Prvo bugarsko carstvo
| Prvo bugarsko carstvo Pъrvo bъlgarsko carstvo | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Balkan | ||
| Prestonica | Pliska (681–893), Preslav (893– 968/972), Skoplje, Ohrid, Bitolj (sve do 1018) | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | prabugarski, srednjovekovni grčki (681–893)[1][2][3][4][5], staroslovenski (od 893) | ||
| Religija | tengrizam (do 864) (državna religija), paganizam (681–864), pravoslavlje (864–1018) | ||
| Politika | |||
| Oblik države | apsolutna monarhija | ||
| — Monarh | Asparuh (prvi; 681–700) | ||
| Presijan II (poslednji; 1018) | |||
| Istorija | |||
| Postojanje | |||
| — Osnivanje | 681. | ||
| — Ukidanje | 1018. | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Površina | |||
| — ukupno | 895: 250.000 km²[6] ; 927: 325.000 km²[7] ; 1000: 235.000 km²[8] km² | ||
Prvo bugarsko carstvo (stsl. ц︢рьство бл︢гарское; bug. Първо българско царство) ili Prva bugarska država (bug. Първа българска държава), istoričari je nazivaju i Dunavska Bugarska (bug. Дунавска България) da bi se razlikovala od Volške Bugarske, bila je srednjovekovna bugarska država osnovana 681. godine u zemljama blizu delte Dunava i 1018. godine pripojena je Vizantijskom carstvu. Na vrhuncu svoje moći njene granice su bile od Budimpešte i Crnog mora i od reke Dnjepar i današnje Ukrajine do Jadranskog mora. Prvo Bugarsko carstvo nasledilo je Drugo bugarsko carstvo koje je osnovano 1185. godine. Zvanični naziv države kada je osnovana nije bilo Prvo bugarsko carstvo, već Bugarska.
Nastanak[uredi | uredi izvor]
U vreme poznog Rimskog carstva, teritorija današnje Bugarske bila je podeljena u nekoliko provincija: Donja Skitija, Mezija (Donja i Gornja), Trakija, Makedonija, Dakija, Dardanija. Ova teritorija bila je naseljena romanizovanim Getima i helenizovanim Tračanima. Nekoliko uzastopnih talasa slovenskih migracija tokom 6. i početkom 7. veka dovode skoro do potpune slovenizacije ove oblasti. Prabugari su se na ove prostore doselili iz Zapadnog turkijskog kaganata. Između 630. i 635. godine je kan Kubrat uspeo da ujedini glavna prabugarska plemena stvarajući moćnu konfederaciju, u nauci poznatoj pod nazivom Stara Velika Bugarska.[9] Pod naletom Hazara, konfederacija se raspala 668. godine[10]. Sledećih dvanaest godina Prabugari nisu bili ujedinjeni. Kan Asparuh je, nakon pobede na Vizantijom kod Ongala (680), formirao Prvo bugarsko carstvo. Sledeće godine ju je Vizantija priznala kao nezavisnu državu.[11][12][13]
Učvršćivanje Bugarske na Balkanu[uredi | uredi izvor]
Nakon bitke kod Ongala, Vizantinci su prisiljeni na ponižavajući mirovni sporazum kojim su prihvatili formiranje nezavisnog carstva na svojoj teritoriji. Sem toga, obavezali su se i na plaćanje godišnjeg danka. Istovremeno Bugari nastavljaju rat sa Hazarima. Godine 700. Asparuh je stradao u borbi protiv Hazara, a Bugarsko carstvo gubi teritorije istočno od Dnjestra. Asparuha je nasledio kan Tervel. Tervel je svrgnutom Justinijanu II pomogao da se domogne vizantijskog prestola 705. godine.[14] Za uzvrat, Tervel je dobio područje Zagore i severne Trakije. Bila je to prva bugarska ekspanzija južno od planine Balkan. Međutim, Justinijan je tri godine kasnije pokušao da mu oduzme ove teritorije, ali je poražen u bici kod Anhijala. Godine 716. sklopljen je sporazum između dve države. Tervel je prilikom arapske opsade Carigrada (717—718) poslao vizantijskom caru pomoć od 50.000 vojnika. Bugari su u odlučujućoj bici masakrirali oko 30.000 Arapa.[15] Tervela su savremenici proglasili spasiteljem Evrope.
Kriza[uredi | uredi izvor]
Smrću kana Sevara, poslednjeg izdanka dinastije Dulo (753), nastupa dugotrajna politička kriza u Bugarskoj. Mlada zemlja bila je na ivici uništenja. Za samo petnaest godina se na prestolu izmenjalo petnaest kanova. Nijedan od njih nije umro prirodnom smrću. Među aristokratijom je došlo do rascepa. Jedna strana je bila za rat sa Vizantijom, a druga se zalagala za mir. Neprilike u Carstvu je pokušao da iskoristi vizantijski car Konstantin V (745—775) koji je tokom svoje vladavine pokrenuo devet kampanja protiv Bugarske. Godine 763. nanosi poraz Bugarima kod Anhijala[16][17], ali Vizantinci nisu mogli da napreduju ka severu. Bugari 792. godine odnose pobedu u bici kod Markelija. Bitkom kod Markelija okončana je kriza u Bugarskoj.
Ekspanzija[uredi | uredi izvor]
Tokom vladavine kana Kruma (803—814) Bugarska je doživela veliki uspon. Država je proširena na jug i na severozapad zauzimajući teritorije između srednjeg Dunava i Moldavije. Godine 809. pripojena joj je Sofija.[18], a 813. i Hadrijanopolj. Između 804. i 806. godine je eliminisan Avarski kaganat, a granica sa Franačkom utvrđena je na srednjem toku Dunava. Velika vizantijska vojska poražena je 811. godine u bici kod Pliske[19]. U bici je stradao i sam vizantijski car Nićifor I, a njegovu lobanju Krum je koristio kao posudu za piće[20]. Krum je potom zaratio u Trakiji nanoseći Vizantincima poraz u bici kod Versinikije[21]. Nakon pobede kod Versinikije, Krum je oko 10.000 svojih vojnika naselio u "Bugarsku preko Dunava".[22] Krum je nameravao da napadne sam Carigrad, ali ga je u tome sprečila iznenadna smrt. Krumov naslednik Omurtak sklopio je tridesetogodišnji mir sa Vizantijom. Tokom kratkotrajne vladavine kana Malamira (831—836), Bugarskoj je priključen Plovdiv. Pod Malamirovim naslednikom Presijanom (836—852), Bugari osvajaju veći deo Makedonije. Granice Bugarske dosezale su do Jadranskog i Egejskog mora. U periodu od 839. do 842. godine Bugari ratuju i protiv Srba, ali bez ikakvog uspeha.[23]
Vladavina Borisa I[uredi | uredi izvor]
Boris I (852—889) je svoju vladavinu otpočeo u vremenima teškim za Bugarsku. Tokom prvih deset godina svoje vladavine, Boris se borio protiv Vizantije, Istočne Franačke, Velikomoravske kneževine, Hrvata i Srba.[24] Zemljotres iz 863. godine uslovio je loše prinose i izazvao glad u celoj zemlji. Godine 864. vizantijski car Mihailo III napada Bugarsku zbog sumnje da je Boris želeo prihvatiti hrišćanske običaje u skladu sa zapadnim učenjem. Boris je nastojao da održi mir te je Vizantiji predao neke teritorije u Makedoniji i prihvatio hrišćanstvo iz Carigrada, a ne iz Rima. Septembra 865. godine Boris je kršten. Kum mu je bio vizantijski car te je svome imenu dodao i njegovo — Boris-Mihailo.[25] Paganska titula kana zamenjena je titulom kneza.
Boris I je nastojao da se izbori za autokefalnost bugarske crkve. Kada ga je carigradski patrijarh Fokion I odbio, on je poslao delegaciju rimskom papi Nikoli I uz 115 pitanja o tome kako treba voditi obrede po zapadnim običajima.[26][27] Međutim, Nikola i njegov naslednik Hadrijan II takođe su odbijali da bugarsku crkvu proglase nezavisnom. Godine 870. na Četvrtom carigradskom saboru, bugarska crkva stekla je autokefalnost pod vrhovnom jurisdikcijom patrijarha u Carigradu. Godine 893. starobugarski jezik je crkva prihvatila kao službeni jezik u hrišćanskoj literaturi.
Nastanak slovenskog pisma[uredi | uredi izvor]
Iako se bugarski knez uspeo izboriti za autokefalnost bugarske crkve, hrišćanske knjige bile su i dalje na grčkom jeziku. Između 860. i 863. godine, vizantijski monasi grčkog porekla[28], sveti Ćirilo i Metodije, stvorili su glagoljicu, prvu slovensku azbuku, po nalogu vizantijskog cara Mihaila koji je nastojao da Velikomoravsku kneževinu učini pravoslavnom državom. Međutim, ovi pokušaji su propali, a 886. godine njihovi učenici, Kliment i Naum Ohridski, koji su proterani iz Velikomoravske kneževine, dolaze u Bugarsku gde ih je srdačno dočekao knez Borisa. Kliment je poslat u Ohrid[29] u jugozapadnoj Bugarskoj gde je podučavao 3500 učenika između 886. i 893. godine. Naum je osnovao književnu školu u glavnom gradu Pliski, a kasnije se preselio u Preslav. Na Preslavskom saboru iz 893. godine, bugarska crkva usvojila je staroslovenski (starobugarski) jezik kao jedan od službenih jezika crkve. Početkom 10. veka, u Preslavskoj književnoj školi nastaje ćirilično pismo.
Vladavina Simeona I[uredi | uredi izvor]
Krajem 9. i početkom 10. veka, bugarska država proširena je do Epira i Tesalije na jugu, do Bosne na zapadu, a kontrolisala je delove današnje Rumunije i Istočne Mađarske na severu. Srpska država je nastala sredinom 9. veka kao odgovor na bugarsku ekspanziju do Zapadne Morave[30]. Balansirajući između Bugarske i Vizantije, srpski vladari su uspešno izbegli nekoliko bugarskih invazija sve do 924. godine kada ju je podredio grof Sofije, Marmais (Srpsko-bugarski ratovi). U vreme vladavine Simeona I, bugarska država dostigla je svoj vrhunac teritorijalnog proširenja.[31] Simeon je tokom svoje vladavine vodio više ratova protiv Vizantijskog carstva sa ciljem da osvoji sam Carigrad. Granica Prvog bugarskog carstva na jugu prostirala se do Atike. Simeon je uzeo titulu "Imperator (car) Bugara i Grka". Titulu mu je priznao papa, ali ne i vizantijski car i patrijarh.
Između 894. i 896. godine Simeon je pobedio Vizantince i njihove saveznike Mađare[32] u "Trgovinskom ratu". Vizantijski car Lav VI je 894. godine doneo odluku da bugarskim trgovcima zabrani pristup u Carigrad. Preusmerio ih je u Solun gde su bili izloženi višim porezima. Ovu odluku Simeon je iskoristio kao povod za izbijanje rata.[33][34]. Odlučujuća bitka vođena je kod Bugarofigona[35]. Simeon odnosi pobedu nakon čega je zaključen mir. Mir je, međutim, često kršio sam Simeon[36]. Godine 904. osvojio je Solun koga su prethodno opljačkali Arapi. Vratio ga je Vizantiji tek kada je Bugarska dobila sve makedonske teritorije naseljene slovenskim stanovništvom i 20 tvrđava u Albaniji, uključujući i Drač[37]. Nakon smrti vizantijskog cara Aleksandra (913), Simeon napada vizantijsku Trakiju, ali pristaje da obustavi napad u zamenu za priznavanje njegove carske titule i udajom njegove kćeri za Konstantina VII, budućeg cara[38][39], a on sam postane regent maloletnog Konstantina. Međutim, careva majka, Zoja, odbija Simeonovu pobedu te je rat nastavljen. Odlučujuća bitka vođena je 20. avgusta 917. godine kod Anhijala. Bitka kod Anhijala jedna je od najvećih u srednjem veku[40]. Vizantinci su pretrpeli jedan od svojih najvećih poraza. Na bojnom polju ostavili su 62.000 ljudi[41]. Ostatak neprijateljske vojske Simeon je porazio kod Katasirtaija[42] Osvajanje samog Carigrada spasio je napad Srba na zapadnu Bugarsku. Srbi su poraženi, ali je njihov napad omogućio admiralu (kasnije i caru) Romanu Lakapinu da pripremi odbranu grada. U narednoj deceniji, Bugari ovladavaju celim Balkanskim poluostrvom izuzev Carigrada i Peloponeza. Širenje ka Hrvatskoj zaustavio je kralj Tomislav I u odsudnoj bici koja je vođena 926. godine[43]
Opadanje[uredi | uredi izvor]
Nakon Simeonove smrti (927), bugarska moć polako opada. Iste godine sklopljen je mir sa Vizantijom koja priznaje titulu Simeonovog sina i naslednika, Petra I. Petar se na samom početku svoje vladavine suočio sa problemima. Početkom 930-tih godina, Petar je prinuđen da prizna nezavisnost Raške.[44]. Najveća opasnost dolazila je sa severa. U periodu između 934. i 965. godine Mađari su preduzeli pet pohoda na Bugarsku[45] Godine 944. Bugarsku su napali Pečenjezi koji su opljačkali severoistočni deo carstva. Država je u vreme vladavine Petra I i Borisa II bila podeljena na pristalice i protivnike verske sekte bogumila[46]
Godine 968. Bugarsku je napala Kijevska Rusija. Svjatoslav I Kijevski zauzima bugarsku prestonicu Preslav.[47] i osniva svoju prestonicu u Preslavecu[48] Tri godine kasnije interveniše vizantijski car Jovan I Cimiskije i nanosi poraz Svjatoslavu kod Dorostre. Bugarski car Boris je zarobljen i odveden u Carigrad, gde se odrekao svoje carske titule[49] U istočnim krajevima Carstva proglašen je vizantijski protektorat.
Pad[uredi | uredi izvor]
Nakon vizantijske okupacije, zemlje zapadno od reke Iskar ostale su u bugarskim rukama, a otpor protiv Vizantije predvodila je porodica Komitopuli. Do 976. godine, četvrti brat, Samuilo, koncentrisao je svu vlast u svojim rukama nakon smrti najstarijeg brata. Samuilo je vodio uspešne ratove protiv Vizantije. Novog vizantijskog cara, Vasilija II, odlučno je porazio u bici kod Trajanovih vrata 986. godine.[50][51]. Pet godina kasnije Samuilo je osvojio srpsku državu Rašku[52]. Godine 997. Samuilo je proglašen bugarskim carem.[53] Nakon 1001. godine rat se preokrenuo u korist Vizantinaca. Oni osvajaju stare bugarske prestonice, Plisku i Preslav. Porazi na Sprehiju i kod Skoplja slabili su bugarsku vojsku, a godišnjim kampanjama je Vasilije smanjivao bugarska uporišta. Bugari su potpuno poraženi u bici kod Belasice 1014. godine.[54] Vasilije je oslepeo bugarsku vojsku, a svakom stotom vojniku ostavio je jedno oko kako bi mogao predvoditi svoje sunarodnike kući. Samuilo je dobio srčani udar i umro nakon što je video svoju oslepljenu vojsku. Poslednja bugarska uporišta Vasilije je osvojio 1018. godine. Prvo bugarsko carstvo prestalo je da postoji.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Fletcher 1999, str. 383.
- ^ Adrados 2005, str. 265
- ^ Louth 2007, str. 180.
- ^ Fine 1991, str. 106.
- ^ Curta & Kovalev 2008, str. 350–351.
- ^ Atlas of Europe in the Middle Ages", Ostrovski, Rome. 1998. str. 64.
- ^ "Atlas of Europe in the Middle Ages", Ostrovski, Rome. 1998. str. 66.
- ^ "Atlas of Europe in the Middle Ages", Ostrovski, Rome. 1998. str. 69.
- ^ Zimonyi Istvan. History of the Turkic speaking peoples in Europe before the Ottomans. Uppsala University: Institute of Linguistics and Philology.
- ^ Curta & Kovalev 2008, str. 351.
- ^ Crampton 2005, str. 8–9.
- ^ Fouracre 2005, str. 301.
- ^ Mutafčiev, P. Gюzelev. V, Istoriя na bъlgarskiя narod 681-1323. Bъlgarska Akademiя na naukite. 1986. str. 106-108.
- ^ Pauli Historia Langobardorum VI.31, MGH SS rer Lang I. str. 175.
- ^ Theophanes, str. 397.
- ^ Nicephorus, str. 69.
- ^ Theophanes, str. 433.
- ^ Classen, J. (ed.) (1841) Theophanes Chronographia, Corpus Scriptorum Historiæ Byzantinæ (Bonn) ("Theophanes") Vol, I, 6301/802. str. 752–3
- ^ Theophanes, r. 492
- ^ Martindale, J. R. Prosopography of the Byzantine Empire I: (641—867), 2001
- ^ Scriptor incertus. str. 337–339
- ^ Scriptor incer.. str. 346–347
- ^ Bekker, Constantini Porphyrogeniti De Thematibus et De Administrando Imperio, Corpus Scriptorum Historiæ Byzantinæ, 1st ed., Bonn. 1840. str. 154.
- ^ Konstantinos Porphyrogenitos De Administrando Imperio 32. str. 154.
- ^ Georgius Monachus Continuatus, Logomete
- ^ Johannes VIII Papa. Epistolae. str. 159.
- ^ Anastasius Bibliothecarius. str. 1373—4
- ^ Barford, P. M. (2001). The Early Slavs. Ithaca, New York: Cornell University Press.
- ^ Vita S. démentis
- ^ Fine 1991, str. 110.
- ^ Enciklopediя Bъlgariя, Akademično izdatelstvo "Marin Drinov", 1988
- ^ Fine 1991, str. 139.
- ^ Delev, Bǎlgarskata dǎržava pri car Simeon.
- ^ Fine 1991, str. 137.
- ^ Zlatarski, Istoriя na Pъrvoto bъlgarsko carstvo, s. 316.
- ^ Zlatarski, Istoriя na Pъrvoto bъlgarsko carstvo, s. 321.
- ^ Bakalov, Istoriя na Bъlgariя, "Simeon І Veliki"
- ^ Runciman 1930, str. 157.
- ^ Fine 1991, str. 144–148.
- ^ Dimitrov, Bulgaria: illustrated history.
- ^ Bakalov, Georgi. Tom 5 ot Istoriя na bъlgarite: Voenna istoriя na bъlgarite ot drevnostta do naši dni. . TRUD Publishers. 2003. ISBN 978-954-621-235-1.
- ^ De Boor, Sarl Gothard (1888). Vita Euthymii. Berlin: Reimer. str. 214.
- ^ Bakalov, Istorija na Bǎlgarija, "Simeon I Veliki"
- ^ Constantine Porphyrogennetus. str. 158—9
- ^ Theophanes Continuatus. str. 462—3,480
- ^ Nicolaus Papa. Response. str. 1015.
- ^ Cedrenus: II. str. 383.
- ^ Chronique dite de Nestor. str. 53—4
- ^ Leo Diaconus. str. 158–9
- ^ Skylitzes, str. 436–438.
- ^ Gilьferding, A (1868). Pisьma ob istorii serbov i bolgar (in Russian). str. 209.
- ^ Šišić, str. 331.
- ^ Rozen, str. 43.
- ^ Angold 1997.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Adrados, Francisco Rodríguez (2005). A history of the Greek language: from its origins to the present. BRILL. str. 265. ISBN 978-90-04-12835-4.
- Barford, P. M. (2001). The Early Slavs. Ithaca, New York: Cornell University Press.
- Louth, Andrew (2007). Greek East and Latin West: The Church, AD 681-1071. St Vladimir's Seminary Press. str. 180. ISBN 978-0-88141-320-5.
- Andreev, Jordan; Lalkov, Milcho (1996). The Bulgarian Khans and Tsars (na jeziku: Bulgarian). Abagar. ISBN 978-954-427-216-6.
- Zlatarski, Vasil N. (1918). Medieval History of the Bulgarian State, Vol I: History of the First Bulgarian Empire, Part I: Age of Hunn-Bulgar Domination (679–852) (na jeziku: Bulgarian). Sofia: Science and Arts Publishers, 2nd Edition (Petar Petrov, Ed.), Zahari Stoyanov Publishers, 4th Edition, 2006. ISBN 978-954-739-928-0. Arhivirano iz originala 6. 1. 2014. g. Pristupljeno 6. 5. 2015. (Istoriя na bъlgarskata dъržava prez srednite vekove. Tom I., Istoriя na Pъrvoto bъlgarsko carstvo. Čast I. Epoha na huno-bъlgarskoto nadmoщie (679–852), Sofiя 1918)
- Zlatarski, Vasil N. (1927). Medieval History of the Bulgarian State, Vol I: History of the First Bulgarian Empire, Part II: From Slavianization to the Fall of the First Bulgarian Empire (852–1018) (na jeziku: Bulgarian). Sofia: Bulgarian Academy of Sciences, 2002. (Istoriя na bъlgarskata dъržava prez srednite vekove. Tom I. Istoriя na Pъrvoto bъlgarsko carstvo. Čast II. Ot slavяnizaciяta na dъržavata do padaneto na Pъrvoto carstvo (852–1018)], Sofiя 1927)
- Bakalov, Georgi; Kumanov, Milen (2003). Elektronna izdanie – Istoriя na Bъlgariя (na jeziku: Bulgarian). Sofiя: Trud, Sirma. ISBN 978-954-528-613-1.
- Canev, Stefan (2006). Bъlgarski hroniki (na jeziku: Bulgarian). Sofiя, Plovdiv: Trud, Žanet 45. ISBN 978-954-528-610-0.
- Crampton, R. J. (2005). A Concise History of Bulgaria. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-61637-9.
- Curta, Florin; Kovalev, Roman (2008). The Other Europe in the Middle Ages: Avars, Bulgars, Khazars and Cumans. BRILL. str. 9. ISBN 978-90-04-16389-8.
- Delev, Petъr; Kacunov, Valeri; Mitev, Plamen; Kalinova, Evgeniя; Baeva, Iskra; Dobrev, Boяn (2006). Istoriя i civilizaciя za 11. klas (na jeziku: Bulgarian). Trud, Sirma.
- Bъlgarite i Bъlgariя (na jeziku: Bulgarian). Ministerstvo na vъnšnite raboti na Bъlgariя, Trud, Sirma. 2005. Arhivirano iz originala 10. 11. 2005. g. Pristupljeno 06. 05. 2015.
- Fine, John V. A. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
- Fletcher, Richard A. (1999). The Barbarian Conversion: From Paganism to Christianity. University of California Press. ISBN 978-0-520-21859-8.
- Kazhdan, Alexander, ur. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
- Runciman, Steven (1930). A History of the First Bulgarian Empire. G. Bell & Sons, London. Arhivirano iz originala 23. 06. 2012. g. Pristupljeno 06. 05. 2015.
- Cawley, Charles Medieval Lands, Foundation for Medieval Genealogy, 2006–2007
- Biliarsky, Ivan (2011). Word and Power in Mediaeval Bulgaria. Leiden, Boston: Brill. str. 582. ISBN 9789004191457.
- Fouracre, Paul (2005). The New Cambridge Medieval History: Volume 1, c. 500 — c. 700. Cambridge University Press. str. 301. ISBN 978-0-521-36291-7.
- Komatina, Predrag (2015). „O srpsko-bugarskoj granici u IX i X veku”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 52: 31—42.
- Maksimović, Ljubomir (1979). „O vremenu pohoda bugarskog kneza Borisa na Srbiju”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 14 (1): 69—76.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
