Slovensko naseljavanje Balkanskog poluostrva

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Slovensko naseljavanje Balkanskog poluostrva je bila dio migracija tokom Velike seobe naroda. Aktivna faza naseljavanja odvijala se od 6. do 8. vijeka. Podatak o početku doseljavanja Slovena na Balkan u 5. vijeku zabilježen je u djelima vizantijskih istoričara: Prokopija Kesarijskog i Jovana Efeskog. Do 7. vijeka, slovenska plemena su bila čvrsto ukorijenjena na Balkanu i počela su postepeno da se kreću ka Peloponezu i Egejskim ostrvima. Kasnije su neke skupine Slovena prodrle u Malu Aziju. U periodu od 7. do 8. vijeka Sloveni su stvorili nekoliko državnih tvorevina i vremenom postali značajna sila na Balkanu.

Izvori o seobi Slovena[uredi | uredi izvor]

Jedan od prvih autora koji pominje soebu slovenskih plemena na Balkan bio je vizantijski istoričar Prisk, koji je napisao „Istoriju”.[1] U njoj je potvrdio činjenicu o prodoru Slovena na Balkan. Potpunija slika ovog postupka daje se u „Ratu s Gotima” Prokopija Kesarijskog.[2] Opisuje teritorije koje su naselili Sloveni, pohode Slovena, njihovu društvenu strukturu, život i religiju u 6. vijeku. Vrijedan dodatak ovim podacima je „Strategikon” vizantijskog zapovjednika i imperatora Mavrikija.[3] Slovene opisuje i djelo Agatija Mirinejskog „O vladavini Justinijana”.[4] Teofilakt Simokata je u svojoj „Istoriji” detaljno govori o naseljavanju Slovena na prostoru Vizantije. Dragocjeni izvori o događajima nakon naseljavanja i razvoju državnosti među slovenskim plemenima bili su djela vizantijskog imperatora Konstantina Porfirogenita „Spis o temama” i „Spis o narodima”.[5]

Neki podaci o Slovenima tokom njihovig naseljavanja Balkana prisutni su i u „Crkvenoj istoriji” Jovana Efeskog,[6] „Hronologiji” Teofana Ispovjednika, „Istoriji Langobarda” Pavla Đakona, „Hronici” Fredegara itd. Istovremeno, pisani izvori o Slovenima uglavnom govore o spoljnim događajima slovenske istorije — o toku ratova, taktici ratovanja, vojnom ustrojstvu, o odnosima Slovena sa drugim narodima itd.[5]

Društveno-ekonomske karakteristike slovenskih plemena[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Stari Sloveni
Rekonstrukcija slovenskog trgovačkog broda.

Društveni sistem Slovena u periodu naseljavanja Balkana bio je sličan sistemu Germana u vrijeme Tacita. Sloveni su se naseljavali u šumama ili u blizini rijeka, jezera ili močvara. Više su voljeli da grade nastambe na teško dostupnim mjestima. Slovenska sela sastojala su se od nekoliko koliba i pomoćnih zgrada koje su se nalazile na izvjesnoj udaljenosti jedna od druge, jer je stepen razvoja privrede i oruđa zahtijevao značajne površine za svaku porodicu. Porodica se sastojala od starješine, nekoliko odraslih sinova i njihovih porodica. Nekoliko porodica, koje su zauzimale određenu teritoriju, činilo je zajednicu. Nekoliko susjednih zajednica činilo je pleme. Svako pleme je zauzimalo poseban okrug, zvan župa. Postojali su savjeti starješina i narodni sabori.[7]

Osnovu privrede Slovena činila je zemljoradnja. Međutim, u zavisnosti od prirodnih uslova, prednost je data različitim vrstama privrede. Zemljoradnja se povremeno bavila sječom ili iskorjenjivanjem drveća. U naseljima koja se nalaze u blizini vodenih površina, ribolov je igrao značajnu ulogu. Lov i pčelarstvo su bili rasprostranjeni u šumskim predjelima. Na Balkanu se raširilo i stočarstvo. Visok stepen razvoja zemljoradnje kod Slovena zabilježili su vizantijski autori. Zemlju su obrađivali bikovima upregnutim u plugove sa željeznim vrhovima. Ralo je imalo široku primjenu. Žitarice su se žale srpovima, a žito se čuvalo u posebnim jamama.[8]

Zanatstvo Slovena je takođe dostiglo visok stepen. Predmeti za domaćinstvo izrađivali su se od gline, drveta, kosti ili roga. Postojala je i proizvodnja tekstila. Oruđa za zemljoradnju i oružje izrađivani su od metala. Od obojenih metala su izrađivani ukrasni predmeti. Slovenska plemena koja su živjela na morskoj obali ili na vodenim putevima znala su da prave čamce od jednog drveta za duga putovanja. Trgovina je bila razvijena. Sloveni su susjedima prodavali ratne zarobljenike, sami su kupovali oružje, nakit, dragocjene metale. U proračunu su korišteni strani novčići.[8]

Vizantijsko-srpski ratovi su učvrstili vojnu organizaciju Slovena. Plemenske starješine i vođe vojnih jedinica postale su vojno-feudalna elita društva, a podela zemlje i bogatstva doprinijelo je raslojavanju društva i raspadanju prvobitne zajednice. Boreći se sa Vizantijom, Sloveni su počeli da stvaraju plemenska udruženja, i formiraju svoje države. Upravo na teritoriji nekadašnjih vizantijskih provincija pojavile su se prve države Slovena.[9]

Naseljavanje Balkana[uredi | uredi izvor]

Prvi kontakt sa Vizantijom[uredi | uredi izvor]

Balkan u 4. vijeku.

Na početku nove ere, Sloveni su zauzimali ogromnu teritoriju u srednjoj i istočnoj Evropi sjeverno od Karpata i između basena Visle i srednjeg Podnjeprovlja. U različito vrijeme stupali su u saveze sa Keltima, Gotima, Tračanima, Sarmatima i drugim srodnim plemenima, djelimično ih upijajući, djelimično ih razdvajajući u njihovoj okolini. Prvi pouzdani pisani izvori o Slovenima datiraju iz perioda 1—2. vijeka. U njima se Sloveni javljaju pod imenom Venedi, koji se pominju kao veliki narod koji je živio na Visli blizu Baltičkog mora, iza Karpata. Međutim, sve do 6. vijeka podaci o Slovenima bili su oskudni i fragmentirani, pošto Rimljani i Grci nisu dolazili u neposredan kontakt s njima. Tek početkom 6. vijeka, kada su Sloveni počeli da napadaju vizantijske posjede, u svjedočanstvima istoričara javljaju se sve temeljniji i detaljniji izvještaji o njima. U to vrijeme Sloveni su svojim savremenicima bili poznati pod opštim imenima Sklavini i Anti. Sklavini su zauzimali teritoriju zapadno od Dnjestra. Anti, koji se nalaze uglavnom istočno od njih, djelimično su prodrli u područje naseljeno Sklavinima. Slovenska naselja na ovim prostorima do 6. vijeka su se znatno proširila na jug i preselila se već u donje Podunavlje.[10]

Najveće kretanje Slovena bilo je njihovo širenje izvan Karpata prema donjem toku Dunava, u Panoniju i susjedne oblasti, a zatim preko Dunava — na Balkansko poluostrvo. Istoričar D. A. Mačinski pisao je da je seoba Slovena u Podunavlje odredila „progresivne promjene u životu Slovena ovog perioda i istočnih i južnih Slovena naredne epohe”.[11] Ovo širenje Slovena na jug bilo je u tijesnoj vezi sa kretanjem drugih naroda. Krajem 4. vijeka i u 5. vijeku mnoga slovenska plemena su bila pogođena invazijom Huna na Evropu i potonjim kretanjem Gepida i Gota. Prema brojnim istoričarima, ovi događaji ubrzali su kretanje Slovena na jug, koje je očigledno počelo u prvim vijekovima naše ere. U izvorima iz sredine 5. vijeka zabilježena su slovenska plemena u Panoniji i na lijevoj obali Dunava. Svjedočanstva vizantijskog istoričara Priska, koji je 448. putovao kao poslanik u logor hunskog vođe Atile i opisao običaje naroda koji je živio u Panoniji, mnogi istoričari tumače da se odnose na Slovene.[12] Kretanje Slovena je vjerovatno bilo vremenski neravnomjerno — u početku slabije, a poslije pada hunske države šire i masovnije.[13]

Kako su se kretali prema jugu, Sloveni su došli na posjede Vizantije, kojem je u to vrijeme pripadalo Balkansko poluostrvo. U početku su Sloveni išli u pohode protiv rimske države kao dio vojski drugih naroda, ali već od prve četvrtine 6. vijeka započinju samostalne udare. Krajem dvadesetih godina 6. vijeka velike antska vojska prešla je Dunav, ali je poražena.[12] Tridesetih godina 6. vijeka vizantijske snage na ovoj dijelu granice Carstva predvodio je zapovjednik Hilvud, Sloven iz plemena Anta.[14] Tri godine je uspješno obuzdavao juriš Slovena i preduzima uzvratne pohode preko Dunava, pustošeći njihova sela. Poslije Hilvudove smrti 533. godine, ponovo su nastavljeni pohodi Slovena na desnu obalu.[13][14]

Istoričar S. A. Ivanov je primjetio da je za većinu stanovništva Vizantije pojava Slovena na njenim granicama bila neočekivana pojava. On ističe, da carstvo nije željelo da pokrene svoje snage u borbu protiv Slovena i radije je ćutalo o prijetnji koju su oni predstavljali. O tome su otvoreno počeli da govore tek kada su slovenske snage počele da prodiru duboko na Balkan.[15]

Vizantija je u ovom periodu bila ranjiva. Ratovala je sa Vandalima u Africi, sa Vizigotima u Hispaniji, sa Ostrogotima u Italiji, a sa Persijancima u Siriji i na Zakavkazju.[14] Dugotrajni ratovi zakomplikovali su unutrašnju situaciju u zemlji. Povećanje poreza izazvalo je osiromašenje širokih slojeva društva, što je pratilo niz ustanaka. U ovim uslovima, prodori Slovena u carstvo postajali su sve češći. Tridesetih i četrdesetih godina 6. vijeka Sloveni su više puta pustošili Trakiju, a 540. godine su se prvi put približili zidinama Carigrada i zauzeli njegovo predgrađe. Da bi zaštitio dunavsku granicu, car Justinijan je obnovio stara utvrđenja na obalama rijeka i podigao mnoga nova. Međutim, to nije moglo da zadrži navalu Slovena. Justinijan je pokušao da Slovena postavi u položaj federata (saveznika), ustupajući im teritorije blizu Dunava za naseljavanje. Zauzvrat su Sloveni morali da brane granicu carstva. Međutim, ubrzo nakon toga, Sloveni su 548. izvršili razoran pohod na Iliriju, dopirući do Epidamnosa (današnji Drač) na Jadranskom moru.[16] Odred od 3000 vojnika prešao je Dunav i počeo da pljačka sve što mu se nađe na putu. Razbijeni su zasebni odredi vizantijske vojske. Zapovjednik Azbad, koji je bio stacioniran sa garnizonom u tvrđavi Curul u Trakiji, napao je Slovene sa konjičkim odredom, ali je poražen i zarobljen. Sloveni su mu oderali kožu, a zatim ga živog spalili.[14] Zatim su na juriš zauzeli trački grad Toper, gdje je ubijeno do 15.000 ljudi,[17] a žene i djeca su odvedeni u ropstvo. Oni koje nisu mogli da prebace preko Dunava, živi su spaljeni.[14]

Prodor na Balkan[uredi | uredi izvor]

Karta Balkana iz perioda od 582. do 612. godine.

U svojim naletima su Sloveni, uz pomoć Gepida, prelazili Dunav sa svojih posjeda. Istovremeno, vraćajući se sa bogatim plijenom iz opljačkanih vizantijskih zemalja, plaćali su Gepidima po dukat (solid) za svaku osobu prevezenu na lijevu stranu Dunava. Po pravilu, zahvaljujući njima, Sloveni su spasavali sav uhvaćen plijen, uspjevši da pređu Dunav prije nego što bi ih vizantijske snage sustigle. Prema procjenama srpskog istoričara Vladimira Ćorovića, vizantijske snage na Balkanu sredinom 6. vijeka brojale su 15.000 vojnika i nisu mogli djelotvorno da se odupru Slovenima.[14]

Ruševine Salone, okolina Solina u Hrvatskoj.

Otprilike sredinom 6. vijeka Sloveni su počeli da pristižu na Balkan u znatno većem broju.[9] Sve veći broj Slovena naseljavao se na različitim dijelovima Balkana. Veliki odred Slovena je 550. prešao Dunav. Kada mu se na putu ispriječila vizantijska vojska, Sloveni su se povukli u pravcu Dalmacije. Poslije izvjesnog vremena dobili su pojačanje i krenuli ka Trakiji. Kod Adrijanopolja su im Vizantinci blokirali put, koji su bili primorani da napadnu zbog nedostatka hrane.[14] U borbi su napadači potpuno poraženi, vizantijska zastave je prvi put postala slovenski trofej, a Sloveni su dočekali zimu na teritoriji Vizantije. Do tog trenutka oni nikada nisu upadali u Vizantiju tokom zime. Naprotiv, zimi je vizantijskim snagama bilo preporučeno da napadnu slovenska naselja. Stoga, sa početkom naseljavanja na vizantijskoj zemlji, borbu za nove posjede često su vodili stanovnici najbližih krajeva, a ne Sloveni preko Dunava.[18]

Ostrogotski kralj Totila je 552. pao u bici sa vojskom Vizantije. Vijest o njegovoj smrti šokirala je Slovene; oni su na izvjesno vrijeme prestali da upadaju na teritoriju preko Dunava. Justinijan je utvrdio tvrđave na Dunavu i pojačao garnizone koji su se tamo nalazili. Posljednjih godina njegove vladavine, zemlja je dobila neku vrstu predaha, ali što je car postajao slabiji, zemlju je više obuzimala apatija. Italija je bila potpuno razorena tokom rata sa Ostrogotima. Sjeverna Afrika je bila pusta zbog rata i bolesti, iako se donedavno smatrala žitnicom carstva. Državna kasa bila je prazna, a istovremeno su rasli porezi. Brojnost vojske je sa 645.000 smanjena na 150.000, dok su preostale snage bile u lošem stanju, a dolazilo je i do prekida u snabdijevanju.[19]

Istoričar Valentin Sedov je pisao da su Sloveni pored vojnih pohoda unutar carstva naselili Balkan i mirnim putem. Uglavnom su bili zemljoradnici. Oni su tokom 6. vijeka u manjim skupinama prodirali u zapadni i središnji dio Balkana, gdje su se naselili u planinskim predjelima. Sedov napominje da su ove skupine zemljoradnika došle u one dijelove poluostrva gdje nije bilo neprijateljstava i gdje su se osjećali bezbjedno.[20]

Sirijski istoričar Jovan Efeski pisao je osamdesetih godina 6. vijeka: „oni žive, sjede i pljačkaju u rimskim provincijama”. Istovremeno je primjetio da su Sloveni naučili da se bore bolje i od sami Vizantinaca.[12][20] Kada bi Sloveni osvojili određenu oblast poluostrva, tu bi osnovali naselja. Primjer je slovensko zauzimanje dalmatinskog grada Salone oko 614. godine.[19] U hronici dalmatinskih pisaca iz 13. vijeka arhiđakona Tome Splitskog sačuvana je priča pozajmljena iz nepoznatog izvora, po svoj prilici vremenski bliska opisanim događajima. Hronika daje živopisnu sliku slovenskog jurišanja na grad, vojnika naoružanih lakim kopljima i koji su grad zasuli kamenjem i strijelama. Uprkos upornom otporu građana koji su jurišnike gađali kamenjem i strijelama iz lukova, Sloveni su zauzeli grad. Nekoliko dobrostojećih građana, krišom je noseći svoje dragocjenosti na more, odlučilo je da otplovi na ostrva. Po njihovom primjeru, stanovništvo grada je pohrlilo na more, a neki su potražili spas na kopnu. Međutim, slovenski vojnici su uspjeli da ih presretnu. Uzeli su bogat plijen i zarobili djevojke i djecu.[21][22]

U to vrijeme dio Slovena (u Podunavlju i Panoniji) bio je potčinjen Avarima. Sloveni su ih pratili u napadima, u velikim bitkama su osiguravali brojnost vojske Avarskog kaganata. Sloveni su znali da se bore na vodi i sa mora su napadali vizantijske gradove, a na kopnu je glavna udarna snaga bila manevarska avarska konjica. Avari su se poslije pobjeda vratili sa svojim plijenom u panonske stepe, a Sloveni su se naselili na osvojenoj teritoriji.[23]

Narandžastom bojom je istaknuto naseljavanje slovenskih plemena u 7. vijeku. Nominalna granica Vizantije označena je ljubičastom bojom.

Poslije 590. godine, Vizantija je sklopila kratkoročni mir sa Persijom i njene snage su počele ponovo da zauzimaju balkanske provincije. Uspjeli su da preuzmu Sirmijum i Singidunum od Avara, a takođe i da prenesu neprijateljstva na drugu stranu Dunava. Time je ublažen pritisak na granice carstva. Međutim, vizantijske snage, koje su bile prinuđene da zimuju na neprijateljskoj teritoriji, podigle su pobunu 602. godine. Pobunjeni vojnici su zbacili cara Mavrikija i podržali novoproglašenog cara Foku. Da bi osigurale svoju moć, vizantijske snage sa granice su se preselile u Carigrad, dok je odbrana granice bila znatno oslabljena.[20] Sloveni su to iskoristili. Započeli su masovno preseljenje preko loše čuvane granice i za nekoliko godina preplavili Balkan. Salonu su zauzeli 614, opsjedali Solun 617. godine, a Egejska ostrva napali oko 625. godine. Sloveni su postepeno zauzeli niz gradova na jadranskoj obali. Vizantiji su ostali samo Jader (Zadar), Trogir i još nekoliko gradova.[21]

Prikaz opsade Carigrada 626. godine. Minijatura iz vizantijske hronike.

Sloveni su pod avarskim vođstvom opsjedali Carigrad od 31. jula 626. godine.[12][23] Pridružili su im se i Gepidi, Bugari i oni Sloveni koji se nisu pokorili Avarima, a krenuli su zahvaljujući obećanjima velikog plijena. Sloveni su trebali napasti Carigrad s mora, a Avari i ostali da započnu napad na zidine. Sa druge strane Bosfora stajao je još jedan neprijatelj Vizantije — Persijanci. Vizantinci su posjedovali snažnu flotu koja nije dozvoljavala Avarima i njihovim saveznicima da uspostave kontakt sa Persijancima. Trikom je vizantijska flota namamila slovenske brodove u zasjedu, gdje su pretrpjeli velike gubitke. Preživjele Slovene pobili su Avari. Prema memoarima savremenika, od krvi Slovena, voda u moreuzu je postala crvena. Zaliv Zlatni rog bio je pun leševa i praznih brodova. Poslije toga Sloveni su napustili logor opsadnika, a 8. avgusta su i Avari napustili gradske zidine.[19]

Tradicionalni ribarski čamac na Neretvi.

Valentin Sedov je primjetio da ako su do 7. vijeka Vizantinci teritorije sjeverno od Dunava smatrali slovenskim zemljama, onda su se u 7. vijeka slovenskim smatrale zemlje u središtu Balkana. Makedonija i okolna područja bila su prekrivena slovenskim naseljima. Pod kontrolom Vizantije ostali su samo jugoistočni dijelovi poluostrva. Međutim, do kraja 7. vijeka vizantijske snage su uspjele da povrate dio ranije izgubljenih posjeda.[20] Slično gledište iznio je i češki slavista Lubor Niderle.[12]

Naseljavanje poluostrva Slovenima[uredi | uredi izvor]

Sloveni nisu mogli potpuno i ravnomjerno da nasele Balkan. Pretpostavlja se da su se kretali drevnim rimskim putevima i naselili se na onim mjestima koja su već bila razvijena i pogodna za život. Na teritorijama koje su došle pod vlast Slovena ostala su naselja autohtonog stanovništva poluostrva. Njihov broj i tačna lokacija nisu poznati. Srpski istoričar Sima Ćirković smatrao je da je autohtono stanovništvo Balkana u to vrijeme živjelo na planinama i nepristupačnim mjestima koja nisu bili Sloveni. Najviše starosjedelačkog stanovništva bilo je u sjevernoj Albaniji, Makedoniji, Tesaliji i Dinarskoj visoravni.[24]

Istoričar D. A. Mačinski primjetio je da je slovensko naseljavanje Trakije i Makedonije učinilo manje privlačnim za Slovene koji su ostali na lijevoj obali Dunava. Sistem vojnih pohoda preko Dunava u cilju otimanja dragocjenosti i zarobljenika bio je poremećen, što je, zajedno sa aktivizacijom Vizantije i raznim međusobnim sukobima, dovelo do toga da je Podunavlje prestalo da bude privlačeno za slovenska plemena. Odvojene skupine Slovene iz Podunavlja, Prikarpatja i udaljenih krajeva počele su da se kreću ka oblasti Visle i Dnjepra.[25]

Kako su ulazili dublje na Balkan, Sloveni su dolazili u kontakt sa mjesnim stanovništvom. Najprije su se sretali sa Romejima, podanicima vizantijskih careva. Zatim su došli u kontakt sa romanizovanim stanovništvom primorskih gradova. U planinama su se Sloveni susreli sa srodnim narodom koji su nazivali Vlasi. Istoričari nemaju tačne podatke o ranim kontaktima Slovena i starosjedelačkog stanovništva. Kasnije nastala narodna predanja govore o navodnom neprijateljstvu između hrišćanskog stanovništva Balkana i paganskih Slovena. Došlo je do paralelnog pozajmljivanja toponima i poljoprivredne terminologije. Na primjer, imena velikih rijeka Sloveni su pozajmili iz autohtonih jezika, a njihove pritoke su već dobile vlastita slovenska imena. Imena značajnog broja planina i gradova takođe su romanskog porijekla. U agrarnoj terminologiji autohtonog stanovništva postoje pojmovi slovenskog porijekla, a u poljoprivrednoj terminologiji Slovena postoje pozajmljenice od autohtonog stanovništva poluostrva.[24]

Do početka druge četvrtine 7. vijeka seobe Slovena na Balkan su u osnovi završene. Kasnije se dogodilo samo nekoliko manjih pokreta.[26]

Srpska plemena[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Kneževina Srbija u ranom srednjem veku, Duklja, Travunija, Zahumlje i Neretljanska kneževina
Karta srpskih plemena u 9. vijeku.

Neko vrijeme nakon preseljenja na Balkan, Srbi su obrazovali nekoliko velikih zajednica, koji su potom postale državne tvorevine. Između rijeka Cetine i Neretve nalazila se Neretljanska kneževina koji su Vizantinci zvali Paganija. Posjedovala je i ostrva Brač, Hvar i Mljet. Područje između Neretve i Dubrovnika bilo je poznato kao Zahumlje. Područje od Dubrovnika do Bokokotorskog zaliva zauzela je Travunija i Konavle. Na jugu, do rijeke Bojane, prostirala se Duklja, koja će kasnije postati poznata kao Zeta. Između rijeka Save, Vrbasa i Ibra bila je Raška,[27][28] a između rijeka Drine i Bosne — Bosna.[29]

U „Analima franačkog kraljevstva”, u podacima o događajima sa početka 9. vijeka, Srbi se javljaju kao poseban narod koji je zauzimao značajan dio Dalmacije. Pretpostavlja se da su do tada Srbi već asimilovali autohtono stanovništvo na teritoriji koju su kontrolisali.[30]

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Rasu.

Kako i u drugim dijelovima Balkana, i u srpskim zemljama širenje hrišćanstva među slovenskim plemenima počelo je ubrzo nakon njihovo naseljavanja. Pokretač hristijanizacije u ovim zemljama bila je Vizantija, koja se nadala da će na ovaj način proširiti svoj politički uticaj na Slovene. Car Konstantin Porfirogenit izvještava da je pokrštavanje Srba počelo još za vrijeme cara Iraklija (610—641), koji je Srbima slao sveštenike iz Rima.[31] Po mišljenju pojedinih istoričara, pokušaji Vizantije da širi hrišćanstvo u srpskim zemljama imali su nešto veće rezultate nego u Hrvatskoj. Hrišćanstvo se u početku sporo širilo, široki slojevi stanovništva su ga jedva primjećivali i često se vraćali paganstvu. Međutim, dio slovenskog stanovništva ostao je privržen hrišćanstvu, posebno u primorskim oblastima koje su se graničile sa vizantijskim posjedima.[32] Nova religija je konačno zaživjela u srpskim zemljama tek u drugoj polovini 9. vijeka pod carem Vasilijem I, kada je kneževska porodica krštena u Raškoj. Pretpostavlja se da se to dogodilo između 867. i 874. godine.[29][33] Pri tome su se pojedini predstavnici srpskog plemstva mogli krstititi i ranije, dok je u nekim oblastima (naročito u Paganiji) i među običnim narodom paganstvo preovladavalo čak i u 10. vijeku.[32]

Hrvatska plemena[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Kneževina Dalmacija i Liburnija i Panonska kneževina
„Dolazak Hrvata na Jadran”, autora Otona Ivekovića.

Pojavu Hrvata na Balkanu dovoljno je detaljno opisao vizantijski car Konstantin Porfirogenit. Njima je posvetio posebnu pažnju, pošto su osvojili veliki dio Dalmacije, koja je bila najveća od zapadnih provincija Vizantije. U Dalmaciji su postojali antički gradovi, uključujući brojne luke, sa čijim gubitkom vizantijski vladari nisu mogli da se pomire. U Porfirogenitovom opisu seobe Hrvata prikazane su kao sljedeći talas slovenskog doseljavanja. U savremenoj istoriografiji smatra se da su Hrvati došli na Balkan u prvoj polovini 7. vijeka, za vrijeme cara Iraklija,[34] što potvrđuju i arheološki dokazi.[35]

Sljedeća faza hrvatske istorije usko je povezana sa razvojem ekspanzije Franaka. Karlo Veliki i vizantijski car Mihailo I Rangave sklopili su mir 812, po kome je Franačko carstvo dobilo pravo na hrvatske zemlje. Njihova vladavina je trajala do kraja sedamdesetih godina 9. vijeka. Nakon toga je Hrvatska stekla status samostalne kneževine, a njeni vladari su počeli da ubiraju danak od gradova na dalmatinskoj obali, koji su još uvijek bili u sastavu Vizantije.[34]

Za vrijeme ustanka Ljudevita Posavskog u Slavoniji 818—822. umro je primorski knez Borna. Uz saglasnost cara Karla, nasljednik je postao Bornov sinovac Vladislav.[36] To je označilo početak vladavine nasledne dinastije, koja je u ime jednog od nasljednika franačkog vazala dobila uslovno ime Trpimirović. Druga polovina 9. i početak 10. vijeka bilo je vrijeme procvati države Trpimirovića.[37]

Slovenačka plemena[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Karantanija
Vojvodski prijesto u Gospi Svetoj u Austriji.

Sloveni su se naselili na širem prostoru istočnih Alpa u 6. vijeku. Prvi talas seobe Slovena, koji datira oko 550, odvija se iz pravca današnje Moravske. Još jedan talas seoba dogodio se 568. nakon dolaska Langobarda sa teritorije savremene Slovenije u Italiju. Avari i Sloveni su počeli da se doseljavaju na oslobođene teritorije. Teritoriju na kojoj su se naselili Sloveni, naseljavali su i ostaci Vlaha, koji su još djelimično sačuvali hrišćanstvo. Naseljavanje istočnih Alpa Slovenima potvrđuje propadanje eparhija na području istpočnih Alpa u drugoj polovini 6. vijeka, promjena stanovništva i materijalne kulture, ali uglavnom utvrđivanjem novog slovenskog govora. Još tokom naseljavanja novu teritorije, karantinski i panonski Sloveni potpadaju pod vlast Avara. Ne samo što su plaćali danak Avarima, nego su povremeno morali ići s njima u pohode na Vizantiju. Posebno je bila jaka zavisnost slovenskih plemena u Panoniji.[38]

Prema Fredegarovoj hronici, Samova država je nastala 623. i bila je potčinjena Avarima. Knez Samo je državu osnovao osvajanjima, a nakon njegove smrti država je propala. Slovi su 626. stvorili novu državu Karantaniju, nezavisnu od Avarskog kaganata. Karantanija se smatra najrazvijenijom među slovenskim protodržavnim tvorevinama.[39] Avari su 745. ponovo počeli da ugrožavaju državu. U takvom stanju Slovenci su se obratili za pomoć Bavarskoj i potčinili su se salcburškom biskupu. On ih je nasilno preveo u hrišćanstvo. U 8. vijeku Karlo Veliki je osvojio Bavarsku i Karantaniju, a uništio Avarski kaganat. Već početkom 9. vijeka Velika Karantanija je postala dio karolinške Istočne marke.[40]

Sloveni u današnjoj Bugarskoj[uredi | uredi izvor]

Na teritoriji današnje Bugarske, Sloveni su stvorili nekoliko sklavinija, od kojih se najmoćnija zvala „Sedam plemena”. Pretpostavlja se da je nastao na lijevoj obali Dunava, a kada su se Sloveni koji su ga činili prešli u Meziju i Dobrudžu, zadržali dio zemalja iza Dunava.[41] Vjerovatno, do sedamdesetih godina 7. vijeka dio Sloveni iz „Sedam plemena” je priznao suverenitet Vizantije i prihvatio da kao federati carstva obavezu da brane granicu duž Dunava.[42]

Dalji razvoj događaja[uredi | uredi izvor]

Karta Balkana 850. godine.

Obrazovanje susjednih zajednica pratila je smjena plemenske podjele teritorije. Prilikom doseljavanja Slovena, plemena su se miješala, a plemenske veze su prekinute. O tome svjedoči očuvanje toponima u različitim u dijelovima Balkana koja potiču od, na primjer, imena plemena kao što su Duljebi i Hrvati. Kada je poluostrvo naseljeno, plemena su teritorijalno razgraničena. Kao rezultat toga, pripadnost plemenu bila je određena ne toliko srodstvom koliko životom na odgovarajućoj teritoriji. U osnovi, plemena su dobila imena po teritoriji koju su zauzimali. O tome svjedoči pojava takvih plemenskih imena kao što su Timočani koji su živjeli u slivu rijeke Timok; Strumljani koji su se naselili u slivu rijeke Strume; Neretljani koji su živjeli između ušća Neretve i Cetine; Travunjani, koji su dobili ime po nekadašnjem nazivu Tribunije (između savremenog Dubrovnika i Kotora) itd. Postepeno, plemenska podjela je zamijenjena administrativno-teritorijalnim jedinicama, koje su se zvale župe. Njihovo središte po pravilu je bilo utvrđeni punk — „grad”. Prilikom izgradnje „gradova” južni Sloveni su često koristili ostatke tvrđava koje su preživjele iz rimskog doba.[43]

Najmoćniji kneževi-župani u 7—8. vijeku uspjeli su, oslanjajući se na svoje družine, da prošire vlast na nekoliko plemena, i tako da ujedine teritoriju koju su zauzimali. Ovi plemenski savezi su već bili mnogo čvršće političke tvorevine od onih koje su privremeno nastale među Slovenima u perioda naseljavanja.[44] Vizantinci su ih zvali Sklavinije. Poznato je da su Vizantinci prvobitno tako nazivali slovenske teritorije na lijevoj obali Dunava.[24]

Poslije nekog vremena Vizantinci su krenuli u kontraofanzivu na izgubljene zemlje. U početku su osvajali zemlju oko primorskih gradova, ali su potom započeli da pohode na unutrašnjost. Osvojene slovenske kneževine vizantijski carevi su obično pretvarali u vojno-administrativne jedinice — teme. Na čelu teme nalazio se strateg koga je neposredno postavljao car. Posebno velika osvajanja Vizantinci su izvršili za vrijeme car Justinijana II krajem 7. vijeka.[45]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Gindin et al. 1994, str. 81.
  2. ^ Gindin et al. 1994, str. 170.
  3. ^ Gindin et al. 1994, str. 364.
  4. ^ Gindin et al. 1994, str. 292.
  5. ^ a b Matveev & Nenaševa 2008, str. 9.
  6. ^ Gindin et al. 1994, str. 276.
  7. ^ Matveev & Nenaševa 2008, str. 10.
  8. ^ a b Matveev & Nenaševa 2008, str. 11.
  9. ^ a b Matveev & Nenaševa 2008, str. 12.
  10. ^ Bromleй et al. 1963, str. 27.
  11. ^ Korolюk 1981, str. 37.
  12. ^ a b v g d Niderle 2010.
  13. ^ a b Bromleй et al. 1963, str. 29.
  14. ^ a b v g d đ e ĆorovićA 2001.
  15. ^ Tolstoй et al. 1985, str. 15.
  16. ^ Bromleй et al. 1963, str. 30.
  17. ^ Matveev & Nenaševa 2008, str. 15.
  18. ^ Litavrin 1985, str. 58.
  19. ^ a b v ĆorovićB 2001.
  20. ^ a b v g Sedov 2005.
  21. ^ a b Bromleй et al. 1963, str. 32.
  22. ^ Splitskiй 1997, str. 38.
  23. ^ a b Čirkovič 2009, str. 12.
  24. ^ a b v Čirkovič 2009, str. 13.
  25. ^ Korolюk 1981, str. 42.
  26. ^ Bromleй et al. 1963, str. 33.
  27. ^ Litavrin 1985, str. 198.
  28. ^ Čirkovič 2009, str. 18.
  29. ^ a b Gusьkova 2014, str. 13.
  30. ^ Sedov 2002, str. 500.
  31. ^ Litavrin 1985, str. 193.
  32. ^ a b Litavrin 1985, str. 197.
  33. ^ Bromleй et al. 1963, str. 64.
  34. ^ a b Matveev & Nenaševa 2008, str. 83.
  35. ^ Sedov 2002, str. 484.
  36. ^ Sedov 2002, str. 492.
  37. ^ Matveev & Nenaševa 2008, str. 84.
  38. ^ Bromleй et al. 1963, str. 41.
  39. ^ Tolstoй et al. 1985, str. 18.
  40. ^ Bromleй et al. 1963, str. 42.
  41. ^ Litavrin 1987, str. 33.
  42. ^ Litavrin 1987, str. 37.
  43. ^ Bromleй et al. 1963, str. 38.
  44. ^ Bromleй et al. 1963, str. 40.
  45. ^ Čirkovič 2009, str. 19.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Словенско_насељавање_Балканског_полуострва&oldid=27722240”