Veliki raskol

Veliki raskol ili velika šizma (grč. σχισμα [skhisma], lat. schisma — „raskol, odvajanje, cepanje, deljenje”) označava najveći raskol u istoriji hrišćanstva, koji je otpočeo 1054. godine prekidom liturgijske zajednice između Rimokatoličke crkve i Pravoslavne crkve.^[1] Do raskola je došlo nakon niza prethodnih sporova i sukoba, koji su vođeni povodom raznih teološko-dogmatskih i crkveno-upravnih, odnosno eklisioloških pitanja. Glavni teološki, odnosno dogmatski spor vođen je povodom zapadnog učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha od Oca i Sina. Ovo učenje je na zapadu dovelo do umetanja izraza Filiokve (lat. Filioque) u Nikejsko-carigradski simbol vere. Pomenute izmene nisu bile prihvaćene od strane istočnih hrišćana. Glavni eklisiološki spor vođen je povodom narušavanja načela crkvene sabornosti od strane pomesne Rimske crkve koja je težila da nametne svoju vlast u čitavom hrišćanskom svetu.

Raskol je nastupio 16. jula 1054. godine, kada su trojica legata rimskog pape Leona IX nakon dolaska u Carigrad odlučili da ekskomuniciraju carigradskog patrijarha Mihaila Kerularija i ohridskog arhiepiskopa Leona.^[2]^[1]^[3] Legati su prethodno zatražili od patrijarha i arhiepiskopa da priznaju rimskog papu za vrhovnog poglavara Crkve i odobre izvesna zapadna učenja i obrede, ali pravoslavni jerarsi na to nisu pristali. Pravna valjanost ekskomunikacije koja je izrečena 16. jula pokazala se kao upitna, pošto se rimska katedra u međuvremenu našla u stanju upražnjenosti, pošto je papa Leon IX umro još 19. aprila, a njegov naslednik je konačno izabran tek u proleće naredne 1055. godine.

Usled takvog postupanja rimskih legata, patrijarh Mihailo je sazvao sabor koji je održan 20. jula u Carigradu.^[4]^[3] Na ovom saboru je doneta odluka da se postupci papskih legata odbace i osude, a na same legate je bačena anatema.^[5] Saborske odluke su potom svečano obnarodovane 24. jula u carigradskom hramu Svete Sofije. Uzajamne ekskomunikacije iz 1054. godine označile su prekid liturgijske zajednice između katoličkog zapada i pravoslavnog istoka.

Usled raskola, došlo je do trajnog odvajanja Rimokatoličke crkve od vaseljenskog Prvoslavlja. Pošto su obe strane nastavile da polažu pravo na nasleđe jedinstvene Crkve, nastalo je stanje u kome je svaka strana smatrala da upravo ona predstavlja jednu, svetu, sabornu i apostolsku Crkvu. Tim povodom se na obe strane razvila živa teološko-polemička aktivnost, umerena ka opravdavanju sopstvenih stavova, uz osporavanje stavova druge strane. Usled sve izraženijeg zaoštravanja međusobnih sporova u oblasti dogmatike i eklisiologije, došlo je do opšteg pogoršanja u međusobnim odnosima, naročito nakon pogubnog Četvrtog krstaškog rata (1204).^[6] Iako su tokom kasnije istorije u nekoliko navrata preduzimani izvesni koraci u cilju obnove međusobnog dijaloga i pomirenja, takvi pokušaji nisu urodili plodom usled ozbiljnih i suštinskih razlika koje postoje između dve strane.

Predistorija raskola[uredi | uredi izvor]

Veliki raskol ima dugu i složenu predistoriju. U oblasti dogmatskih razlika, raskolu je najviše doprinele razlike u oblasti pneumatologije (učenje o Svetom duhu). Na hrišćanskom istoku, dosledno je poštovano slovo Novog zaveta, odnosno Jevanđelja po Jovanu koje izričito i doslovno svedoči (Jn. 15:26) da Sveti duh ishodi (grč. εκπορευσις, lat. processio) od Oca, što je potom uvršteno i u osmi član Nikejsko-carigradskog simbola vere (381). Međutim, tokom potonjih vremena, na hrišćanskom zapadu su se pojavila i neka drugačija učenja. Pojedini zapadni teolozi su povodom odnosa između Svete Trojice počeli da tvrde kako Sveti duh ishodi ne samo od Oca, već „i od Sina“, čime je stvoreno učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha. Prihvatanje i ozvaničenje ovog učenja na hrišćanskom Zapadu ozvaničeno je putem umetanja izraza Filiokve (lat. Filioque) u Simbol vere. Otuda je učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha nazvano dvoishodno ili filiokvističko.

Prvo ozvaničenje učenja o dvostrukom ishođenju Svetog Duha izvršeno je 589. godine u Vizigotskoj kraljevini, na Trećem toledskom saboru. Treći kanon ovog sabora sadržao je učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha od Oca i Sina, a istim kanonom je bačena i anatema na sve hrišćane koji ne ispovedaju dvoishodnost.^[7] Time je prvi put u istoriji izrečena zvanična osuda za neprihvatanje nove dogme o dvostrukom ishođenju, što je neposredno pogađalo pravoverne hrišćane, koji su prema slovu Novog zaveta i Nikejsko-carigradskog simbola vere ispovedali ishođenje Svetog duha od Oca. Nastojeći da Simbol vere dovedu u sklad sa svojim novim učenjem, zagovornici dvostrukog ishođenja su odlučili da u osmi član umetnu izraz Filioque, čime su prekršene odluke vaseljenskih sabora o nepovredivosti Simbola vere. Umetanjem pomenutog izraza, stvoren je novi, Toledski simbol vere, čime je izvršena dodatna afirmacija učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha.^[8]

Ova novina je ubrzo počela da se širi i izvan granica Vizigotske kraljevine, a vremenom se odomaćila i u Franačkoj kraljevini.^[9] U nameri da ozvaniči učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha, car Karlo Veliki je 809. godine sazvao sabor u Ahenu, na kome je potvrđeno umetanje izraza „i od Sina“ (Filioque) u Simbol vere. Sa sabora je potom upućeno izaslanstvo u Rim, kod tadašnjeg pape Leona III, sa molbom za dodatnu potvrdu umetka. Međutim, Rimska crkva je u to vreme još uvek poštovala izvorni Nikejsko-carigradski simbol vere, tako da papa nije dao saglasnost za usvajanje izraza Filioque, već je naredio da se izvorni Simbol vere (bez spornog umetka) ureže na srebrne ploče, na latinskom i grčkom jeziku, te da se iste postave u Rimu kao trajno svedočanstvo o ispravnom obliku Simbola vere.^[10]

Uprkos takvom stavu Rimske crkve, učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha je zajedno sa umetkom Filioque nastavilo da se širi među zapadnim hrišćanima. Prvi korak ka otvorenom raskolu načinjen je 863. godine, kada je rimski papa Nikola I pokušao da svrgne carigradskog patrijarha Fotija,^[11] koji je na to odgovorio sazivanjem Carigradskog sabora (867) na kojem je osuđeno zapadno učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha, oličeno u izrazu Filiokve koji je na zapadu bio umetnut u Nikejsko-carigradski simbol vere.^[12] Potom je došlo do preokreta na novom Carigradskom saboru, koji je održan tokom 869. i 870. godine, i tom prilikom je svrgnut patrijarh Fotije.^[13] Međutim, sledeći Carigradski sabor, koji je održan tokom 879. i 880. godine, potvrdio je Fotija kao patrijarha i osudio je svaki pokušaj promene Simbola vere, bilo putem oduzimanja ili dodavanja pojedinih reči ili izraza. Na ovom saboru učestvovali su i legati Rimske crkve, a saborske odluke je potvrdio i tadašnji rimski papa Jovan VIII.^[14]

Od tog vremena, pa sve do početka 11. veka, Rimska crkva se nalazila u stalnom raskoraku između obaveze poštovanja izvornog Simbola vere i želje da uspostavi što neposredniju vlast nad svim zapadnim hrišćanima, koji su velikom većinom, pogotovo u oblastima pod franačkom vlašću, ispovedali dvostruko ishođenje Svetog duha, uz upotrebu umetka Filioque. Stanje u kojem gotovo sva zapadna Evropa, osim Italije, koristi Simbol vere sa umetkom Filioque nije se moglo dugo održati, tako da je poglavarstvo Rimske crkve na kraju popustilo. Zvanično prihvatanje učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha od strane Rimske crkve dogodilo se oko 1014. godine, kada je u Rimu konačno prihvaćen i umetak Filioque.^[15]

Zaoštravanje sukoba i izbijanje raskola[uredi | uredi izvor]

Neposredan povod za izbijanje raskola bile su rasprave i sporovi o raznim obrednim pitanjima, kao što su pitanje o upotrebi beskvasnog hleba u bogosluženju i pitanje o subotnjem postu. Ove zapadne običaje istočni hrišćani nisu prihvatali i nazivali su ih „latinskima“ još od vremena patrijarha Fotija I. Rimska crkva je sa svoje strane zamerala carigradskim patrijarsima zbog upotrebe naslova „ekumenski patrijarh“, koji je ušao u upotrebu nakon Halkidonskog sabora 451. godine. Pomenuti naslov je označavao poseban položaj carigradskog patrijarha, čije se sedište nalazilo u carskoj prestonici, ali Rimska crkva nije želela da se pomiri sa rastućim uticajem Carigradske patrijaršije, što je dovelo do postepenog pogoršavanja u odnosima između Rima i Carigrada.

Godine 1052. patrijarh Mihailo Kerularije je odlučio da zatvori latinske hramove u Carigradu, prvenstveno zbog toga što je u njima upotrebljavan beskvasni hleb u evharistiji. Godine 1053, na poziv vizantijskog cara Konstantina Monomaha (1042−1055), rimski papa Leon IX je odlučio da u Carigrad uputi tročlanu delegaciju koju su činili: kardinal Humbert od Silva Kandide, kardinal Fridrih Lorenski i amalfijski nadbiskup Petar. Papski legati su u Carigrad pristigli u proleće 1054. godine. Njihova misija je imala dva aspekta, politički i crkveni. Prvi aspekt je podrazumevao pregovore sa carem u cilju sklapanja saveza protiv Normana u južnoj Italiji. Nasuprot političkim pregovorima, koji su započeti uspešno, pregovori o crkvenim pitanjima su zastali već na samom početku. Papski legati su od svojih grčkih domaćina zahtevali bespogovornu poslušnost, zbog čega je njihov prvi (i jedini) susret sa patrijarhom Mihailom Kerularijem prekinut već na samom početku, tako da do neposrednih pregovora nije ni došlo. Legati su otvoreno zatražili od carigradskog patrijarha i drugih grčkih arhijereja da priznaju rimskog papu za vrhovnog poglavara Crkve i odobre izvesna zapadna učenja i obrede, ali pravoslavni jerarsi na to nisu pristali. U toj situaciji, papski legati su bez dodatnih konsultacija sa Rimom odlučili da sastave posebnu povelju o izopštenju, odnosno ekskomunikaciji carigradskog patrijarha Mihaila Kerularija i ohridskog arhiepiskopa Leona. Pomenutu povelju su 16. jula 1054. godine položili na oltar hrama Svete Sofije.^[1]^[3] U samom tekstu svoje povelje, legati su doslovno optužili patrijarha Mihaila da je iz Simbola vere „izbrisao“ stav o ishođenju Svetog duha „i od Sina“, (lat. charta excommunicationis),^[2] što se odnosilo na zapadni umetak Filiokve.^[16] Ova optužba je bila potpuno neosnovana, pošto umetak Filioque nikada nije bio sastavni deo izvornog Simbola vere.

Takvo postupanje rimskih legata je ostavilo mučan utisak u Carigradu, usled čega je patrijarh Mihailo odmah sazvao sabor, koji je održan već 20. jula.^[4]^[3] Na ovom saboru je doneta jednoglasna odluka da se postupci papskih legata u potpunosti odbace i saborno osude,^[5] a na same legate je bačena anatema. Saborske odluke su potom svečano obnarodovane 24. jula u carigradskom hramu Svete Sofije. Ubrzo potom, patrijarh Mihailo je dobio podršku i od tadašnjeg antiohijskog patrijarha Petra.^[17]

Pravna valjanost prve ekskomunikacije, koju su papski legati izrekli 16. jula, kasnije se pokazala kao sporna, pošto se rimska katedra u međuvremenu našla u stanju upražnjenosti. Naime, papa Lav IX je umro još 19. aprila, čime su automatski prestala da važe i sva ovlašćenja njegovih legata. Novi papa je konačno izabran tek u proleće naredne 1055. godine, što je značilo da su papski legati tokom leta 1054. godine u Carigradu delovali bez valjanih ovlašćenja. Uprkos tome, Rimska crkva nije poništila njihove odluke, tako da su uzajamne ekskomunikacije iz 1054. godine označile prekid liturgijske zajednice između katoličkog zapada i pravoslavnog istoka.

Novi vizantijski car Mihajlo VI Stratiotik (1056−1057) je pružio punu podršku patrijarhu Mihailu, ali njegov naslednik Isak I Komnin (1057−1059) je ubrzo došao u politički sukob sa uticajnim patrijarhom, te je Mihailo Kerularije poslat u progonstvo, gde je i umro. Na drugoj strani, jedan od trojice papskih legata, kardinal Fridrih Lorenski, izabran je 1057. godine za papu pod imenom Stefan IX, tako da do preispitivanja valjanosti legatske povelje od 16. jula 1054. godine nikada nije došlo.

Dublji uzroci raskola[uredi | uredi izvor]

Neslaganja koja su rezultirala gore opisanim događajima sežu u vekovima koji su prethodili. Rimski car Konstantin Veliki prebacuje sedište carstva u Bizantion 330. godine (u balkanskim krajevima poznat i kao Carigrad). Godina 395. označava konačnu podelu Rimskoga carstva na dva dela kada car još uvek jedinstvenoga carstva Teodosije I daruje svom sinu Arkadiju Istok, a drugome sinu Honoriju Zapad.

Uzroci raskola između zapadne i istočne crkve leže upravo u ovim antičkim korenima. Zapadno rimsko carstvo oslanjalo se na latinski jezik i kulturu te ih uvek stavljalo u prvi plan; na istoku se iz Bizanta slično činilo s grčkim jezikom i kulturom (makar je latinski i nadalje ostajao jezik glavnih državnih zakona), nastojeći grčku kulturu nametnuti negrčkim narodima Istoka. Ovakvo je stanje predstavljalo stalni izvor trvenja, iskazujući se na području vere u raspravama o raznim detaljima i razlikama u bogoslužju i teologiji, na istoku i zapadu podjednako.

Primeri sukoba[uredi | uredi izvor]

Katolička crkva (ali i Pravoslavna podjednako) promenila je neke delove bogoslužja i običaja. Jedan od najvažnijih (i spornih) primera nalazi se u obliku Nikejskog verovanja. Na zapadu se i danas u njegov tekst dodaje deo poznat kao Filioque. Nikejsko verovanje iz 381. god. u svojem izvornom obliku glasi:

„Verujem ... u Duha Svetoga, Gospoda, Životvornog, koji od Oca ishodi, koji se sa Ocem i Sinom zajedno poštuje i zajedno slavi...“

Na Zapadu taj deo glasi:

„Verujem ... u Duha Svetog, Gospodina i Životvorca, koji izlazi od Oca i Sina, koji je s Ocem i Sinom skupa časti i zajedno slavi.“

Ovaj dodatak „i Sina“ (lat. Filioque) je na Zapadu dodat najkasnije u 5. veku, osloncem na teološka dela nekih istočnih crkvenih otaca, poput sv. Kirila Aleksandrijskog. Značenje dodatka Filioque, objašnjava katekizam Katoličke crkve iz 1992. godine u tačkama 246—248, pozivom na definiciju sa Firentinskog sabora iz 1438. godine, ovim rečima: „Budući da je sve što je Očevo Otac rađanjem predao svojem jedinorođenom Sinu, osim biti Otac ... večni red božanskih osoba u njihovu istobitnom zajedništvu uključuje da je Otac prvi izvor Duhu ako je 'počelo bez počela', ali takođe da je, ako je Otac jedinorođenog Sina, sa Sinom jedinstveno počelo iz kojeg ishodi Duh Sveti“. Takva objašnjenja nisu grčki teolozi smatrali dovoljnima — ni u prvom milenijumu, ni do danas.

Drugi po važnosti predmet sukoba je uloga koju ima papa. U mnoštvu biskupa koji upravljaju mesnim crkvama, na istoku se papa (biskup Rima) smatrao prvim među jednakima — koji stoga recimo ima izuzetnu čast i ovlaštenje da se jedino po njegovom pristanku može sazvati valjani opšti crkveni sabor; zaključci takvog sabora ne mogu postati pravovaljani dok ih papa ne odobri (iako su pravoslavni i nakon Velikog raskola imali raznih regionalnih sabora i širih okupljanja biskupa, ne smatraju oni niti jedan od tih sabora za punovažni Opšti crkveni sabor). Na zapadu se razvila važna teološka disciplina koja se bavi „petrovskom službom“ (lat. munus petrinum), koja polazi od toga da je Isus dao posebnu prednost ne samo Apostolu Petru kao poglavaru apostola, nego i svim njegovim naslednicima na mestu biskupa Rima. Stoga katolici smatraju da papa nad Crkvom ima vlast analognu onoj koju otac patrijarhalne porodice ima nad svojim ukućanima, ili kralj nad kraljevstvom. Pismo koje je napisao papa Nikola 865. godine proklamira kako je „papinska moć nad celom Zemljom, tj. nad svakom crkvom“.

Tumačenja raskola[uredi | uredi izvor]

Postoje mnogobrojna tumačenja i analize sadržaja i dimenzije raskola. Iv Kongar (Ynes Congar, „Note sur le schisme oriental“, u tomu 1054—1954. L'Eglise et les Eglises, I. str. 92–95) vidi raskol kao dugi proces uzajamnog „udaljavanja“ („estrangement“) Inače, danas se bolje shvata da 1054. jeste samo jedna epizoda u tom procesu „udaljavanja“ između Zapada i Istoka. Ovaj proces je pokrenut i ubrzan ne samo bogoslovskim ili crkvenim nego i političkim i kulturnim događajima.

Nakon raskola[uredi | uredi izvor]

Krstaški ratovi[uredi | uredi izvor]

Četvrti krstaški rat (1202—1204), koji je, između ostaloga, hteo da istočne patrijarhe i episkope zameni zapadnim titularnim, ogromno je doprineo jačanju istočne antipatije prema Latinima. Skrnavljenjem pravoslavnih crkava u toku krstaškog pohoda i ustoličenjem latinskog patrijarha u Carigradu 1204. godine, stanje raskola praktično je zapečaćeno. Papa Inoćentije III, koji je sebe nazivao „Hristovim zamenikom“, nije učinio ništa da spreči latinske osvajače da ne čine takva sramna dela prema sedištu Istočne crkve.

Posle oslobađanja Carigrada od vlasti Latina (1204—1261), vizantijski carevi želeli su iz političkih razloga pomirenje sa Rimskom crkvom.

Lionska unija[uredi | uredi izvor]

Car Mihailo VIII Paleolog godine, složio se da se sazove „Sabor sjedinjenja“ Grka i Latina. Sazvan 4. maja 1274. godine od pape Grigorija H (1271—1276), Sabor u Lionu (Šesti opšti sabor održan na Zapadu ili Drugi lionski) dobio je ugled po nekim velikim rimokatoličkim teolozima — Albertu Velikom, Tomi Akvinskom i Bonaventuri — koji zaista formiraju „vrhunac teološke srednjovekovne kulture“ (papa Pavle VI). Grčki delegati, prvi put na jednom Saboru na Zapadu, prihvatili su dogmatski dekret „Fideli“, koji je potvrdio da Sveti Duh ishodi od Oca i od Sina kao iz jednog načela, a ne kao iz dva različita načela. Iako je Mihailo Paleolog (+1282) ratifikovao Lionski Sabor, a patrijarh Jovan XI (1275—1282) prihvatio pomirenje, Grčka Crkva nije prihvatila uniju sa Latinima. Štaviše, car nije primio obećanu pomoć od Sabora. Naprotiv, njegova unionistička religiozna politika podgrejala je antilatinski pokret koji je poveo njegov naslednik Andronik II (1282—1328).

Firentinska unija[uredi | uredi izvor]

I pored neuspeha Lionskog Sabora, vizantijski carevi i dalje forsiraju uniju iz političkih razloga. Inače, unionistički sabori i unija kao metod pomirenja i uslov sjedinjenja, pospešili su netrpeljivost između Istoka i Zapada. Stoga se predlaže novi Sabor sjedinjenja, koji je sazvao papa Evgenije IV (1431—1447), prvo u Bazelu a zatim je u januaru 1438. prenet u Feraru. Na Saboru učestvuje vaseljenski patrijarh Josif II, predstavnici Istočnih patrijarhata i Istočnih Crkava, kao i car Jovan VIII Paleolog (1422—1448), koji se nadao da će dobiti pomoć od Latina za krstaški pohod protiv Turaka. U januaru 1439. Sabor se premešta u Firencu. „Filiokve“ je izrodilo oštru polemiku između pravoslavnog episkopa Marka Efeskog i latinskih teologa (Jovana od Montenera i Jovana Torkvemade), kojima se pridružio i Visarion Nikejski. Šestoga jula 1439. potpisan je dekret o uniji „Laententur caeli“, u kome Grci prihvataju Evharistiju sa beskvasnim hlebom i duhovni primat rimskog episkopa. U novembru 1439. godine potpisan je drugi dekret o uniji sa pojedinim predstavnicima Jermenske crkve (zaredom, Koptska crkva 1442, Sirijska crkva 1445. i nestorijanske Crkve Istoka 1445. pregovarale su o zaključenju unije sa Rimom, ali bez konačnog uspeha). Unija zaključena u Ferari bila je kratkog daha. Sveti Marko Efeski organizuje u Carigradu veliki protestni pokret protiv onih koji su potpisali uniju. „Unijati“ su bili isterani i iz drugih pravoslavnih zemalja. Genadije Sholarije, prvi patrijarh posle pada Carigrada, uspeva da sazove Sabor 1484. godine koji je odbacio uniju u Ferari.

Isihastički sporovi[uredi | uredi izvor]

Grčko-latinske polemike (XI-XV vek), započete raspravom o „Filiokve“, kulminiraju u sporu oko palamovske doktrine o nestvorenoj prirodi blagodati (v. plllmizlm). Reakcije sholastičkih latinskih teologa prema palamizmu jasno su pokazale da je odvojenost između Zapada i Istoka dosegla veoma ozbiljan dogmatski nivo. Nije reč samo o promeni saborne vlasti primatskom vlašću, niti pak o prihvatanju nekih predanja Istoku nepoznatih, nego je problem u doktrinarnom razvoju unutar Zapadne Crkve koji hrišćane ne sjedinjuje već ih razbija. Uostalom, novi katolički dogmati sa kraja XIX veka potvrđuju tu istinu.

Tumačenja raskola, novi pokušaji unijaćenja i prozelitstva, a posebno dogmati iz druge polovine XIX veka koji su potvrdili isključivu vlast papstva, nesumnjivo su doprineli određivanju Katolicizma kao jednog konfesionalnog sistema koji Pravoslavlje „ne prihvata“. Više papa forsiraju unijatstvo (kojem već podlegoše pravoslavni u Ukrajini 1595. i Transilvaniji 1700): Pije IX u encikliki „Litterae ad Orientales“ (1848), Lav XIII u „Praeclara Gratulationis“ (1894), Pije XI u „Rerum Orientalis“ (1928) i „Lux veritas“ (1931). U decembru 1854. godine. Pije IX, onaj koji će 1864. objaviti „Syllabus“, proglašava, bez konsultacije ma kog sabora, „Bulu Ineffabilis“, dogmat o neporočnom začeću Djeve Marije. Isti papa saziva Prvi Vatikanski Koncil (1869—1870) koji je doneo dogmat o univerzalnoj jurisdikciji i nepogrešivoj vlasti pape, i pored svih protestnih pokreta koji su se organizovali unutar i van Koncila. Novi dogmat, zasnovan na načelu „razvoja“ doktrine, nikad nije prihvatila Pravoslavna crkva, posebno zbog njegovih posledica po patrističku eklisiologiju.

Godine 1894. papa Lav XIII ponovo se vraća na unijatstvo i ponavlja apel za povratak apostolskom rimskom prestolu, dok u novembru 1950. papa Pije XII proklamuje dogmat telesnog vaznesenja na nebo Djeve Marije (u Apostolskoj konstituciji „Munificentissimus“).

Danas[uredi | uredi izvor]

Drugi vatikanski koncil (oktobar 1962 — decembar 1965) usvaja 21. novembra 1964. godine dogmatsku konstituciju o Crkvi, „Lumen Gentium“, gde se ponavlja doktrina Prvog vatikanskog koncila, formulisana u „Pastor aeternus“, o suprematiji rimskog pontifeksa, Petrovog naslednika, vidljive glave cele Crkve (br. 18 i 25), kao i dekret o ekumenizmu, „Unitatis Redintegratio“, u kojem se izjavljuje da je jedina prava Crkva Rimokatolička crkva, dok se druge crkve i crkvene zajednice odvojene od apostolskog rimskog prestola stavljaju na razne sporedne koncentrične krugove.

U januaru 1964. papa Pavle VI posećuje Jerusalim, gde se susreće sa vaseljenskim patrijarhom Atinagorom I. U jesen iste godine, Svepravoslavna konferencija na Rodosu odlučuje da se započnu pripreme za otvaranje teološkog dijaloga „na ravnoj nozi“ sa Rimskom crkvom.

U predvečerje završetka Drugog vatikanskog koncila, 7. decembra 1965. godine, papa Pavle VI, u Katedrali Svetog Petra u Rimu, a patrijarh Atinagora u Patrijaršijskoj katedrali u Carigradu, dižu u isto vreme anatemu koja je između dve Crkve trajala devet vekova. Dva poglavara Crkava ipak su svesni da „ovaj gest pravde i uzajamnog oproštaja nije dovoljan da bi se stavio kraj razlikama, novijim i starijim, između Rimokatoličke i Pravoslavne crkve“. Praktično, razdeljenost još postoji.