelja Poljske Narodne armije Aleksandra Forda na čelo. Počevši od nekoliko železničkih vagona punih filmske opreme uzete od Nemaca, nastavili su da obučavaju i grade poljsku filmsku industriju. FP proizvodnja je bila ograničena; između 1947. i njegovog raspada 1952. objavljeno je samo trinaest filmova, koncentrišući se na poljsku patnju od nacista.[6] Godine 1947. Ford se preselio da pomogne u osnivanju nove Nacionalne filmske škole u Lođu, gde je predavao 20 godina.

Industrija je koristila uvezene kamere i zalihe filmova. Najpre ORVO crno-beli film iz Istočne Nemačke, a zatim Eastman negativ u boji i ORVO štampe za žurbu i puštanje otisaka. Poljska je napravila sopstvenu opremu za osvetljenje. Zbog visokih troškova filmskog fonda, poljski filmovi su snimani sa veoma niskim odnosom snimanja, što je količina filma koja se koristi za snimanje filma do dužine gotovog filma. Oprema i filmska zaliha nisu bili najbolji, a budžeti skromni, ali su filmski stvaraoci dobili verovatno najbolju obuku na svetu u Poljskoj filmskoj školi. Još jedna prednost je bio status Film Polski kao državne organizacije, pa su njegovi filmski stvaraoci imali pristup svim poljskim institucijama i njihovu saradnju u snimanju filmova. Filmske kamere su mogle da uđu u skoro svaki aspekt poljskog života.

Prvi film proizveden u Poljskoj nakon Drugog svetskog rata bio je Zakazane piosenki (1946), reditelja Leonarda Bučkovskog, koji je u početnoj bioskopskoj verziji videlo 10,8 miliona ljudi (od 23,8 ukupne populacije).[7] Bučkovski je nastavio da redovno snima filmove do svoje smrti 1967. Drugi važni filmovi iz perioda posle Drugog svetskog rata bili su The Last Stage (1948), koju je režirala Vanda Jakubovska, koja je nastavila da snima filmove sve do tranzicije iz komunizma u kapitalizam 1989, i Border Street (1949), u režiji Aleksandra Forda.

Do sredine 1950-ih, nakon završetka staljinizma u Poljskoj, filmska produkcija je organizovana u filmske grupe. Filmska grupa je bila kolekcija filmskih stvaralaca, koju je predvodio iskusni filmski režiser, a koju su činili pisci, filmski reditelji i menadžeri produkcije. Oni bi pisali scenarije, kreirali budžete, aplicirali za finansiranje Ministarstva kulture i producirali sliku. Angažovali bi glumce i ekipu, a koristili bi studije i laboratorije koje kontroliše Film Polski.

Promena političke klime dovela je do pokreta Poljske škole filma, poligona za neke od ikona svetske kinematografije, kao na primer, Romana Polanskog (Nož u vodi, Rozmarina beba, Izbezumljeni, Pijanista) i Kšištofa Zanusija (vodeći reditelj takozvanog bioskopa moralne anksioznosti 1970-ih). Filmovi Andžeja Vajde nude pronicljive analize univerzalnog elementa poljskog iskustva - borbe za očuvanje dostojanstva u najtežim okolnostima. Njegovi filmovi su definisali nekoliko poljskih generacija. Vajda je 2000. godine nagrađen počasnim Oskarom za ukupan doprinos kinematografiji. Četiri njegova filma bila su nominovana za nagradu Oskar za najbolji film na stranom jeziku, dok je još šest poljskih reditelja dobilo po jednu nominaciju: Roman Polanski, Jerzi Kavalerovič, Jerzi Hofman, Jerzi Ančak, Agnješka Holand i Jan Komasa.[8] Poljski reditelj Pavel Pavlikovski je 2015. dobio ovu nagradu za svoj film Ida. Takođe je 2019. nominovan za nagradu za svoj sledeći film Hladni rat u dve kategorije - najbolji film na stranom jeziku i najbolji režiser.[9]

Takođe je važno napomenuti da je tokom 1980-ih Narodna Republika Poljska uvela vanredno stanje da bi uništila i cenzurisala sve oblike opozicije protiv komunističke vladavine nacije, uključujući medije kao što su bioskop i radio. Značajan film koji se pojavio tokom ovog perioda bio je film Rišarda Bugajskog Ispitivanje (Przesluchanie) iz 1982. godine, koji prikazuje priču o nesrećnoj ženi (koju glumi Kristina Janda) koju tajna policija uhapsila i mučila da prizna zločin o kome ne zna ništa. Antikomunistička priroda filma dovela je do zabrane filma na više od sedam godina. Godine 1989. zabrana je ukinuta nakon zbacivanja komunističke vlade u Poljskoj, a film je prvi put prikazan u bioskopima kasnije te godine. Film je i danas hvaljen zbog njegove drskosti u prikazivanju okrutnosti staljinističkog režima, jer su se mnogi umetnici u to vreme plašili progona.[10][11]

Tokom 1990-ih, Kšištof Kješlovski je osvojio univerzalno priznanje produkcijama kao što su Dekalog (napravljen za televiziju), Dvostruki život Veronike i trilogija Tri boje. Još jedan od najpoznatijih filmova u Poljskoj je Dug Kšištofa Krauzea, koji je postao blokbaster.[12] Pokazao je brutalnu realnost poljskog kapitalizma i porast siromaštva. Značajan broj poljskih filmskih reditelja (npr. Agnješka Holand i Januš Kaminjski) radilo je u američkim studijima. Poljski animirani filmovi – poput onih Jana Lenice i Zbignjeva Ribčinjskog (Oskar, 1983) – oslanjali su se na dugu tradiciju i nastavili su da crpe svoju inspiraciju iz poljske grafičke umetnosti. Ostali poznati poljski filmski reditelji su: Tomaš Baginjski, Malgoržata Šumovska, Jan Jakub Kolski, Jerži Kavalerovič, Stanislav Bareja i Januš Zaorski.

Među istaknutim godišnjim filmskim festivalima koji se održavaju u Poljskoj su: Varšavski međunarodni filmski festival, Kamerimaž, Međunarodni festival nezavisnog filma van kamere, Novi horizonti filmski festival, kao i filmski festival u Gdinji i Poljske filmske nagrade.

Bioskopska publika[uredi | uredi izvor]

Komunistička vlada je uložila sredstva u izgradnju sofisticirane bioskopske publike. Sav bioskop je bio u državnom vlasništvu i sastojao se od premijernog bioskopa, lokalnog bioskopa i umetničkih bioskopa. Karte su bile jeftine, a studenti i stari ljudi su imali popuste. U gradu Lođu je sedamdesetih godina 20. veka bilo 36 bioskopa koji su prikazivali filmove iz celog sveta. Tu su bili italijanski filmovi Felinija, francuske komedije, američki krimi kao što je „Čarli Varik“ Dona Sigela. Filmovi su prikazani u originalnim verzijama sa poljskim titlovima. Antikomunistički i hladnoratovski filmovi nisu prikazivani, ali je veće ograničenje bila cena nekih filmova. Postojali su popularni filmski časopisi poput "FILM" i "Screen", kritički časopisi kao što je "Kino". Sve ovo je pomoglo da se izgradi dobro informisana filmska publika.

Značajni filmovi[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Liste poljskih filmova

Poljska filmska akademija[uredi | uredi izvor]

Poljska filmska akademija je osnovana 2003. godine u Varšavi i imala je za cilj da domaćim filmskim stvaraocima obezbedi forum za diskusiju i način da promovišu reputaciju poljske kinematografije kroz publikacije, prezentacije, diskusije i redovnu promociju predmeta u školama.

Nagrade[uredi | uredi izvor]

Od 2003. godine dobitnike poljskih filmskih nagrada biraju članovi Akademije.

  • 2003 : Pijanista
  • 2004 : Squint Your Eyes
  • 2005 : Vjenčanje
  • 2006 : Kolekcionar
  • 2007 : Savior Square
  • 2008 : Katyń
  • 2009 : 33 Scenes from Life
  • 2010 : Reverse
  • 2011 : Essential Killing
  • 2012 : Rose
  • 2013 : Manhunt
  • 2014 : Ida
  • 2015 : Gods
  • 2016 : Body
  • 2017 : Volhynia
  • 2018 : Silent Night
  • 2019 : Hladni rat
  • 2020 : 25 years of innocence

Filmske škole[uredi | uredi izvor]

Nekoliko institucija, kako državnih tako i privatnih, pružaju formalno obrazovanje u različitim aspektima filmskog stvaralaštva.

Ličnosti[uredi | uredi izvor]

Poljska na međunarodnim festivalima[uredi | uredi izvor]

Venecijanski filmski festival[uredi | uredi izvor]

Festival u Locarnu[uredi | uredi izvor]

  • 1971 Zlatni leopard (Znaki na drodze, Andžej Piotrovski)
  • 1973 Zlatni leopard (The Illumination, Kšištof Zanusi)
  • 1986 Zlatni leopard (Jezioro Bodenskie, Januš Zaorski)
  • Specijalna nagrada žirija 2008 (33 Scenes from Life, Malgorzata Šumovska )
  • Nagrada za najboljeg glumca 2016 (Andžej Severin, The Last Family)

Međunarodni filmski festival u San Sebastijanu[uredi | uredi izvor]

  • Zlatna školjka za najbolji film 1958 (Ewa chce spać, Tadeuš Hmeljevski)
  • Srebrna školjka iz 1967. za najbolju režiju (Januš Morgenštern, Yowita)
  • Srebrna školjka 1976. za najboljeg glumca (Zdzislav Kozjen, Skazany)
  • Zlatna školjka za najbolji film 1980 (The Orchestra Conductor, Andžej Vajda)
  • Zlatna školjka za najbolji film 1985. (Yesterday, Radoslav Pivovarski)
  • Srebrna školjka iz 1985. za najboljeg glumca (Piotr Sivkjevič, Yesterday)
  • 1989 Srebrna školjka za najbolju režiju (Miroslav Bork, Konsul)
  • 1992 Srebrna školjka za najbolju glumicu (Kristina Janda, Zwolnieni z życia)

Kanski filmski festival[uredi | uredi izvor]

Berlinski filmski festival[uredi | uredi izvor]

Nagrade Akademije[uredi | uredi izvor]

Evropske filmske nagrade[uredi | uredi izvor]

  • Evropska filmska nagrada za najbolji film 1988 ( A Short Film About Killing, Kšištof Kješlovski)
  • 1989 Evropsko otkriće godine (300 Miles to Heaven, Maćej Dejčer )
  • Nagrada Evropske filmske akademije za životno delo 1990 (Andžej Vajda)
  • Evropska filmska nagrada 1991. za najbolji dokumentarni film (Hear My Cry, Maćej Drigas)
  • Evropska filmska nagrada 2002. za najboljeg snimatelja (Pavel Edelman, Pijanista)
  • Nagrada Evropske filmske akademije za životno delo 2006 (Roman Polanski)
  • Evropska filmska nagrada za najbolju kostimografiju 2008 (Magdalena Bjedrzicka, Katyń)
  • Evropska filmska nagrada 2009. za najbolji kratki film (Poste restane, Marcel Lozinski)
  • Evropska filmska nagrada za najbolji kratki film 2010 (Hanoi – Warsaw, Katarzina Klimkjevič)
  • Evropska filmska nagrada za najbolju režiju 2010 (Roman Polanski, Pisac iz senke)
  • Evropska filmska nagrada za najboljeg scenarista 2010 ( Roman Polanski, Pisac iz senke)
  • Evropska filmska nagrada za najbolji film 2014 (Ida, Pavel Pavlikovski)
  • Evropska filmska nagrada za najbolju režiju 2014 (Pavel Pavlikovski, Ida)
  • Evropska filmska nagrada 2014. za najboljeg snimatelja (Lukaš Zal i Ričard Lenčevski, Ida)
  • Evropska filmska nagrada za najboljeg scenarista 2014 (Pavel Pavlikovski, Ida)
  • Nagrada People's Choice 2014 za najbolji evropski film (Pavel Pavlikovski, Ida)
  • Evropska filmska nagrada 2015. za najboljeg montažera (Jacek Drosio, Body)
  • Nagrada People's Choice 2016 za najbolji evropski film ( Malgorzata Šumovska, Body)
  • Evropska filmska nagrada 2016 za najboljeg dizajnera zvuka (Radoslav Očnio, 11 Minutes)
  • Evropska filmska nagrada 2017. za najbolji animirani dugometražni film (S ljubavlju, Vinsent, Dorota Kobjela i Hugh Velčman)
  • Evropska filmska nagrada za najbolji dokumentarni film 2017 (Communion, Ana Zamecka)
  • Evropska filmska nagrada 2017 za najboljeg kostimografa (Katarzina Levinska, Spoor)
  • Evropska filmska nagrada za najbolji film 2018 (Hladni rat, Pavel Pavlikovski)
  • Evropska filmska nagrada za najbolju režiju 2018 (Pavel Pavlikovski, Hladni rat)
  • Evropska filmska nagrada 2018 za najbolju glumicu (Džoana Kulig, Hladni rat)
  • Evropska filmska nagrada 2018 za najbolji animirani igrani film (Još jedan dan života, Raul de la Fuente i Damijan Nenou)
  • Evropska filmska nagrada 2018 za najboljeg montažera (Jaroslav Kaminski, Hladni rat)
  • Evropska filmska nagrada za najboljeg scenarista 2018 (Pavel Pavlikovski, Hladni rat)
  • Nagrada People's Choice 2018 za najbolji evropski film (Hladni rat, Pavel Pavlikovski)

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g Stachówna, Grażyna (2003). „A Wormwood Wreath: Polish Women's Cinema”. The New Polish Cinema. Janina Falkowska, Marek Haltof (eds.). Trowbridge: Flick Books. str. 99. ISBN 1-86236-002-2. OCLC 54398332. 
  2. ^ a b Haltof, Marek (2019). Polish Cinema: A History (Second, updated izd.). Oxford: Berghahn Books. str. 22—23. ISBN 978-1-78533-973-8. OCLC 1056624930. 
  3. ^ „Archived copy”. Arhivirano iz originala 2018-04-25. g. Pristupljeno 2018-01-30. 
  4. ^ „Archived copy”. Arhivirano iz originala 2018-01-31. g. Pristupljeno 2018-01-30. 
  5. ^ „Archived copy”. Arhivirano iz originala 2018-01-31. g. Pristupljeno 2018-01-30. 
  6. ^ Marek Haltof (2002).
  7. ^ Marek Haltof (2002). Polish national cinema. Berghahn Books. str. 49—50. ISBN 978-1-57181-276-6. 
  8. ^ „Oscar Winners 2020: See the Full List”. oscar.go.com. 2020. Pristupljeno 10. 2. 2020. 
  9. ^ „Oscar Winners 2019: See the Full List”. oscar.go.com. 2019. Pristupljeno 7. 3. 2019. 
  10. ^ Benson, Sheila (1990-09-26). „MOVIE REVIEW - 'Interrogation': Janda's Arresting Performance - Los Angeles Times”. Los Angeles Times. Pristupljeno 2009-09-23. 
  11. ^ „Second Run DVD - Interrogation”. Second Run DVD. Pristupljeno 2009-09-24. 
  12. ^ Presentation of the Polish cinema on Eurochannel website
  13. ^ imdb - Academy Awards, USA

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Кинематографија_Пољске&oldid=27678122”