Mađarska Sovjetska Republika

Mađarska Sovjetska Republika Magyarországi Tanácsköztársaság
Zastava Grb
Teritorija pod kontrolom Rumunije u aprilu 1919.   Teritorija pod kontrolom Sovjetske Mađarske   Teritorije koje su jedno vreme bile pod kontrolom Sovjetske Mađarske   Teritorija pod kontrolom Jugoslavije i Francuske   Granice Mađarske 1918.   Granice Mađarske 1920.
Geografija
Kontinent		Evropa
Prestonica		Budimpešta
Društvo
Službeni jezik		mađarski
Politika
Oblik države		sovjetska republika, socijalistička država
Vladari
— Predsednik		Đula Peidl
Istorija
Postojanje
— Osnivanje		23. mart 1919.
— Ukidanje		6. avgust 1919.
Zemlje prethodnice i naslednice Mađarske
Prethodnice:		Naslednice:
	Mađarska Demokratska Republika	Kraljevina Mađarska

Proklamacija Mađarske Sovjetske Republike - 21. mart 1919.

Mađarska Sovjetska Republika (mađ. Magyarországi Tanácsköztársaság) je bila kratkotrajna socijalistička država, utemeljena na teritoriji današnje Mađarske. Period postojanja Mađarske Sovjetske Republike poznat je i pod imenom Mađarska revolucija 1919. Za vreme trajanja revolucije, na vlasti je bila zajednička vlada komunista i socijalista. Revolucija je započela 21. marta, ostavkom vlade Mihalja Karoljija, a ukinuta je 6. avgusta 1919. godine, kada je novu vladu obrazovao admiral Mikloš Horti.

Stanje pre sovjetske revolucije

Nakon završetka Prvog svetskog rata, stanje u Evropi i dalje nije bilo stabilno. Nove države, nastale raspadom Austrougarske monarhije, još uvek su tražile politički put kojim će poći. Mađarska, koja je bila među poraženima u ratu, izgubila je oko dve trećine svoje teritorije. Ta teritorija je pretežno raspodeljena novim suverenim zemljama u kojima je većina naroda pre 1918. godine morala da trpi mađarski hegemonizam unutar Ugarskog kraljevstva. Još pre kraja rata, u Ugarskoj je zavladala kriza vlasti, pa se 22. oktobra 1918. godine dogodio pad Vekerleove vlade. 31. oktobra, novi mandat dobio je Mihalj Karoli, te je obrazovao novu vladu. 16. novembra skupština je proglasila republiku Mađarsku.

Pod uticajem revolucionarnog vrenja u Rusiji, 20. novembra osnovana je Komunistička partija Mađarske u kojoj su najznačajniji vođe bili Bela Kun, Tibor Samueli i Đerđ Lukač. 20. februara 1919. godine, Bela Kun i drugi rukovodioci Komunističke partije Mađarske su uhapšeni, ali ostaju u zatvoru kratko vreme.

Dana 19. marta 1919. Antantin pukovnik Viks obavestio je mađarsku vladu o okupaciji rejona Debrecina i Makoa, na čijoj je teritoriji formirana nova neutralna zona između Mađarske i Rumunije. Odbivši da prizna kapitulantski sporazum, Karolijeva vlada je 21. marta podnela ostavku.

Uspostava Sovjetske republike

Nakon podnošenja ostavke Karoljijeve vlade, socijalisti su se udružili sa komunistima i u noći 21. marta 1919. godine formirana je revolucionarna vlada nove Mađarske Sovjetske Republike, čiji je predsednik bio Šandor Garbaj.

Potezi nove vlasti bili su:

• 25. marta nacionalizovana su sva rudarska, industrijska i trgovačka preduzeća sa preko dvadeset zaposlenih
• 26. marta reorganizovano je pravosuđe na temelju narodne i revolucionarne osnove
• 29. marta donesen je dekret o nacionalizovanju škola
• 2. aprila donesen je privremeni ustav
• 3. aprila nacionalizovana je sva zemlja površinom veća od 350 m²
• 7. aprila održani su izbori za sovjete

Kontrarevolucionarna ofanziva

4. i 5. aprila 1919. godine, vladu u Budimpešti posetio je Antantin general Smats radi ispitivanja stanja nove vlasti. Uprkos tome što je nova vlast bila stabilna, sile Antante su u strahu od širenja socijalističkih revolucija odlučile preduzeti mere protiv mađarske revolucionarne vlasti. Pod odobrenjem Antante, Krunski savet Rumunije odlučio je 10. aprila 1919. da započne operacije protiv Mađarske Sovjetske Republike. Već 16. aprila, rumunske trupe prešle su demarkacionu liniju. Krajem aprila i čehoslovačke su trupe stupile u borbu protiv mađarske Crvene armije. Mađarska je vlada brzo reagovala, pa je socijaldemokrata Vilmoš Bem postavljen za zapovednika mađarske vojske na istočnom frontu, a Aurel Štromfeld imenovan je za šefa glavnog štaba.

Bela Kun, vođa Mađarske revolucije 1919.

U početku su mađarske snage doživljavale neuspehe, a jedan od njih je bio poraz Mađarske transilvanske divizije i predaja neprijatelju. 1. maja došlo je do spajanja rumunsko-čehoslovačkih trupa. Revolucionarna vlast u Budimpešti pokrenula je mobilizaciju radnika i formirala nove vojne odrede. Nove snage su ubrzo oslobodile Solnok i uspostavile front na reci Tisi. Na severu je general Rakoši oslobodio Šalgotarjan od čehoslovačkih trupa.

U iduće dve sedmice, mađarska Crvena armija stigla je do slovačkih nizija. 9. juna, Crvena armija zauzela je Prešov (mađ. Eperjes), gde je 16. juna proglašena Slovačka Sovjetska Republika. 28. juna u Košicama (mađ. Kassa) je obrazovan izvršni revolucionarni Sovjet na čijem je čelu bio socijalista Antonin Janoušek.

Za to su vreme u vladi u Budimpešti započele razmirice između komunista i socijalista, jer se činilo da je revolucija pred padom, a nada za spajanjem mađarske i ruske Crvene armije je bila sve slabija. 12. juna na Prvom kongresu sukob između komunista i socijalista je izašao na otvoreno, ali je jedinstvo formalno potvđeno zbog brige na reagovanje radničkih masa. Vladu je 24. juna dodatno destabilizovao neuspešan pokušaj tzv. puča Ludvikove akademije u Budimpešti. Ovim pučem bila je okončana ofanzivna faza mađarske revolucije, a pokrenuta je i faza crvenog terora kako bi se suzbile ostali potencijalni kontrarevolucionarni pokušaji rušenja vlasti.

Pošto se činilo da bi revolucionarna vlast u Mađarskoj uskoro mogla da padne, u Beču je formirana buržoaska vlada grofa Betlena, a u Aradu vlada na čelu sa grofom Đulom Karoljem. Vlade su uputile poziv admiralu Miklošu Hortiju da obrazuje kontrarevolucionarnu armiju, koja bi definitivno srušila revolucionarnu vladu u Budimpešti. Početkom jula 1919. godine, protiv Mađarske Sovjetske Republike koncentrisane su francuske, rumunske, jugoslovenske i trupe mađarskih političkih emigranata.

Vilmoš Bem je 5. jula sazvao u Budimpešti tajni sastanak socijademokrata na kojem je predloženo obaranje sovjetske vlade, ali mu namera nije uspela, pa je 10. jula dao ostavku na položaj ministra rata.

Dana 24. jula, ruska Crvena armija pokrenula je ofanzivu prema Rumuniji kako bi se što pre spojili sa mađarskim revolucionarnim snagama. Između 26. i 27. jula, glavnina rumunske vojske prešla je Tisu i krenula prema Budimpešti.

Kraj revolucije

Pošto je bilo sve manje šansi da mađarskoj vladi stigne pomoć ruske Crvene armije, a Antantine trupe su sve više napredovale, revolucionarni Sovjet podneo je ostavku 1. avgusta 1919. godine. Socijalističko-komunističku vladu zamenila je prelazna vlada socijaldemokrate Đule Peidla. U noći između 1. i 2. avgusta Bela Kun i ostali rukovodioci revolucije otputovali su iz Budimpešte u Beč. Grupa oko Tibora Samuelija odlučila je da pruži otpor kontrarevolucionarnim snagama, ali su poginuli u blizini austrijsko-mađarske granice.

U idućih nekoliko dana rumunske snage zauzele su Budimpeštu, a nakon toga je diljem Mađarske usledio „beli teror“, te antiboljševički i antisemitski pogromi. Novu mađarsku vladu 6. avgusta obrazovao je admiral Horti, koji je postao regent novoproglašene Kraljevine Mađarske.

Sastav sovjetske vlade u Mađarskoj

Predsednik sovjetske vlade u Mađarskoj bio je Jevrejin Bela Kun. Pored njega, vladu su činila još (po rođenju) dva katolika, Šandor Garbaj i Bokanji Dežo, i još deset Jevreja: Samuel Tibor, Vago Bela, Pogany Josef, Böhm Vilmoš - ministar rata, Lander Bela, Đerđ Lukač - ministar kulture, Weltner Jakhab, Hamburger Jeno, Lengyel Seno - ministar finansija, Varga Jeno - ministar trgovine.

Literatura

• Istorija revolucija Dvadesetog veka. „Komunist”, Beograd 1970. godina.
• Brodski franjevci (2003). Kronika franjevačkog samostana u Brodu na savi IV (1879.-1932.). Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, podružnica u Slavonskom Brodu. 

Vidi još

• Istorija Mađarske
• Mađarska
• Mađarsko-rumunski rat (1919)

Spoljašnje veze

• Mađarska Sovjetska Republika (jezik: mađarski)