Maleševci (rod)

Put za Malinu

Maleševci (jednina Maleševac) su stari, veoma razgranati srpski rod. Ovaj rod potiče iz Maline, danas pustog selišta između Bileće i Trebinja u Istočnoj Hercegovini. Jednu od specifičnosti Maleševaca predstavlja slavljenje krsne slave Sv. Ignjatije Bogonosac.

Predanja o poreklu

Predanja o poreklu i prošlosti roda Maleševaca veoma su rasprostranjena po Hercegovini, dok su po drugim srpskim oblastima relativno retka. U Hercegovini vlada opšte mišljenje, da su sve tamošnje porodice koje slave sv. Ignjatija Bogonosca poreklom od roda Maleševaca. Danas se ni jedna od tih familija ne preziva Maleševac, pošto su vremenom sve one prihvatile novija prezimena.

Jedna od najčešćih verzija maleševskog predanja koja se može čuti u Hercegovini, glasi: „U Malini su Maleševci živeli sve do turskog vremena. Jednoga dana došao im je na konak nekakav pašajlija i počeo činiti zulume. Domaćin Maleševaca Maleš vojvoda sa svojih osam sinova zakolje pašajliju, uhvati njegovu krv u lonac i ostavi ga `na prijeklad`. Isto tako zadrže njegovu sablju, koja je bila bogato opremljena. Posle nekoliko godina počela je da vri krv u loncu, domaćin se uplaši i reče sinovima da beže. Svi ga poslušaju, sem najmlađeg, koji ostade na Vidnjama (u Oputnoj Rudini). Od njega potiču sve porodice u Hercegovini koje slave Ignjatdan. (...) Oni Maleševci koji su pobegli `niz Bosnu` su se `pridvorili u jednog bega`. Za prvi Božić beg im dođe na `položaj` i čestito daruje badnjake. Da bi se odužili begu, Maleševci mu daruju sablju koju su oduzeli od onog pašajlije kad su ga zaklali. Kada je beg pročitao na sablji ime svoga sina, stavi ih na muke i oni priznadoše šta su učinili. Zatim je beg posekao sve muškarce. Ostalo je nekoliko trudnih žena i od njih su oni u Bosni što slave Ignjatdan”. Postoji više varijanti ovog predanja, ali se one međusobno razlikuju samo u manjim detaljima.

Kod jednog od hercegovačkih ogranaka Maleševaca zabeleženo je i jedno predanje o poreklu ovog roda, koje se donekle razlikuje od prethodnog. Prema tom predanju, u Malini kod Bileće je živeo starac Maleš (ili Miloš) sa svojih 7 sinova. Kada su jednom prilikom Turci došli kod njih na konak, Maleš (Miloš) ih je lepo primio. Međutim, Turci su se napili i počeli su se ponašati bahato i nepristojno. Zbog toga ih je stari Maleš pobio i preselio se pod Stražište, gde su mu od ranije bile torine. Kasnije su se odatle njihovi ogranci raseljavali po Hercegovini i drugim oblastima.

Do danas se u okolini nekadašnje Maline očuvalo veoma živo predanje o starom rodu Maleševaca. Za ovaj rod se priča, da je prvobitno živeo u Malini, a zatim u nedalekim mestima Stražištu (na Zelenikovoj Glavici) i Vrbnu, gde su njegovi članovi sazidali crkvu sv. Ignjatija, koja i danas u izmenjenom obliku postoji, a sada je posvećena sv. Jovanu. Inače se u narodnoj tradiciji izlaže, da je iz tog kraja bilo dosta iseljavanja, naročito prema zapadu, posebno „posle Kosova” (nakon Kosovske bitke 1389. Godine).

Pomeni u dokumentima

U istorijskim izvorima se rod Maleševaca pominje počevši od 14. januara 1374. Godine. Ovog datuma je sastavljen dokument u Dubrovniku, u kome se navodi, da je tada Milas (Milaš) od Maleševaca (Milas de Malesseuac) napravio ugovor o šestogodišnjem najamništvu kod Dubrovčanina Bogića Ljubislavića.

Prvi dokument o Maleševcima 1374.

Naredni dokumentovani pomen Maleševaca datira iz 17. februara 1393. Godine. Tada je zabeleženo u dokumentu, koji se danas čuva u Dubrovačkom arhivu, da je Bogoslav Radoslavić iz Maleševaca prodao Miladinu Vojislaviću jednog konja za 14 perpera.Maleševci se još krajem 14. veka pominju kao „vlasi”. Oni su se tada bavili stočarstvom i kiridžilukom (karavanskim prevozom robe). Naime, u više dubrovačkih dokumenata, pisanih 1397. 1405. 1433. i drugih godina, pominje se Herak Milošević iz katuna Maleševci („Cherach Millosseuich, Vlachus de Mallisseuci”, odnosno „de cathono Mallesevaz”), koji se duži niz godina (oko 40) bavio kiridžiskom delatnošću na prostoru od Dubrovnika do Lima, Višegrada, Arilja i drugih trgovačkih odredišta u Srbiji i Bosni.
Hronološki sledi veći broj dokumenata iz 15. veka i kasnijeg perioda, u kojima se navode Maleševci. Među najbitnije od njih svakako spada dubrovački dokument, pisan 17. jula 1405. godine. U njemu se pominje katun Maleševac, za koga nije izričito navedeno gde se nalazio, ali se može osnovano pretpostaviti, da je bio na prostoru Maline, odnosno njene okoline. Malina se, zajedno sa susednim Skrobotnim, izričito navodi u turskom popisu Hercegovine iz 1475. – 1477. Godine.
Godine 1465. zabeleženo je, da su Maleševci bili pod juridistikcijom Vladislava Hercegovića (de Maleseuzi jurisdictionis comitis Vladissaui), sina hercega Stefana Vukčića Kosače.

Društvena organizacija u ranom periodu

Maleševci nisu uspeli da formiraju posebno pleme, po svemu sudeći zbog toga, što su veoma rano počeli sa raseljavanjem iz svoje matice. Pojedini autori smatraju, da su oni uspeli da „apsorbuju” pojedine katune, koji su se nalazili u njihovoj blizini. Tako se navodi, da su Maleševci „apsorbovali” Punoševiće (1402. godine), Pokrajčiće u Ljubinju (navodno 1403. Godine) i Repoševiće (1431). Međutim, verovatnije je, da su ti katuni nastali širenjem i grananjem starog maleševskog roda. Vredi pomenuti, da se u istorijskim izvorima pojavljuju Pribjen Pokrajčić Maleševac, vlah (20. oktobra 1401. Godine) i Radiša Pokrajčić Maleševac (1405. godine), kao i Miloš Repošević (Reposseuich) „iz Maleševa” (9. aprila 1431. godine).

Sveti Ignjatije

Odnos slave Sv. Ignjatije i roda Maleševaca

Krsna slava Sv. Ignjatije je usko vezana sa rodom Maleševaca. Među Srbima postoji izvestan broj ređih krsnih slava koje su specifične za pojedine rodove. To su slave koje slavi, uz minimalne izuzetke, samo po jedan rod. Takav je slučaj i sa praznikom sv. Ignjatija.

Gotovo sve porodice koje slave ovu krsnu slavu vode poreklo od roda Maleševaca. One su se još od poznog srednjeg veka pa sve do danas, neposredno i posredno raseljavale iz Hercegovine po većini balkanskih i panonskih oblasti u kojima žive Srbi. Zbog toga se porodice koje slave sv. Ignjatija na celokupnom srpskom etničkom prostoru sa velikom dozom sigurnosti mogu povezati sa Maleševcima, iako su mnoge od njih, živeći vekovima van matične oblasti i bez kontakta sa drugim srodnim familijama, izgubile tradiciju o svom maleševskom poreklu.

Pored familija koje vode poreklo od Maleševaca, koje čine veliku većinu među porodicama koje slave sv. Ignjatija, postoji i manji broj onih, koje su ovu slavu nasledile po ženskoj liniji. U pitanju su potomci predaka koji su se prizetili u neku od porodica roda Maleševaca. Tada su oni prihvatili slavu svoje supruge, na čije su imanje došli. Ti rodovi su, dakle, ne samo po ženskoj liniji potomci Maleševaca, već su za njih još čvršće vezani – samim činom prizećivanja (domazetstva), odnosno primanjem slave i donekle tradicijom.

Za mali broj porodica se ne može pouzdano reći, da li pripadaju rodovima koji slave sv. Ignjatija po muškoj ili ženskoj lozi. Ti rodovi se izdvajaju od drugih familija koje slave istu slavu po oblasti iz koje potiču ili nekim posebnim etničkim osobinama.

Porodice koje ne vode poreklo od Maleševaca ni po muškoj ni po ženskoj liniji, a slave ovu krsnu slavu, veoma su malobrojne. Takvi slučajevi predstavljaju izuzetke. Kod njih je u pitanju bila promena slave, možda prouzrokovana krvnom osvetom (stara slava jedne porodice je bila sv. Nikola), dok su preostalih par familija verovatno stranog porekla (bugarskog). One su mogle u novije vreme uzeti ovog sveca za krsnu slavu, umesto imendana nekog pretka, koji se zvao Ignjatije.

Porodice

Danas porodice koje vode poreklo od roda Maleševaca nose čitav niz različitih prezimena. Ono što je gotovo svima njima zajedničko je krsna slava sv. Ignjatije Bogonosac. Prezimena ogranaka roda Maleševaca su, između ostalih:

Aleksić, Alimpić, Apić, Arnautović, Aćimović, Adžić, Bamburać, Banović, Blagojević, Blašković, Bogdanović, Božić, Božjaković, Branković, Budimirović, Bukara, Bukvić, Busić, Vatrićević, Veletić, Veselinović, Vidojević, Vitomir, Vitomirović, Vitorović, Vićentijević, Višić, Vujičić, Vukić, Vuković, Vukosavljević, Vučković, Gavrilović, Gojko, Golub, Golić, Gospavić, Grujić, Dabić, Davidović, Dakić, Damnjanović, Danilović, Daničić, Dedijer, Doljančević, Dragutinović, Drakul (Drakulović, Drakulić), Dubovina, Dugić, Dudić, Đekić, Đerić, Đokić, Đuđić, Đukić, Đurđević, Đurić, Đurišić, Đurović, Elesin, Erić, Ero, Živanović, Zabrdac,Zarić, Zeković, Ivanković, Ivanović, Ilić, Inković, Janković, Jaramaz, Jaćimović, Jevremović, Jelenić, Jelić, Jovanović, Jović, Jokić, Kalem, Kaloperović, Knežević, Kovačević, Komlenović, Kočić, Krnjević, Krsmanović, Lazić, Lalićević, Lukić, Ljubenković, Majdov, Maletić, Malešević, Mandić, Marinković, Marić, Marković, Mardžunović, Matejić, Matić, Matović, Maćešić, Mijailović, Mijatović, Mikanović, Mikulica, Milivojević, Milićević, Milović, Milutinović, Mirjanić, Milosavljević, Milošević, Mirosavljević, Mitrović, Mišović, Modić, Momić, Mostić, Nešić, Nikolajević, Nikolašević, Nikolić, Nović, Novosel, Obradović, Ogrizović, Ostić, Pajić, Panić, Pantić, Paspalj, Pejić, Pejović, Pelkić, Perišić, Petković, Petrić, Petrović, Planinčević, Popov, Purešević, Plotan, Radonjić, Radosavljević, Radulović, Rakić, Ranković, Regojević, Rilić, Savatijević, Selenić, Simić, Sjeran, Skeledžija, Skender, Skorupan, Smrtić, Spasojević, Sredojević, Srna, Stanić, Stanisavljev, Stanišić, Stanković, Stevanović, Stepanović, Stojanović, Stokrp, Sušić, Tanić, Tanović, Tegarić, Terzić, Tešendić, Tešić, Timotijević, Tiosavljević, Tomaš, Tomić, Trumić, Ćustić, Uglješić, Uglješin, Filipović, Čakarević, Čvarković, Čolić, Čučuković, Cvijanović, Šašo, Šipragić, Šerbić, Šipčić, Šumonja, Šupeta, Šupić, Škorić, kao i mnoga druga.

Istaknute ličnosti

• Petar Kočić
• Jevto Dedijer
• Vladimir Dedijer
• Stevan Dedijer
• Aćim Doljanac
• Radovan Doljančević
• Đurđevka Čakarević
• Stojan Kovačević
• Žarko Paspalj
• Duško Popov
• Vladimir Šipčić
• Marko Čakarević
• Ognjen Jaramaz
• Nemanja Jaramaz
• Nemanja Majdov

Razno

Počevši od 2006. godine, pa do danas, na inicijativu i pod rukovodstvom Milorada Ćustića vrše se istraživanja porekla i razvoja roda Maleševaca. Ova istraživanja su do sada rezultovala objavljivanjem prve kompletne monografije o ovom rodu, čiji je autor Aleksandar Bačko, kao i osnivanjem internet prezentacije „Maleševci“.

Galerija

• 
  Bilećko jezero 2007.
• 
  Malina matica Maleševaca 2007.
• 
  Potpisi i pečati uskočkih popova, Matije Popovića i Ivana Maleševca 1562. god.
• 
  Ostaci hrama Sv. Ignjatija Bogonosca u Žudojevićima

Literatura

• Bačko Aleksandar, Maleševci – rod koji slavi sv. Ignjatija, Zbornik za srpsku etnografiju i istoriju, knj. 1, Udruženje građana „Srpski despot“, Beograd 2007.
• Dedijer Jevto, Bilećske Rudine, S. K. A, Srpski etnografski zbornik 5, Naselja srpskih zemalja 2, Beograd 1903.
• Dedijer Jevto, Hercegovina, antropogeografske studije, Biblioteka „Kulturno nasljeđe“, Sarajevo 1991.
• Mandić Novak – Studo, Maleševski Mandići, Gacko 2001.
• Mandić Novak – Studo, Srpske porodice Vojvodstva svetog Save, Gacko 2000.

Spoljašnje veze

• Internet prezentacija Maleševaca
• Druga internet prezentacija Maleševaca